ئۇيغۇر دوپپىسى شامان دىنىنىڭ مەھسۇلاتىمۇ؟

nazila

شامان دىنىغا ئائىت مەدەنىيەت ھادىسىلىرىنى خېلى كۆپ ئاڭلىغان ۋە چۈشەنگەن بولساممۇ، بىراق دوپپىنىڭ شامان دىنىغا مۇناسىۋەتلىك ئىكەنلىكىنى زادىلا ئاڭلاپ باقماپتىكەنمەن. دوپپا_ئۇيغۇر باش كىيىم مەدەنىيىتىگە تەۋە، ئۇنىڭ ئىسلام دىنى بىلەن ھېچقانداق زىتلىقى يوق، خۇددى سەللە نوقۇل ئىسلامنىڭ بەلگىسى بولمىغانغا ئوخشاش.

togrulbek

تورداشلار ئىلمىي پاكىت كۆرسىتەيلى. بۇرۇن تاراتقۇلاردا خوتەن كېرىيە ئاياللىرىنىڭ ياغلىقىنىڭ ئۈستىگە تىكىۋالغان كىچىككىنى دوپپىنى قوياشقا  چوقۇنۇشتىن قالغان ئادەت دىيىلگەن،يەنە چەرچەن زاغۇنلۇقتىن تېپىلغان قۇرۇق جەسەت (مومىيا)نىڭ بېشىدىكى ئىنچىكە ئۇزۇن ئىگىز بۆكنى بىر نىمە دەپ پەرەز قىلىپ ئىزاھلاپتىكەن،يەنە بۇنداق ئىگىز تەلپەكلەرنى يېڭىسار ناھىيىسىدە بەك كىيىدۇ،ئىگىز تەلپەكنىڭ ئىگىزلىكىگە قارىتا يەنە ھەر خىل پەرەز -قىياسلارمۇ ئېلان قىلىنغان،باش كىيم فولىكور ساھەسىدە تەتقىق قىلىۋاتقان تورداشلار بولسا بىر ئىلمىي پاكىت بەرسەڭلار......

togrulbek

خارۋارد پېروفىسورىنىڭ تۆۋەندىكى فىلىمدىكى ئەھمىيەتلىك تاپشۇرۇقى :نورۇز بايرىمىنىڭ كېلىپ چىقىش تارىخى،تەبرىكلەش پائالىيەتلىرى ۋە نورۇز بايرىمىنىڭ ئەھمىيەتكە ئېرىشىشىنىڭ زۆرۈرىيىتى يەنى ئۇنى كۆڭۈل ئېچىش ۋاستىسى قىلىۋالماي،پەرزەنتلەرگە باتۇرلۇق،ئەخلاق تەربىيىسى،كىملىك تەربىيىسى بېرىدىغان دەرسخانا ۋە پۇرسەت دەپ بىلىش كېرەكلىكى توغرىسىدا ماقالا يېزىپ تاپشۇرۇش.
ماۋۇ ئالامەت تاپشۇرۇقكەن جۇمۇ،كاللىسى خېلى ئىشلەيدىكەن ،بۇ  فىلىمدە دەرس ئۆتكەن پىروفىسورنىڭ


http://www.56.com/u54/v_NTg4Njc2NDM.html
ئامىرىكا خارۋارد ئۇنىۋېرسىتىتىدا نورۇز توغرىسىدا دەرس

kokturuk

قارىسىغىلا بىر نەرسە دىمەي ئىلمى بىر نەرسە دىمەمسىلەر ،<< بىلگەنلەر بىلەن بىلمىگەنلەر قانداقمۇ تەڭ بولالسۇن>>.
دۇپپا شامانزىمدىنمۇ بۇرۇنقى مەدىنيەت ھادىسسى ئۇيغۇرلار ياراتقان ۋە چوقۇنۋاتقان دىنلار ئىچىدە شامانزىم ئەڭ قەدىمى دىن ۋە مەدىنيەت ھادىسسى بولسا كىرەك ،شامان تەلىماتىدا كۆك-ئۇلۇغلۇق ۋە تەڭرىگە سىموۋۇل قىلىندۇ ،شۇڭا تۇرۇكلەر كۆككە قاراپ تەڭرىگە ئىلتىجا قىلىدۇ،ھازىرقى ئىسلام دىندىكى دۇئاغا ئوخشاش زېمىن مەخلۇقات دۇنياسى دەپ قارىلدۇ،يەر ئاستى دوزاق ۋە گۇناھلار ماكانى دەپ قارىلدۇ.
دۇپپا ئۇيغۇر قەۋمى بىلەن ھەر ئىرا،ھەر بىر دىنلارنى بېشىدىن ئۆتكۇزگەن بىر كىيىم-لىچەك مەدىنيەت ھادىسسى شۇڭا ئۇ نۇقۇل شامانزىمنىڭلا تەسىرىگە ئۇچراپ قالماي ھەر بىر دىنلارنىڭ تەسىرىگە ئۇچىرغان،ئەمما شامانزىمنىڭ تەسىرىگە كۆپرەك ئۇچىرغىنى ئېنىق ،تۇرۇكلەر،ئەرەبلەر نىڭ گۇمبەز مەدىنيىتى،خۇددى <<ئوغۇز قاغان>> تىكلىگەن چاسا تاياققا ئوخشاش قەدىمىيلىككە ئىگە،ئوڭ تەرەپتىكى ئالتۇن خوراز،سول تەرەپتىكى كۆمۇش خوراز دەل ئۇلۇغلۇق مەنىسىدىكى رەڭ ئوقۇمى ،شامانزىم قەدىمى ۋە ئىپتىدائى دىن بولۇپلا قالماي بەلكى بىر خۇدالىق دىن دەپ قارىلدۇ،تەڭرى -كۆك ،ئاسمان دەپ قارىلدۇ،تەڭرى بىلەن زېمىن ئوتتۇرسىدا ئۇلۇغ روھلار ياشايدۇ دەپ قارىلدۇ،شۇڭا شامان چۇشەنچىسىدە چەمبەر-كۆك شەكلىدە (تەڭرى) قارىلدۇ،باش ئىنساننىڭ تەڭرىگە يۇزلەنگەن جايى ئىنساندىكى ئەقىل ئۆزىدىن ئەمەس،تەبىئەتتىنمۇ ئەمەس تەڭرىدىن كەلگەن دەپ قارىلىپ ئۇچلۇق بۆك،ياكى چەمبەر شەكىللىك ياكى دۇپپا كىيىش ئىنساننىڭ ئۆزىدىكى ئەقىل نىئمىتى تەڭرىدىن بولغانلىغىغا تەڭرىگە تەشەككۇر ئېيتىش ۋە ئۆزىنىڭ ئىنسان ئىكەنلىگىنى ھىس قىلىش تەكەببۇرلۇق قىلماسلىق مەنىسىگە ئىگە،شامانزىمنىڭ نۇرغۇن ئەقىدىلىرى ئىسلام ئەقىدىسى بىلەن ئوخشاپ كىتىدۇ.
1.تەڭرى ئاسماندا دەپ قارىلدۇ.
2.كۆككە قاراپ قول كۆتۇرۇپ دۇئا قىلىش.
3.گۇمبەز ۋە ئاي ،ھىلال ئاي شەكلىنىڭ ئۇلۇغلىنىشى،ئوغۇزخان خوراز ھىلال ئاي شەكلىدە بولغاچقا قۇربانلىق مال قىلىپ تاللايدۇ.
بۇ بىر چوڭ تېما بولغاچقا ۋاقىت ئىتبارى بىلەن شۇنچىلىك يازاي.

karluq02

دوپپىدا شامانىزىم ئەقىدىسىنىڭ تامغىلىرى بولۇشى ھەيران قالارلىق ئىش ئەمەس، بولۇپمۇ، دوپپىغا چېكىلگەن قۇياش بىلەن ئاينىڭ سۈرىتى(چىمەن دوپپا بىلەن بادام دوپپىدا) شامانىزىم ئەقىدىسىدە يورۇقلۇقنىڭ سىموۋۇلى، ئەلۋەتتە ئۇ مىللىتىمىزنىڭ ئىسلام دىنىنى قوبۇل قىلىشتىن ئاۋالقى( ئورخۇن- يېنىسەي مەدەنىيىتى دەۋرى) مۇھىم تەركىۋى قىسىمى، ئەجداتلىرىمىز ئىلگىرى مەيلى قايسى دىنغا ئېتىقات قىلغان بولسۇن، ھەمىسىدىلا ئۆز مىللى خاسلىقىنى گەۋدىلەندۈرگەن، خۇددى، ئاپپاق خوجىنى ئۇيغۇر تارىخىغا ئۈنگەن شۇمبۇيا دەپلا ئۇنى ئۇيغۇر تارىخىدىن ئۆچۈرۈۋېتەلمىگىمىزگە ئوخشاشلا، دوپپىدا شامان ئەقىدىسىنىڭ شەكىللىرى ساقلانغان دەپلا، دوپپىنى مەدەنىيەت سېپىمىزدىن قوغلاپ چىقىرالمايمىز... شەخسى قاراش....

tahdirdax

مېنىڭچە شامانىزىم بىلەن مۇناسىۋىتى يوق.چۇنكى،‹‹دوپپا›› دېگەن ئىسىم ‹‹توپ باركەن››دېگەن سۆزدىن كەلگەنلىكى ھەققىدە رىۋايەتلەر بار.مەسىلەن:       قەدىمدە ئۇرخۇن ئېتەكلىرىدە ياشىغان ئۇيغۇرلار،ياتلار بىلەن بولغان ئۇرۇشتا يېڭىلىپ تەرەپ-تەرەپكە قېچىپ كەتكەن،تېچىپ يۇرگەن  بىر بۆلۈك قوشۇن تاغنىڭ بېشىدا تۇرۇپ پەستىكى قېرىنداشلىرىنى كۆرۈپ ‹‹بىزنىڭ توپ باركەن،بىزنىڭ توپ باركەن››دەپ ۋاقىرغان.ئەسلىدە ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ بايرا قلىرىنى يىرتىپ باشلىرىغا چىگىۋالغان ئىكەن                                                        ‹‹  شامانىزىم بىلەن مۇناسىۋىتى يوق  ››خاتا يېزىلىپ قاپتۇ،ئىنكاسىمنى تۈزۈتۈپ قويۇشنى مۇۋاپىق كۆردىم. چۈنكى دوپپىلاردىكى رەڭلەر ئاساسەن تۆتخىل رەڭنى ئاساس قىلغا ن .يەنى  ئاق،قارا،، قىزىل، كۆك مانا بۇ تۆتخىل رەڭ چۈشەنچىسىمۇ شامان دىنىنىڭ مۇھىم تەركىۋى.شامان دىنى تۈركىي مىللىتلەرنىڭ ئۆزلىرى ئىجات قىلغان دىن..ھاززىرمۇ بۇ دىننىڭ ۋارىيانتلىرى خەلقىمىز ئىچىدە بار .                                                       

qarabeg

دوپپىىنىڭ پەيدا بولۇش تارىخى شامان دىنى بىلەن مۇناسىۋەتلىكمۇ قانداق، بۇنى بىلمىدىم بىراق دوپپىنىڭ كەڭ ئومۇملىشىشى ئىسلام دىنىغا مۇناسىۋەتلىك. نىمىشقا دىگەندە ئىسلام دىنىدا سەللە يۆگەيدىغان ئادەت بار. سەللە يۆگەشكە نىسپەتەن باش كىيىملەر ئىچىدە سۆسەر تۇماق بىلەن دوپپا ھەممىدىن قولايلىق.

بەگزات

باش  كىيىم  كىيىش   ئىلگىرى  ھەرقانداق   مىللەتتە  بار   ئىدى  ،   ئۇ  پەقەت  مىللەتنىڭ   بەلگىسى  سۈپىتىدە  ئىشلىتىلگەن  .   نۇرغۇن  مىللەتلەرنىڭ   باش  كىيىمى   كېيىكى  دەۋىرلەرگە  ماسلىشالمىغانلىقى   ئۈچۈنلا   يوقۇلۇپ  كەتكەن  .

     ئەمما   بىزنىڭ   ئەقىللىق  ئەجداتلىرىمىز   ھەرقانداق  زامانغا  ھەرقانداق  سورۇنغا  ماس  كېلىدىغان  دوپپىنى  ئىجات  قىلغان  .  


   دوپپىنى   دىن  بىلەن  باغلاش   ئانچە  مۇۋاپىق  ئەمەس  .  ئۇ  پەقەت  مىللىي  ئۈرۈپ - ئادەتنىڭ   مەھسۇلى  .