كىچىك ۋاقتىدا ئويۇنغا قانمىغان بالا ، چوڭ بولغاندا شۇ ئويۇنلارنى تولدۇرۇش ئۇچۇن بەزى ئىشلارنى قىلىپ قويۇدۇ . 
بالىلىرىمىزنى ئويۇنغا ، ئويۇن ئويناشقا يول قويايلى ، بىزمۇ كىچىك ۋاقتىمىزدا ھەر ھەر ئويۇنلارنى ئويناپمۇ مانا ساپ ساق چو ڭ بولدۇققۇ ، بالىلىرىمىزنى پارنىك يېسىۋېلىكى قىلىپ چوڭ قىلىپ قويمايلى. ئويۇنغا قانسۇن ، بار ۋاقتىمىزدا بىزنىڭ دۆلىتىمىزنى كۆرسۈن....
يېققىندا شىنجاڭ تېلىۋىزىيە ئىستانسىنىڭ مەدەنىيەت بوستانى پىروگىراممىسىنى كۆرۇپ بالىلىق چاغلىرىم ئېلسىمگە كېلىپ قالدى ، شۇ چاغلاردا ئوينىغان ئويۇنلار بىر بىر لەپ كۆز ئالدىمدىن ئۆتتى.
1. گاگار__ (جەنۇبىي شىنجاڭدا ۋاللەي دەيدىغۇ دەيمەن)  .
2. ئوشۇق__
3. قەلەي——(بىز كىچىك چاغلاردا پوتۇلكىلارنىڭ قەلەي ئاغزىنى تېپىپ ئۇنى تۇزلەپ ئوينايتتۇق) ھازىرقى بالىلار تەييارنى سېتىۋېلىپ ئوينايدۇ.
4. دەر __(ئەينەك شارچە)
5. چېلىشىش__ 
6. سەرەڭگە قېپى__(ياڭخار دەيىتتۇققۇ دەيمەن) ، سەرەڭگە قېپىنى يىرتىپ شۇنى ئۇرۇپ ئوينايىتتۇق.
7. رېزىنگە ئاتلاش__ قىزلار بەك جىق ئويناتتى ، بەزىدە بىزمۇ ئويناپ قوياتتۇق.
8. سابوزا__ (كىچىك ئالتە پارچە رەخنى تىكىپ ئىچىگە بۇغداي قاتارلىق نەرسىلەرنى قاچىلاپ ئېىتپ ئوينايدىغان ئويۇن)
9.مۇكۇشمەك__
10. ساناق ساناش__ 
11.سۇغا چومۇلۇش، سۇغا سەكرەش__ 
ئېسىمدە نۇرغۇنلىرى قالماپتۇ ، بەزىلىرى بار لېكىن ئىسمىنى نىمە دەپ ئاتايدىغانلىغىنى ئۇنتۇپ قاپتىمەن ، ئاپاملار ، ئاچاملار بىلەن ئۆرۇشمەك ئوينايدىغان ئىشلارمۇ بار ئىدى.
قېنى دوسلار سىلەرمۇ بېلىدىغان بالىلار ئويۇنلىرىنى دەپ بېقىڭلار ، ئۇيغۇر بالىلار ئويۇنلىرى دىگەن كىتاپت 180 نەچچە خىل ئويۇن بار دەيدۇ ، لېكىن بىزنىڭ ھازىرقى بالىلىرىمىز ، شەھەر بالىلىرى بىزنىڭ بۇرۇن ئوينىغان ئويۇنلىرىمىزنى ئوينىيالمىسمۇ ئاڭلاپ بىلىۋالسۇن.

مەندە بالىلار ئويۇنلىرىنىڭ رەسىملىك چۈشەندۈرۈشى بار. ۋاقتىم چىقسا، ئايرىم تېما قىلىپ يوللاپ قوياي.

  << تارغاق - سۈزگۈچ ئويۇنى >> ۋە << ئۆيلەلەڭ ئويۇنى >> نىمۇ بار .

  بىز كىچىك ۋاقتىمىزدا ئوغۇل-قىزلار بىرلىشىپ يوشۇنماق ئوينايتتۇق.قىشنىڭ كۈنى چانا تېيىلىپ ئوينايتتۇق،ئوغۇللار نۇر ئوينايتتى.قىزلار ئۆلەلەڭ ئوينايتتۇق.تۇتۇشماق ئوينايتتۇق.

مەلىمىزدە 16غا يېقىن بالا بولىدىغان،يېشىمىزمۇ بىر ئىككى ياشلا پەرىقلىنەتتى .باللانىڭ ۋە ئوينايدىغان ئويۇنلىرىمىزنىڭ جىقلىقىدىن باشقا مەلىلەردىنمۇ باللا كېلىپ ئويناپ كېتەتتى..بەزىلىرى مەخسۇس تېپىشكىلى كېلەتتى بىر ئەترەت بولۇپ..ھەي .،.ئىشقىلىپ پەيزى ۋاخقلاكەندۇق... .         ئويۇنلىرىمىز تۆۋەندىكىچە  :                                                                                                                                                                       سۇغا چومۇش+بېلىق تۇتۇش ، تۇتۇشماق ،  يوشۇنماق ، گاگار(شەكىل جەھەتتىن ئىككى تۈرلۈك) ، چانا(شەكىل جەھەتتىن ئىككى تۈرلۈك،بىسىمۇ ئىككى خىل) ، نۇر(شەكىل جەھەتتىن بىرنەچچە تۈرلۈك،ماتېرىيالى ئاساسەن تۆمۈر ،ياغاچتىن ياسالغىنى يوق دېيەرلىك)  ، باسماق ئوقيا  ، دەڭگەل ئېتشىش ، چېلىشىش ،  تېپىشىش ،  قەلەي، ياڭخار ، ئوشۇق ، دەر ،  دۈملەمپىش ، تالدىن سەكرەش ،  لەلەك ، دوسلۇق ( ئىككىگە بۆلۈنۈپ ، 15~~20 كۋادىرات مېتىر ئەتراپىدىكى يەرگە  خەرىتىسىنى سىزىۋېلىپ ، ئىتتىرىشىپ - تارتىشىپ بازا تالىشىدىغان ،ھەمكارلىشىپ ئوينايدىغان بىر  جەڭگۋار ئويۇن) ،  ساقچى- كانتو( سۇلياۋ پۇرچاق چىقىدىغان تاپانچىلار بىلەن ئويناپ قوياتتۇق)  ،  بىرتۆمۈر چەمبىرەكنى سىم بىلەن ئىتتىرىپ ماڭىدىغان بىر ئويۇن باتتى بىراق ئىسمىنى  ئۇنتۇپ قاپتىمەن...   سالغىنىمۇ يامان جىق ئوينايدىغان ،بولۇپمۇ قىش كۈنلىرى...قۇشقاچ ، پاختەك بەزىدە پوتۇلكا ، قۇتا دېگەندەكلەرنى چېچىپ ئوينايدىغان...ئەدەم جىق بوپقالسا  ئىككىگە بۆلۈنۈپ ، باشتىن باشقا يەرلەرگە بوشراق ئېتىپ ئوينايتتۇق .. جەڭگى- جىدەلمۇ بوپقالاتتى...كېيىنچە پۇتبولمۇ ئوينىدۇق ..مەلىمۇ-مەلە مۇسابىقىلىشىمىز دەپ يۈرۈيدىغان....                                                                                                                                                                         مەلىمىزگە 200مېتىرمۇ كەلمەيدىغان جايدا خىتايلانىڭ ئېتىزلىرى بولىدىغان ، خاڭگا ، شوغلا دېگەننى دەششەت كانتولايدىغان  يازنىڭ كۈنى... بىر يولدىلا بىر مۇنچە باللا كىرەتتۇق ، ئىگسى بولسا كۈلگىنىمىزچە قاچاتتۇق. ..قېچىۋاتقاندا ئاياقلىرىمىز چۈشۈپ قالىدىغان ئىشلارمۇ بولاتتى.. تۇتۇلۇپ قالغانلار يېنىك دەرىجىدە مۇش-پەشۋاغىمۇ داخىل بوپقالاتتى.. يېمەيدىغان سەيلەرنى يۇلۇپ ، ئېتىزىنىڭ تېشىغا تاشلىۋېتەتتۇق( ئىشقىلىپ خىتايلا ئەتىسى قاقشاپلا قالاتتى ..يا بىزنى كېلىپلا سەن قىلدىڭ دەپ تۇتالمىغاندىكىن).... بىر يىلى ئىككى مودەك يەرگە قىچا تېرىپتىكەن.. تازا ئوخشىغان ۋاقتىدا كىرىپ ، قالايمىقان يۈگىرەپ ، چېلىشىپ دېگەندەك بىر ئاخشامدىلا تۈزلەپ تازىسىنى قويماپتىكەنمىز، ئەتىسى قىچىنىڭ ئىگىسى ئېتىزلىقىدا تۇرىۋېلىپ كىملەرنى تىللىدىكىن ئىشقىلىپ بەك تىللاپ كەتتى...بىز بىر ياندا ئويۇنىمىزنى ئويناپ كۈلۈپ ئولتادۇق...قىشنىڭ كۈنى مەخسۇس كىچىك پىچاقلارنى ئېلىۋېلىپ پارنىكلىرىنىڭ بىر پېشىدىنى تىقىۋېلىپ، نېرىقى پەشكىچە يۈگىرەيتتۇق..  بەك زىيان سېلىۋېتىپتىكەنمىز ئويلاپ باقسام ...
  باشتىكىلىرى ساپلا ئويۇن، كەينىدىكىسى ئويۇن ئەمەس جۇمۇ!! ( گەرچە ئەينى ۋاقىتتا بىزگە ئويۇن بولسىمۇ ).
ھەممىزنىڭ مۇشۇنداق ئەسلىمىلىرىمىزنى يىغىپ ئەكىلىپ ، خام ماتېريال قىلىپ ، بىر باللا فىلىمى ئىشلەپ باققان بولساق، ھە؟؟!! چوقۇم پەيزى چىقاتتىدە...

تۆمۇر چەمبىرەكنىڭ ئىسمى  >جىغىلاڭ>،شاتوپ  ھازىرقى >كالتەكتوپ>، ،زىيەنخېر  يەنى پاخپاق،  سوزماق يەنى رەگەتكە،تەپكۈچ ،يۇقۇرقى ئىسىملارنىڭ بەزىسى  خوتەنچە ئاتىلىشى

ماۋۇ تېمىنى ئوقۇپ بالىلق چاغلىرىمدىكى ئاشۇ غەم ئەندىشىدىن غالي ، كۈڭۇللۈك ئوينايدىغان چاغلار ھېسىمگە كېلىپ كۈڭلۇم بىر خىلا بولۇپ قالدى ، ھەي ،،،،، ھازىرچۇ ئۇششقاق ئىشنىڭ توللۇقى ، يىتىشەلمەيلا   كۈن ئۈتۇتكەن ، بىر نى قىلسا بىر ئىش پەيدا بولغان ،

13ياش چاغلىرىم بولسا كىرەك ، بىر توپ بالىلار ساقچى ، ئوغرى بولۇپ سەرەڭگىنىڭ گۈڭگۈرتىنى ئاتىدىغان تاپانچا ئويناپ  ئۈرۇلۇپ چۈشكەن سوقمىنىڭ ئالدىغا كىلشىمگە خوشنىمىزنىڭ بالىسى تويۇقسىزلا سوقمىنىڭ كەينىدىن تۇرۇپ تپانچىنى بىىر مىتىرچە ئارلىقتىن چىرايىمغىلا قارىتىپ ئاتمامدۇ بۇ كاساپەت ، سەرەڭگە يىغىچىنى ئوشتىۋاتماپتىكەن بۇ گۇي سەرەڭگە يىغىچى قاچىرىمغا چاچىلىپ قالمامدۇ ، خۇدا بىر ساقلىغان كۈزۇمگە تەككەن بولسا قارو بولغان بولاتتىم ، ئاشۇچاغنى ئويلىسام ھازىر بەدەنلىرىمنى تىتىرەك باسىدۇ ،شۇندىن كىيىن تاپانچا ئوينىغاندا ياغاچنى ئوشتىۋېتىپ ئوينايمىز دىيىشكەن ، ئەگەر كىم ئوشاتمىسا شۇ << ماس >> لىق قىلغان بۇلىدۇ دىسەك ھەممىمز بوي سۇناتتۇق ، باشقا .ويۇنلاردىمۇ << ماس >> دىگەن گەپ چىقسا ئويۇن قائىدىسىگە ئاساسەن بۇيسۇناتتۇق  
بىر قېتىم بىر قانچىمىز گاگار ئويناپ بىر بالىنى كەينى كەينىدىن نەچچە قىتىم <<ھاڭقىلىتىپ >> كەتكەن ئىدۇق ، ئاخىرى بۇبالا قائىدىگە ئەمەل قىلماي .ۈيىگە كىرىپ كەتكەن ، شۇنىڭ بىلەن بىز ئۇنى << ماس>> لىق قىلدىڭ دەپ بىر نەچچە كۈن جازالاپ بىرگە ئوينايقۇزمىغان ،
بىرقېتىم گاگارنى كۈچەپ ئۇرۇپتىكەنمەن ، بىر بالىنىڭ قولىغا تىگىپ بارمىقىنى سۇندۇرۋەتكەن ئىدىم ، ھەي بولدىلا بالىلاق ۋاقىتلىرىمىزدىكى ئاشۇ كۈڭۈللۈك چاغلار كەلمەسكە كەتتى .

يوقۇردا دىيىلگەن ئويۇنلارنىڭ تەڭدىن تولىسىنى ئوينىغان كىچىك ۋاقىتلىرىمدا،،،ئويلىسام شۇنداق كۆڭۇللۇك ،كۇننىڭ قانداق كەچ بولۇپ كەتكىننى تۇيمايتتۇق،ھازىرقى بالىلارغا ئويۇنچۇقلار تەييار بولغاچقىمۇ بىزنىڭ شۇ چاغدىكى ئويۇنلارنى ھازىر ئاساسەن يوق...........

<<ساقچى-كانتۇ>>دىگەننى <<دوڭ>>دىدىغا.يەنە دەمبو شېڭلى دىدىغا دەپ يوشۇنماققا ئوخشايدىغان ئويۇنلارمۇ بولدىغا.كەمپىت قەغىزىنى تامغا چاپلاپ كىمنىڭ يىراققا باسا شۇ ياڭىدىغا ئويۇنلارمۇ بولدىغا ھە؟يەنە تومپۇر،توپچا ،پىچاق غاداش،9قاتار،5قاتار،4قاتار ئوردام كۆش لوبو يۇلۇش،خوجەلامۇ بادىگە،ياما قىزىدىغا ئويۇنلار.