قارادۇۋە ئۇيغۇرلىرى ھەققىدە توختالغاندا بۇ يۇرتنىڭ قەۋمى سەل مۇرەككەپرەك تارىختىكى نەچچە قېتىملىق يۇرت كۆچۇش ۋە قىرغىنچىلىقتىن كىيىن ھازىرقى قارادۇۋە ئۇيغۇرلىرى شەكىللەنگەن ،تۇرپاننىڭ تەسىرى قارادۇۋە ئۇيغۇرلىرى ۋە ئۇلارنىڭ تىل سېستىمىسىغا تەسىر قىلىپلا قالماي خاراكتىر ئالاھىدىلىگىگىمۇ ئالاھىدە تەسىر قىلغان.

تىل ئىشلىتىلىش جەھەتتە ،سەل قوپال،تۇز،ئاددى-ساددا ،تىل قاتلىمى ۋە تىلدىكى ئەگرىلىك ئاساسەن يوق،ئىنتوناتسىيە جەھەتتە ئۆزگىرىشچان ئەمەس ،سىپايە،خۇشامەت خاراكتىردىكى ئاھاڭ -تاۋۇشلىرى ئاساسەن يوق.
مەسلەن:
-ئاخمول نەگە كەتتى،
-كۆمۈدۈم،
-بۇگۇن كىلىمە دەپ كەمىدى بۇ خەييە.

 

قارادۆۋە ئۇيغۇرلىرىنىڭ يەنە بىر ئالاھىدىلىگى مەھەللىۋى بىردەكلىك،ۋە مەھەللىۋى كوچا مەدىنيىتى
بىر كۇنى ناتونۇش بىر مويسىپىت ئادەم ئۇچىراپ قالغان ئىدى ،مەن تونىمىغاندىكىن دەپ بېشىمنى لىڭشىتىپ قويۇپ ئۆتۇپ كىتىپتىمەن ،
-ھوي ،كىمنىڭ بالىسىسەن؟
- پالانچى ئاخۇننۇڭ .
ئەتىسى ھېلقى بۇۋاي ،ئۆيدە ئولتۇرۇپتۇ،ھەمدە ئاتامنى تەنقىدلىگىلى تۇرۇپتۇ؟
-قانداق بالا تەربىيلىدىڭ ،ھە- چوڭلارغا سالام قىلمايدىغان ،قانداق تەربىيە بۇ -ھە؟
ئاتام خجىل بولۇپ ،مەن بالىغا ئەدەپ ئۆگىتەي،دەپ بوۋاينى ئۇزۇتۇپ قويدى ،شۇندىن باشلاپ تونىسام -تونىمىسام چوڭلارغا سالام قىلىمەن .

بىر جەميەتشۇناس قارادۇۋىدىكى بىر قار-نامرات دىھقاننىڭ ئۆيىدە،باي بىر دىھقاننىڭ ئۆيىدە ئوخشاش بىر ئائىلە مۇھىتىنى بايقىغان بولۇپ  جاۋاپ ئوخشاش بولغان،
-سىلەر نىمە ئۇچۇن ياشايسىلەر؟ سىلەردىكى خوشاللىق ۋە بەخىت نىمە ؟
-بىز يەيمىز-ئىچىمىز،ئۇخلايمىز، ئىبادەت قىلىمىز،باشقا ۋاقىتتا ئەمگەك قىلىمىز 
ھېلقى جەميەتشۇناس باشقا ئائىلەردىمۇ ئوخشاش ئائىلە مۇھىتنى،قېلىپلاشقان ئائىلە مەدىنيىتىنى  كۆرگەن ئىكەن،





قارادۇۋىدە توي-تۆكۇن،نەزىر -چىراق باشقا يۇرتلارغا قارىغاندا ئۆزگىچە بولۇپ ،بۇرۇنقى مەشرەپ ۋە توي تاماشىسىنىڭ ئورنىغا  چېلىش ۋە بوكىس مۇسابىقىسى ئورۇنلاشتۇرۇش ئوموملاشقان،توي ئىگىسى ئايرىم بىر ئۆيگە ياكى بىر مەيدانغا چېلىش مەيدانى ياكى بوكىس مەيدانى ئورۇنلاشتۇرۇپ بىرىدۇ،پالۋانلار چېلىشىدۇ،مۇشتلىشىدۇ،پالۋان ئاتالغان يىگىتكە ساھىبىخان چاچقۇ چاچىدۇ ،چېلىش شۇنچىلىك قىزىپ كىتىدۇكى ،مەيدىسىدە ئەركەك تۇكى باركى ئەر كىشىنىڭ بىر قەپەس تۇتىشۋالغۇسى كىلىپ كىتىدۇ،مەنمۇ بىر نەچچە قېتىم ياشلىق قىلىپ چۇشۇپ يېڭىلىپ قالدىم دىسە،ئاچچىغىمدا نەچچە كۇن قاتتىق چېنىقتىم ،،،ھەي كارامەت پالۋانلار بار جۇمۇ...تارىخى رىۋايەتلەردە چوڭلارنىڭ ئىيتىشىچە ،شامەخسوت ۋاڭ چېلىش ئورۇنلاشتۇرۇپ ئوردا چېلىشچىسى ھەممىنى يەڭگەن بولۇپ،ئاخىرىدا قارادۇۋىدىن بارغان پالگانلار بىلەن چېلىشقان بۇ ۋاقىتتا قارادۇۋە پالۋانلىرى  ئوردا چېلىشچىسىنىڭ پۇتىنى ئۇزىۋەتكەن ئىكەن ،ھەسەتخور -پىتنىخورتەيجىلەر ،ۋاڭغا بۇ سەھرالىقلار ۋاڭغا ھۆرمەتسىزلىك قىلىپ ۋاڭنىڭ داڭلىق چېلىشچىسىنىڭ پۇتىنى ئۇزىۋەتتى،بۇ ۋاڭغا قارشى چىققانلىق دەپ ئۇلۇمگە ھۆكۇم قىلغاندا ،بىر ئادىل يۇسۇپ تەيجى دىگەن ئادەم ۋاڭغا ئالىلىرى بۇ سەھرالىقلار ساراڭ،دەلدۇش كىلىدۇ بۇلار ،ۋاڭنىڭ چېلېشچىسىنىڭ پۇتىنى ئۇزىۋېتىش قانداق جىنايەت بولىدىغانلىغىنى بىلمەيدۇ،بىز بىر تەخسىگە ئۆرۇك بىر تەخسىگە قوڭۇز ئەپكىلىپ بۇلارغا يىگۇزەيلى،ئۆرۇكنى يىسە،ساق دەپ ئۆلتۇرەيلى،قوڭغۇزنى يىسە ساراڭ دەپ قويۇپ بىرەيلى دەپتۇ،مۇلازىملار قوڭغۇز بىلەن،ئۆرۇكنى ئېلىپ كەلگەندە ئىشنىڭ تىگىگە يەتكەن قارادۇۋېلىك پالۋانلار تالىشىپ تۇرۇپ قوڭغۇزنى يەپ تۇگەتكەن ئىكەن ،ھازىرمۇ باشقا يەرلىك كىشىلەر قارادۇۋېلىكنى <<قوڭغۇز يىدى>> دەپ مەسخىرە قىلىدۇ


مانا بۇ مەن تۇغۇلغان،توپىسىغا مىلەنگەن، سۈيىگە چۆمۇلگەن ،مەن ئۇلۇغلايدىغان، ئۇيغۇرۇمغا ئۆرنەك بولىدىغان يۇرت.
مەن نامرات،قۇرغاق،ھەسرەتلىك تۇپرىغىمنى قۇچاقلاپ تۇرۇپ دەيدىغىنىم ،مەن - سەن   ، سەن- مەن،،،،،

ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم كۆكتۈرۈك
قىممىتى زور تېمىنى يوللاپسىز .ئىتىقات ۋە مېھنەتكەشلىك جەھەتتە قارا دۈۋىنىڭ
زور كۆپچىل ئادەملىرى بىزگە ئۆرنەك .ئۇلاردىكى ئىتىپاقلىق قومۇلنىڭ باشقا جايلىرىدا
ئاز ئۇچىرايدۇ .بۇرادەرلەر ئارا يار يۆلەكتە بولۇش ئوموملاشقان .
ھاھاھا ..قارا دۈۋىلىكنى نىمە ئۈچۈن قوڭغۇز يىدىلەر دەيدىكىن دىسەم ..بۇ تارىخنىمۇ
بىلىۋالدىم .لېكىن ئاۋۇ <خە> دىگەن سەت سۆزنى ئىشلەتمەيدىغان بولدى .
لېكىن مېنىڭ ھەيران قالىدىغىنىم بۇ سەت سۆزنى نىمە ئۈچۈن ئىشلەتكەندۇ؟بۇنىڭ
چوقۇم تارىخى ئارقا كۆرىنىشى بار .
ئوزاقى يىلىدىكى ئىش ھېلىمۇ ئىسىمدە .ئۈچ ئاكام بىلەن قارا دۈۋىگە كۆچەت ئالغىلى باردۇق
قارا دۈۋە تەۋەسىگە كەلگەندە ناماز شام بولۇپ قالدى .مەن يولىمىزنى ئاقسىتىپ قويماسلىق
ئۈچۈن نامازنى ماشىندىلا ئولتۇرۇپ ئۆتىدىم .لېكىن مەن قارا دۈۋە سايلىرىدا
بۇ ۋاقىتتا نامازغا تۇرغان نۇرغۇن قارا دۈۋىلىكنى كۆردۈم .
مەنزىلىمىزگە يىتىپ بېرىپ بىر تونۇشۇمنىڭ ئۆيىدە قوندۇق .ناماز خۇپتەن بولغاندا
ساھىپخان <تەرىتىڭلەر بارمۇ تەرەت ئېلىۋالامسىلەر > دىدى .نومۇسقا پاتقان ئۈچ ئاكام
نىمە دىيىشىنى بىلمەي قېلىشتى .چوڭ ئاكام سەت بولمىسۇن دەپ ئامالسىز چۆگىننى كۆتىرىپ
چىقىپ كەتتى .قالغانلىرى قاققان قوزۇقتەك ئولتۇرىۋىرىشتى .بەلكىم قاتتىق خىجىل بولدى
ساھىپخانمۇ زورلىمىدى. لېكىن ئۇلار ھازىرغىچە شۇ ھالەتتە .ئاللاھ خالىغان ئادەمنى ھىدايەت
قىلىدىكەن .
ئەتىسى كۆچەت كولىغىلى باردۇق .ئاكىلىرىمنىڭ تاماكا خۇمارى قوزغالغىلى تۇردى .
قارىسا ئەتراپتا بىرمۇ تاماكا چىكىدىغان ئىنسان يوق .بىز كېلىشتىن ئىلگىرى قارا دۈۋىدە
ئاشكارە تاماكا چەككىلى بولمايدۇ دەپ ئاڭلىغان .شۇڭا ئاكاملار ئامالسىز ئىگىز تۆپىلىكنىڭ
چوقىسغا چىقىپ تارتىپ كەلدى .ھاھاھاھ..
..قارا دۈۋىلىكلەر قانون بەرگەن دائىرە ئىچىدە
ئۆزىنىڭ ئىتىقات ئەركىنلىكىنى مۇشۇنداق قوغداپ كەلدى .

ئىلىم ناھايىتى ئەتراپلىق ئىنكاس يېزىپسىز........ ئاللاھ سىزدىن رازى بولسۇن....
سىز دىگەندەك «خ» نى ئىشلەتمەيدىغان بولدى... بولۇپمۇ ھازىرقى ياشلار،،،،،، ئۇ گەپنى « ئەركەك»، «ئوغۇل بالا» «يىگىت» دىگەن سۆزلەرنىڭ ئورنىدا، قارا تىلدا ئىشلەتكەن...

راستىنى ئېيتسام « قوڭۇز يىدى» دىگەن گەپنىڭ ئارقا كۆرىنىشىنى مەنمۇ بىلمەيدىكەنمەن........ بىلىۋالدىم،،، تېما ئىگىسىگە رەھمەت..

   تونىمىغان ئادەمگە ئەزەلدىن سالام قىلمايتتىم ،بېرىپ قالساق چوقۇم ئۇچرىغانلارغا سالام قىلساق بولىدىكەن-دە ؟  قىزلار قىلمىسىمۇ بولامدۇ  يە ؟
     نىمىشقا « قوڭۇز يېدى » دىيىلىدىغانلىقىنى ئەمدى بىلىۋالدىم  

قارادۆۋە  ئۇيغۇرلىرىدىن  بارلىق  ئۇيغۇرلار  ئۆگۈنىدىغان  ياخشى   تەرەپلەر  خېلى  كۆپ،بىراق يەنە بىرقىسىم  ھەقىرلىنىدىغان تەرەپلەرمۇ  يوق  ئەمەس،ھازىر  قارادۆۋە  ئۇيغۇرلىرىدا  ئۆزگۈرۈش  بەك كۆپ،ئەپسانە    سۆزلەر  ئاساسەن  ئەخلەت  تۇڭىغا  تاشلىۋېتىلدى،يىرا-يېققىندىن  كەلگەن  باشقا  يۇرتلۇقلارنى  ئۆز  كۆرىدىغان  بولدى،ئېتقادى  تېخىمۇ   چىڭىدى،بايلار  كۆپەيدى...
بىراق،  ئېتقاد  جەھەتتىكى  ئىخلاسمەنلىكتە  ئىككىگە   بۆلۈنىشتەك   پاجىئە  شەكىللىنىپ  تار  كۆۋرۈكتە   دوقۇرشۇپ  قالدى...

قارا دۈۋە ئۇيغۇرلىرىدە ئىتىقات جەھەتتە ئىككى بۆلىنىپ زىددىيەتلىشىدىغان
دەۋىر كەلمەسكە كەتتى (ئىنشائاللاھ).ھازىر بىرلىك ۋە ئىتىپاقلىق تەكىتلىنىۋاتىدۇ .
ھەممىمىز ئىناق جەمىىيەت قۇرىمىز دەۋاتىمىز ئەمەسمۇ  

ياشا قارادۆۋە خەلقى !!!!!!!!!!!  ئاللاھ ئمانىڭلررنى تېخىمۇ مۇستەھكەم قىلسۇن .  مېنڭ بولسا شۇيۇرتقا بېرىپ ياشۇغۇمبار .  ئىلگىرى مەن قاردۇۋۈلۈك دېسە زوىمىگەر دەپ قارايتتىم ،
ئسلامنى ھەقىقى چۈشەنگەندىن كېين ئۇلار غا بولغان قارىشىم ئۆزگەردى ، بەلكى شۇيەرلىك بوپقال سامچۇ دەيدىغان بوپقالدىم.  

خەلقىمىزگە كۆز تەگمىسۇن .ئۇلۇغ ئاللاھتىن  قېرىنداشلىرىمغا ھىدايەت ،ئىناق-ئىتتىپاقلىق،بەرىكەت تىلەيمەن .ئاللاھ رىزقىمىزنى   تېخىمۇ كەڭ قىلسۇن!!!
                             ئامين!

ئىشلىتىش

بۇ مەزمۇن 5قەۋەتتىكى oyganganzimnدە2011-08-08 14:39يوللىغان يازمىسىغا نەقىل :
قارادۆۋە  ئۇيغۇرلىرىدىن  بارلىق  ئۇيغۇرلار  ئۆگۈنىدىغان  ياخشى   تەرەپلەر  خېلى  كۆپ،بىراق يەنە بىرقىسىم  ھەقىرلىنىدىغان تەرەپلەرمۇ  يوق  ئەمەس،ھازىر  قارادۆۋە  ئۇيغۇرلىرىدا  ئۆزگۈرۈش  بەك كۆپ،ئەپسانە    سۆزلەر  ئاساسەن  ئەخلەت  تۇڭىغا  تاشلىۋېتىلدى،يىرا-يېققىندىن  كەلگەن  باشقا  يۇرتلۇقلارنى  ئۆز  كۆرىدىغان  بولدى،ئېتقادى  تېخىمۇ   چىڭىدى،بايلار  كۆپەيدى...
بىراق،  ئېتقاد  جەھەتتىكى  ئىخلاسمەنلىكتە  ئىككىگە   بۆلۈنىشتەك   پاجىئە  شەكىللىنىپ  تار  كۆۋرۈكتە   دوقۇرشۇپ  قالدى...

  قېرىندىشىم ئويغانغان زېمىن:  بۇ ئەھۋال ھەرگىزمىۇ پاجىئە ئەمەس بەلكى  ئىسلام روھىغا قايتىش جەريانىدىكى بىر قېتىملىق سىلكىنىش. ئىلىم قېرىندىشىمىزنئث بذ جةهةتتئكئ پئكرئ ناهايئتص ظورذنلذق.

مۇكەممەل بىر ماقالە يازغاندا ھەر ئىككى تەرەپتىن يېزىش كېرەك، سىز پەقەت بىر تەرەپنىلا يېزىپ، يەنە بىر قىسىم تەرەپلەرنى يازماپسىز، كۆرسىڭىزمۇ كۆرسمەسكە سېلىۋالدىڭىزمۇ ياكى سىز جەمئىيەت كۆرمىگەن كىچىك بالىمۇ بىلمىدىم، تالاي ئىجتىمائىي كىرزىسلار تولۇپ يېتىپتۇ.
شۇڭا پۈتۈنلەي مۇتلەقلەشتۈرۈپ تاشلىماڭ...