ھازىر مىللىي مەكتەپلىرىمىزدە قوللىنىلىۋاتقان "قوش تىل" ئوقۇتىشى مېنىڭچە مەغلۇپ بولىدىغان ئوقۇتۇش شەكلى دەپ قارايمەن. چۈنكى بۇ خىل ئوقۇتۇش شەكلى چەتئەللەردە قوللىنىلىپ مەغلۇپ بولغاچقا، ئاللىقاچان ئەمەلدىن قالدۇرۇلغانكەن. بۇنى ياش ئالىمىمىز ئەسئەت سۇلايمان "ئۆزلۈك ۋە كىملىك"ناملىق كىتاۋىدا بايان قىلغان. شۇڭا بۇ ھەقتە ئارتۇقچە سۆزلىمەيمەن. ئەمما ھازىر بىز قوللىنىۋاتقان "قوش تىل" ئوقۇتىشىغا مۇناسىۋەتلىك بىر نەچچە پىكىرىمنى ئوتتۇرىغا قويۇپ مۇنبەرداشلارغا سۇنماقچىمەن.
   1. ھازىرقى يەسلىدىن باشلاپ "قوش تىل" ئوقۇتۇش ئۇسۇلىنى ئۆزگەرتىپ، پۈتۈنلەي ئانا تىلدا تەربىيىلەپ، بالىلارنىڭ ئۆز ئانا تىلىدا تەپەككۈر قىلىش قابىلىيىتىنى يېتىلدۈرۈش كېرەك. بۇنىڭغا ماس ھالدا، دۆلەت تىلىمىز(خەنزۇ تىلىنى دېمەكچىمەن)نىڭ ئەڭ ئاددىي تېرمىنلىرى بولغان پىنيىن ھەرىپلىرى ۋە تون بەلگۈلىرىنى تاكى ئۈچىنچى سىنىپقا چىققۇچە پىششىق ئگەللىتىشلا كۇپايە قىلىنىدۇ.
   2. ئۈچىنچى سىنىپقا چىققان ئوقۇغۇچىلار 3-4 يىل تەربىيىلىنىش جەريانىدا، بىرىنچىدىن، مەكتەپكە كۆنىدۇ؛ ئىككىنچىدىن، تەپەككۈر ئىقتىدارى خېلى ياخشى يېتىلگەن بولىدۇ؛ ئۈقىنچىدىن، ئوقۇغۇچىلاردا مەكتەپنى سۆيۈش، كوللىكتىپنى سۆيۈش، ئەمگەكنى سۆيۈش، پائالىيەتچانلىق.... قاتارلىق ئىقتىدارلىرى بىرقەدەر گەۋدىلىك يېتىلگەن بولىدۇ. مانا بۇ چاغدىلا جۇڭخۇا مىللەتلىرىنىڭ ئورتاق تىلى بولغان دۆلەت تىلىمىز(خەنزۇ تىلى)نى ئۆگىنىشكە مۇكەممەل ئاساس سېلىنغان، مەيلى قانداق تىل بولىشىدىن قەتئىنەزەر ئۆگىنىش شارائىتى پىشىپ يېتىلگەن بولىدۇ.
   3. خەنزۇ تىلى پۈتكۈل جۇڭخۇا ئېلىدىكى مىللەتلەرنىڭ ئورتاق تىلى. شۇڭا نوقۇل ھالدا "خەنزۇ تىلى" دەپ بىر مىللەتنىڭ تىلى دەپ چۈشىنىدىغان تار مەنىدە ئالماي "دۆلەت تىلى" دەپ قوللۇنۇپ، دۆلەت تىلىمىزنى تېخىمۇ يۈكسەكلىكە كۆتۈرىپ تۇرۇپ، يىللار سېرى كۈچەيتىپ ئوقۇتۇش ئېلىپ بارساق، ئوقۇغۇچىلارمۇ بۇ بىزنىڭ دۆلىتىمىزنىڭ ئورتاق قوللىنىدىغان تىلىكەن دەپ تىرىشىپ ئۆگىنىدۇ، تېخىمۇ مۇھىمى شۇكى، تەپەككۈرى يېتىلگەن پەرزەنتلىرىمىگە ماس قەدەمدە دۆلەتنى، ۋەتەننى سۆيۈش، مىللەتلەر ئتتىپاقلىقى تەربىيىسى ئېلىپ بارساق قوش ئۈنۈمگە ئېرىشەلەيمىز.
   4. يوقىرى دەرىجىلىك پارتىيە ھۆكۆمەتلەر دۆلىتىمىزنىڭ ئاساسىي قانۇنى ۋە مىللىي تېرىتورىيىلىك ئاتونومىيە قانۇنىغا ئساسەن ەۆلەت تىلىنى بىلمەسلىك نومۇس، بىلىش شەرەپلىك، چوقۇم ھەر بىر پۇقرا چوقۇم ئۆگىنىشنى شەرت قىلىپ تۇرۇپ، ھەر بىر مىللەتنىڭ ئۆز ئانا تىلىدا تەلىم-تەربىيە ئېلىش، ئۆز تىل-يېزىقىنى ئىشلىتىش ھوقوقىنى قوغدىشى كېرەك.
   5. ھازىرقى ئۆلۈك ئوقۇتۇش ئۇسۇلىنى ئاستا-ئاستا ئىسلاھ قىلىپ، ئازراق نەزەرىيە سۆزلەپ، كۆپرەك ئەمەلىي ئىقتىدار يېتىلدۈرۈشكە ئەھمىيەت بېرىشىمىز كېرەك. ئەللبەتە، بۇنىڭ ئۈچۈن پارتىيە، ھۆكۈمەت، مائارىپ تارماقلىرى، مائارىپ تەتقىقاتچىلىرى بىرلىكتە كۈچ چىقارغاندىلا  ئەمەلگە ئاشىدىغان مەسىلە دەپ قارايمەن.
   6. پاتىيىمىز ئادەمنى ئاساس قىلىش، نامرات رايونلارنىڭ تەرەققىياتىنى تېزلىتىش، مائارىپ سېلىنمىسىنى يىلسېرى ئاشارۇشتىن ئىبارەت ئىنتايىن ئۈنۈملۈك، خەلىققە پايدىلىق سىياسەتلەرنى يولغا قويۇپ، خەلقنىڭ يۈكسەك ھۆرمىتىگە ئېرىشمەكتە. ئوقۇتقۇچىلارنىڭ مۇئاشىمۇ خېلى يوقۇرىلاپ قالغان بولسىمۇ، لېكىن ئاساسنىڭ ئاساسىنى سالغۇچى باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇتقۇچىلىرىنىڭ مۇئاشى يەنىلا تۆۋەن، مەنچە بولسا، باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇتقۇچىلىرىنىڭ مۇئاشىنى ئەڭ يوقىرى قىلىش كېرەپ دەپ تەكلىپ بېرىمەن.
   مەنبە :ئۆزەم 
    

بەكمۇ ياخشى تېما يوللاپسىز. ھازىر مەكتەپلەردە  «قوش تىل ئوقۇتۇشى»نى ئاساس قىلدۇق دەپ خەنزۇ تىلىنىلا چىڭ تۇتۇپ ، ئانا تىلغا سەل قاراش ئومۇمىيۈزلۈك ساقلىنىۋاتقان ئېغىر مەسىلە.
مېنىڭ ماتىريال كۆرۈشۈمچە بۇرۇن قوش تىللىق ئوقۇتۇش ئېلىپ بارغان نۇرغۇن دۆلەتلەر بۇ ئىشتا مەغلۇپ بولغىنى بىر ھەقىقەت. ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۆز ئانا تىلنى راۋان بىلمەي تۇرۇپ ئىلىم -پەننىڭ چوققۇسىغا چىقىش ئەسلا مۈمكىن بولمايدىغان ئىش. تارىخنى ۋاراقلايدىغان بولساق بىزدىن چىققان نۇرغۇن ئالىملار ئۆز ئانا تىلدا تەربىيە ئېلىپ، ئالىم دەرىجىسىگە يەتكەن ۋە خەلقنىڭ ئېتىراپ قىلىشىغا ئېرىشكەن. «قوش  تىلدا ئوقۇپ ئالىم بولۇپتۇ» دىگەننى  تا ھازىرغۇچەئاڭلىغىنىممۇ يوق!!!

    مىنىڭ قىزىممۇ 2010-يىللىق ئوقۇش مەۋسۈمىدە ئوقۇشقا كىرگەن.قېرىشقاندەك شۇ يىلدىن باشلاپ  بارلىق دەرىسلەر خەنزۇ تىلىدا ئۆتۈلىدىغان بوپتۇ. شۇنىڭ بىلەن قىزىمنى ئانا تىلىدا دەرىس ئۆتۈلىدىغان مەكتەپلەرگە بىرەي دەپ ناھىيە ئەتراپىغا يېقىن يېزا مەكتەپلىرىنى ئۇقۇشقان بولساممۇ شۇ مەكتەپلەرگىمۇ ھەممە دەرىسنى خەنزۇ تىلىدا ئۆتۈلىدىغانلىق توغىرىسىدا ئۇختۇرۇش چۈشكەنلىكىنى ئاڭلاپ ئامالسىز  يەنە شۇ ئۆز تەۋەلىكىمىزدىكى مەكتەپكە بېرىشكە مەجبۇر بولدۇم.مەكتەپكە بەرگەندىن كېيىن قىزىممۇ باشقا بالىلار بىلەن بىرقاتاردا نەچچە قېتىم سىنىپ ئالماشتى،بۆلىندى،مۇئەللىملىرىمۇ نەچچە قېتىم ئالماشتى. بەزى كۈنلىرى تاپشۇرۇقلىرى تۈگىمەي سائەت 10 بولۇپ كىتەتتى. ئۇيقۇم كىلىپ كەتتى دەيتى ،ئۇخلاڭ دىسەم ،تاپشۇرۇقنى ئىشلەپ بولالمىسام مۇئەللىم  ئۇرىدۇ، دەيتى.سىزنى ئۇردىمۇ دىسەم ،ياق مىنى ئۇرمىدى،لىكىن بەزى بالىلارنى ئۇرىدۇ دەيتى.  مەن قىزىمغا،ئۇخلاڭ ،ئىشلەپ بولالمىغاننى  مۇئەللىمگە ئۇيقۇم كىلىپ كېتىپ ئىشلەپ بولالمىدىم  دەڭ. ئەگەر يەنە سىزنى ئۇرسا  مەن بېرىپ مۇئەللىمنى ئۇرىمەن، سىز قورقماڭ دىسەم شۇنىڭ بىلەن قىزىم ئاستا ئۇخلايتى،كەچتە مەكتەپتىن كەلگەندە  قىزىمدىن ،مۇئەللىم ئۇردىمۇ دەپ سورىسام ،ئۇرمىدى دەيتى. مۇشۇنداق قىلىپ قىزىمنى تاپشۇرۇق قورقۇنچىدىن قۇتۇلدۇراتتىم.( ئەمەلىيەتتە ئالدىراپ مۇئەللىمنى ئۇرغىلى بولمايدۇ-دە،لىكىن راستىنلا شۇنداق مۇئەللىم ئۇرۇپ قالسا  ئومۇميۈزلۈك خەنزۇ تىلى ئۇقۇتۇشقا بولغان نارازىلىقىمدا مەكتەپكە بېرىپ مۇئەللىم،سىنىپ مۇدىرى ۋە مەكتەپ مۇدىرى بىلەن قاتتىق دىيىشىش توغرىسىدا ئاللىقاچان ئىدىيەدە تەييارلىق كۆرۈپ قۇيغان ئىدىم).
     قىزىم بەزىدە دادا بۇ نىمە دىگەن گەپ دەپ بەزى خەنزۇچە  ئادەم تىللىغان ئەپسانى گەپلەرنى كۆتۈرۈپ كىلەتتى.كىم شۇنداق دەيدۇ دىسەم ،مۇئەللىم بەزى گەپ ئاڭلىمايدىغان ئوغۇل بالىلارنى ئاشۇنداق تىللايدۇ دەيتى. مەن بۇ گەپلەرنى مۇئەللىم بىزگە ئۆگەتمىگەن دەپ  قۇتۇلاتتىم. ئەشۇ بالىلارنىڭ ئاتا –ئانىسى  بۇ ئەھۋالنى مەكتەپ رەھبەرلىرىگە ئىنكاس قىلىشى كىرەك.
  بۇ يىل كىرگەندىن بۇيان بىر قېتىم  ئاتا ئانىلار يىغىنىغا ،ئىككى قېتىم ئوچۇق دەرىسكە قاتناشتىم. ئانا تىل-ئەدەبىيات دەرىسى بۇ يىل مەكتەپلەرگە قايتىپ كەلگەن ھەم ئالدىنقى ئوقۇش يىلىدا ئېلىپبە ئوقۇمىغان بولغاچقا كۆپ ساندىكى ئوقۇغۇچىلارنىڭ دەرىس ۋاقتىدىكى ئىنكاسى ئىنتايىن ناچار بولدى. مەن قىزىمغا باشلانغۇچ مەكتەپكە كىرىشتىن بورۇن ئېلىپبەنى تولۇق ئۆگىتىپ توغرا قىلغانلىقىمنى ھىس قىلدىم.
خەنزۇ تىل –ئەدەبىيات دەرىسىدىمۇ نۇرغۇن بالىلارنىڭ ئەھۋالى ئىنتايىن  ناچار  ئىكەن.مەن شۇندىلا قاتتىق ھەسرەتلەندىم.ھەي بالىلار،يا ئانا تىلىڭدا نەتىجەڭ بولمىسا ،يا  خەنزۇ تىلىدا   نەتىجەڭ بولمىسا  ئاقىۋىتىڭ قانداق بولار ،بۇ ئاقىۋەتكە كىم ئىگە بولار .ئاتا ئانىلارمۇ؟ مەكتەپمۇ؟ ياكى ھۆكۈمەتمۇ؟ بىر كۈنلەردە ھۆكۈمەت بىزدىن،بالىلىرىمىزدىن كەچۈرۈم سورايدىغان ھالغا چۈشۈپ قالارمۇ؟ مەن شۇنداق ئاجىز بىر نىدا قىلمەنكى ئەي ئاتا- ئانىلار بالىلىرىڭلارغا ھەر ئىككى تىلنى ئۆگىتىش ئىقتىدارىڭلار بولمىسا ئۇيغۇر تىلىنى بولسىمۇ ئۆگىتىپ قويۇڭلار! شۇنچىلىك بولسىمۇ قىلساڭلار كەلگۈسىدە بالىلىرىڭلارنىڭ ئالىدىدا  جاۋاپ بەرمىكىڭلار ئاسان بولىدۇ. بالىلىرىڭلار خەنزۇ تلىنى بىلمىسىمۇ يەنىلا شۇ ئۇيغۇر تىلىدا  جېنىنى گۈلدەك جان ئېتىپ كىتەلەيدۇ. ھەقىقەت شۇ –مەنبەسىدىن ئايرىلمىغان سۇ دۆڭگە قاراپمۇ ئاقالايدۇ.
مەن قىزىمنىڭ تەپەككۇر ئىقتىدارىنىڭ يىتىلىشىنىڭ چالا بولۇپ قالماسلىقى ئۈچۈن كىتاپخانىلاردىن ئۇيغۇر تىلىدىكى ماتىماتىكا ۋە ئۇيغۇرچە-خەنزۇچە قوش تىلدىكى ماتىماتىكا مەشىقلىرىنى ئەكىلىپ قىزىمنىڭ ئۆيگە قايىتقاندىكى مەشىقىگە ئۇرۇنلاشتۇردۇم. بىللە تەھلىل قىلىپ ئىشلەيمىز. ئەمەلى قوللىنىلىدىغان خەنزۇ تىلى دەرىسلىكى دىگەن كىتاپنى سېتىۋېلىپ خەنزۇ تلىنى نۆلدىن باشلاپ ئۆيدە بىللە ئۆگىنىۋاتىمىز.چۈنكى قىزىمنىڭ بارلىق دەرىسلىكلىرى خەنزۇچە بولۇپ  كەتكەندىن كېيىن  بالامغا يىتەكچىلىك قىلىش ئۈچۈن خەنزۇ تىلىنى پىششىقلاپ ئۆگىنىشكە مەجبۇر بولدۇم.قىزىممۇ ھەم خەنزۇچە تىل ئەدەبىيات دەرىسلىكىدىكى تېكىستلەرنى شۇنداق راۋان ئوقۇپ بەرگەن بىلەنمۇ لىكىن شۇ ئوقۇغانلىرىنىڭ ئانا تىلىدا نىمە مەنا ئىپادىلەيدىغانلىقىنى بىلمەيدۇ.شۇڭا مەن قىزىمغا سىز ئۆگەنگەن خەنزۇ تلىنىڭ ئانا تىلىدا نىمە مەنا ئىپادىلەيدىغانلىقىنى بىلىشىڭىز ۋە ئانا تىلىڭىزدا ئۇنى راۋان ،توغرا ،چۈشىنىشلىك قىلىپ  تەسۋىرلەپ  بېرىشىڭىز كىرەك.ئاندى سىز خەنزۇ تىلىنى ھەقىقى ئۆگىنىش مەقسىتىڭزگە يىتەلەيسىز  دەپ قىزىمنىڭ ئىدىيىسىنى توغىرىلاپ تۇرىمەن.

مۇ ئادىرىستىكى يازمىنى تولۇق ئۇقۇپ چىقسىڭىز نىمە ئۈچۈن خەنزۇ  تىلى مائارىپىنىڭ كۈچىيىش  سەۋەبىنى ئاز تولا چۈشىنىپ قالارسىز.

  شىياڭگاڭ سۇمرۇغ تورى

http://blog.ifeng.com/article/13359487.html

ئىشلىتىش

بۇ مەزمۇن 3قەۋەتتىكى motiwarlarدە2011-12-16 23:16يوللىغان يازمىسىغا نەقىل :
مۇ ئادىرىستىكى يازمىنى تولۇق ئۇقۇپ چىقسىڭىز نىمە ئۈچۈن خەنزۇ  تىلى مائارىپىنىڭ كۈچىيىش  سەۋەبىنى ئاز تولا چۈشىنىپ قالارسىز.

  شىياڭگاڭ سۇمرۇغ تورى

http://blog.ifeng.com/article/13359487.html

    بولسا تەرجىمە قىلىۋەتكەن بولسىڭىز بوپتىكەن، مەن خەن يېزىقىغا چالا.  

<<ئۇيغۇر ئاكادىمىيىسى>>تورىدىكى ئەركىن سىدىق ئاكىنىڭ <<قوش تىللىق>> مائارىپقا مۇناسىۋەتلىك ماقالىلىرىنى ئاز دىگەندە بىرقۇر ئوقۇپ چىقسىڭىز بۇ ساھەنى تېخىمۇ چوڭقۇر چۈشىنەلەيسىز. تۆۋەندىكى ئادرىستىن ئەركىن سىددىق ئاكىنىڭ بارلىق يازمىلىرىنى كۆرەلەيسىز.
http://uyghuracademy.com/?cat=30
  بۇ <<قوش تىللىق>>مائارىپ بىزنىڭ دىيارىمىزدىلا بولغان ئەمەسكەن . دۇنيادىكى ھەرقايسى دۆلەتلەردە ھەرقايسى تىللاردا نۇرغۇنلىغان ئالىملار 200نەچچە يلدىن بۇيان تەتقىق قىلىپ <<قوش تىللىق>>مائارىپىنى قانداق ئېلىپ بېرىش توغۇرلۇق ئەڭ ئۈنۈملۈك نەتىجىلەر قولغا كەلتۈرگەنىگەن.
بۇ ماقالىلەرنى ئوقۇپ بولغاندىن كېيىن ئابدۇقادىر جالالىدىن ئاكىنىڭ <<ئۆزىنى ئىزدەش بوسۇغىسىدا>>دىگەن كىتابىنى ئوقۇپ چىقىڭ. بۇندىن باشقا بىز كۆرۈشكە تىگىشلىك نۇرغۇنلىغان كىتاپلار بار.
سىز كىتاپ ئوقۇسىڭىز،بالىڭىزمۇ سىنى دوراپ سىزدىن كۆپ  كىتاپ ئوقۇيدۇ،سىز قانداق كىتاپ ئوقۇسىڭىز ،بالىڭىزمۇ شۇنداق كىتاپنى تېخىىمۇ كەڭ دائىرىدە  ئوقۇيدۇ. سىز قانداق تەپەككۈر قىلسىڭىز، بالىڭىزمۇ شۇنداق تەپەككۈر قىلىدۇ.بۇ دىگەنلىك :سىز ئۇيغۇرچە تەپەككۈر قىلسىڭىز بالىڭىزمۇ ئۇيغۇرچە تەپەككۈر قىلىدۇ. ............ئۇيغۇرچە سۇئال سورىسا  باشقا تىل بىلەن جاۋاپ بېرىدىغان<< تىل>> قەلەندەرلىرىدىن بولۇپ قالمايلى..........يەنىلا دەيدىغىنىم بىز  كىتاپنى كۆپ ئوقۇيلى!!!!!!!!!!!!!!!!
  

ئۆز  ئانا  تىلىدا تەپەككۇرىنى تولۇق   چىقىرالمىغان  ئىنساننىڭ  تەپەككۇرى   زەئىپ  ، چولتا  ، چۇشكۇن بولىدۇ.. بىز  بۇنداق تەپەككۇرنى    خىيال دەيمىزكى ھەرگىز  تەپەككۇر  دىمەيمىز ..
     كىيىنكى ئەۋلاتلارنىڭ خىيال  ئىچىدە ئەمەس ، ئويغاق تەپەككۇر  ئىچىدە  بولىشىنى بەكمۇ  ئارزو  قىلىمەن ...

ناھايىتى توغرا پىكىر بولدى ، مۇشۇنداق بولغاندا  ھەقىقى ئۈنۈمى بولىدۇ  

قالپاق چىرايلىق قۇيۇلغىنى بىلەن خەنزۇ تىللىق ئۇقۇتۇش بۇ،ھازىر ھەر ئىككىسىدە ئازىراقمۇ ئۈنۈم يوق،كەلگۈسىدە بىر ئەۋلات كىشلىرمىز يا ئۇيغۇرچە بىلمەي يا خەنزۇچە بىلمەي شەرەت ئارقىلىق گەپ ئۇقتۇردىغان بۇلۇپ قېلىشىدا گەپ يوق

تەكلىپىڭىز ناھايىتى ئورۇنلۇق ،
بىز 80، 90_يىللىرى ئوقۇغان چاغلاردىكى ئوقۇتۇش تۈزىمىگە ئاساسى جەھەتتىن ئوخشايدىكەن ، ھېچقانچە چوڭ پەرىق يوق ، ئەمما ئەمەلگە ئېشىشى مېنىڭچە ناتايىن ، ئەمىەلگە ئېشىپ قالسا تولۇمۇ ياخشى بولاتتى .

قارلۇق توغرا دەيدۇ ماڭىمۇ شۇنداق بىر كۈنى ئۆز تىلىمىزدا گەپ قىلغانلارنى كۆرسەك ھەيران بولۇپ قاراپ قالىمىزمىكىن دەيمەن .