ۋاڭ لىپىڭ
( ئۆمەر ئابدۇقادىر تەرجىمىسى )
فرانسوزلاردا "ھىماتسىز ھوقۇق بولماس" دەيدىغان ماقالە بار . ئىنسانلارمۇ ئۆز ھەق - ھوقۇقلىرىنى ئەلمىساقتىن تارتىپلا ئاساسەن ئەرز _ دەۋاغا تايىنىپ قوغداپ كەلگەن . ھەققانىيەتنىڭ ئاداققى قالقىنى بولمىش ئەدلىيىمۇ ئاۋام ھەق - ھوقۇقلىرىنىڭ جان-تومۇرى بوپكەلگەنىدى .
ياۋروپا ئەللىرى جىدەل-ماجرالار بارغانچە ئۇلغىيىپ ، ئاۋامنىڭ ھەق-ھوقۇقلىرى دەخلى تەرۈزگە ئۇچراپ كېتىش سەۋەبلىك كېلىپ چىقىدىغان كەسكىن ئىجتىمائىي زىددىيەتلەردىن ساقلىنىش ئۈچۈن ، ئۇزۇندىن بۇيان "ھۆكۈملەشتىن باش تارتىشنى چەكلەش" تىن ئىبارەت قانۇني پرىنسىپقا ئەمەل قىلىپ كەلدى . بۇ پرىنسىپتا : "سوت مەھكىمىسىنىڭ ئۆز تەۋەلىكىدىكى نۆۋەت كۈتۈپ تۇرغان دېلولار ئۈستىدىن ھۆكۈم چىقىرىش مەسئولىيىتى بولىدۇ ؛ قانۇندا ئاشۇ دېلو توغرۇلۇق ئېنىق بەلگىكىمە بولسۇن-بولمىسۇن ، سودىيىنىڭ شۇ دېلو ئۈستىدىن ھۆكۈم چىقىرىشنى رەت قىلىش ھوقۇقى بولمايدۇ" دەپ ئېنىق بەلگىلەنگەن .
"فرانسىيە ھەق-تەلەپ قانۇنى" نىڭ 4- ماددىسىدا : "سودىيە تەدبىقلىغۇدەك تۈزمە قانۇن يوق ياكى تۈزمە قانۇن ماددىلىرى ئېنىق ئەمەس ، دېگەننى باھانە قىلىپ دېلو ئۈستىدىن ھۆكۈم چىقىرىشنى رەت قىلسا ، ئۇنىڭ ھۆكۈم چىقىرىشنى رەت قىلش جىنايىتى سۈرۈشتۈرۈلىدۇ " دەپ بەلگىلەنگەن . شۋېتسارىيىدە 1907 -يىلى تۈزۈلگەن "ھەق-تەلەپ قانۇنى" نىڭ 1 - ماددا 2 - ، 3 - تارمىقىدا "سودىيە تەدبىقلىغۇدەك قانۇن ماددىلىرى بولمىسا ، ئادەت قانۇنى ( ئادەتلەنگەن ئۇسۇل . _ ئۇيغۇرچە نەشىر تەرجىمە مۇھەررىرىدىن ) بويىچە ئىش كۆرىدۇ : ئادەت قانۇنى بولمىسا ، قانۇن چىقارغۇچىلىق سالاھىيىتى بىلەن بېكىتىلىش ئىمكانىيىتى بولغان قائىدە-نىزامغا ئاساسەن ھۆكۈم چىقىرىلىدۇ " دەپ بەلگىلەنگەن . دېمەك "ھۆكۈملەشتىن باش تارتىشنى چەكلەش" پرىنسىپىغا ئاساسلانغاندا سوت مەھكىمىسى ئاۋامنىڭ ھەق-ھوقۇقلىرىنى قوغدايدىغان ئاداققى قۇرغان . شۇڭا ئۇنىڭ قانۇننىڭ قوغدىشىنى ئىلتىجا قىلىپ كەلگەن پۇقرالارنى مەيدىسىدىن ئىتتىرىشكە ھەققى يوق .
ھالبۇكى ، ئېلىمىزدىكى بىر قىسىم سوت مەھكىمىسىنىڭ "يوقىرىنىڭ يوليورۇقى" ، "ئىچكى بەلگىلىمە" دېگەنلەرنى شېپى كەلتۈرۈپ تۇرۇپ دېلولارنى قوبۇل قىلماي ، دەۋا قىلىپ كەلگەن پۇقرالارنى مەيدىسىدىن ئىتتىرىش ئارقىلىق قانۇننى ئوچۇقتىن-ئوچۇق دەپسەندە قىلىۋاتقانلىقى ئادەمنى بەكمۇ ئەپسۇسلاندۇرىدۇ .
گۇاڭشى جۇاڭزۇ ئاپتۇنۇم رايۇنى يوقىرى خەلق سوت مەھكىمىسى 2003 - يىلى تارقاتقان [2003] 180 نومۇرلۇق ئىچكى ھۆججەتتە : "كوللىكتىپ مەبلەغ جوغلاش ماجراسى ، يەر ماجراسى ، خىزمەتچىلەرنىڭ ئىشتىن قالدۇرۇش ماجراسى قاتارلىق چېتىشلىق دائىرىسى كەڭ ، جەمئىيەتنىڭ دىققىتىنى تارتىۋاتقان نازۇك مەسىللەرگە ئائىت 13 تۈرلۈك دېلو قوبول قىلىنمايدۇ " دەپ ئېنىق كۆرسىتىلدى . سىچۋەندە يۈز بەرگەن "12-ماي" يەر تەۋرەش ئاپىتىدە مەكتەپتىكى باللىرى قازاغا ئۇچرىغان بىر قىسىم ئاتا-ئانىلار تۆلەم تەلەپ قىلىپ ئەرز قىلىۋىدى ، سوت مەھكىمىسى ئۇنى قوبۇل قىلمىدى . " <ئۈچ مارال> ۋەقەسى" ( "三鹿" ماركىلىق سۈت پاراشوكى ۋاقەسى . __ ئۇيغۇرچە نەشىر تەرجىمە مۇھەررىرىدىن ) دە زىيانلانغان نۇرغۇن كىشى سوتقا ئەرز قىلىۋىدى ، "بۇ دېلونى قوبۇل قىلىشقا بولمايدۇ" دېگەەن جاۋاب بىلەن قايتۇرۇلدى . سوت مەھكىمىسىدىن ھەيدەپ چىقىرىلغان بۇ پۇقرالار پارتكوم ، ھۆكۆمەتكە داد ئېيتىپ باقتى ، ئاخىرى ھەتتا بېيجىڭگىچە باردى . بۇنىڭ بىلەن ھەر دەرىجىلىك پارتكوم ۋە ھۆكۆمەت ئەرز ئېيتىپ كەلگەنلەرنى ئىلاجىسىز "كۈتۈۋېلىش" قا ، بېيجىڭغا دەۋاغا كەتگەنلەرنى ئارىغا ئادەم سېلىپ توسۇشقا مەجبۇر بولدى . بۇنىڭ بىلەن پۇقرا مۇشەققەتلىك ئەرز-دەۋا يولىدىن قايتمىدى ؛ ھۆكۆمەت "تۈزەش" ئاۋارىگەرچىلىكىگە قالدى .
جەمئىيەتتە جىدەل-ماجرا ، زىددىيەت ۋە توقۇنۇشلارنىڭ بولۇشى قورقۇنچلۇق ئەمەس ، ئەڭ قورقۇنچلۇقى _ سوت مەھكىمىسىنىڭ قانۇندىن پاناھلىق تىلەپ كەلگەن پۇقرانى مەيدىسىدىن ئىتتىرىشى . ئەمدى شۇنداق بىر سۇئال سۇراپ باقايلى : مەسىلىنى ئەقىل بىلەن چىرايلىقچە ھەل قىلىشنىڭ يوللىرى ئېتىۋىتىلسە پۇقرالار "لياڭشەن" ( "سۇ بويىدا" رۇمانىدىكى لياڭشەن كۆلىنى كۆرسىتىدۇ . سۇڭ سۇلالىسى زامانىدا خىيانەتچى ئەمەلدارلارغا قارشى چىققان 108 پالۋان ئاشۇ لياڭشەن كۆلى بويىدا ئۇيۇشقان . __ ئۇيغۇرچە نەشىر تەرجىمە مۇھەررىرىدىن ) گەچىقماي قانداق قىلسۇن ؟
"شىنجاڭ مەدەنىيىتى" دىن ئېلىندى .
"باغداش تورى " غا خاس .
