قولاي تىزىملىك
ئىگىسى: semenyoli

ئادولف ھىتلېر سەرگۈزەشتىلىرى

[ئۇلانما كۆچۈرۈش]

0

تېما

1

دوست

180

جۇغلانما

يىڭى ئەزا

ئۆسۈش   60%

ئەزا ئۇچۇرى
تىزىم نۇمۇرى:  30580
يازما سانى: 12
نادىر تېمىسى: 0
مۇنبەر پۇلى: 0
تۆھپە : 56
توردىكى ۋاقتى: 15
سائەت
ئاخىرقى: 2015-4-14
يوللىغان ۋاقتى 2014-8-8 20:38:46 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش

3. قاتتىق خوشاللىق52
1913.5~1918.11

1
ۋيېننا بېكىتىدە پويىزدىن چۈشكەن ھىتلېر، پەلەمپەيلەردىن چىقىپ ميۇنخېننىڭ ۋاراڭ-چۇرۇڭلۇق خۇببۇب رايونىغا كىرىپ كېلىدۇ. شۇ مىنۇتتىن باشلاپ باۋارىيىنىڭ بۇ مەركىزى شەھىرىنىڭ ھەممە نەرسىسى ئۇنىڭغا چىرايلىق كۆرۈنۈشكە باشلايدۇ. ۋيېننادا ھەر تۈرلۈك تىل ۋە شېۋىلەرنىڭ ئارىلىشىپ كەتكەن ۋاراڭ-چۇرۇڭىغا كۆنۈپ كەتكەن ھىتلېر، بۇ يەردە كىشىلەرنىڭ ئۆزئارا سۆزلىشىشلىرىنى ئاڭلاپ ئالاھىدە يېقىملىق ھېس قىلىدۇ. "بۇ شەھەر ماڭا شۇنداق يېقىملىق بىلىنمەكتىكى، گويا مەن بۇ شەھەردە بۇرۇن ئۇزۇن يىللار ياشاپ باققاندەكلا ھېسسىياتلارغا كېلىپ قالغان ئىدىم" دەيدۇ «كۈرەش يولۇم» دېگەن كىتابىدا.
ئۇ كۈنلەر دەل باھار كۈنلىرىگە توغرا كەلگەن ۋاقىت بولۇپ، ئەتىيازنىڭ ئىللىق كۈن نۇرى ھەممە يەرنى ئىسسىتىۋاتقان، باۋارىيە تەرەپتىكى ئالپ تاغلىرىدىن ئۇرغان شامال ھاۋانى تازىلاپ گويا ۋيېننادىكىدىنمۇ ساپ ھاۋانى بۇ شەھەرگە ئېلىپ كەلگەندەك تۇيغۇ بەرمەكتە ئىدى. ئۇ كۈنى ھەپتىنىڭ يەكشەنبە كۈنى، ماينىڭ 25-كۈنى بولىشىغا قارىماي كوچىلاردا سەيلە ئارتۇق ئادەم كۆرۈنمەيتتى. شۇنداقتىمۇ ھىتلېر كوچىدىكى بىنالار بىلەن ھەيكەللەرنى كۆرۈپ ھەيران قالغانلىقىدىن كۆزلىرى چەكچىيىپلا قالىدۇ. شۇڭا ئۇ "بۇ شەھەرگە كىرىپ كەلگەن ۋاقتىمدىن باشلاپلا، بۇ يەرنى باشقا ھەر قانداق بىر شەھەردىن بەكرەك چىن قەلبىمدىن ياخشى كۆرۈپ قالغان ئىدىم. مانا بۇ ― ھەقىقىي نېمىس شەھىرى" دەيدۇ.
ئادولف بۇ شەھەردە ئۆزىنى يوقاتقان ھالدا يېرىم سائەتتەك ئايلىنىپ يۈرىدۇ. ھىتلېر، ئېھتىمال كۆنىگسپلاتز مەيدانىدىن كېسىپ ئۆتكەن بۆلىشى كېرەك، بىر چاغدا شلېيسخېيمېرسىتراس كوچىسىغا يېتىپ كېلىدۇ. كۆز ئالدىدىكى پروپىيلايىن كىمىر شەكىللىك قۇرۇلۇش بىلەن يىراقتىكى مەيداننى كۆرۈپ ھەيران بولغانلىقىدىن ھاڭۋېقىپ ئېغزى ئېچىلىپلا قالىدۇ. كېيىن ئۇ بريېننېرسىتراس كوچىسىغا قاراپ يۈرگەن بولسا كېرەك، خۇددى شەھەر سېپىلىدەك ھەيۋەتلىك قەد كۆتۈرۈپ تۇرغان ھاراق زاۋۇتىغا، يەنى لۆۋېن پىۋا زاۋۇتىنىڭ ئالدىغا كېلىپ قالىدۇ. بۇ يەر شۋابىڭ رايونىغا تەۋە، يەنى ستۇدېنتلار رايونىنىڭ چەت ياقىسى ئىدى. شلېيسخېيمېرسىتراس كوچىسى بۇ يەردىن باشلىنىپ شىمالغا قاراپ سوزۇلغان ئىدى.53 ئىككى بىنادىن ئۆتۈپ 34-نومۇرغا يېتىپ كېلىدۇ. بۇ يەر پوپ كىيىم تىكىش دۇكىنى ئىدى. بۇ دۇكاننىڭ دېرىزىسىگە قولدا يېزىلغان بىر ئېلان چاپلانغان بولۇپ، "ئىجارىگە ئۆي. ئۆي ئەسۋابلىرى تولۇق، دۇرۇس بىرىگە ئىجارە بېرىلىدۇ" دەپ يېزىلغان.
بۇ ئېلاندا كۆرسىتىلگىنى بويىچە ھىتلېر 3-قەۋەتكە چىقىدۇ. ئۆي ئىگىسى پوپ خانىم ئۇنى ئىجارىگە بېرىلىدىغان ئۆيگە باشلاپ كىرىدۇ. ئۆيدە بىر كارىۋات، بىر ئۈستەل، بىر ساپا، بىر ئورۇندۇق قويۇلغان ئىدى. تامدا ئىككى پارچە كۆچۈرۈلمە ماي بوياق رەسىم ئېسىقلىق تۇراتتى. "كەلگەن بۇ يىگىت مېنىڭ بىلەن دەرھال توختام تۈزۈشۈپ ئۆيۈمنى ئىجارىگە ئالدى. ― دەيدۇ ئۆي ئىگىسى خانىم كېيىن ئەسلەپ كېلىپ، ― بۇ ئۆي ماڭا بەكلا ئۇيغۇن ئۆي ئىكەن دەپ، ئىجارە ھەققىنى ئالدىن تۆلىۋەتكەن." ئۆي ئىگىسى خانىم ئۇنىڭغا بىر تىزىملىتىش جەدۋىلى ئۇزارتىدۇ. ئادولف ئۇ جەدۋەلنى
62
"ئادولف ھىتلېر، بىناكارلىق رەسسامى، ۋيېننادىن كەلگەن" دەپ تولدۇرىدۇ.
"ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن ھىتلېر ئەپەندى سىرتقا چىقىپ كېتىپ ئۇزۇنغا قالماي يەنە قايتىپ كىرىپتۇ. قولىدا نەدىندۇ بىر يەرلەردىن تېپىۋالغان كونىراپ كەتكەن بىر رەسىم سىزىش قوندىقى بار ئىدى. شۇنداق قىلىپ دەرھال رەسىم سىزىشقا كىرىشىپ كېتىدۇ. شۇ ئولتۇرۇشىدا نەچچە سائەت رەسىم سىزدى. ئارىدىن بىر قانچە كۈن ئۆتكەندە ئۇنىڭ يەنە ئىككى پارچە رەسىم سىزىپ چىققانلىقىنى كۆردۈم. سىزغان رەسىمى بەكلا چىرايلىق ئىدى. ئۈستەل ئۈستىگە يېيىپ قويۇپتۇ. بىر پارچىسى بىر چېركاۋ رەسىمى بولۇپ، يەنە بىرى قايسى بىر تىياتىرخانىنىڭ رەسىمى ئىدى. مېنىڭ بۇ خېرىدارىم پوپكىسىنى ئېلىپ رەسىمىگە خېرىدار تېپىش ئۈچۈن سەھەردىلا ئۆيدىن چىقىپ كەتتى" دەيدۇ پوپ خانىم.
ھىتلېر ئىنتايىن قىزغىنلىق بىلەن ميۇنخېنغا كەلگەن بولۇپ، بۇ يەردە ئۈچ يىل رەسساملىق بىلەن بىناكارلىقتا ئوقۇش خىيالىدا ئىدى. ئەمما ئەمەلىيەت ئۇنىڭ بۇ خىيالىنى ئىشقا ئاشۇرۇش ئۈچۈن پەقەتلا پۇرسەت بەرمەيدۇ. نەتىجىدە ھىتلېرمۇ ئۇ يەرنىڭ سەنئەت ئىنستىتۇتىغا زادىلا ئايىقىنى باسالمايدۇ. ۋيېنناغا سېلىشتۇرغاندا بۇ يەردە رەسىم سىزىشكە تايىنىپ كۈن ئۆتكۈزمەك تېخىمۇ تەس ئىدى. بۇ يەردىكى شەھەر ئىچى تىجارەت مۇھىتى ۋيېننادىكىدىن بەك پەرق قىلىپ كەتمىسىمۇ، بۇ شەھەردە خىجىل بولۇشنى بىر چەتكە قايرىپ قويۇپ ئىشىكمۇ-ئىشىك، قاۋاقمۇ-قاۋاق قاتىراپ رەسىم سېتىش ھەقىقەتەنمۇ نومۇسلۇق بىر ئىش ھېسابلىناتتى. شۇنىڭغا قارىماي ئۇ يەنىلا ئىرادىسىدىن يانمايدۇ. ھەر قانچە قىيىن بولۇشىغا قارىماي ئۆزىنىڭ كۆڭلىگە پۈككەن مەقسىتىگە يېتىشكە بولغان ئىشەنچى كامىل ئىدى.
1913-يىلى ميۇنخېن 600 مىڭ نوپۇسلۇق بىر شەھەر ئىدى. ميۇنخېن، ياۋروپادا پارىژدىن قالسىلا ئالاھىدە جانلانغان مەدەنىيەت مەركەزلىرىدىن بىرى ھېسابلىناتتى. نۇرغۇن يىللاردىن بېرى بۇ شەھەر بەكلا كۆپ رەسسامنى ئۆزىگە جەلپ قىلىپ كەلمەكتە ئىدى. ئەمما ھىتلېرنىڭ ھېس قىلىشىچە بۇ كىشىلەر پۈتۈنلەي چىرىگەن كىشىلەر بولۇپ، شېۋىتسارىيىلىك پاۋۇل كلېي، ئاندىن كاندىنسكى، ژاۋلېنسكى ۋە بۇرليۇك ئاكا-ئۇكىلارغا ئوخشاش كىشىلەر شەرقتىن كەلگەن مۇساپىرلار ئىدى. ئۇلارنىڭ ھەممىسىلا "يېڭى رەسساملار جەمئىيىتى" نىڭ يېتەكچىلىرىدىن ھېسابلىناتتى. بۇ جەمئىيەت بۇندىن تۆت يىل بۇرۇن قۇرۇلغان بىر تەشكىلات بولۇپ، ئۆز ئەزالىرىغا تېخىمۇ كۆپ ئەركىن مۇھىت يارىتىپ بېرىشنى ئاساسى مەقسەت قىلىپ قۇرۇلغان ئىدى. ھىتلېر بولسا كلاسسىك ئېقىمغا مەنسۇپ رەسسام بولۇپ، بۇ جەمىئەتتىكىلەرنىڭ چۈشەنچىلىرى بىلەن پەقەتلا كېلىشەلمەيتتى. شۇنىڭغا قارىماي بۇ خىل يېڭىچە نەزەرىيىنى ئوتتۇرىغا قويغۇچىلار سەنئەت ساھەسىدە ميۇنخېنغا تۈرتكە بولۇپ ھاياجان ئېلىپ كەلگەن ئىدى. تەبىئىي ھالدا بۇنداق نەزەرىيە ئاۋسترىيەلىك ياش ھىتلېرنىمۇ قىزىقتۇراتتى. "ميۇنخېندىكىلەر شەرقتىكى رۇسىيە بىلەن بالقان يېرىم ئارىلىدىن قېچىپ كەلگەن ئۇزۇن چاچلىق بۇ كىشىلەرنى كۆچمەن مىللەت دەپ ئاتىشاتتى. ئۇلار ئۈزۈلمەي شۋابىڭغا، يەنى شىمالى شەھەر رايونىغا كۆچۈپ كىرمەكتە ئىدى. ئۇ يەرلەرنىڭ يوللىرى تۈپتۈز ياسالغان. … بۇنداق ياسىلىشتىكى مەقسەت، كۆپ سانلىق رەسسام ئۆيلىرىگە يېتەرلىك كۈن نۇرى چۈشۈشنى مەقسەت قىلىشقان بولىشى مۇمكىن." گەرچە ھىتلېر بۇ تۈردىكى شەرقتىن كەلگەن كۆچمەنلەرنى مەنسىتمىگەندەك قىلغىنى بىلەن، ئەسلىدە ئۇنىڭ ئۆزىمۇ بىر بوخېمىيىلىك ھېسابلىناتتى. شۇڭا ئۇمۇ شەرقلىقلەرنىڭ ئەركىنلىكى بىلەن ئۇلارنىڭ ئەنئەنىسىگە ئېھتىياجلىق ئىدى. بۇ يەردە، ئۇنىڭ چوقۇنىدىغىنى «ترىستان بىلەن ئىسولد»، «شېئىر جەمئىيىتى»، «رېيىن قېنىدىكى ئالتۇن» قاتارىدىكى كونا رەسىملەر ئىدى؛ بۇ شەھەر رايونىدا يەنە ستېفان گېئورگ، راينېر مارىيە رىلكلارغا ئوخشاش داڭلىق نېمىس شائىرلىرىمۇ ياشايتتى؛ شۇنىڭدەك يەنە بۇ يەردە رىچارد ستراۋۇسمۇ درامما يېزىشنى داۋام قىلماقتا، توماس مان
63
تېخى يېقىندىلا «ۋېنۇسنىڭ ئۆلۈمى» دېگەن رومانىنى پۈتتۈرگەن، ئوسۋالد سپېڭگىلېر بولسا54 ھىتلېر تۇرۇۋاتقان ئۆيدىن تولا بەك پەرق قىلمايدىغان قۇپقۇرۇق بىر ئۆيدە ئولتۇرۇپ «غەربنىڭ يىمىرىلىشى» دېگەن ئەسىرىنىڭ بىرىنچى قىسمىنى يېزىۋاتاتتى. يېقىن بىر يەردە، "ئون بىر قاراقچى" دېگەن بىر رېستوراندا، «زوراۋاننىڭ كارىكاتۇرىيىسى» نىڭ يازغۇچىسى، ئەسكى نام چىقىرىۋەتكەن تالانت ئىگىسى فرانك ۋېدېكىند ئۆزى يازغان ناخشىسىنى ئورۇندىماقتا؛ پۈتۈن گېرمانىيە بويىچە شەھۋانىيلىق بىلەن تولغان ئۇنىڭ ئىجادىيىتى — پەسكەش تىياتىرلىرىنى ئوينىماقتا بولۇپ، تاماشىبىنلار ھۆ قىلغۇدەك ھالغا كەلسىمۇ يەنىلا ئۇنىڭ ئەسەرلىرىگە بولغان قىزىقىش پەسەيمىگەن ئىدى.
بۇ ئەسىرنىڭ باشلىرىدا، كىشىلەر بەكلا ئۆچ كۆرىدىغان ئەڭ ئەخمىقانە سەنئەت بىلەن سىياسىي نەزەرىيىلەرنى ھەممە تەڭ مەدھىيىلەيدىغان بوخېمىيىچىلىك روھى ميۇنخېندا تارقىلىپ يۈرمەكتە، ھەمدە بۇ چاكىنىلىقلار پۈتۈن دۇنيادىكى ئەدەپسىز كىشىلەرنى ئۆزىگە جەلپ قىلماقتا ئىدى. شلېيسخېيمېرسىتراس كوچىسىدىن نەچچە بىنالا نېرىسىدا، يەنى 108-نومۇردا يەنە بىر رادىكال سىياسەتچى ئولتۇراتتى. ئۇ ئادەم رۇسىيەدىن سۈرگۈن قىلىنغان بىرى بولۇپ، بۇ يەردە تۇرۇۋاتقىنىغىمۇ بىر يىلدىن ئېشىپ قالغان ئىدى. ئۇنىڭ تىزىمغا ئالدۇرغاندا يازغان ئىسمى مېيېر ئەپەندى بولۇپ، ئۇنىڭ ئەسلى ئىسمى ۋلادىمىر ئىلئىچ ئۇليانوۋ ئىدى. يەر ئاستى پائالىيەت بىلەن شۇغۇللىنىپ يۈرگىنىدە سەپداشلىرى ئۇنى لېنىن دەپلا ئاتىشاتتىكەن. بۇ كىشى، بۇندىن ئون يىل ئاۋۋال بۇ يەرگە كېلىپ ماركسىزم نەزەرىيىلىرى ئاساسىدا كىتاب يېزىپ ئۆز تەلىماتلىرىنى ئوتتۇرىغا قويغان.
مانا ئەمدى، ھىتلېرمۇ شۋابىڭدىكى بۇ تۈر قەھۋەخانىلارغا، مېھمانخانا-رېستورانلارغا كىرىپ چىقىپ يۈرىدىغان، ئۇ يەرلەردىكى ئەركىنلىك ئىدىيىسىنىڭ يەڭگىل ھاۋاسىدىن نەپەسلىنىپ يۈرىدىغان بولىدۇ. ئۇنىڭدىكى بۇنداق ئاسىيلارچە تۇغما مىجەزى بىلەن قوپال مىجەز-خاراكتېرىدىن بۇ يەردە ھېچكىم قورقۇپ قالمايتتى. ھىتلېر بۇ يەردە، كىشىلەرنىڭ نەزىرىدە يېڭى پەيدا بولغان يەنە بىر غەلىتە مىجەزلىك بىرىلا ھېسابلىناتتى. شۇنداقتىمۇ، ئۇ ئارىلاپ ئۆزىنىڭ قۇرساق كۆپۈكلىرىنى تۆكىدىغانغا، غايىلىرىنى ئاڭلاپ بېرىدىغانغا بىرەرى چىقىپ قالسا ئىچىنى تۆكۈۋېلىش پۇرسىتىگىمۇ ئېرىشەلەيتتى. گەرچە ئۇ شۋابىڭدىكى بوخېمىيىچىلىك ئېقىمىدىكىلەر بىلەن ئاز-تولا مۇناسىۋىتى بار بىرى ھېسابلانسىمۇ، ئۇنىڭ رەسىم سىزىشتىكى پاسونى قىلچە ئۆزگەرمىگەن بولۇپ، ئۇنىڭ سەنئەتتىكى بۇنداق مۆتىدىل ئۇسلۇبى ئۇنىڭدىكى ھاياجانلىق خاراكتېرى بىلەن يالقۇنلۇق سىياسىي قاراشلىرىغا پەقەتلا ماس كەلمەيتتى. ئۇنىڭ ئۇسلۇبى يەنىلا ئىنستىتۇت تۈسىنى ئالغان بولۇپ، تەجرىبە قىلىپ يېڭىلىق چىقىرىش ئېقىمىغا ھەرگىز ماس كەلمەيتتى. شۇنىڭغا قارىماي، ئۇنىڭ ئۇسلۇبىنى مەردانە ئۇسلۇب، ھەتتا كۈچلۈك تۇيغۇلارغا ئىگە دېيىشكىمۇ بولاتتى.
ھەممە ئېقىملار تەڭ مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇۋاتقان بۇ يەردە، ئۇ ماركسىزمغا يېڭىدىن قىزىقىشقا باشلايدۇ. ئۇ، بىرەر قىرائەتخانىغا كىرىۋالسا، كىتاب كۆرۈپ سائەتلەپ ئولتۇرۇپ كېتەتتى. ئادولف، بۇنداق ۋاقىتلاردا ۋەيرانچىلىق پەيدا قىلىشقا يېتەكلەيدىغانلىكى نەزەرىيىلەرگە مۇناسىۋەتلىك بارلىق ماتېرىياللارنى كۆرۈپ تەھلىل قىلاتتى. "… مەن بۇ يەردە بۇ تۈر يېڭىچە دۇنيا قاراش نەزەرىيىلىرىگە مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارنى قېتىرقىنىپ تەھلىل قىلىشقا تىرىشتىم. شۇ ئارقىلىق بۇ يېڭىچە دۇنيا قاراش پەيدا قىلىش ئېھتىمال بولغان تەسىرلىرىنى بىلىپ چىقىشقا ئۆزۈمنى ئاتىغان ئىدىم. شۇنىڭدەك، بۇ يېڭىچە دۇنيا قاراشنىڭ سىياسىي، مەدىنى ۋە ئىقتىسادى تۇرمۇشىمىزدا پەيدا قىلىۋاتقان ھەر تۈرلۈك ھادىسىلەر بىلەن ئەمەلىيەتلەرنىڭ ھەر تۈرلۈك ئاقىۋەتلەرنى ئۆزئارا سېلىشتۇرۇپ چىقتىم. نەتىجىدە، مىسلى كۆرۈلمىگەن يالغانچىلىقنىڭ ئاخىرقى غايىسى بولغان بۇ ئەقىدىنىڭ پۈتكۈل دۇنيانى قولغا چۈشۈرۈشنى بىردىن بىر مەقسىەد قىلغان ئەڭ قورقۇنچلۇق ۋابا ئىكەنلىكىنى تونۇپ يەتتىم."
64
ھىتلېر، قىرائەتخانىدىن ياتىقىغا قايتقىنىدا ھەر دائىم بىر قولتۇقىغا بىر نەچچە پارچە كىتاب، يەنە بىر قولتۇقىغا قېزا-بولكا قىستۇرغان ھالدا پەلەمپەيدىن ئالدىراش چىققىنىچە ياتىقىغا كىرىپ كېتەتتى. پوپ ئەپەندىم ئۇنىڭ لۆۋېنبراۋكېللېر رېستورانى تۇرماق باشقا بىرەر كىچىكرەك ئاشخانىغىمۇ كىرمەس بولۇۋالغانلىقىنى سېزىپ قېلىپ، ئادولفنى "بىزنىڭكىگە كىرىپ تاماق يېگەچ بىردەم-يېرىمدەم ئولتۇرۇپ چىق" دەپ بىر قانچە قېتىم ئۆيىگە تەكلىپ قىلغان بولسىمۇ، ئادولف بۇنداق تەكلىپلەرنى پەقەتلا قوبۇل قىلمايدۇ. پوپ خانىممۇ بۇ "ئاۋسترىيەلىكنى بەكلا سىرلىق بىرى" دەپ بىلەتتى. بۇ ئايال، ھىتلېرنى بەكلا چىقىشقاق، كىشىلەرگە ياردەم قولىنى ئۇزارتىشقا ئامراق ياش بىرى ئىكەن، شۇنداقتىمۇ يەنىلا چۈشەنگىلى بولمايدىغان سىرلىق بىرى دەپ قارايتتى. "ئۇنىڭ نېمە خىياللارنى قىلىپ يۈرىدىغانلىقىنى پەقەتلا بىلەلمەيسەن، ئۆيىگە بىر كىرىۋالسا نەچچە كۈنلەپ سىرتقا چىقمايدۇ. بۇ ئادەم خۇددى بىر سىرلىق چەۋەندازغا ئوخشاش ئۆيىگە قامىلىپلا ئولتۇراتتى. ئۇ ئۆيىدە ئەتىدىن كەچكىچە قېلىن كىتابلارنى قولىدىن چۈشۈرمەي قادىلىپ ئولتۇراتتى" دەيدۇ ئاق كۆڭۈل ئۆي ئىگىسى خانىم. ئۇنى ئاشخانا ئۆيىگە كىرىپ تاماق يەپ چىق دەپ ھەر قانچە تەكلىپ قىلغان بولسىمۇ، ئادولف چوقۇم بىرەر باھانە كۆرسىتىپ سىلىقلىق بىلەن رەت قىلاتتى.55 بىر قېتىم ئادولفتىن "ئوقۇۋاتقان كىتابلىرىڭنىڭ رەسساملىق بىلەن نېمە مۇناسىۋىتى بار؟" دەپ سورىۋېدى، ھىتلېر ئۇنىڭ بىلىكىدىن تۇتقىنىچە "سۆيۈملۈك پوپ خانىم، ھاياتى بويىچە ئۆگەنگەن نەرسىلىرىدىن قايسىلىرىنىڭ كارغا كېلىپ قايسىلىرىنىڭ كارغا كەلمەيدىغانلىقىنى ئالدىن بىلەلەيدىغان ھېچ كىم يوق. مەنمۇ ھەم شۇنداق، بۇلارنىڭ كېيىن ئەسقېتىپ-ئەسقاتمايدىغانلىقىنى بىلەلمەيمەن" دەپ سەمىمىيلىك بىلەن جاۋاب بەرگەن ئىدى. ئادولف، كىتاب ئوقۇشتىن كېيىن ئادەتتە قەھۋەخانا ياكى پىۋىخانىلارغا كىرىپ ئولتۇرۇپ چىقاتتى. ئۇ يەرلەردە ئۇنىڭ نۇتقىنى ئاڭلايدىغانغا چوقۇم بىرسى تېپىلىپ تۇراتتى. ئۇنداق يەرلەردە، ھىتلېر ھە دېگەندىلا بەزى جان ئالىدىغان مەسىلىلەرگە بولغان قاراشلىرىنى ئوتتۇرىغا قوياتتى. بۇنىڭغا بەزىلەر دەرھال رەددىيە بېرىشكە ئۇرۇناتتى. شۇنداق قىلىپ ھەممە ئۆز بىلگىنىچە بىر نېمىلەر دەپ سۆزلىشىپ، قىزغىن سىياسىي مۇنازىرە ئىچىگە كىرىپ كېتىشەتتى. ئەمما بۇنداق سورۇنلاردىكى مۇنازىرىلىشىشلار ھىتلېرنىڭ كۆزقاراشلىرى بىلەن نەزەرىيىلىرىنى تېخىمۇ پۇختىلىۋېلىش پۇرسىتىنى بېرەتتى.
قىش كېلىشى بىلەن تەڭ ئۇنىڭ رەسىمىنى ئالىدىغان خېرىدارلارمۇ ئازىيىپ، تۇرمۇشى تېخىمۇ قىيىنلىشىپ كېتىدۇ. شۇنىڭغا قارىماي، ئادولف "ئۇ ۋاقىتلار ھاياتىمدىكى ئەڭ بەختلىك، ئەڭ خۇشاللىق كۈنلىرىم ئىدى" دەيدۇ. شارائىت ناچار ۋاقىتلاردا ۋيېننا بەكلا زېرىكىشلىك بىر يەر ئىدى. ئەمما ميۇنخېن ھېچ قاچان ئۆزىنىڭ سېھىرلىك كۈچىنى يوقاتمايدىغان بىر شەھەر. "بۈگۈنكى كۈندە، ئەگەر دۇنيادىكى باشقا يەرلەرگە سېلىشتۇرغاندا مىيۇنخېننى ھەممىدىن بەكرەك ياخشى كۆرگەن بولسام، ― دەيدۇ ھىتلېر ئارىدىن 11 يىل ئۆتكەندىن كېيىن تۈرمىدە ئەسلەپ، ― بۇنىڭ سەۋەبلىرىدىن بىرى، بۇ شەھەر مەيلى بۇرۇن، مەيلى ھازىر، مەن باشلىغان كۈرەش يولۇمغا زىچ باغلىق بىر شەھەر بولغانلىقى. مەن شۇ ۋاقىتلاردا بۇ شەھەردە كۆڭلۈم خاتىرجەم، بەخت ئىچىدە ياشىيالىغانلىقىمنىڭ سەۋەبى، بۇ شەھەر خەلقىنى تەشكىل قىلغان ۋىتتېلسباچلىقلارنىڭ تۇرغان بۇ يەردىكى كىشىلەر ھەممە ئىشنى زىغىرلاپ ھېسابلايدىغان كىشىلەرلا بولۇپ قالماي، ھېسسىياتقا باي  خاراكتېرىنىڭ سېھىرلىك كۈچى سەۋەبچى بولغان دېيەلىشىم مۇمكىن."
1914-يىلى يېڭى يىل بايرىمىدىن كۆپ ئۆتمەي، يەنى بىر يەكشەنبە كۈنى چۈشتىن كېيىن، ھىتلېرنىڭ قىيىنچىلىق ئىچىدە ئۆتسىمۇ يەنىلا تۇرمۇشىنى قامداپ كېتەلىشىگە كاپالەتلىك قىلىپ كېلىۋاتقان شارائىت تۇيۇقسىزلا تەھدىتكە ئۇچرايدۇ: 18-يانۋار چۈشتىن كېيىن سائەت ئۈچ يېرىم بولغاندا، بىرى كېلىپ ئىشىكىنى قاتتىق ئۇرۇپ كېتىدۇ. ھىتلېر
65
ئىشىكىنى ئېچىپ سۈرلۈك قىياپەتلىك ميۇنخېن ساقچىسى تۇرغانلىقىنى كۆرۈپ چۈچۈپ كېتىدۇ. ھېرلې ئىسىملىك بۇ ساقچى ئۇنىڭغا ئاۋسترىيە ھۆكۈمەت دائىرىلىرىنىڭ بىر ئۇقتۇرۇشىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ ئۇقتۇرۇشتا "ھىتلېر 1914-يىلى 20-يانۋار كۈنى لىنزدىكى كايزېرىن ئېلىزابېت 30-نومۇرلۇق پرېستانغا بېرىپ ھەربىيلىككە تىزىمغا ئالدۇرسۇن" دېگەنلەر يېزىلغان ئىدى. ئەگەر ۋاقتىدا بېرىپ تىزىمغا ئالدۇرمايدىكەن، سوتقا بېرىلىشى مۇمكىنلىكى ياكى جەرىمانە جازاسى بېرىلىدىغانلىقى ئەسكەرتىلگەن. ئىشنىڭ ئەڭ يامان تەرىپى، ئەگەر ھەربىيلىكتىن قېچىش سەۋەبىدىن چەتئەلگە قاچقانلىق جىنايىتى بارلىقى ئىسپاتلانغىنىدا تېخىمۇ ئېغىر جەرىمانە جازاسىغا تارتىلىپلا قالماي، بىر يىل قاماق جازاسىغا ھۆكۈم قىلىنىش خەۋىپىڭ بار، دەپ ئاگاھلاندۇرۇلۇشى ئىدى.
بۇ خەۋەرنى ئاڭلاپ ئادولف بەكلا جىددىيلىشىپ كېتىدۇ. ئەسلىدە، ئۇ بۇندىن ئۈچ يىل ئاۋۋال ماننېرھېيم بويتاقلار يۇرتىدا تۇرۇۋاتقان مەزگىللىرىدىلا ۋيېننادا ئەسكەرلىككە ئىلتىماس قىلىپ باققان بولسىمۇ، ھېچ قانداق بىر جاۋابقا ئېرىشەلمىگەن ئىدى. بۇ ساقچى ھەربىيلىككە تىزىملىتىش ئۇقتۇرۇشىغا قول قويۇپ بېرىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. ھىتلېرنىڭ كۆڭلى بەكلا پەرىشان ئىدى. قوللىرى تىترىگىنىچە "ئادولف ھىتلېر" دەپ ئىمزا قويۇپ بېرىدۇ. بۇ ساقچى ھىتلېرنى قولغا ئالغانلىقىنى بىلدۈرۈپ، ئۇنى باش شىتابقا ئېلىپ بارىدۇ. ئەتىسى ئەتىگەندە، ئۇنى "ئاۋسترىيە كونسۇلخانىسى" غا يالاپ ماڭىدۇ. بۇ چاغدا، ساقچى دائىرىلىرىمۇ ئۇنىڭغا ئىچ ئاغرىتىپ كېتىدۇ. ئۇ كۈنلەردە ھىتلېر ئۆز ھالىنى چۈشەندۈرۈپ يۈرمىسىمۇ ئۇنى كۆرگەن ئادەم ئۇنىڭ ئەھۋالىنى تولۇق چۈشىنەلەيتتى. باش كونسۇلمۇ چىرايى ساغرىپ كەتكەن، ئاچ قۇرساق، بىر تېرە بىر ئۇستىخان بولۇپ قالغان، كىيىملىرىمۇ ۋەيرانە بۇ ياش بىچارە رەسسامغا قاراپ، ئۇنىڭ ئەھۋالىنى ئېيتىپ ھەربىيلىككە كىرىش ۋاقتىنى غېنىۋارنىڭ باشلىرىغىچە كېچىكتۈرۈپ تۇرۇشىنى تەلەپ قىلىپ لىنزغا تېلېگرامما بېرىپ بېقىشىغا رۇخسەت قىلىدۇ. ئەتىسى، لىنزدىن "قەتئىي تۈردە 20-يانۋار كېلىپ تىزىمغا ئالدۇر" دېگەن جاۋاب تېلېگرامما كېلىدۇ. شۇ كۈنىنىڭ ئۆزىلا 20-يانۋار ئىدى. بۇنىڭدىن ھىتلېر نېمە قىلارىنى بىلەلمەي ئۈنى ئىچىگە چۈشۈپ كېتىدۇ. بۇنى كۆرگەن باش كونسۇل ئەپەندى ھىتلېرغا ئىچ ئاغرىتىپ، ئۇنىڭ لىنز دائىرىلىرىگە بىر پارچە چۈشەندۈرۈش خېتى يېزىپ بېقىشىغا رۇخسەت قىلىدۇ. ھىتلېر خېتىنى قاتتىق يالۋۇرۇش سۆزلىرى بىلەن يازىدۇ. يازغان خېتى ھەقىقەتەنمۇ ھودۇقۇش، ئۈمىدسىزلىك ئىچىدە قالغانلىقىنى ئوچۇق كۆرسىتىپ تۇراتتى.56 بۇ خەت بەكلا كۆپ ئىملا خاتالىرى بىلەن تولغان ئىدى. كېيىن ئۇ شۇ كۈنلەرنى ئەسلەپ كېلىپ غەزەپلەنگەن ھالدا، ۋەزىيەت بەكلا جىددىي ئىدى، بۇ يەردىكى ئىشلىرىنى سەرەمجانلاشتۇرۇشقىمۇ پۇرسەت بەرمىدى، ھەتتا يۇيىنېۋلىشىمغىمۇ ئىمكان بەرمىدى، دەيدۇ.
"ئەسكەرلىككە چاقىرىش ئۇقتۇرۇشىغا ئۆزۈمنى رەسسام دەپ يازدۇرغان ئىدىم، مەن بۇنداق ئاتىلىشقا ھەققىم بار دەپ قارايتتىم. شۇنداقتىمۇ مەلۇم چەك ئىچىدىلا شۇنداق ئاتىلىشىم مۇمكىن ئىدى. توغرا، مەن ھەقىقەتەنمۇ سىزغان رەسىملىرىمنى سېتىشقا تايىنىپ كۈن ئېلىۋاتقان بىرى ئىدىم. مېنىڭ بۇنىڭدىن باشقا ھېچ قانداق تۇرمۇش ئاساسىم يوق (ئاتام ھايات ۋاقتىدا بىر دۆلەت كادىرى ئىدى)، مېنىڭ رەسىم سىزىپ سېتىشتىكى مەقسىتىم ئوقۇشۇمنى داۋاملاشتۇرۇش پۇرسىتىنى قولغا كەلتۈرۈش ئۈچۈنلا ئىدى. مەن بىناكار رەسسامى بولغىنىم بىلەن، يەنىلا ئۆگىنىش باسقۇچىدا تۇرۇۋاتقان بىر شاگىرت ھېسابلىنىمەن. شۇڭا، مەن پەقەت ئازلا ۋاقتىمنى تۇرمۇشۇمنى قامداشنى مەقسەت قىلىدىغان رەسساملىق ئىشىغا سەرپ قىلالايمەن. بۇنىڭدىن قولغا كەلتۈرىدىغان كىرىمنىڭمۇ تايىنى يوق بولۇپ، ئارانلا كۈن ئېلىشىمغا يېتىدۇ."
راست دېگەندەك، ئۇنىڭ ئايلىق كىرىمى ھەقىقەتەنمۇ بەكلا تۇراقسىز ئىدى. شۇ كۈنلەردە ميۇنخېننىڭ رەسىم
66
بازارلىرى قىشلىق ئۇيقۇ مەۋسۈمىگە كىرىپ قالغان، بۇنى ئاز دەپ ميۇنخېندا بۇ ئىش بىلەن كۈن ئالىمەن دەپ يۈرگەن رەسسامدىن ئۈچ مىڭدەك كىشى بولغاچقا، ئۇنىڭ تاپقان پۇلى تېخىمۇ ئازىيىپ كەتكەن ئىدى. بۇ ھەقتە ئىزاھلاپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: 1910-يىلىدىلا ۋيېننا دائىرىلىرىگە ئەسكەر بولۇش تەلىپىدە بولۇپ ئىلتىماس سۇندۇم، ھەمدە ۋيېننادا تارتقان پاجىئەلىك كۈنلىرىمنى تەسۋىرلەپ بىر پارچە رەسىممۇ سىزدىم.
"ئۇ ۋاقىتلاردا ياش ۋاقىتلىرىم بولغىنى ئۈچۈن بەكلا تەجرىبىسىز ئىدىم. ئۇنىڭ ئۈستىگە ئىقتىسادى جەھەتتە ماڭا ياردەم قىلغۇدەك ھېچ كىمىم يوق ئىدى. مەنمۇ غۇرۇرلۇق بىرى بولغىنىم ئۈچۈن باشقىلاردىن ياردەم تەلەپ قىلىش ياكى باشقىلارنى قاقتى-سوقتى قىلىشنىمۇ ھەرگىز خالىمايتتىم. شۇڭا ئۆز كۈنۈمنى ئۆزۈم ئامال قىلىپ قامداشقا تىرىشىپ يۈردۈم. بۇ جەرياندا تاپقان بىر نەچچە تىيىن پۇلۇممۇ ئارانلا تاڭ ئاتقۇزىۋېلىشىمغا يېتەتتى. شۇ دەۋرلەردە ئىككى يىل بويىچە مېنىڭ بىردىن- بىر سۆيگۈنۈم "غەم" ۋە "يوقسۇزلۇق" ئىدى، مېنىڭدىن ئايرىلماي كەينىمدىن سوڭدىشىپ يۈرىدىغان، تاپقىنىمنى تەڭ تالىشىپ يەيمەن دەپلا يۈرىدىغان بىردىن- بىر ھەمراھىممۇ "ئاچلىق" ئىدى. مەن "ياشلىق باھار" دېگەن بۇ گۈزەل سۆزنىڭ نېمە مەنىگە ئىگە ئىكەنلىكىنى بىلىش پۇرسىتىگە ھېچ قاچان مۇيەسسەر بولالمىدىم. ئارىدىن بەش يىل ئۆتكەن بۈگۈنكى كۈندە، ئۇ ۋاقىتلار ھەققىدە ئېسىمدە قالغىنى ئاچ قورساقلىق، توڭلاپ قېتىپ قالغان پۇت-قوللىرىمنىڭ سىرقىراپ ئاغرىشىلا ئىدى. شۇنداقتىمۇ مەن شۇ كۈنلەرنى ئېسىمگە كەلتۈرگىنىمدە، يەنىلا خۇشاللىق ھېس قىلماي تۇرالمايمەن. چۈنكى مەن، شۇ ۋاقىتلاردا خەلقىم ياشاۋاتقان ئىنتايىن جاپالىق كۈنلەرنى تەڭ تالىشىپ ياشاش پۇرسىتىگە ئېرىشكەن ئىدىم. گەرچە مەن ئىنتايىن ئېغىر نامراتلىق ئىچىدە قاتتىق جاپا تارتقان بولساممۇ، ئەتراپىمدىكى مۇھىتتىن، كىشىلىرىمدىن ئۈمىد ئۈزىدىغان، تۇيۇق يولغا كىرىشكە تەييار مىجەزنى شەكىللەندۈرۈش ئورنىغا، سەۋر قىلىپ ئۆزۈمنى ساپ تۇتۇشقا غەيرەت كۆرسىتەلىدىم. ھېچ قانداق بىر جىنايى ۋەقەلەرگىمۇ ئارىلىشىپ قالمىدىم. ئەسكەرلىك مەسىلىسىدىكى بېرىپ تىزىمغا ئالدۇرمىغىنىمدىن باشقا، مەن ئۆزۈمنى نومۇسقا قويغۇدەك ھېچ قانداق يامان ئىشقا بۇلغاپ يۈرمىدىم. مېنىڭ ھەربىيلىككە تىزىملىتىش ئۈچۈن بارمىغانلىقىمنىڭ ئاساسى سەۋەبى، بۇ ئىشلاردىن پەقەتلا خەۋىرىم بولمىغانلىقىدىندۇر. مېنىڭ بوينۇمغا ئالىدىغان بىردىن- بىر خاتالىقىم، بۇ ئىشتىن خەۋەردار بولالالماسلىقىمدىنلا ئىبارەت. ئەگەر بۇنىڭ ئۈچۈن جەرىمانە قويماقچى بولسىڭىزلار، قۇربۇم يەتكۈدەك جازا بولسا تۆلەشكە تەييارمەن."
ئۇنىڭ بۇ خېتى، ئۆزىنىڭ بەكلا ئاجىز ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىدىغان بىر پارچە يالۋۇرۇش خېتى بولسىمۇ، خېتىدە باش كونسۇلنىڭ ئىچ ئاغرىتىشىدىن ئۇستىلىق بىلەن پايدىلانغان. شۇ سەۋەبتىن، باش كونسۇلمۇ ئۆز پىكرىنى ھىتلېر يازغان خەتكە قوشۇپ لىنز دائىرىلىرىگە ئەۋەتىۋېتىدۇ. باش كونسۇل بۇ ئەسكەرتىش خېتىدە ھىتلېرنىڭ ھەقىقەتەنمۇ سەمىمىيلىك بىلەن راست گەپ قىلغانلىقىغا ميۇنخېن ساقچىسى بىلەن ئۆزى بىرلىكتە گۇۋاھچى ئىكەنلىكىنى ئەسكەرتىپ قويىدۇ. ھەمدە، ھىتلېر ھازىر ئالاھىدە ئېتىبار قىلىنىشقا بەكلا موھتاج بولغىنى ئۈچۈن، باش كونسۇل، ئۇنىڭ لىنزغا بېرىپ يۈرمەي يېقىندىكى سالزبۇرگقىلا بېرىپ تىزىمغا ئالدۇرۇشىغا رۇخسەت قىلىنىشىنى تەكلىپ قىلىدۇ. لىنز دائىرىلىرىنىڭ ماقۇل جاۋابى كەلگەندىن كېيىن، ھىتلېر 5-غېنىۋار كۈنى كونسۇل چىقىمى بىلەن سالزبۇرگقا قاراپ يولغا چىقىدۇ. ئۇ يەردىكىلەر "ھىتلېرنىڭ راستىنىلا سالامەتلىك ئەھۋالىنىڭ بەكلا ناچار، بەكلا ئاجىز ئىكەنلىكىنى، جەڭلەرگە قاتنىشىش ياكى ياردەمچى ھەربىي سەپ ئىشلىرىنىڭ ھۆددىسىدىن چىقىشقا كۈچى يەتمەيدىغانلىقىنى، ھەتتا مىلتىق كۆتۈرگۈدەك قۇربىنىڭمۇ يوقلۇقىنى كۆرىدۇ." دېمەك، ئۇنىڭ شۇ ۋاقىتلاردىكى ھەربىيلىككە شەرتى توشمايدىغان ئاجىز بەدىنى ئۇنى ھەرگىز خالىمايدىغان ئاۋسترىيە ئۈچۈن ئەسكەر بولۇشتىن ساقلاپ قالغان.
67
شۇنداق قىلىپ، ئادولف يەنە شۇ بۇرۇنقى ياتىقىغا قايتىپ رەسىم سىزىپ سېتىش بىلەن كۈن ئۆتكۈزۈشنى داۋاملاشتۇرىدۇ. ئەمما، 28-ئىيۇن كۈنىدىكى بىر ۋەقە، ئۇنىڭ ئارانلا ئۆزىنى قامداشقا يېتىپ كېلىۋاتقان شۇ رەسىم سىزىش ئىشى بىلەن بىناكار بولۇپ يېتىشىش ئارزۇسىنى ئاخىرقى ھېسابتا پۈتۈنلەي يوققا چىقىرىدۇ. شۇ كۈنى، ئۇ ياتىقىدا ئولتۇرغىنىدا تۆۋەندە، كوچىدىن تۇيۇقسىزلا ۋاراڭ-چۇرۇڭ ئاۋازلار كۆتۈرۈلۈشكە باشلايدۇ. نېمە ئىش بولدى دەپ دەرھال پەسكە چۈشىدۇ. بىنادىن چۈشۈۋاتقىنىدا ئۆي ئىگىسى پوپ خانىم جىددىيلەشكەن ھالدا "ئاۋسترىيە شاھىنىڭ ۋارىسى، شاھزادە فرانز فېردىناند سۇيىقەست بىلەن ئۆلتۈرۈلۈپتۇ!" دەپ ۋارقىراپ كېتىدۇ.57 ھىتلېرمۇ پوپ خانىمنىڭ يېنىدىن ئايرىلىپ كوچىغا يۈگۈرگىنىچە چىقىپ توپلىشىۋالغان كىشىلەر ئارىسىغا قىسىلىپ كىرىدۇ. كوچىدا، بىر مۇنچە كىشى تامدىكى قارا تاختىغا قاراشقىنىچە قىستىلىشىپ قالغان بولۇپ، ھىتلېر مىڭ تەستە قىستىلىپ يۈرۈپ ئالدىغا ئۆتۈپ تاختىدىكى خەتلەرنى ئوقۇيدۇ: ئېلاندا شاھزادە بىلەن ئۇنىڭ ئايالى سوفىيەنىڭ قاتىلى گاۋرىلو پرىنسىپ دېگەن سېربىيەلىك ياش بىر تېررورچى ئىكەنلىكى يېزىلغان ئىدى. ھىتلېر بۇرۇن ۋيېننادا تۇنجى قېتىم ئاۋام پالاتاسىغا كىرىپ دېپوتاتلارنىڭ نۇتۇقلىرىنى ئاڭلاپ سلاۋيانلارنىڭ پۈتۈن ئىشلىرىغا قاتتىق ئۆچ بولۇپ كەتكەن ئىدى. ھازىر ئۇنىڭ بۇ ئۆچمەنلىكى قايتا ئەۋجىگە چىقىدۇ.
ۋيېننادا، غەزەپلەنگەن خەلق ئاممىسى يوپۇرۇلۇپ كېلىپ سېربىيەلىكلەر كونسېسسىيە رايونىنى قورشىۋالىدۇ. بەزى سىياسىي كاتتىۋاشلار بۇ پاجىئە ياۋروپادا بىر قېتىملىق ئېغىر سىياسىي بوھران پەيدا قىلىۋېتىشىدىن بەكلا ئەنسىرەيتتى. دېگەندەك، گېرمانىيە پادىشاھى ھابسبۇرگ خانىدانلىقىغا يوشۇرۇن بېسىم ئىشلىتىپ، سېربىيەگە بېسىپ كىرىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. گېرمانىيە ئاللىبۇرۇن ئۇرۇش تەييارلىقىنى قىلىپ قويغانلىقىنى، سېربىيەگە بىرىنچى بولۇپ ياردەم قىلىش ئېھتىمال بولغان دۆلەت رۇسىيە ئىكەنلىكىنى، ئەمما رۇسىيە بۇ ئۇرۇش ئۈچۈن قىلچە تەييارلىقى يوقلۇقىنى ئېيتىدۇ. بۇنداق بېسىم ئاستىدا، ئاۋسترىيە 28-ئىيۇن كۈنى سېربىيەگە ئۇرۇش ئېلان قىلىدۇ. كەينىدىنلا، رۇسىيەمۇ ئاۋسترىيەگە قارشى ئومۇمى يۈزلۈك ئۇرۇش سەپەرۋەرلىكى ئېلان قىلىدۇ. بۇنىڭغا قارىتا ۋىلھېلممۇ ئوردا سارىيى بالكونىغا چىقىپ "ئۇرۇش خەۋپى قاش بىلەن كىرپىك ئارىسىدا" دەپ ئېلان قىلىدۇ. كەينىدىنلا رۇسىيەگە، ئەتىسى چۈشكىچە ئومۇمى سەپەرۋەرلىكنى توختىتىش توغرىلىق ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتۇم تاپشۇرىدۇ. بۇ ئۇلتىماتۇمغا قارىتا رۇسىيەدىن ھېچ قانداق بىر جاۋاب كەلمىگەچكە، گېرمانىيە پادىشاھى1-ئاۋغۇست چۈشتىن كېيىن سائەت 5 تە رۇسىيەگە قارشى ئۇرۇش ئۈچۈن ئومۇمى يۈزلۈك سەپەرۋەرلىك بۇيرۇقى ئېلان قىلىدۇ.
رۇسىيەگە قارشى ئۇرۇش ئېلان قىلىنغانلىقى ھەققىدىكى خەۋەر ميۇنخېنغا يېتىپ كەلگىنىدە، دالا ئارمىيىسى مارشاللار بىناسى ئالدىدا خەلق ئاممىسى ئىنتايىن ھاياجانلىق ئىچىدە يىغىلغان ئىدى. بۇ خەلق توپىنىڭ ئالدى تەرەپلىرىدە ئادولف ھىتلېرمۇ بار ئىدى. ئادولف خەلق ئارىسىدا يالاڭۋاشتاق تۇرغان بولۇپ، كىيىملىرى رەتلىك، قىسقا بۇرۇت قويۇۋالغان ھالدا كۆرۈنەتتى. گېرمانىيەدە بۇ ئۇرۇشنى ئۇنۇڭچىلىك ئارزۇ قىلىدىغان باشقا بىرى يوق دېگۈدەك ئىدى. ئۇ «كۈرەش يولۇم» دېگەن كىتابىدا "ھەتتا بۈگۈنكى كۈندىمۇ قىلچە تەپ تارتماستىن دېيەلەيمەنكى، ئۇ كۈنلەردە شۇنداق خۇشال بولۇپ كەتكەن ئىدىمكى، يەردە تىزلانغىنىمچە، مېنى بەختلىك ھالدا بۇنداق كۈنلەردە تۇغۇلغانلىقىم ئۈچۈن تەڭرىگە مىڭلارچە قېتىم چىن قەلبىمدىن رەخمەت ئېيتاتتىم." بۇ ئۇرۇش، ئۇنىڭ ئۈچۈن بالا ۋاقتىدىن تارتىپ خىيال قىلىپ كېلىۋاتقان بۈيۈك نېمىس ئىمپېرىيىسى قۇرۇش ئارزۇسىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش پۇرسىتى كەلگەنلىكىدىن دېرەك بېرەتتى.
ئۇرۇش قىزغىنلىقى پۈتكۈل گېرمانىيەنى قاپلايدۇ. بۇ تۈردىكى تەلۋىلەرچە قىزغىنلىق كىشىلەرنىڭ تەپەككۇرىدىن
68
كەلگەن قىزغىنلىق بولماي، ھېسسىياتقا تايىنىپ پەيدا بولغان قىزغىنلىق ئىدى. كىشىلەر خۇددى ھىستېرىيەلىك روھىي بىنورماللىق باسقۇچىغا كىرىپ قالغاندەك ھەققانىيەت ئۈچۈن، دەپ ئەسەبىيلەرچە تەنتەنە قىلىشاتتى. ئەمما بۇ تەنتەنىسىنىڭ قانچىلىك بەدەل تۆلەش بىلەن ئاخىرلىشىدىغانلىقىنى ھېچ كىم خىيالىغا كەلتۈرۈپ قويمايتتى. كىشىلەر ئۇرۇشنى گويا سېرك ئويۇنىدەكلا بىر ئىش دەپ قاراشماقتا ئىدى. ئوقۇغۇچىلار كوچىغا چىقىۋالغان بولۇپ، ھەممە بىردەك «رېيىن قوغدىغۇچىلىرى» مارشىنى توۋلاشماقتا ئىدى. ھەممە بىرلىكتە چارە قىلىنسۇن، بۇنىڭغا بىر ئامال قىلىنسۇن دەپ ۋارقىرىشاتتى. كارلسپلاتز مەيدانىدا، بىر قىسىم ئەسەبى كىشىلەر قەھۋەخانا ئوركېستىر ئۆمىكى دۆلەت گېمىنىنى تىنماي چېلىپ بېرىشنى رەت قىلدى، دېگەننى باھانە قىلىپ فاخرىگ كافېخانىسىنى چېقىپ تۈپتۈز قىلىۋېتىشىدۇ. بۇ جەرياندا زىيالىيلارمۇ خۇددى شۇنداق ھاياجاندىن سەكرەپ كېتىشكەن ئىدى. ئۇلار، مانا ئەمدى خەلق بىزارلىقتىن قۇتۇلىدىغان بولدى، بۇ دېگەنلىك بۇرژۇئازىيە سىنىپىنىڭ ساختىپەزلىكىنىڭمۇ ئاخىرلىشىدىغانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ، دېيىشەتتى. ئۇرۇش يالقۇنى خەلقنى ئىجتىمائىي ۋە مەدىنى ئەيىبلىرىدىن قۇتۇلدۇرىدۇ، دەپ ئۈمىد قىلىشماقتا ئىدى. ھەتتا بۇندىن نەچچە ئاي بۇرۇن ۋىلھېلم تەرىپىدىكىلەرنى قۇرت-قوڭغۇزلار، "ئىمپېرىيە دۇب دەرىخى" نى غاجىلايدىغان قۇرۇتلار دەپ ھاقارەت قىلىغان سوتسىئالىزمچىلارمۇ گېرمانىيە پادىشاھىنىڭ چاقىرىقىنى خوشاللىق بىلەن قوبۇل قىلىشىدۇ (بىز بۈگۈن بىر- بىرىمىزگە پۇت-قول بولىدىغان كۈندە تۇرماقتىمىز) ھەمدە ۋەتەنپەرۋەرلىك كرېست ئارمىيىسى سەپلىرىگە قېتىلماقتا ئىدى.
پان گېرمانىزمچىلارمۇ ئۆزلۈكىدىن بۇ داغدۇغىلىق نامايىش قوشۇنى سېپىگە قوشۇلغان بولۇپ، بىرلىكتە "ياشىسۇن گېرمانىيە پادىشاھى! خايىل ― ياشىسۇن!" دەپ شوئار توۋلاشماقتا ئىدى ― ھەتتا پان گېرمانچىلىق ھەرىكىتىنىڭ رەھبەرلىرىمۇ رەسمىي تۈردە "بىز چوقۇم نېمىس تىللىق مىللەتلەرنى بىر يەرگە كەلتۈرۈپ بۈيۈك بىر ئىمپېرىيە ھالىتىگە، بىر مىللەت ھالىتىگە كېلىشىمىز كېرەك. شۇ چاغدىلا مەڭگۈ ئەڭ مۇنەۋۋەر مىللەت ھالىغا كېلىپ، پۈتۈن دۇنيا ئىنسانلىرىنىڭ تەرەققىياتىغا يېتەكچىلىك قىلالايدىغان بولىمىز!" دەپ ئېلان قىلىشىدۇ. ئۇلار ھەقىقەتەنمۇ ئادولف ھىتلېرنىڭ كۆڭلىدىكى گەپلەرنى قىلىۋاتقان ئىدى. ئۇ يەنە خوخېنزوللېرن خانىدانلىقىنى ئوتتۇرا ئەسىرلەردە شەرق سلاۋيانلىرىنىڭ زېمىنلىرىنى مۇستەملىكە قىلىۋېلىشقان گېرمان چەۋەندازلىرىنى تېئۇتوننىڭ ئەۋلادلىرى دەپ تونۇيتتى.58 شۇڭا ئۇ، گېرمانىيە چوقۇم ياشىشى، ئەركىنلىك ۋە كەلگۈسى ئۈچۈن كۈرەش قىلىشى كېرەك دېگەنگە قاتتىق ئىشىنەتتى.
ئارىدىن ئىككى كۈن ئۆتۈپ 3-ئاۋغۇست كۈنى كەلگەندە، يەنى فىرانسىيەگە ئۇرۇش ئېلان قىلىنغان كۈننىڭ ئەتىسى، ھىتلېر ئۈچىنچى لۇدۋىگقا بىر پارچە ئىلتىماس سۇنۇپ (باۋارىيە ئۇ ۋاقىتلاردا نېمىس ئىمپېرىيىسىنىڭ بىر قىسمى ھېسابلانسىمۇ، ئۆزىنىڭ مۇستەقىللىقىنى تا 1918-يىلىغىچە داۋاملاشتۇرۇپ كەلگەن ئىدى ― ئا. ھ. ئى)، ئۆزىنىڭ ئارمىيىسىگە ئەسكەر قىلىپ قوبۇل قىلىنىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. شۇ كۈنى چۈشتىن كېيىن، ھىتلېرمۇ ۋىتتېلسباچ ئوردا سارىيى ئالدىغا يىغىلغان خەلق ئارىسىدا ئىدى. ئۇمۇ  ياشانغان پادىشاھنى تەبرىكلەش پائالىيىتىگە قاتناشقان ئىدى. ئاخىرى، لۇدۋىگ پەشتاختا كۆرۈنىدۇ. لۇدۋىگ سۆزلەۋاتقاندا، ھىتلېر "پادىشاھ مېنىڭ يازغان خېتىمنى كۆرۈپ، ھەربىيلىك ئىلتىماسىمنى تەستىقلىۋەتسە نېمە دېگەن ياخشى بولاتتى" دەپ ئويلاپ كېتىدۇ. دېگەندەك ئەتىسى پادىشاھنىڭ جاۋاب خېتىنى  تاپشۇرۇپ ئالىدۇ. خەتنى يىرتىپ ئاچقىچە ھاياجاندىن "قوللىرى تىترەپ كېتىدۇ". ھىتلېر باۋارىيەدە ھەربىيلىككە قوبۇل قىلىنغان ئىدى، ئۇ ئەمدى بىر پىدائىي ئەسكەر ھېسابلىناتتى. 16-ئاۋغۇست كۈنى باۋارىيە پادىشاھىنىڭ مۇھاپىزەتچىلەر پولكىنىڭ گازارمىسىغا تىزىملاتقىلى بارىدۇ. بۇ قىسىم ئۇنىڭ بىرىنچى تەلىپى ئىدى. ئەمما قىسىم گازارمىسى دەرۋازىسىدا "پولكىمىزنىڭ ئادىمى توشۇق" دەپ يېزىلغان
69
تاختاي ئېسىقلىق ئىدى. شۇنداقتىمۇ ھىتلېر، ئىككىنچى تەلىپى بولغان باۋارىيە بىرىنچى پىيادىلەر پولكىغا قوبۇل قىلىنىدۇ.
شۇ ئارقىلىق ئۇنىڭ مۇنداق ئىككى مۇھىم ئىشى ھەل بولۇپ كەتكەن ئىدى: بىرىنچى ئىشى، ئەمدى ئۇ ئىچ-ئىچىدىن ئۆچمەنلىك قىلىپ كېلىۋاتقان ئاۋسترىيە قۇرۇقلۇق ئارمىيىسىگە قاتنىشىشتىن قۇتۇلۇپ قالغان ئىدى. ئىككىنچى ئىشى بولسا، ئەمدى ئۇ يەنە بىر قىشنى ئۆتكۈزىمەن دەپ جاپالىق ئىشلەپ يۈرۈشتىنمۇ قۇتۇلۇپ كەتكەن ئىدى. ھىتلېر تويغۇدەك تاماق، يېتەرلىك كىيىم، خاتىرجەم تۇرالغۇغا ئېرىشىپ، تۇرمۇشى خاتىرجەم، ھاياتىمۇ بىر غايىگە ئىگە بولغان ئىدى. بۇندىن كېيىن ھىتلېر ھەممىدىن گۇمانلىنىپ يۈرمەيدىغان، ھاياتى بويىچە قايسى يولدا مېڭىشى ئېنىق بەلگىلەنگەن، نېمە ئىش قىلىشى ئېنىق ھالغا كەلگەن ئىدى. يەنى ئۇ ھەربىي كىيىم ئىچىدە ئىدى. ئەمدىكى ئۇنىڭ غېمى، ئالدىنقى سەپكە بارماي تۇرۇپلا ئۇرۇش تۈگەپ كەتمىسە بولاتتى دېيىشتىلا قالغان ئىدى.
بىر قانچە كۈندىن كېيىن ھىتلېرنى باۋارىيە ئىككىنچى پىيادىلەر پولكىغا ئالماشتۇرىدۇ. بۇ پولك ئېلىزابېت مەيدانىدىكى چوڭ تىپتىكى ئاممىۋى مەكتەپتە ئادەتتىكى ھەربىي تەلىم-تەربىيە ئىشىنى باشلىۋېتىدۇ. بۇ قېتىمقى مەشىق ۋاقتى بەكلا قىسقا بولسىمۇ، تەلىم تەربىيىلەر بەكلا چىڭ تۇتۇلۇپ، مەشكە دەسسەش مەشىقىدىن باشقا نەيزە مەشىقىمۇ بىرلىكتە ئېلىپ بېرىلىدۇ. بۇ يېڭى ئەسكەرلەر ئەتىگەندىن كەچكىچە مەشىق قىلىپ ئاخشىمى ھېرىپ ئارانلا ياتىقىغا ئۈلگۈرەلەيتتى. بىر ھەپتە مەشىقتىن كېيىن، ھىتلېر رەسمىي تۈردە باۋارىيە 16-پىيادىلەر بېرىگادىسىغا تەقسىم قىلىنىدۇ. ئادولف، ميۇنخېندا تۇرۇپ يەنە بىر مەزگىل مەشىق قىلىدۇ. بۇ قېتىمقى مەشىقلەر بۇرۇنقىسىغا قارىغاندا تېخىمۇ چىڭ تۇتۇلغان ئىدى. قىسىمدا خانس مېند ئىسىملىك بىر سەپدىشى، "ئادولف بىرىنچى قېتىم قولىغا قورالنى ئالغىنىدا خۇددى قىزلار زىننەت بويىمىنى كۆزەتكىنىدەك مىلتىقىنى ئۆرۈپ-چۆرۈپ ئىنچىكىلىك بىلەن سەپ سېلىپ كېتىۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ كۈلگۈم كېلىپ كەتتى" دەيدۇ.

2
ھىتلېر 7-ئۆكتەبىر كۈنى پوپ ئەر-خوتۇنغا، تۇرۇۋاتقان ھەربىي قىسمىنىڭ ميۇنخېندىن ئايرىلىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئۇ، ئۆي خوجايىنى ئەپەندىنىڭ قولىنى چىڭ تۇتقىنىچە، ئەگەر جەڭدە ئۆلۈپ كەتسەم، سىڭلىمغا خەت يېزىپ خەۋەر قىلىپ قويارسىز، بەلكىم ئۇ يوق ھېسابىدا بولسىمۇ مېنىڭ بەزى نەرسىلىرىمنى خاتىرە ئۈچۈن ئېلىپ قېلىشى مۇمكىن. ئەگەر ئېلىشنى خالىمىسا سىزلەردە قالسۇن دەپ ئۆتۈنىدۇ. ھىتلېر ئۆي ئىگىسىنىڭ ئىككى بالىسىنى قۇچاقلاپ سۆيۈپ خوشلىشىۋاتقىنىدا، پوپ خانىم ئۆزىنى تۈتىۋالالماي رەسىمىلا ئۈن سېلىپ يىغلاپ كېتىدۇ. ئۇلار قۇچاقلىشىپ خوشلاشقاندىن كېيىن، ھىتلېر كەينىگە بۇرۇلۇپلا "خۇددى بۇ يەردىن قېچىپ كېتىۋاتقاندەك" يۈگۈرگىنىچە كېتىپ قالىدۇ. ئەتىسى، پىيادىلەر خانلىق مۇھاپىزەتچىلەر بېرىگادا گازارمىسىغا بېرىپ، داغدۇغىلىق سەپەرگە ئاتلىنىش مۇراسىمىغا قاتنىشىدۇ.
ئەسكەرلەر ئۈچىنچى لۇدۋىگ ئالدىدا ئۇنىڭغا ۋە گېرمانىيە پادىشاھى ۋىلھېلمغا ساداقەت قەسىمى قىلىشىدۇ. ئاندىن، ھىتلېر بىلەن بىرگە بىر قانچە ئاۋسترىيەلىك ئەسكەر ئايرىلىپ ئۆز پادىشاھى بولغان ئاۋسترىيە خانى فرانز جوزېفقا ساداقەت قەسىمى قىلىشىدۇ. ھىتلېرنىڭ شۇ قېتىمقى خاتىرىلەشكە ئەرزىيدىغان مۇراسىمدىكى تەسىراتى توغرىلىق بار بولغان بىردىن-بىر خاتىرىگە قارىغاندا، ھىتلېر سەپداشلىرىغا مۇنداق دېگەن:59 "8-ئۆكتەبىر كۈنىنى ھەرگىز ئۇنىتالمايمەن، چۈنكى، مەن شۇ كۈنى ئىككى تال قاتلىما نان، شۇنىڭدەك يەنە مەززىلىك چۈشلۈك تاماق يېيەلىگەن ئىدىم. يەنى شۇ قېتىملىق چۈشلۈك تاماقتا مەززە قىلىپ توڭگۇز گۆش قوردىقى بىلەن قۇمچامغۇرلۇق سالات يېيەلىگەن ئىدىم."
70
ئەتىسى سەھەردە، پىيادىلەر قىسىمى ميۇنخېندىن ئاتلىنىپ، 40 كىلومېتىر يىراقتىكى لېخفېلد گازارمىسىغا قاراپ يولغا چىقىدۇ. ئەسكەرلەر يۈك-تاقلىرىنى ئۆشنىسىگە ئېلىپ، ئون بىر سائەتلىك جاپالىق ھەربىي يۈرۈش قىلىدۇ. بۇ ھەربىي يۈرۈشتە ئاساسەن ئالغاندا چېلەكتە قويغاندەك شارقىراپ يېغىۋاتقان يامغۇردا پاتقاق كېچىپ پىيادە يول يۈرىدۇ. "گازارمىغا يېتىپ بارغاندىن كېيىن بىر ئات ئېغىلىدا ياتتىم. ــ دەپ يازىدۇ ئادولف، پوپ خانىمىغا يازغان خېتىدە، ― كىيىم-كېچەكلىرىمىز چىلىق-چىلىق ھۆل بولۇپ كەتكەچكە، كۆزۈمگە پەقەتلا ئۇيقۇ كەلمىدى." ئەتىسى يەكشەنبە ئىدى. ئۇلار يەنە 13 سائەتلىك جىددىي ھەربىي يۈرۈش قىلىپ ئاخشىمى ئوچۇق دالادا چۈشكۈن قىلىدۇ. ھاۋا سوغۇق بولغاچقا، ئەسكەرلەر يەنە بىر كېچىنى ئۇخلىيالماي تاڭ ئاتقۇزىدۇ. ئۇلار دۈشەنبە چۈشتىن كېيىنلا ئاخىرقى نىشانغا يېتىپ بارالايدۇ. گەرچە ئەسكەرلەر ھارغىنلىقتىن تۇرغان يېرىدىلا يېتىپ قالغۇدەك چارچاپ كەتكەن بولسىمۇ، يېنىدىن ئۆتۈپ كېتىۋاتقان فرانسۇز ئەسىرلىرى ئالدىدا ئۆزلىرىنى كۆتۈرەڭگۈ روھلۇق كۆرسىتىش ئۈچۈن مەغرۇر قەدەملەر بىلەن گازارمىغا كىرىپ كېتىشىدۇ.
بۇ گازارمىدا ئۆتكۈزگەن دەسلەپكى بەش كۈن، ئۇنىڭ كۆرگەن ئەڭ جاپالىق كۈنلىرىدىن بىرى ھېسابلىناتتى. "بەكلا ئۇزۇن مەشىق قىلدۇق. ئاخشىمى بېرىگادىنىڭ مەشىق قىلىشىغا ماسلىشىش ئۈچۈن يەنە ھەربىي يۈرۈشى قىلاتتۇق." ئون ئالتىنچى پىيادىلەر قىسىمى باشقا بىر پولك بىلەن بىرگە يېڭى بىر بېرىگادا بولۇپ تۈزۈلىدۇ. بۇ تۈر مەشىقلەر ئەسلىدە بىرلىشىشنىڭ تەييارلىق باسقۇچى ئىدى. يېڭى ئەسكەرلەر تولا مەشىق قىلىپ چارچاپ ھالىدىن كەتكۈدەك ھېرىپ كېتىدىغانلىقى ئۈچۈن، ھىتلېر 20-ئۆكتەبىر كۈنىلگە كەلگىنىدىلا بوش ۋاقىت چىقىرىپ پوپ خانىمغا خەت يازالايدۇ. ئۇ خېتىدە "بىز بۈ ئاخشام ئالدىنقى سەپكە ئاتلىنىدىغان بولدۇق، … بۇنىڭدىن شۇنداق خۇشالمەنكى، خۇشاللىقىمدىن يېرىلىپ كەتكۈدەك بولۇپ كەتتىم، … مەن سىزگە نىشانغا بارا- بارمايلا قايتا خەت يازىمەن. شۇ چاغدا ئادرېسىمنى سىزگە ئۇقتۇراي. شۇ يۈرۈشىمىز بىلەن ئەنگلىيەگىچە بارالىشىمىزنى نەقەدەر ئارزۇ قىلاتتىم" دەپ يازىدۇ. شۇ ئاخشىمى بۇ يېڭى ئەسكەرلەر پويىز بىلەن يولغا چىقىدۇ. ئاۋسترىيەلىك كۈچلۈك ۋەتەنپەرۋەر ئادولف ھىتلېرمۇ، ئاخىرقى ھېسابتا گېرمانىيە ئۈچۈن جەڭ قىلىش سەپىرىگە ئاتلانغان ئىدى.
ئادولف بىلەن سەپداشلىرى پويىز ئارقىلىق يولغا چىقىۋاتقىنىدا، بېرىگادىنىڭ بىر لىتېنانتى، كەسپى ھەربىي فرىتز ۋيېدېمان يېڭى ئەسكەرلەرنىڭ ھاياجانغا تولغان بۇ ھالىنى كۆرۈپ قاتتىق ھەيران قالىدۇ. بۇ پولكنىڭ پولكوۋنىكى ئۇزۇن يىل مابەينىدە ھەربىي سەپتە بولۇپ باقمىغان بىرى بولغاچقا، ھەرقايسى روتىلار زاپاس ئوفىتسېرلارنىڭ باشقۇرۇشىغا تاپشۇرۇلغان ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە ئەسكەرلەرنىڭ ھەممىسىلا دېگۈدەك ئالدىراش ھەربىي تەلىم ئالغان ساپلا يېڭى ئەسكەرلەردىن تەشكىل تاپقان ئىدى. پولكتا پىلىموتنىڭمۇ تايىنى يوق، قىسىمنىڭ تېلېفونلىرىمۇ بۇرۇنقى نيۇرىمبېرگ شىركەتلىرىدىن بىرىنىڭ ئەنگلىيە ئەسكەرلىرى ئۈچۈن ياسىغان كونا تېلېفونلار ئىدى. ھەتتا ئەسكەرلەرنىڭ مىس قالپاقلىرىمۇ يوق ئىدى. ئۇلارغا ئالدىنقى سەپتە كېيىشىگە كىليونكا شەپكىلا بېرىلگەن بولۇپ، ئۇلارنىڭ قىياپىتى خۇددى 1812~1813-يىللاردىكى ئازادلىق ئۇرۇشىغا قاتناشقان پىدائىيلارغىلا ئوخشايتتى. بۇ بېرىگادىدىكى ئەسكەرلەرنىڭ قىزغىنلىقى ئۇلارنىڭ قورال-ياراغ ۋە ھەربىي تەلىم-تەربىيىدىكى يېتەرسىزلىكلىرىنى كۆمۈۋەتكەندەك قىلاتتى. ۋاگونلار بېكەتتىن قوزغىلىپ مېڭىشىغا ئەسكەرلەر خۇشاللىقىدىن كۈلكە-چاقچاقلار بىلەن ناخشا توۋلاشقا كىرىشىپ، خۇددى چوڭ بىر كەچلىك زىياپەتكە قاتنىشىش ئۈچۈن كېتىۋاتقاندەكلا خۇشال كۆرۈنەتتى. ئۇلار قەھرىمانلارچە جەڭ قىلساق ئۇرۇش بىر قانچە ھەپتىدىلا ئاخىرلىشىپ يېڭى يىل بايرىمىدىن بۇرۇن غەلىبە قازىنىپ ئۆيلىرىمىزگە قايتىمىز دەپ ئويلىسا كېرەك؟ ئەسكەرلەرنىڭ بۇ ئۈمىدۋارلىقىغا گەپ كەتمەيتتى.
71
گۇگۇم چۈشىشى بىلەن تەڭ، ھىتلېر ئولتۇرغان پويىز رېيىن دەرياسى بويىغا يېتىپ كېلىپ دەريا بويلاپ تولغىنىپ يولىنى داۋام قىلىدۇ. باۋارىيەلىك ئەسكەرلەرنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى رېيىن دەرياسىنى زادىلا كۆرۈپ باقمىغان ئىدى. ئەتىگەن سەھەردە تۇمانلار ئىچىدىن شەپەق كۆرۈنۈشكە باشلايدۇ. بۇ چاغدا نيېدېرۋالدتا گېرمان ئىمپېرىيىسىنىڭ زەپىرىنى خاتىرىلەپ تىكلەنگەن ھەيۋەتلىك خاتىرە مۇنارى تۇيۇقسىزلا ئۇلارنىڭ ئالدىغا چىقىپ كېلىدۇ. ۋاگونلاردىكى بارلىق ئەسكەرلەر بۇ خاتىرە مۇنارىسىنى كۆرۈشى ھامان ئۆزلۈكىدىنلا «رېيىن قوغدىغۇچىلىرى» مارشىنى باشلىۋېتىدۇ. شۇ ۋاقىتنى ئەسلەپ كېلىپ ھىتلېر مۇنداق دەيدۇ: "شۇ چاغدا يۈرىكىم خۇشاللىقتىن قېپىدىن چىقىپ كېتىدىغاندەك گۈپۈلدەپ سوقۇپ كەتكەنلىكىنىلا ئەسلىيەلەيمەن."
ئارىدىن سەككىز كۈن ئۆتكەندە، ھىتلېر تۇرۇۋاتقان رۇتا يىپرېس ئەتراپىدىكى جەڭگە قاتنىشىدۇ.60 ئەسكەرلەر ئەتىگەنلىك قويۇق تۇمانغا قارىماي قورشاۋدا قالغان قىسىمنى قۇتقۇزۇش ئۈچۈن جەڭ مەيدانىغا يېتىپ كەلگىنىدە، ئەنگلىيە قوشۇنلىرى بىلەن بېلگىيە قوشۇنلىرىنىڭ سىنارىيەت ئوقلىرى ئۇدۇلدىكى ئورمانلىق ئىچىدە گۈمبۈرلەپ پارتلاپ تۇراتتى. "شۇ چاغدا، كەينى كەينىدىن ئېتىلىۋاتقان توپ ئوقلىرى ئۈستىمىزدىن غۇيۇلداپ ئۆتكىنىچە ئورمانلىق ئېتىراپىغا چۈشۈپ پارتلىماقتا، دەرەخلەر خۇددى بىر تۇتام ئوتقا ئوخشاش تۈپ يىلتىزىدىن قومۇرۇلۇپ ئۆرۈلۈپ چۈشمەكتە ئىدى." ھىتلېر، ميۇنخېنلىق ياردەمچى سوتچى تۆنىشى ئېرنست خېپقا يازغان خېتىدە مۇنداق دەيدۇ: "بىز ئاكوپلاردا بۇ مەنزىرىنى ھەيرانلىق ئىچىدە تاماشا قىلىپ ياتاتتۇق. بىز ئۇ ۋاقىتلاردا قانچىلىك ئېغىر خەتەر ئىچىدە تۇرغانلىقىمىز خىيالىمىزغىمۇ كىرىپ چىقمايتتى. شۇڭا ھېچقايسىمىزدا قورقۇش دېگەن نەرسە يوق ئىدى. ھەممىمىز 'ئالغا' دېگەن بۇيرۇقنى تاقەتسىزلىك بىلەن كۈتۈپ ياتاتتۇق. … بىز ئۈزۈم باراڭلىرى بىلەن توسالىغان ئورمانلىق بىر يەرگە تارقىلىپ جايلاشقان ئىدۇق. بېشىمىزدىن غۇيۇلداپ توپ ئوقلىرى ئۇچۇپ ئۆتۈپ تۇراتتى. ئەتراپىمىزنى توپ ئوقىدا ئۆرۈلۈپ چۈشكەن دەرەخ ۋە شاخ-شۇمبىلار قاپلاپ كەتكەن ئىدى. تۇيۇقسىزلا توپ ئوقلىرى ئورمانلىقنى بويلاپ پارتلاپ پۈتۈن ئەتىراپنى ئىس-تۈتەك قاپلاپ كەتتى، تاش-توپىلار ھەر تەرەپكە چاچرايتتى، شۇنچە يۇغان قېرى دەرەخلەر تۈپ-يىلتىزىدىن قومۇرۇلۇپ ئۆرۈلۈپ چۈشمەكتە. بىز ئاكوپلاردا يەرگە چاپلىشىپ يېتىپ بۇيرۇق كۈتۈشكە زادىلا تاقىتىمىز قالمىغان ئىدى، ئۆلىدىغان ئىش بولسىمۇ جەڭ مەيدانىدا ئۆلۈشنى خالايتتۇق." ئاخىرى، نېمىس قوشۇنلىرى قايتۇرما ھۇجۇمغا ئۆتىدۇ. "بىز ئۇدا تۆت قېتىم ھۇجۇمغا ئۆتكەن بولساقمۇ بولمىدى. ھەر قېتىمدا چېكىندۈرۈلدۇق. بىزنىڭ رۇتىدىكى ئەسكەرلەر بىر-بىرلەپ يېقىلىپ، ئاخىرى مەن ۋە يەنە بىر سەپدىشىملا ساق قالدۇق. كېيىن ئۇ ھەمراھىممۇ يېقىلىپ چۈشتى. بىر پاي ئوق كېلىپ مېنىڭ ئوڭ يېڭىمنى تېشىپ ئۆتۈپ كەتتى. ئەمما ماڭا بىر نېمە بولمىغان ئىدى. بۇ ھەقىقەتەنمۇ بىر مۆجىزە. كېيىن بىز بەشىنچى قېتىملىق ھۇجۇمغا ئۆتۈپ، ئورمان بويلىرى بىلەن كەنت مەھەللىسىنى بېسىۋالدۇق."
بۇ جەڭ ئۇدا ئۈچ كۈن داۋاملىشىدۇ. پولك كوماندىرى ئۇرۇشتا قۇربان بولىدۇ. پودپولكوۋنىك مۇئاۋىن پولك كوماندىر ئېغىر يارىلىنىدۇ. ھىتلېر بۇ چاغدا پولك شتابىنىڭ ئالاقىچىلىقىغا تاللانغان ئىدى. ئۇ شىددەتلىك توپ ئوقى ئارىسىدا ئۇ ئازگالدىن بۇ ئازگالغا، ئۇ ئاكوپتىن بۇ ئاكوپقا سەكرەپ يۈرۈپ ھەربىي دوختۇردىن بىرنى تېپىپ كېلىدۇ، ئۇ ئىككىسى بىرلىشىپ مۇئاۋىن پولك كوماندىرىنى جىددىي قۇتقۇزۇش پونكىتى بار يەرگە سۆرەپ كېلىۋالىدۇ. ھىتلېرنىڭ دېيىشىدىن قارىغاندا، يانۋار ئوتتۇرىلىرىدا 16-پىيادىلەر بېرگادىسىدا ئارانلا 30 نەپەر ئوفىتسېر ساق قالغان بولۇپ، ئەسكەرلەردىنمۇ 7 يۈزدىن ئازى ساق قالغان. يەنى ساق قالغان ئەسكەر سانى بېرگادىنىڭ ئاران بەشتە بىرىگە تەڭ بولسىمۇ، ھۇجۇمغا ئۆتۈش
72
بۇيرۇقى توختىماي كېلىپ تۇراتتىكەن. يېڭى پولك كوماندىرى پودپولكوۋنىك ئېنگېلخارد، ھىتلېر بىلەن يەنە بىر ئەسكەرنىڭ ھەمراھلىقىدا ئالدىنقى سەپكە كېلىپ دۈشمەن پوزىتسىيىلىرىنى كۆزىتىۋاتقىنىدا دۈشمەن تەرەپ سېزىپ قېلىپ، يامغۇردەك پىلىموت ئوقىغا تۇتۇشقا باشلايدۇ. ئىككى ئەسكەر پولك كوماندىرىنىڭ يېنىغا ئېتىلىپ بېرىپ ئۇنى خەندەك ئىچىگە تارتىپ چۈشۈرۈۋالىدۇ. ئېنگېلخارد بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلماي بۇ ئىككى ئەسكەرنىڭ قولىنى ھاياجان بىلەن سىقىپ قويىدۇ. پولك كوماندىرى ئۇلار ئىككىسىگە قارا كرېست مېدالى بېرىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئەمما ئەتىسى چۈشتىن كېيىن، باشقىلار بىلەن مېدال مۇكاپاتى ھەققىدە مۇزاكىرە قىلىشىۋاتقان پەيتتە ئەنگلىيە قوشۇنلىرى ئاتقان توپ ئوقلىرىدىن بىرى پولك شتابى جايلاشقان چېدىرنىڭ نەق ئۈستىگە چۈشۈپ پارتلايدۇ. ئۈچ نەپەر كىشى شۇ ھامان جان بېرىدۇ. پولك كوماندىرى بىلەن قالغان كىشىلەر ئېغىر يارىدارلىنىدۇ. شۇنىڭدىن بىر قانچە مىنۇت ئاۋۋال، تۆت نەپەر رۇتا كوماندىرى يىغىنغا كەلمىگەنلىكى ئۈچۈن ھىتلېر بىلەن يەنە ئۈچ نەپەر ئەسكەر ئۇلارنى تېپىپ كېلىش بۇيرۇقىنى تاپشۇرۇۋېلىپ شتاب جايلاشقان بۇ چېدىردىن چىقىپ كەتكەن، ھىتلېرمۇ شۇ باھانىدە ساق قالغان ئىدى. بۇ ۋەقە، ھىتلېرنىڭ نۇرغۇن قېتىم ئۆلۈمدىن قۇتۇلۇپ قېلىش مۆجىزىلىرىنىڭ باشلىنىشى بولۇپ قالىدۇ. "ئۇ كۈنى ئۆمرۈم بويىچە كۆرگەن ئەڭ قورقۇنچلۇق بىر مەنزىرىنى كۆرگەن ئىدىم. ـ دەيدۇ ھىتلېر سودىيە دوستىغا يازغان خېتىدە، ― بىز ھەممىمىز خۇددى تەڭرىگە ئىشەنگەندەك ئېنگېلخارد پولك كوماندىرىمىزغا ئىشىنەتتۇق."
نېمىس قوشۇنلىرى يىپرېسنى ئوڭۇشلۇق تۈردە قايتۇرۇپ ئېلىشى بىلەن ھۇجۇممۇ ئاخىرلىشىدۇ. شۇنىڭدىن كېيىنكى ئۇرۇشلار ئاكوپ ئۇرۇشىغا ئايلىنىپ كېتىدۇ. شۇنداق قىلىپ، پولك شتابىدىكى ئادەملەرمۇ خېلىلا ئارام تېپىپ قالىدۇ. شۇ چاغدا، پولك شتابى مېسسىنېس كەنتى يېنىدىكى بىر تىنچ يەرگە يۆتكىلىپ61 ھىتلېرمۇ رەسىم سىزىش پۇرسىتىگە ئېرىشىدۇ. ھىتلېر، رەسىم سىزىشقا كېرەكلىك نەرسىلەردىن بىر قىسمىنى يېنىغا سېلىپ كەلگەن بولۇپ، ئۇ يەردە بىر قانچە پارچە سۇ بوياق رەسىمى سىزىدۇ. رەسىملىرىنىڭ بىرىدە مېسسىنېس كەنتىنىڭ ئەتراپىدىكى ئۇرۇش خارابىلىرى تەسۋىرلەنگەن بولۇپ، يەنە بىرىدە ۋىتشېت كەنتى ئەتراپىدىكى ئاكوپلار تەسۋىرلەنگەن ئىدى. يېڭى پولك كوماندىرىنىڭ ئاديۇتانتى لىتېنات ۋيېدېمان ھىتلېرغا باشقا بىر رەسىم ئىشىنى، يەنى ئوفىتسېرلار ئاشخانىسىنى بوياش (بۇ بىر كىچىك ئۆي بولۇپ، پولك تەرىپىدىن پايدىلىنىشقا ئېلىۋالغان بىر داچا ئىدى) ۋەزىپىسىنى تاپشۇرىدۇ. بۇ تاماقخانىدا بىر پارچە رەسىم بار بولۇپ، رەسىمدە ئۆلگەن بىر ئەسكەر چېگرا سىملىرى ئۈستىدە ئارتىلغان پېتىچە ئۆلۈپ قالغانلىقى رومانتىك بىر شەكىلدە تەسۋىرلەنگەن ئىدى. بۇ رەسىم ئاشخانا مۇھىتىغا پەقەتلا ماس كەلمەيتتى. شۇڭا ۋيېدېمان پولك شتابى ئىچىدىكى خىزمەتچىلەر ئارىسىدىن بوياقچىلىق قىلالايدىغان بىرىنى تېپىپ كېلىشى ئۈچۈن ماكس ئامان ئون بېشى (سېرژانت) غا بۇيرۇق قىلغان، بۇ ئون بېشىمۇ بۇ ئىشقا ھىتلېر ئەڭ مۇۋاپىق دەپ قاراپ ئۇنى چاقىرىپ كەلگەن ئىدى. ۋيېدېمان، بۇ ئاشخانا ئۆيىنى زەڭگەر رەڭدە بوياش كېرەكمۇ ياكى قىزىل رەڭدە بويىغان ياخشىمۇ دەپ بىر قارارغا كېلەلمەي تۇراتتى. ھىتلېر كۈن نۇرى چۈشۈپ ئۆي ئىچى سۇس قىزىل بولۇپ كۆرۈنىدىغانلىقىنى كۆرۈپ ئۆينى زەڭگەر رەڭدە بوياشنى مەسلىھەت قىلىدۇ. ھىتلېر دەرھال شوتا، بوياق-چۆتكىلارنى تېپىپ كىرىپ ئۆينى بوياشقا كىرىشىپ كېتىدۇ. ئۇ ئۆي ئاقلىغاچ ۋيېدېمان بىلەن پاراڭغا چۈشىدۇ. "مەن دەسلەپتە ئۇنىڭ كۆرۈنۈشى پەقەتلا ئەسكەرگە ئوخشىمايدىغانلىقىنى، شېۋىسىمۇ ئاۋسترىيە شېۋىسى ئىكەنلىكىنى سەزگەن ئىدىم. ― دەيدۇ ۋيېدېمان كېيىن ئەسلەپ، ― ئەڭ مۇھىمى، ئۇ بەكلا ئەستايىدىل ئىدى. دېمەككى، بۇ ئادەمنىڭ تۇرمۇش تەجرىبىسى بەكلا مول ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىدۇ."
لىتېنات ۋيېدېمان بىلەن سېرژانت ئامان ئىككىسى، ئوردېن بېرىشكە تېگىشلىك بولغان كىشىلەرنىڭ تىزىمىنى تۈزۈپ
73
چىقىدۇ. ئۇ ئىككىسى ھىتلېرنى بىرىنچى دەرىجىلىك قارا كرېست ئوردېنى بىلەن مۇكاپاتلاشقا قارارلىشىدۇ. ئەمما ھىتلېر پولك شتابىغا تەۋە ئەسكەر بولغاچقا، ئۇنىڭ ئىسمىنى تىزىملىكنىڭ ئەڭ كەينىدە كۆرسىتىشكە توغرا كېلەتتى. شۇ سەۋەبتىن مۇكاپاتلىنىدىغانلار تىزىملىكىدىن يۇقىرىدىن باشلاپ تاللاش ۋاقتىدا ئاخىرىدىكىلەر ئۆزلۈكىدىنلا مۇكاپاتلىنىش تىزىمىدىن چۈشۈپ قىلىپ، ھىتلېر ئىككىنچى دەرىجىلىك ئوردېن بىلەن مۇكاپاتلىنىدۇ. شۇنداق بولۇشىغا قارىماي ھىتلېر بۇنداق بىر مۇكاپاتقا ئېرىشكەنلىكىدىن يەنىلا ئىنتايىن خۇشال ئىدى. ئۇ شۇندىن ئىككى كۈن ئۆتكەندە پوپ خانىمىغا يازغان خېتىدە "بۇ، ھاياتىمدىكى ئەڭ خۇشاللىق پەيتلىرىم. ئەپسۇسكى، ئوردېنغا لايىق سەپداشلىرىمنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى قۇربان بولۇپ كەتتى. ― ھىتلېر بۇ خېتىدە بۇ قېتىمقى ئۇرۇش بايان قىلىنغان گېزىتنى ساقلاپ قويۇشىنى ئۆتۈنىدۇ، ― ئەگەر ئۇلۇغ تەڭرىم ماڭا رەھىم قىلىپ ئۆلمەي قايتالىسام، ئۇ گېزىتنى خاتىرە قىلىپ ساقلىۋالماقچىمەن." ئۇ يەنە ئون بېشىلىققا، يەنى ئوتدېلېنىيە كوماندىر دەرىجىسىگە تەڭ مىلادشىي سېرژانتلىققا ئۆستۈرۈلىدۇ. شۇنداق قىلىپ باشقىلارنىڭ ئايىقىنى مايلاپ قويىدىغان ئەسكەر دەيدىغان پەس كۆرۈلۈشتىنمۇ قۇتۇلۇپ، جەڭچىلەر تەپ تارتىپ ھۆرمەت قىلىدىغان بىرىگە ئايلىنىدۇ.
ميۇنخېندا ھەربىيلىككە قاتناشقىنىدىن تارتىپ ئەسكەر خانس مېند ھىتلېرنى زادىلا كۆرۈپ باقمىغان ئىدى. ميۇنخېندىكى ۋاقتىدا ئادولفنىڭ بەدىنى بەكلا ئاجىز بولۇپ، يۈك سومكىسىنىمۇ تەستە كۆتۈرۈپ ماڭالايدىغان بىرى ئىدى؛ مانا ئەمدى، قولىدا مىلتىق، بېشىدا قىيپاش كىيىۋالغان مىس قالپاق، شاپ بۇرۇت، كۆزلىرى چاقناپ تۇرغان، تىنماي ئۇياق- بۇياققا چېپىپلا يۈرىدىغان رەسمىي ئالدىنقى سەپ جەڭچىسىگە ئايلانغان ئىدى. قالغان ئالاقىچى ئەسكەرلەر ئۇنى قاتتىق ھۆرمەت قىلىشاتتى. ئەمما ئۇلار، ھىتلېرنىڭ ئاۋسترىيەلىك بىر ئەسكەر تۇرۇقلۇق باۋارىيە قوشۇنى ئىچىدە شۇنچە خېيىم خەتەرگە قارىماي چېپىپ يۈرۈشىگە زادىلا ئەقلى يەتمەيتتى. "ئۇ راستىنىلا غەلىتە بىرى، ― دەيدۇ ئۇلاردىن بىرى مېندقا، ― مېنىڭچە ئۇ باشقىلارغا ئۆزىنى كۆرسىتىش ئۈچۈنلا شۇنداق ئاكتىپ ئىشلەپ يۈرەمدىكىن دەپ ئويلايمەن. بولمىسا ئۇ باشقا تەرەپلەردىن خېلى يامان ئەمەس بىرى" دەيدۇ.
گەرچە ئۇ سەپداشلىرىغا ھەر دائىم تاماكا چېكىش زىيانلىق، ھاراق ئىچىش ناچار ئادەت دەپ تىنماي تەنقىدلەپ تۇرغان بولۇشىغا قارىماي كىشىلەر ئۇنى يەنىلا ياخشى كۆرۈپ "ئادى" دەپ چاقىرىشاتتى. بۇنىڭ سەۋەبى، ئەڭ خەتەرلىك پەيتلەردە ئۇنۇڭچىلىك ئىشەنچلىك باشقا بىرىنىڭ يوقلۇقى ئىدى. ئەگەر بىرەر يارىدارلانغان ئەسكەرگە يولۇقۇپ قالسا ئۇ ئەسكەرنى ھەرگىز ياتقان يېرىدە تاشلاپ قويمايتتى؛ بىرەر خەتەرلىك ۋەزىپە تاپشۇرۇلغىنىدىمۇ ھەرگىز يالغان كېسەل بولۇپ يېتىۋالمايتتى. شۇنىڭدەك يەنە ئۇزۇنغا سوزۇلغان زېرىكىشلىك ئۇرۇش ئارىلىقلىرىدا ئۇ ھەقىقەتەنمۇ ياخشى بىر ھەمراھ ھېسابلىناتتى. ئۇ بىر رەسسام بولغانلىقى ئۈچۈن كىشىلەر ئۇنى ئۆزلىرىگە تېخىمۇ يېقىن ھېس قىلىشاتتى. ئەگەر كۈندىلىك تۇرمۇشتا بىرەر كۈلكىلىك ئىشنى ئۇچرىتىپ قالسىلا ئۇ ئىشنى دەرھال ھەجۋىيلەشتۈرۈپ رەسىم قىلىپ سىزىپ چىقاتتى. مەسىلەن، بىر قېتىم قايسى بىر ئەسكەر توشقاندىن بىرنى ئېتىۋېلىپ، ئۇنى يۇرتىغا قايتىشىدا ئۆيىگە ئالغاچ كەتمەكچى بولۇپ سومكىسىغا سومكىسىغا قارىسا توشقاننىڭ ئورنىدا بىر پارچە خىش پارچىسى تۇرغان. بىرى ئۇنىڭ توشقىنىنى ئوغرىلىۋېلىپ ئورنىغا خىش سېلىپ قويغانىكەن. بۇ ۋەقەنى ئۇ ئىككى پارچە ھەجۋىي رەسىم قىلىپ سىزىپ ئۇ سەپدىشىغا ئەۋەتىپ بېرىدۇ.62 رەسىمنىڭ بىرىدە ئۇ ئەسكەر ئۆيىگە بېرىپ سومكىسىنى ئېچىپ قارىسا بىر پارچە خىش تۇرغانلىقىنى كۆرۈپ ھاڭ-تاڭ قالغانلىقى، يەنە سېلىۋالىدۇ. كېيىن ئۆيىگە بارغاندا بىر رەسىمدە بولسا ئۇنىڭ سەپداشلىرى ئالدىنقى سەپتە مەززە قىلىپ توشقان گۆشى يەۋاتقانلىقى تەسۋىرلەنگەن ئىدى.
74
ھىتلېرنىڭ ئەھۋالى باشقا ئەسكەرلەرگە ئوخشىمايتتى. ئۇنىڭغا باشقا ئەسكەرلەردەك ئۆيىدىن كونسېرۋا دېگەندەك يەيدىغان نەرسە كەلمەيتتى. ئۇ ئۆزىنىڭ مەڭگۈ تويماس ئىشتىھانى قاندۇرۇش ئۈچۈن ئامال يوق بېرىپ ئاشخانىدا ئاشپەزلەرگە ياردەم قىلىش ھېسابىغا نورمىدىن سىرت بىر نەرسىلەر سېتىۋېلىش پۇرسىتىنى قولغا كەلتۈرۈشكە مەجبۇر ئىدى. شۇڭا ئۇ، پولك بويىچە پېشقەدەم ئاشپەز دېگەن چىرايلىق بىر نامغىمۇ ئېرىشكەن ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە، ئادولف باشقىلارنىڭ كونسېرۋالىرىغا ئېغىز تىگىشنىمۇ نومۇس ھېس قىلغاچقا، سەپداشلىرىنىڭ تاماققا تەكلىپ قىلىشلىرىنىمۇ چىرايلىقچە رەت قىلاتتى. بەكىرەك زورلاپ كەتسە، مېنىڭ سىلەرنى مېھمان قىلىپ جاۋاب قايتۇرالىغۇدەك ئىمكانىيىتىم يوق، دەپ ئوچۇقىنى ئېيتاتتى. بۇنىڭدىن خەۋەر تاپقان لىتېنات ۋيېدېمان ئۇنىڭغا، روژدېستۋو بايرىمىدا تۇرمۇش پۇلىدىن ساڭا ئون مارك ئايرىپ بېرەيلى دەپ تەكلىپقىلىۋىدى، ھىتلېر بۇ تەكلىپنىمۇ چىرايلىقچە رەخمەت ئېيتىپ رەت قىلىدۇ.
دەم ئېلىشتىن كېيىن پۈتۈن پولك قايتىدىن ئالدىنقى سەپكە ئاتلىنىدۇ. ئەمما بۇ ئۇرۇشلاردا ھىتلېر پەقەتلا خۇماردىن چىققۇدەك ئۇرۇشقا قاتنىشالماي كەلمەكتە ئىدى. "بىز ھازىرغىچە يەنە شۇ كونا ئاكوپلىرىمىزدا ياتماقتىمىز. ئارىلاپ فىرانسىيە سېپى بىلەن ئەنگلىيە سېپىگە ئۇشتۇمتۇت ھۇجۇم قىلىپمۇ قويىمىز. ــ دەپ يازىدۇ ھىتلېر 1915-يىلى 22-يانۋاردا پوپ خانىمغا سالغان خېتىدە، ― ھاۋا بەكلا ناچارلىشىپ كەتتى. ئادەتتە دۈشمەن توپ ئوقى زەربىسىدىن ئۆزىمىزنى ساقلاش ئۈچۈن يامغۇر سۈيى بىلەن تولغان ئاكوپلاردا نەچچە كۈنلەپ بېشىمىزنىمۇ چىقىرالماي يېتىپ كېتىمىز. بىز يەنە بىر قانچە كۈن نەپەس ئېلىش پۇرسىتىگە ئىگە بولۇشنى ھەمدە يېقىن كۈنلەردە پۈتۈن سەپ بويىچە قايتۇرما ھۇجۇمغا ئۆتىشىمىزنى ئۈمىد قىلىپ كۈتۈپ ياتتۇق. بۇ ئۇرۇش بۇنداق تۇرغۇنلۇقتا كېتىۋەرمەسلىكى كېرەكتە!"
ئەنە شۇنداق تىركىشىش جېڭى بىلەن ئۆتكەن كۈنلەرنىڭ بىرىدە، ئاق يۇڭلۇق كىچىك بىر كۈچۈك (شۈبھىسىزكى، بۇ ئەنگلىيە قوشۇنلىرى ئېلىپ كەلگەن ئېسىل سورتلۇق بىر سوۋغات ئىدى) توشقان قوغلاپ يۈرۈپ ھىتلېر تۇرغان ئاكوپقا سەكرەپ چۈشۈپ قالىدۇ. ھىتلېر بۇ كۈچۈكنى تۇتۇۋېلىپ باقىدۇ. دەسلىپىدە بۇ كۈچۈك قاچىمەن دەپلا تۇرىۋالاتتى. "مەن ئۇنى سەۋرچانلىق بىلەن تەربىيىلەشكە كىرىشتىم. (بۇ كۈچۈك نېمىسچە بىلمەيتتى، ئەلىۋەتتە) ئۇ ئاخىرى ئاستا-ئاستا ماڭا كۆنۈشكە باشلىدى." ھىتلېر ئۇنىڭغا "فۇشل ― تۈلكىچاق" دەپ ئات قويۇۋالىدۇ. ئۇ يەنە بۇ كۈچۈككە شوتىغا چىقىش دېگەندەك ئويۇنلارنى ئۆگىتىشكە باشلايدۇ. كۈندۈزلىرى بۇ "تۈلكىچاق" ئۇنىڭدىن بىر قەدەممۇ ئايرىلماي كەينىدىن ئەگىشىپلا يۈرەتتى؛ ئاخشىمى ئۇنىڭ قولتۇقىغا كىرىۋېلىپ خورۇلداپ ئۇخلاپ كېتەتتى.
ھىتلېر، يانىۋارنىڭ ئاخىرلىرىدا ئەر-خوتۇن پوپلارغا يەنە بىر پارچە خەت يېزىپ، تىركىشىش ئەھۋاللىرىنى ئىنتايىن جانلىق شەكىلدە نەق سۈرەتلەپ بېرىدۇ. شۇنداقتىمۇ ئۇنىڭ تەسۋىرى پاجىئەلىك ئۇرۇش مەنزىرە تەسۋىرىلا ئىدى:
"… يامغۇر توختىماي يېيىپ تۇرغاچقا (بۇ يىل قىش بولمامدىكىن تاڭ؟)، شۇنىڭدەك ئۇرۇش مەيدانى دېڭىزغا يېقىن، چوڭقۇر بىر يەر بولغاچقا، بۇ يەرلەر خۇددى تېگى يوق سازلىقتەكلا بىلىنەتتى. كوچىلار مىلىچلاپ تۇرغان چوڭقۇر پاتقاقلىق، پىيادىلەرنىڭ ئاكوپلىرى، يوشۇرۇنۇش يەرلىرى، توپ-زەمبىرەك پوزىتسىيىلىرى، ئۆتۈشمە يوللىرى ۋە تىكەنلىك سىم توسۇقلىرى، بۆرە ئىنلىرى، مىنا كۆمۈلگەن يەرلەر، … ھەممىلا يەر پاتقاقلىق. بۇ ئۇرۇش سېپى ھەقىقەتەنمۇ بەكلا ئاجايىپ بىر فرونت ئىدى."
فېۋرالدا ئۇ سودىيە تونۇشى خېپقا خەت يېزىپ، ئۆزىنىڭ جەڭ قىلىش جەريانىنى تەسۋىرلەپ بېرىدۇ. قىزىق يېرى، ھىتلېر  بۇ خېتىنىڭ ئاخىرىدا سىياسىي ئىشلار ھەققىدىمۇ توختىلىپ ئۆتكەن ئىدى:
"بۇ كۈنلەردە پات-پاتلا مىيونخېننى ئەسلەيدىغان بولۇپ قالدىم. كاللامدا بىرلا ئىش بار ئىدى: بىز ئۇ يەردىكى مەلئۇنلاردىن چوقۇم ھېساب ئېلىشىمىز، ھەر قانچە بەدەل تۆلەشكە توغرا كەلسىمۇ ئۇلار بىلەن ئېلىشىشىمىز كېرەك. ئارىمىزدىكىلەردىن تەلىيى كېلىپ
75
يۇرتىغا قايتالايدىغانلار بولغىنىدا، يۇرتىنىڭ تېخىمۇ گۈزەل، تېخىمۇ پاكىز كۆرۈنۈشتە بولىشىنى، چەتئەل تەسىرى پۈتۈنلەي سۈپۈرۈپ تاشلانغان بولىشىنى كۆرەلىشى كېرەك. ئەنە شۇ چاغدىلا مىڭلىغان، ئونمىڭلىغان ئادەملەر بۇ يەردە قۇربان بولۇپ كېتىۋاتقانلىقى،63 يارىدار بولىۋاتقانلىقى، ئازاپ چېكىۋاتقانلىقى، خەلقئارا دۈشمەن كۈچلەرگە قارشى قانلىرىنى دەريا بولۇپ ئېقىتقانلىقىغا ئەرزىيدىغان، گېرمانىيىنىڭ تاشقى دۇنيادىكى نومۇسىنى يۇيۇپ تاشللىغىلى، ھەمدە ۋەتەن ئىچىدىكى ئىنتېرناتسئونالىستچىلارغىمۇ قاتتىق زەربە بېرەلىگەن ھېسابلىنىدۇ، دەپ ئويلايمەن."
ھەر قېتىم بىرەرسى ئۇنىڭدىن، سەن نەلىك دەپ سوراپ قالسا، ھىتلېر قىلچە تەمتىرىمەي، مەن ئاۋۇسترىيەلىك ئەمەسمەن، مېنىڭ يۇرتۇم 16-بېرىگادا، ئۇرۇش ئاخىرلاشقاندىن كېيىن ميۇنخېندا تۇرۇپ قالىمەن دەپ جاۋاب بېرەتتى. ئەمما بۇنىڭ ئۈچۈن ئۇلار ئاۋال بۇ ئۇرۇشتا غەلىبە قىلىشى شەرت ئىدى! بۇ نۇقتىغا كەلگەندە ئۇ بەكلا تەرسا ئىدى: ئەگەر بىرەرسى چاخچاق قىلىپ بولسىمۇ بۇ ئۇرۇشتا بىز ھەرگىز يېڭەلمەيمىز دەپ سالسا، ھىتلېر غەزىۋىدىن يېرىلىپ كەتكىدەك بولۇپ ئالدى-كەينىگە مېڭىپ كېتەتتى: "ئەنگلىيە چوقۇم مەغلۇپ بولىدۇ! بۇ ئىش، دۇئا قىلغىنىمىزدا ‘ئامېىن’ دېگەندەكلا ئاسان ئىش" دەپ قايناپ كېتەتتى.
سەپداشلار ئوتتۇرىسىدا يىمەك-ئىچمەك بىلەن خوتۇن خەق ئۈستىدە گەپ باشلىنىپ قالغىدەك بولسا، ئادولف ئۇلارغا قۇلاق سالماي قولىغا كىتابىنى ئېلىپ ئوقۇشقا كىرىشەتتى ياكى رەسىم سىزىپ ئولتۇرىۋالاتتى. ئەمما گەپ رەسمى سىياسىي مەسىلىلەر ئۈستىگە كېلىشى ھامان قولىدىكى ئىشىنى تاشلاپ قاتارغا قوشۇلۇپ قايناپ سۆزلەپ كېتەتتى. ئۇنىڭ سەپداشلىرىنىڭ كۆپۈنچىسى ساۋاتسىز ئاددى كىشىلەر بولغاچقا، ئۇنىڭ تىنماي سۆزلەشلىرىگە كۆزلىرىنى مۆلدۈرلەتكىنىچە قاراپ مۆڭدەك ئولتۇرۇپ ئۇنىڭ سۆزلىرىنى ئاڭلىشاتتى. ئۇلار ھىتلېرنىڭ سەنئەت ھەققىدە، بىناكارلىق ھەققىدە سۇدەك راۋان سۆزلەپ كېتىشلىرىنى ياخشى كۆرەتتى. "ئۇ دائىم دېگىدەك بىرەر كىتابقا تىكىلگىنىچە قاراپ ئولتۇرۇپ كېتىدىغانلىقى ئۈچۈن،" كىشىلەر ئۇنى بىر زىيالى ئىكەن دەپ قاتتىق ئىشىنەتتى. ئۇنىڭ سومكىسىدا ھەر ۋاقىت بىر قانچە پارچە كىتاب تېپىلاتتى. ئۇ كىتابلىرى ئارىسىدا ئارتۇر شوپېنخاۋئېرنىڭ كىتابىمۇ بار ئىدى ("مەن ئۇنىڭدىن بەكلا كۆپ نەرسىلەرنى ئۆگەندىم" دەيدۇ ھىتلېر). بۇ پەيلاسوپ قايتا-قايتا تەكىتلەپ ئوتتۇرىغا قويغان قارام كۈچىنى، بۇنداق كۈچنىڭ چوقۇم غەلىبىگە يېتەكلەيدىغان كۈچ بولىدىغانلىقىنى كۆرسىتىشى، ئۇنىڭغا قاتتىق تەسىر قىلغان بولىشى مۇمكىن.
1915-يىلى ياز ئايلىرىنىڭ ئاخىرىدا ھىتلېر پولك شىتابىنىڭ كام بولسا بولمايدىغان ئادىمىگە ئايلىنىدۇ. ھەر قايسى باتالىيون-روتىلار بىلەن شىتاپنى باغلاپ تۇرىدىغان تېلېفون سىملىرى دۈشمەن توپ ئوقىدا پات-پاتلا ئۈزۈلۈپ تۇرىدىغان بولغاچقا، ئالاقىچىلارغا تايىنىپ خەۋەر يەتكۈزمەكتىن باشقا چارە يوق ئىدى. "بىز پاتلا شۇنى ھېس قىلدۇقكى، ― دەيدۇ لېتىنات ۋيېدېمان ئەسلەپ، ― پەقەت ئادولفلا ئەڭ ئىشەنچىلىك ئالاقىچىمىز ئىدى." (1935-يىلى، فرىز ۋيېدېمان ھىتلېرنىڭ ئاديۇتانتى بولۇپ خىزمەت قىلىدۇ. ئارىدىن تۆت يىل ئۆتكەندە، داھىسىنىڭ، يەنى فۈھرېرىنىڭ تاشقى سىياسىتىگە قارشى چىققىنى ئۈچۈن خىزمىتىدىن ئېلىپ تاشلىنىدۇ. ۋيېدېمان كېيىن يازغان كىتابىدا، ھىتلېر شۇ قېتىمقى ئۇرۇش ئەسلىمىلىرىنى پەقەتلا ئۇنۇتمىغان ئىدى، ئۇ، بېشىدىن ئۆتكەن ئىشلارنى سۆزلىگىنىدە كۆپتۈرۈپ ياكى يوشۇرۇپ يالغان سۆزلىگىنىنى بىرەر قېتىممۇ ئاڭلاپ باقمىدىم، دەيدۇ ― ئا. ھ. ئى) قالغان ئالاقىچىلارمۇ ئۇنىڭ زىرەكلىكى، ئادەتتىن تاشقىرى جاسارىتىغا پۈتۈنلەي قايىل ئىدى. يەنى، ئادولف خۇددى بالا ۋاقتىدا ئوقىغان ھىندىيانلار ھەققىدىكى ھىكايىلارغا ئوخشاش چەبدەسلىك بىلەن ئالدىنقى سەپلەرگە قوقماي ئۆمىلەپ بارالايتتى. ئەمما ئۇنىڭ ۋۇجۇدىدا بار بولغان بەزى نەرسىلەر باشقا ئەسكەرلەرنى ئەنسىرەتمەيمۇ قالمايتتى. ئۇ باشقىلارغا پەقەتلا ئوخشىمايتتى. ئۇنىڭ مەسئولىيەتچانلىقى بەكلا كۈچلۈك ئىدى. "خەۋەرنى جايىغا يەتكۈزۈش ۋەزىپىسى بەكلا مۇھىم بىر ۋەزىپە، ― دەيدۇ بىر
76
قېتىم باشقا بىر ئالاقىچىىنى تەنقىدلەپ، ― شەخسى قەھرىمانلىقىڭدىن ياكى قىزىقىشىڭدىنمۇ مۇھىم!" ئۇ ھەر دائىم ئالدىنقى سەپكە بېرىشقا ئىنتىلىپلا تۇراتتى. ئۇ، دائىم دېگىدەك باشقىلار ئۈچۈنمۇ خەۋەر يەتكۈزۈش ۋەزىپىسىنى ئۆز ئىختىيارى بىلەن ئۈستىگە ئېلىۋالاتتى.
6~7-ئايلاردا، ئۇرۇش سۈرئىتى تېزلىشىپ، خەۋەر يەتكۈزۈش ئىشلرىمۇ كۆپىيىپ كېتىدۇ. بۇنداق جىددىچىلىك ھىتلېرگىمۇ تەسىر كۆرسىتىدۇ. ئۇنىڭ چىرايى ساغرىپ ئۇرۇغلاپلا كەتكەن ئىدى. ھەر كۈنى تاڭ يۇرىماي تۇرۇپلا ئەنگلىيە قوشۇنلىرىنىڭ توپقا تۇتىشى بىلەن تەڭ ئورنىدىن چاچىراپ تۇرغىنىچە گازارما ئىچىدە قولىغا قورالىنى ئېلىپ ئالدى-كەينىگە ماڭغىنىچە يۈگىرەشكە تەييار تۇرغان ئارغىماقتەك جىم تۇرالمايلا قالاتتى. ئاندىن ئۇ ھەممىنى بىر-بىرلەپ ۋارقىراپ ئويغۇتاتتى. باشقىلارنىڭ چاققان بولماسلىقىغا پەقەتلا چىدىمايتتى. ئەگەر بىرەرسى تويغىدەك تاماق بېرىلمىدى دەپ قاخشىغىدەك بولىدىكەن، دەرھال بۇ ئەسكەرگە: "1870-يىلقى جەڭدە فرانسۇز ئەسكەرلىرى يەيدىغان نەرسىسى يوق چاشقان تۇتۇپ يېگەن ئىكەن!" دەپ رەددىيە بېرەتتى.
25-سىنتەبىر كۈنى ئەنگلىيە قوشۇنلىرى ھۇجۇمنى كۈچەيتىدۇ. ئاخشىمى گۈگۈم ۋاقتىدا 16-بېرگادا پۈتۈن سەپ بويىچە قاتتىق تۇرۇپ تىركىشىدۇ. بۇ جەرياندا ئالدىنقى سەپ بىلەن بولغان تېلېفون ئالاقىسى تۇيۇقسىز ئۈزۈلۈپ قالىدۇ.64 ھىتلېر بىلەن يەنە بىر ئالاقىچى نېمە ئىش بولغانلىقىنى بىلىپ كېلىش ئۈچۈن يولغا چىقىدۇ. ئۇ ئىككىسى ساق قايتىپ كېلىپ تېلېفون سىمىنىڭ پارتلاشتا ئۈزۈلگەنلىكىنى دوكلاد قىلىدۇ. دۈشمەن تەرەپنىڭ كۈچلۈك ھۇجۇمى باشلىنىش ئالدىدا تۇرغانلىقى ئۈچۈن ھىتلېرنى ئالدىنقى سەپكە رادىئو كانىيى ئارقىلىق ھەر قايسى قىسىملارنى ئاگاھلاندۇرۇشقا ئىۋەرتىدۇ. ئۇ، بۇ ۋەزىپىنىمۇ غەلىبىلىك ئورۇنداپ شۇنچە كۈچلۈك دۈشمەن توپ ئوقىدىن يەنە بىر قېتىم ساق قۇتۇلۇپ كېلەلەيدۇ.
ھىتلېر ئۆتكەن بىر قانچە ئاي ئىچىدە كۆپ قېتىم ئۆلۈم بوسوغىسىغا كېلىپ قالغان بولسىمۇ، ئامالىنى قىلىپ ساق چىقالىغان ئىدى. ئۇنى قانداقتۇ بىر پەرىشتە ئۆلۈمدىن قۇتۇلدۇرۇپ كېلىۋاتقاندەكلا بىلىنەتتى. ھىتلېر "بىر قېتىم، ئاكوپتا بىر قانچە سەپدىشىم بىلەن تاماق يەپ ئولتۇراتتىم، ― دەيدۇ ئەنگلىيەلىك بىر مۇخبىر ۋارد پرىسقا خېلى يىللاردىن كېيىن ئەسلەپ بېرىپ، ― تۇيۇقسىز بىرسى قۇلىقىمغا چاققان بول، دەرھال نېرىسىغا يۆتكىلىۋال! دەپ ۋارقىرىغاندەكلا بىلىندى. قۇلىقىمغا ئاڭلانغان بۇ ئاۋاز بەكلا ئېنىق، خۇددى قۇلىقىمنىڭ تۈۋىدىلا جاراڭلىغاندەك ئىدى. مەنمۇ بۇ ئاۋازنى خۇددى بىر ھەربىي بۇيرۇقنى قوبۇل قىلغاندەك دەرھال ماقۇل بولۇپ ئىختىيارسىز ئورنۇمدىن يۆتكىلىپ نېرىسىغا بېرىپ ئولتۇرىۋالدىم. يەنى شۇ چاغدا قولۇمدا تاماق قۇتىسى ئىتىك ئورنۇمدىن تۇرۇپ ئاكوپ ئىچىدە يىگىرمە قەدەمدەك نېرىغا بېرىۋالغان ئىدىم. يۆتكەلگەن يېرىمدە ئولتۇرۇپ قايتا تاماق يېيىشكە كىرىشتىم. كۆڭلۈممۈ خېلىلا خاتىرجەم بولۇپ قالغاندەك ئىدى. ئەمما مەن ئەندىلا تاماققا قوشۇق سېلىپ تۇرىشىمغا كۆز ئالدىمدا بىر ئوت ئۇچقۇنى چاقنىغاندەك بولۇپ، بايا ئولتۇرغان يېرىمگە بىر توپ ئوقى چۈشۈپ قۇلاقنى يارغىدەك گۈلدۈرلەپ پارتلايدۇ. ئۇ يەردە قالغان سەپداشلىرىمنىڭ ھەممىسى تىتما-تىتما بولۇپ بىرىمۇ ساق قالماي ئۆلۈپ كەتتى."
بەلكىم ئۇ ۋاقىتلار ئالدىن كۆرەلەيدىغان، ئالدىن ھېس قىلالايدىغان تۇيغىلىرى ئۇيغانغان ۋاقىتلىرى بولسا كېرەك؟ شۇ يىلى كۈز ئايلىرىنىڭ بىر ئاخشىمى پۈتۈن ئەتىراپنى قۇيۇق تۇمان قاپلاپ كەتكەن بىر ۋاقىتتا، ئۇ بىر شىئېر يېزىپ چىقىدۇ. شۇ پەيتتىمۇ ھىتلېر ئۆز تەغدىرىنىڭ قانداق بولىشىنى ھېس قىلغاندەك ئىدى:

77
ھەر قېتىم زىمىستان قىش يېتىپ كەلگەندە، تىپ-تىنىچ ساسلىقتىكى دەرەخ تۈۋىدە،
دوب تۈۋىدە يالغۇز ئولتۇرىمەن.
قاراڭغۇلۇق كۈچلىرىدىن ھەممىنىڭ ئىرادىسى باۋۇرات ئىستىھكام بولۇپ چىڭىپ،
ئاي شولىسى شەپىسى شىمالى ياۋروپا قەۋرىلىرىنى قاتۇرماقتا،
كۈندۈزلىرى بولىشىچە كۆڭۈل ئاچقانلار، كېچىلىرى سىھىرلىك ۋەھىمە ئىچىدە قالىدى!
چاقناپ تۇرغان باۋۇراتنى شۇلار تاۋلغان، ئۇرۇش ئۈچۈن ئەمەس غاردىكى ستالاگمېتتەك.
شۇڭا راس بىلەن يالغان ئايرىلدى، ھەرپ-رەقەملەر بىلەن قانۇن چىقىرىمەن،
بەخىت-تەرەققىياتقا يېتەكلەيمەن، ئۆزەمنى ھەققانىيەتچى كىشىلەرگە ئاتايمەن!

ئارىدىن بىر قانچە ھەپتە ئۆتكەندە ئۇ سەپداشلىرىغا ھەيران قالارلىق بىر ئالدىن ھۆكۈمىنى جاكارلايدۇ: "ھەممىڭلار مېنىڭ دەۋرىمنىڭ كېلىشىنى كۈتۈڭلار، مەن سىلەرنى چوقۇم داڭلىق كىشىلەرگە ئايلاندۇرىۋېتىمەن!"

شۇ يىلى دېكابىردا، قار ئورنىغا توختىماي سىم-سىم يامغۇر يېغىشقا باشلايدۇ. پۈتۈن پولكنىڭ ئەگرى-بۈگرى سوزۇلغان پۈتۈن ئاكوپلار چىلىق-چىلىق سۇ ئىچىدە قالىدۇ. ئىككىنچى قېتىملىق روژدىستۋو بايرىمى بىرىنچىسىدىنمۇ بەتەر ئېچىنىشلىق ئۆتىدۇ. پۈتۈن ئەسكەرلەر ئۆيلىرىدىن خالتا ۋە ھال سوراش خېتى تاپشۇرۇپ ئالغان بولۇپ، ھىتلېرغا ھېچ نېمە كەلمىگەچكە ئۆزى يالغۇز قاتلىما كارىۋىتىدا بېشىنى چۆكۈرۈپ ئولتۇرۇپ كېتىدۇ. ئۇ، ئۈچ كۈنلۈك دەم ئېلىش جەريانىدا ھېچ كىمگە بىرەر ئېغىزمۇ گەپ قىلمايدۇ. سەپداشلىرى ئامالىنىڭ بارىچە ئۇنىڭ كۆڭلىنى كۆتۈرۈشكە تىرىشىپ، ئائىلىسىدىن كەلگەن ھېيتلىق خالتىلىرىنى ئېچىپ بىرگە تەڭ يىيىشنى تەكلىپ قىلىشىدۇ. ئەمما ھىتلېر ئۇلارنىڭ ھەممىسىگە ئايرىم-ئايرىم رەخمەت بىلدۈرۈپ يىيىشنى رەت قىلىپ بېرىپ ئۆزىنىڭ دۇنياسى بولغان ئورنىغا كىرىپ يېتىۋالىدۇ. دەم ئېلىش ئاخىرلىشىشى ھامان، ھىتلېر غەم-ئەندىشىلىرىنى بىراقلا ئۇنۇتۇپ قايتىدىن خوشخوي ھالىغا كېلىدۇ. ھەممەيلەننى خۇشال-خورام ئۆتكەن ھېيتى ئۈچۈن تەبرىكلەپ بىرمۇنچە چاخچاقلارنىمۇ قىلىدۇ. ھەتتا ئۇلارىنى قاھقاھلىتىپ كۈلدۈرۈپمۇ ئالىدۇ.
1916-يىلىنىڭ ياز ئايلىرى كىرىشى بىلەن ھىتلېر تۇرىۋاتقان بېرىگادا جەنوپقا قاراپ يۈرۈش قىلىپ، ھەل قىلغۇچ دالا ئۇرۇشى ھېساپلانغان سوممې ئۇرۇشىغا ئۈلگۈرۈپ ئالدىنقى سەپكە يېتىپ بارىدۇ.65 ئۇرۇش باشلىنىشى بىلەن تەڭ، ئەنگلىيە قوشۇنلىرى شىددەت بىلەن ھۇجۇمغا ئۆتىدۇ. ئۇرۇشنىڭ بىرىنچى كۈنىدىلا 20 مىڭغا يېقىن ئىتتىپاقداش ئارمىيىسى ئەسكىرى ئۆلتۈرىلىدۇ ياكى يارىدار قىلىنىدۇ. 14-ئىيۇل ئاخشىمى فرومېللېس ئەتىراپىدا 16-بېرگادىنىڭ ئالدىنقى سەپلەر بىلەن ئالاقىلىشىدىغان پۈتۈن تېلېفون سىملىرى توپ ئوقىدا ئۈزۈپ تاشلانغان ئىدى. ھىتلېر بىلەن يەنە بىر ئالاقىچى قەدەمدە بىر ئۆلۈم خەۋىپى پۇراپ تۇرغان بولىشىغا قارىماي بېرىپ سىم يولىنى تەكشۈرۈشكە ئېۋەرتىلىدۇ. ئۇلار لىق سۇغا تولغان ئاكوپ ياكى توپ ئوقى ئويۇۋەتكەن ئازگاللارغا يوشۇرۇنۇپ يۈرۈپ سىم تەكشۈرەيدۇ. ئۇنىڭ بىلەن بىرگە چىققان ئالاقىچى ئەسكەر ھارغىنلىقتا بەرداشلىق بېرەلمەي يېتىپلا قالغان ئىدى. ھىتلېر ئامال يوق بۇ سەپدىشىنى سۆرەشتۈرۈپ يۈرۈپ ئاكوپقا قايتۇرۇپ كېلىدۇ.
20-ئىيۇل كۈنى، فرومېللېس ئۇرۇشى ئوتتەك قىزىپ كېتىدۇ. ئۇرۇشتا ھەر ئىككىلا تەرەپتىن بەكلا كۆپ كوماندىر-ئەسكەر ياردار بولىدۇ ياكى ئۆلىدۇ. شۇنىڭغا قارىماي ھېچ قايسى تەرەپ بىر قەدەممۇ ئالغا ئىلگىرلىيەلمەيدۇ. شۇندىن كېيىنكى ئىككى ئاي جەريانىدا جەڭلەر ئاساسەن زىرىكىشلىك ئاكوپ ئۇرۇشىغا ئايلىنىپ قېلىپ، بىر-بىرسىنى شىددەت بىلەن توپقا
78
تۇتۇش بىلەنلا دېگىدەك ئۆتىدۇ. ھەر ئىككى تەرەپ بىر غېرىچمۇ ئالغا ئىلگىرلىيەلمەيدۇ ياكى كەينىگە چېكىنمەيدۇ. دەل شۇ پەيتتە ھىتلېرنىڭ يېقىن بىر سەبدىشى بۇ يەردىن يۆتكىلىپ كېتىدۇ. ئۇرۇش ئەسىرلىرىگە تەرجىمانلىق قىلىدۇرۇش ئۈچۈن ھانس مېندنى ئارقا سەپكە يۆتكەپ كەتكەن ئىدى. شۇنداقتىمۇ ھىتلېرنىڭ يەنە ئېرنست شمىدت بىلەن ئىگناز ۋېستېنكىرچنېر دېگەن ئىككى يېقىن سەپدىشى بار ئىدى. ئەڭ مۇھىمى، ئۇنىڭ ھېلىقى سۈيۈملۈك كۈچۈكىمۇ ئۇنىڭدىن ئايرىلمىغان ئىدى. "بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشى مەزگىلىدە، فرومېلدا مەن شۇ سۈيۈملۈك تۈلكىچاققا دىققەت قىلىپ قاراپ كېتەتتىم. ― دەيدۇ ھىتلېر ئارىدىن 25 يىل ئۆتكەن بىر قىش ئاخشىمى ئىتىنى ئېسىگە ئېلىپ، ― بەكلا ئۇماق ئىت ئىدى-دە! ― ئۇ تۈلكە ئىسىملىك  ئىتى توغرىلىق گەپ بولغىنىدا، ئىتنىڭ ئۈستىدە ئۇچۇپ يۈرگەن چىۋىننى تۇتىمەن دەپ قىلغان قىزىق ئۇيۇنلىرى ئېسىگە كېلەتتى. كۈچۈك دەسلىۋىدە خۇددى گىپنوز قىلىنغاندەك تىتىرەپ قاشلىرىنى تۈرۈپ كەتسە، يەنە تۇيۇقسىز سەكرىگىنىچە چېىۋىنغا تاشلىناتتى. − مەن ئۇنىڭ ھەركىتىگە دىققەت قىلىپ قاراپ ئولتۇرۇپ كېتەتتىم. ئۇ كۈچۈك خۇددى ئادەمدەك قىلىقلارنى قىلىپ ئاچچىقى كېلىپ خېقىراپ كېتەتتى." ھىتلېر تاماققا ئولتۇرغىنىدا ئۇنىڭ كىچىك تۈلكىسى يېنىغا كېلىپ ئۇنىڭ ھەر بىر ھەرىكىتىگە دىققەت قىلىپ قاراپ ئولتۇراتتى. ئەگەر ھىتلېر 5~6 قوشۇق كاپ قىلغاندىن كېيىنمۇ ئۇنىڭغا بىر كاپام بىر نېمە بەرمىسە كۈچۈك دەرھال زۇڭ ئولتۇرغىنىچە غوجايىنىغا يانچە چەكچىيىپ "ماڭىچۇ؟" دېگەندەك قىلىقلىقلارنى قىلاتتى. "قىزىق، مەن ئۇ كۈچۈككە راستىنلا ئامىراق بولۇپ قاپتىكەنمەن."
ئارىدىن ئۈچ ئايدەك ۋاقىت ئۆتكەن بولسىمۇ، سوممې ئۇرۇشى ئاخىرى چىقماس بىر ئۇرۇشقا ئايلىنىپ قالىدۇ. ئىتتىپاقداش ئارمىيىسى تىنماي ھۇجۇم قوزغاپ تۇراتتى. بۇ ئۇرۇشتا ھەر ئىككىلا تەرەپتىن 614 مىڭ ئادەم چىقىم بولىدۇ. بۇ ئۇرۇش ھەقىقەتەنمۇ قىلچە مەنىسى يوق قىرغىنچىلىق ئۇرۇشىغا ئايلىنىپ قالغان ئىدى. بۇ ئۇرۇشتا نېمىس قوشۇنلىرى ھەپتىلەپ نۇرغۇن قېتىم قىيىن ئەھۋالغا چۈشۈرۈلگەن بولسىمۇ يەنىلا بىر قەدەممۇ كەينىگە چېكىنمەي تىركىشىدۇ. بۇ جەرياندا ھىتلېر يەنىلا پەرىشتىلەرنىڭ ھىمايىسىدە تۇرغاندەك ساق ئىدى. 7-ئۆكتەبىر كۈنى، ئۇنىڭدىن تەلەي قاچقان بىر كۈن بولغان ئىدى. ئادەتتىكىدەك قالغان ئالاقىچىلار بىلەن بىرلىكتە پولك شىتابىغا تۇتىشىدىغان تار بىر ئۆڭكۈردە ئولتۇرغىنىچە ئۇيقىغا پېتىپ قالغان ئىدى. تۇيۇقسىز بىر پاي توپ ئوقى يەر ئاستى ئاكوپنىڭ ئاغزىغا چۈشۈپ پارتىلاپ، ئالاقىچىلارنى تېرە-پىرەڭ قىلىۋېتىدۇ. ھىتلېر پاقالچىقىدىن يارىلىنىدۇ. شۇنىڭغا قارىماي لېتىنات ۋيېدېمان بىلەن تالىشىپ يارام ئېغىر ئەمەس، ئالدىنقى سەپتتىن قايتۇرماڭ دەپ چىڭ تۇرىۋالىدۇ. "لېتىنات، قاراڭ، مەن يەنىلا ئۆرە تۇرالايمەن، شۇنداق ئەمەسمۇ؟ ― دەيدۇ ھىتلېر ئالدىرىغىنىچە، ― مەن سىزدىن ئايرىلغىم كەلمەيدۇ، مېنى پولك شىتابىدىن ئارقا سەپكە قايتۇرىۋەتمىسىڭىز" دەپ يالۋۇراتتى.
ھىتلېر، بىر دالا ئارمىيە دوختۇرخانىسىغا ئاپىرىپ ياتقۇزۇلىدۇ. ئۇنىڭ يارىسى ئۇنچە بەك ئېغىر ھېساپلانمىسىمۇ، دوختۇرخانا بالىنىسىغا كىرىشى بىلەن تەڭ ئۇنى باشقا بىر روھى ئازاپ، ئەنسىزلىك كېسىلى يېقىتىپلا قويىدۇ. بۇ ئىش مۇنداق بولغان ئىدى: ھىتلېر ياتاقتا ياتقىنىدا قۇلىقىغا ئۇشتۇمتۇت بىر نېمىس ئايالىنىڭ، يەنى بىر سېسترانىڭ ئۇنىڭغا گەپ قىلغان ئاۋازى ئاڭلىنىدۇ. "بۇ مېنىڭ ئىككى يىلدىن بويان تۇنجى قېتىم ئايال كىشىنىڭ ئاۋازىنى ئاڭلىشىم! ― دەيدۇ ھىتلېر شۇ كۈنلەرنى ئەسلەپ.66 كۆپ ئۆتمەي ئۇنى گېرمانىيىگە قاراپ ماڭغان يارىدارلار پويىزغا ياتقۇزۇشىدۇ، ― بىزنى ۋەتەنگە ئېلىپ ماڭغان پويىز گېرمانىيە چېگراىسىغا يېقىنلاپ كەلگەنسىرى، ھەممىمىزنىڭ كۆڭلى بىر خىل ئەنسىزلىك ئىچىگە پېتىشقا باشلىدى. ― ئاخىرى ئۇ، تۇنجى نېمىس ئۆيلىرىنىمۇ كۆرۈشكە باشلايدۇ، ― بىز ئۆگزىلىرى تىك ۋەتەنگە خاس ئۆيلەرنىڭ چىرايلىق قوش قاناتلىق، قوش قاپلىق پەنجىرىلىرىنى كۆرمەكتە ئىدۇق. ئاھ ۋەتەن!"
79

3
ئادولف بېرلىننىڭ غەربى جەنۇبىغا جايلاشقان بىر قۇرۇقلۇق ئارمىيە گوسپىتالىغا ياتقۇزۇلىدۇ (گوسپىتال، يەنى ئېنگلىزچىدا ھوسپىتال، دوختۇرخانا. ئۆتكەن ئەسىرنىڭ ئاتمىشىنچى يىللىرىغىچە سابىق سوۋېتلەر ئىتتىپاقى بىلەن يېقىن مۇناسىۋەت بولغان يىللاردا ئۈرۈمچىدە ئادەتتە دوختۇرخانىلار سوۋېتتىكىگە ئوخشىتىپ كەسىپى بويىچە نومۇر بىلەن ئاتىلاتتى، يەنى ئىچكى كېسەللىكلەر دوختۇرخانىسى بىرىنچى دوختۇرخانا، شىمالى قۇۋۇقتا؛ تاشقى كېسەللىكلەر دوختۇرخانىسى ئىككىنچى دوختۇرخانا، بۇلاق بېشىدا؛ يۇقۇملۇق ئۆپكە كېسەللىكلەر دوختۇرخانىسى ئۈچىنچى دوختۇرخانا، شامالباغ ۋە ئۇنىۋېلشىتىت يېنىدا؛ ۋە روھىي كېسەللىكلەر دوختۇرخانىسى تۆتىنچى دوختۇرخانا، … ھەربى دوختۇرخانا ئون ئۈچىنچى گوسپىتال، يېقىلغانتاش-ئەخمەتجان يولىدا، … دېگەندەك. ― ئۇ.ت). بىر مەزگىل ئاكوپ تۇرمۇشىغا ئادەتلىنىپ قالغان ھىتلېر، بالىنىستىكى پاك-پاكىزە ئاق كىرلىكلەر بىلەن قاپلانغان كېسەل كارىۋىتىنى كۆرۈپ ھەيران قالغان ئىدى. دەسلىۋىدە "بۇنداق پاكىز كارىۋاتلاردا يېتىشنى ئۇنتۇپ كەتكەنلىكىمىز ئۈچۈن كارىۋاتتا ئولتۇرۇشتىنمۇ ئەيمىندۇق" دەيدۇ ھىتلېر. ئۇلار بۇنداق راھەت مۇھىتقا ئاستا-ئاستا كۆنۈشكە باشلايدۇ. شۇنداقتىمۇ بەزىلەردىكى ئەدەپسىزلىك خاراكتېرلىرى ئۇنىڭغا بەكلا ياد بىلىنەتتى. ئادولف، داۋالىنىپ ئورنىدىن تۇرۇپ ماڭالىغىدەك بولغىنىدا بېرلىندا يەكشەنبىلىك دەم ئېلىش قىلىپ كېلىشىگە رۇخسەت ئالىدۇ. ھىتلېر بېرلىندا ئايلىنىپ يۈرۈپ ئاچارچىلىقنى، يوقسۇللۇقنى ھەمدە كىشىلەرنى تىنچلىق ئۈچۈن كۈشكۈرتىدىغان مۇتىھەملەر ھەرىكىتىنىڭ يامراپ كېتىۋاتقانلىقىنى كۆرىدۇ.
ئىككى ئاي داۋالىنىپ ساقىيىپ بالنىستىن چىقىدۇ. ئۇنى ميۇنخېندىكى بىر ئارقا سەپ تەمىنات باتالىيونىغا يۆتكەيدۇ. ئۇنىڭ «كۈرەش يولۇم» دېگەن ئەسلىمىسىگە ئاساسلانغىنىمىزدا، ئادولف ميۇنخېنغا كېلىپ جەڭگىۋارلىقنىڭ يوقۇلۇش سەۋەبىنى تاپقان ئىدى. گېرمانىيىدە جەڭگىۋارلىقنىڭ يوقۇلۇشىغا بىردىن بىر سەۋەپچى بولىۋاتقانلار ― يەھۇدىيلار! ئارقا سەپتە گېرمانىيىنىڭ يىمىرىلىپ كېتىشى ئۈچۈن سۈيىقەست تەييارلاشقانلار دەل شۇ يەھۇدىيلار! دېگەن خۇلاسىغا كەلگەن ئىدى. "گويا ھەممىلا مەمورى كادىرلىقنى يەھۇدىيلار ئىگەللىۋالغان، ھەممىلا يەھۇدىي مەمورى كادىر بولىۋالغاندەكلا قىلاتتى. بۇ ئاتالمىش تاللانغان مىللەت ئارىسىدىن بۇنچىۋالا كۆپ قابىلىيەتلىك ئادەم چىقىدىغانلىقىغا بەكلا ھەيران ئىدى. ئۇلارنىڭ كۆپلىكىدىن، ئالدىنقى سەپلەرگىمۇ ئېشىنالماي قالغان. ― ھىتلېر شۇنىڭغىمۇ قول قويغان ئىدىكى، ― يەھۇدىيلار پۇل مۇئامىلە ساھەلىرىدە گېرمانىيە ئىشلەپچىقىرىشىنى تېزگىنىگە ئېلىۋالغان، بۇ قان شورىغۇچى قۇرتلار خەلقىنىڭ تومۇرلىرىدىكى قاننى شوراپ قۇرۇتماقتا ئىدى."
ئالدىنقى سەپتە، ھىتلېرنىڭ سەپداشلىرى ئۇنىڭ بۇنداق گەپلەرنى قىلىپ يۈرىدىغانلىقىنى پەقەتلا ئاڭلاپ باقمىغان ئىدى. بىر ھېساپتا ھىتلېر باشقىلارچىلىكمۇ يەھۇدىي دۈشمەنلىكى بار بىرى ھېساپلانمايتتى. بەزى ۋاقىتلاردا ئۇمۇ يەھۇدىيلارغا قارشى ئانچە ئېغىر كەلمەيدىغان بىرەر-ئىككى ئېغىز گەپلەرنىمۇ قىلىپ قوياتتى. مەسىلەن "ئەگەر بارلىق يەھۇدىيلار بىزنىڭ كوندوكتۇرىمىز بولغان ستېيىنچىلىك ئەقىللىق بولمىغانلا بولىدىكەن، ئۇنداقتا، يەھۇدىي دېگەنلەردىن تولا بەك ئەنسىرەپ يۈرۈشنىڭ ھاجىتى يوق." ئۇنىڭ ۋيېننادا يەھۇدىيلارنىڭ ھەممىلا يەرگە بۇرنىنى تىقىپ يۈرىدىغانلىقى ھەققىدە دېگەن ھەر قېتىمقى گەپلىرىدىمۇ ھېچقاچان يامان غەرەز يوق ئىدى، دەيدۇ ۋېستېنكىرچنېر بۇ ھەقتە ئەسلەپ كېلىپ. ئەسلىدە سمىدتمۇ ئۇنداق بىر گەپ قىلغانلىقىنى ھېچقاچان ئاڭلاپ باقمىغان ئىدى. لېتىنات ۋيېدېمانمۇ ئۇنىڭ بۇنداق گەپلەرنى قىلىپ باققانلىقىنى ئاڭلىمىدىم دەيدۇ (راستىنى دېسەم مەن ھىتلېرنىڭ يەھۇدىي دۈشمەنلىكىنىڭ شۇ ۋاقىتلاردا ئوتتۇرىغا چىققانلىقىنىغا

80
زادىلا ئىشەنگىم كەلمەيدۇ، دەيدۇ ۋيېدېمان). ئەندى ھىتلېر، ميۇنخېنغا ئۆچ بولۇپ قالغان ئىدى.
ئۇنىڭ ھېس قىلىشىچە بۇ ئارقا سەپ تەمىنات باتالىيونىدىكى سىياسى مۇھىت ھەقىقەتەنمۇ كىشىنى يىرگىندۈرەتتى. ئۇ يەردىكىلەرنىڭ ھېچقايسى ئالدىنقى سەپتىن كەلگەن ئەسكەرلەرگە ھۆرمەت قىلىشنى بىلمەيتتى. يەنى ئۇ يەردىكى كىشىلەر ھىتلېرنىڭ ئالدىنقى سەپ ئاكوپلىرىدا تارتقان جاپالىرى ھەققىدە قىلچىمۇ تەسىراتى يوق ئىدى. شۇڭا ئۇ، ئۆز ئادەملىرىنىڭ ئارىسىغا قايتىپ كېتىشىنى تۆت كۆز بىلەن كۈتىدۇ. ئاخىرى، 1917-يىلى يانۋاردا لېتىنانت ۋيېدېمانغا خەت يېزىپ، سالامەتلىكى پۈتۈنلەي ئەسلىگە كېلىپ بولغانلىقىنى، شۇڭا قايتىدىن ئالدىنقى سەپكە قايتىپ كېتىش ئارزۇسىدا ئىكەنلىكىنى، مۇمكىن بولسا بۇرۇن تۇرغان پولكىغا، بۇرۇنقى سەپداشلىرىنىڭ قېشىغا قايتۇرىلىشىنى ئارزۇ قىلىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. 1-مارت كۈنى، ھىتلېر 16-پولكقا قايتىپ بارىدۇ. كونا سەپداشلىرى ھىتلېرنى قىزغىن كۈتىۋالىدۇ. ئۇنىڭ سۈيۈملۈك كىچىك تۈلكىسىمۇ خوشاللىقىدىن غىڭشىپ نايناقشىپ كېتىدۇ. "كۈچۈكۈم ماڭا ئېتىلغىنىچە كېلىپ ئېسىلىۋالدى" دەيدۇ ئادولف. كەچلىك تاماقتا روتىنىڭ ئاشپىزى ئۇنىڭ ئۈچۈن ئالاھىدە تاماق تەييارلايدۇ. دەستىخان بولكا، مۇراببا ۋە پىچىنە-پىرەندىكلەر بىلەن تولغان ئىدى. ھىتلېر ئاخىرقى ھېساپتا ئۆز ئائىلىسىنىڭ قوينىغا قايتىپ كەلگەن ئىدى. شۇ كۈنى ئاخشىمى، ھىتلېر قول چىرىقىنى ئېلىپ مىلتىق شىتىكىگە قاراپ خائىنلارغا ھاقارەت قىلىپ بىر مۇنچە ۋارقىرىۋالىدۇ. كىچىدە يەنە سىرتقا چىقىپ بىر ھازا ئايلىنىدۇ. باشقىلار ئۇنىڭ جىم تۇرماي تاراخشىپ يۈرگىنىگە خاپا بولۇپ، بىزنى ئارامىدا ئۇخلىغىلى قوي، دەپ ئۇنىڭغا قارىتىپ ئاياقلىرىنى ئېتىپ ۋارقىراشقىنىدىن كېيىنلا ئاندىن ياتىقىغا كىرىپ ئۇخلايدۇ.
ئارىدىن بىر قانچە كۈن ئۆتكەندە پولك بويىچە ئارراس رايونىغا قاراپ يۈرۈش قىلىپ، يەنە بىر قېتىملىق ئەتىيازلىق ھۇجۇم ئۈچۈن تەييارلىق باشلىنىپ كېتىدۇ. شۇنداق پەيتلەردىمۇ ھىتلېر رەسىم سىزىش ئۈچۈن ۋاقىت چىقىرالايتتى.67 بۇ ۋاقىتتا ئۇ بىرەر مەنا ئىپادىلەيدۇ دەپ قارىغان ئۇرۇش مەيدانىنى تەسەۋىرلەيدىغان خېلى جىق سۇ بوياق رەسىمى سىزىپ چىقىدۇ. (ئۇنىڭ نەشرى قىلىنمىغان خاتىرە دەپتىرىدە سەھنە لايىھىلەش مۇتەخەسسىسى گوردون كرايگ، ھىتلېرنىڭ ئۇرۇش مەيدانى رەسىملىرىنى ئىنتايىن يوقىرى سەنئەت قىممىتىگە ئىگە دەپ باھالايدۇ. بۇ رەسىملەرنى شۇنچە مەدىھلەپ كېتىشى بەلكىم ھىتلېرغا بولغان رەخمىتىدىن كەلگەن بولىشىمۇ مۇمكىن. چۇنكى، ھىتلېر بۇ مۇتەخەسسىسنى ئاچارچىلىقتىن قۇتۇلدۇرۇپ قالغان، ھەمدە ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشى مەزگىلىدە پارىژغا بېرىپ تۇرۇپ قالغان ۋاقىتلىرىدا ھىتلېر پات-پات بېرىپ ئۇنىڭ رەسىملىرىنى سېتىۋالاتتىكەن ― ئا. ھ. ئى). شۇ يىلى مەسىخ بايرىمىدا، ئۇ ھۆنىرىنى ئوچۇق ئوتتۇرغا قويىدۇ: ئادولف، ھاك بىلەن كۆمۈر كومۇلاچلىرىنى ئاققا بوياپ، پولكوۋنىك باغچىسىغا "1917-يىللىق پاسخا بايرىمىڭىزغا مۇبارەك بولسۇن" دېگەن خەتلەرنى تىزىپ چىقىدۇ. بىر قانچە ئايدىن كېيىن، 16-بېرگادىغا فرېيخېر ۋون تۇبېۋۇف ئىسىملىك بىر مايور يېڭىدىن پولك كوماندىرى بولۇپ تەيىنلىنىدۇ. بۇ يېڭى پولك كوماندىرى پولكوۋنىكلار جەمەئەتىگە تەۋە بەكلا تىتىك كىشى ئىدى. ئۇ كېلىپلا پولك ئىنتىزامىنى قايتا رەتكە سېلىشقا كىرىشىپ كېتىدۇ. ئۇ ئوفىتسېر-جەڭچىلەرنى جاپاغا قويغاندەك قىلغىنى بىلەن، ئۇلارنى يوقىرى دەرىجىلىك ھەربى ئەمەلدارلارنى تەنقىتلىيەلەيدىغان جاسارەتكىمۇ ئىگە قىلغان ئىدى. ئۇ، پولكتىكى زىرىكىشلىك بۇرۇختۇرمىلىق ۋەزىيەتنى ئوڭشاش ئۈچۈن ئۆزى باشلاپ ئوۋغا چىقىپ بېرەتتى. ھىتلېر ئورمان ئىچىدىن ياۋايى ھايۋانلارنى قوغلاپ چىقىرىپ بېرەتتى. ئالدىنقى سەپكە تۇتاش ئورمانلىق ئىچىدە ھىتلېر قولىغا بىر تال تاياقنى ئېلىۋېلىپ تىنماي ئىككى سائەتكىچە ئۇياقتىن بۇياققا چېپىپ ئۇيقىتىپ يۈرۈپ پولك كوماندىرىنىڭ ئېتىۋېلىشى ئۈچۈن توشقانلارنى ئۈركۈتۈپ ئوتتۇرغا چىقىرىپ بېرەتتى (شۇنىڭدىن 16 يىل كېيىن، ھىتلېر بۇ پولك كوماندىرىنى گېنېراللىققا ئۆستۈرىدۇ).
81
گەرچە ھىتلېرنىڭ ھەربىلىككە قاتناشقىنىغا خېلى يىللار بولۇپ قالغان، ئۇنىڭ ئۈستىگە جەڭلەردە ئالاھىدە قەھرىمانلىق كۆرسىتىپ كېلىۋاتقان بولسىمۇ، ئۇنىڭ دەرىجىسى يەنىلا شۇ ئون بېشىلىقتا تۇرۇپ قالغان ئىدى. بۇ ھەقتە ۋيېدېمان مۇنداق دەيدۇ: بۇنىڭ مۇھىم سەۋەپلىرىدىن بىرسى، ھىتلېردا رەھبەرلىك قىلىش قابىلىيىتى يېتەرسىز ئىدى. يەنە بىر سەۋەپ، ئۇ ئادەتتىكى يۈرۈش-تۇرۇشلاردا بەك دىققەت قىلىپ كەتمەيتتى. ئۇ ئادەتتە دائىم دېگىدەك بېشىنى سىڭايان قىيسايتىپلا يۈرەتتى. يول ماڭغاندىمۇ بېشىنى ئىگىپ دۈمچىيىپ ماڭاتتى. گەرچە ئۇ ئازىراقلا پۇرسەت تاپسا يۇيۇنۇپ يۈرىدىغان، يۇيۇنمايدىغان ئەسكەرلەرنى تىرىك قىغ دۆۋىسى دەپ مازاق قىلىدىغان بولسىمۇ، ئۆزىنىڭ ئۆتۈكىنى سۈرتۈپ مايلاشقا بەكلا قىرىق ئىدى. بىرەر ئوفىتسېرغا دۈچ كېلىپ قالسىمۇ دىققەتتە تۇرمايتتى. ئەڭ مۇھىمى، ئادەتتە پولكلاردا ئالاقىچىلارغا سېرژانت ئەسكەر دەرىجىسى بېرىشنىڭ بىرەر مۇۋاپىق مۇھىتىمۇ يوق ئىدى. ئەگەر ئۇنى ئۈستۈرۈشكە توغرا كەلسە، چوقۇم ھازىر قىلىۋاتقان ئىشىدىن چىقىرىشقا توغرى كېلەتتى، يەنى ئۇنى داۋاملىق ئاددى ئالاقىچى قىلىپ ئىشلىتىشكە بولمايتتى. ئۇ چاغدا، پولك شىتابىمۇ ئەڭ قابىلىيەتلىك بىر ئالاقىچىسىدىن مەھرۇم بولۇپ قالغان ھېسابلىناتتى.
شۇ يىلى يازدا، قىسىم بۇرۇن ئۇرۇش قىلغان بېلگىيە ئۇرۇش مەيدانىغا قايتۇرۇلۇپ يىپرېسنى تارتىۋېلىشنىڭ ئۈچىنچى قېتىملىق ئۇرۇشىغا قاتنىشىشقا يوللىنىدۇ. بۇ قېتىمقى ئۇرۇش، تۇنجى قېتىمقىسىغا ئوخشاشلا قاتتىق شىددەتلىك بولىدۇ. ئىيۇل ئوتتۇرلىرىدا ئۇلار ئۇدا ئون سوتكا دۈشمەن توپ ئوقى ئاستىدا قالىدۇ. توپقا تۇتۇشلار ئارىلىقىدا ئۇلار يەر ئاستىدا قانداقتۇ بىر قورقۇنۇشلۇق يەر كولاش تاۋۇشى كېلىۋاتقانلىقىنى تۇيىدۇ. دۈشمەن قىسىملىرى ئۇلارغا قارىتىپ يەرئاستى يولى كولىماقتا ئىدى. يوقۇرىدا دۈشمەن ئايروپلانلىرى قۇلاقنى يارغىدەك گۈرۈلدەپ ئۇچۇپ ئۆتۈپ كەينىدىنلا قورقۇنۇچلۇق پارتلاشلار باشلىنىدۇ. بۇنىڭغا قوشۇلۇپ قىسىم تىنماي زەھەرلىك گاز ھۇجۇمىغىمۇ ئۇچىراپ تۇراتتى. شۇڭا ئەسكەرلەر پات-پاتلا سوتكىلاپ زەھەردىن قوغدىنىش ماسكىسى تاقاشقا مەجبۇر ئىدى. ئىيۇلنىڭ ئاخىرقى كۈنى پوزىتسىيىسىنى قوغداپ تۇرىۋاتقان قىسىملار يەنە بىر قورقۇنۇچلۇق دۈشمەن ھۇجۇمى بولغان تانكا ھۇجۇمىغا ئۇچىرايدۇ. ئۇلارنىڭ بەختىگە پۈتكۈل ئىككى سەپ ئارىسىدىكى بوش يەر يامغۇردا مىچىلداپ كەتكەچكە، تانكىلارمۇ پاتقاققا پېتىپ قىمىرلىيالمايلا قالىدۇ.
ئاۋغۇست كىرىشى بىلەن، ئېغىر چىقىمدار بولغان ھىتلېر تۇرغان 16-قىسىم جەڭدىن چىقىرىلىپ ئالساسقا كەلتۈرۈلۈپ قايتا تەرتىپكە سېلىپ دەم ئالدۇرىلىدۇ. دەل شۇ پەيتلەردە ھىتلېرمۇ ئىككى قېتىم ئېغىر زىيانغا ئۇچرايدۇ: بىر تۆمۈريول ئەمەلدارى "تۈلكىچاق" نىڭ قىلىقىغا مەس بولۇپ، ئۇنى ماڭا  200 ماركقا سېتىپ بەر دەپ تۇرىۋالغان ئىدى. ئەمما ھىتلېر ئۇنىڭغا غەزەپ  بىلەن ۋارقىرىغىنىچە “ھېلىغۇ 200 مارك بەرگىدەكسەن، بۇ كۈچۈكۈمگە 200 مىڭ مارك بەرسەڭمۇ ساتمايمەن!" دەپ جاۋاب بەرگەن ئىدى. كۈتۈلمىگەندە قىسىم پويىزدىن چۈشىۋاتقىنىدا كۈچۈك يوقاپ كېتىدۇ. قىسىم يولغا چىقىۋاتقانلىقى ئۈچۈن، ھىتلېرمۇ ئىتىنى ئىزدەشنى تاشلاپ ئامالسىز يولغا چىقىشقا مەجبۇر بولىدۇ. "بەكلا كۆڭلۈم يېرىم بولغان. مەن ئۈچۈن ئىنتايىن قىممەتلىك بولغان كۈچۈكۈمنى ئوغرىلىغان ئۇ توڭگۇزنىڭ كۈچىكى نېمىشكە ئۇنداق قىلىدۇ؟"68 دەل شۇ پەيىتلەردە يەنە بىر "توڭگۇزنىڭ بالىسى" ئۇنىڭ يۈك تاغىرىنى كېسىپ ئىچىدىكى تېز رېسىم، ماي بۇياق ۋە سۇ بوياق رەسىملىرى سېلىنغان قۇتىسىنى ئوغرىلاپ كېتىدۇ. ئۇ، بىرىنچى قېتىمىدا تۆمۈريولچى مۇناپىق تەرىپىدىن، ئىككىنچى قېتىم بولسا يېڭى ئەسكەر مىتىلىرى تەرىپىدىن (ئالدىنقى سەپتە ئەسكەرلەر دائىم دېگىدەك بىر- بىرسىنىڭ نەرسىلىرىنى ئوغرىلىشاتتى) ئوغرىلىنىپ كۆڭلى سۇۋۇپ، رەسىم سىزىش ماتېرىياللىرىنىمۇ كارى بولماي تاشلىۋېتىدۇ.
شۇ يىلى ئۆكتەبىر باشلىرىدا شمىدت ئادولفنى دەم ئېلىپ كېلىشكە ماقۇل كەلتۈرۈپ، ئۇنىڭ بىلەن بىرگە 18 كۈنلۈك
82
دەم ئېلىشقا چىقىدۇ. ئۇنىڭ بۇ دەم ئېلىشى، ئۇرۇش باشلانغىنىدىن بۇيانقى تۇنجى قېتىملىق تەتىلى ھېسابلىناتتى. ئۇلارنىڭ بارىدىغان يېرى درېسدېن ئىدى. شمىدتنىڭ سىڭلىسى شۇ يەردە تۇراتتى. ئەمما ئۇ ئىككىسى يول ئۈستىدە برۇسسېلس، كولوگن ۋە لېيپزىگلاردا توختاپ ئۇ يەرلەرنىڭ مەنزىرىسىنى زىيارەت قىلىپ ئۆتىدۇ. ھىتلېر لېيپزىگنى بەكلا ياخشى كۆرۈپ قالىدۇ. بۇ يەردىكى سان توماس چېركاۋى مارتىن لۇتېرنىڭ تۇنچى قېتىملىق ۋەز ئېيتقان يېرى ئىدى. يەنە شۇ چېركاۋدا باخ 27 يىلغىچە دۇخراتكا چالغان، ئۆلگەندىن كېيىنمۇ يەنە شۇ يەرگە دەپىن قىلىنغان ئىدى؛ يەنە شۇ چېركاۋدا ۋاگنېر ئۈچۈن چوقۇندۇرۇش مۇراسىمى ئۆتكۈزۈلگەن ئىدى. ئەمما ئۇنىڭ ئېسىدىن چىقمايدىغىنى، ئۇ يەردىكى 300 فوت ئىگىزلىكتىكى "مىللى ئازاتلىق ئۇرۇشى" نىڭ ھەيۋەتلىك خاتىرە مۇنارىسى ئىدى. بۇ خاتىرە مۇنارىسى 1813-يىلقى ئۇرۇشتا قۇربان بولغان قەھرىمانلارنى خاتىرلەش يۈزىسىدىن تىكلەنگەن مۇنار ئىدى. بىر قارىماققا بۇ مۇنار روھلار ئۈچۈن تىكلەنگەن خاتىرە مۇنارىسىگە قارىغاندا بىر قەلئەگە بەكرەك ئوخشاپ كېتەتتى. "بۇ خاتىرە مۇنارىسى گۈزەل سەنئەت بىلەن قىلچە مۇناسىۋىتى يوق بولسىمۇ، ھەيۋەتلىك بولۇپلا قالماي ئىنتايىن چىرايلىق ئىدى" دەيدۇ ھىتلېر. درېسدېندە ئۇلار شلېۋىگ گۈزەل سەنئەت كۆرگەزمىخانىسىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان داڭلىق بىنالارنى، ھەر خىل رەسىم كۆرگەزمىلىرىنى زىيارەت قىلىدۇ. ئەسلىدە ئۇ تىياتىرغا كىرىشنى بەكلا ئارزۇ قىلغان ئىدى. ئەمما ئۇ كۈنكى سەھنىگە قويۇلىدىغان ئەسەرلەر تىزىمىدا ۋاگنېرنىڭ ئەسەرلىرى كۆرۈنمىگەچكە، كۆرگىدەك بىر نېمە يوق ئىكەن دەپ كىرمەيدۇ. ئاندىن ئۇ ئۆزى يالغۇز بېرلىنغا بېرىپ، ئالدىنقى سەپتىكى سەپداشلىرىدىن بىرىنىڭ ئۆيىدە بىر قانچە كۈن قونۇپ قالىدۇ. ھىتلېر شمىدتقا يوللىغان بىر ئاتكىرتكىدا "بۇ شەھەر ھەقىقەتەنمۇ ئىسىل شەھەر ئىكەن، بۇ شەھەر ھەقىقەتەنمۇ ئىسمى-جىسمىغا لايىق دۇنياۋى پايتەخت بولۇشقا لايىق بىر شەھەر ئىكەن. قاتناش بۈگۈنكى كۈندىمۇ ئوخشاشلا تىقما-تىقما بولۇپ تۇرىدىكەن. مەن ھەر كۈنى دېگىدەك شەھەرنى ئايلىنىپ يۈردۈم. بۇ شەھەردىكى ھەر خىل مۇزىيلارنى تەپسىلى كۆرۈپ چىقىش پۇرسىتىگە ئېرىشتىم. قىسقىسى، نېمىنى خالىساڭ شۇنى كۆرگىلى بولىدىغان بىر شەھەر ئىكەن" دەپ يازىدۇ.
شۇ يىلى يىل ئاخىرىدا، 16-بېرىگادىنىڭ ئانچە كۆپ جەڭ ۋەزىپىسى يوق ئىدى. شۇڭا ھىتلېرگىمۇ كىتاب ئوقۇشقا يېتەرلىك ۋاقىت چىققان ئىدى. ئۇ رومان بىلەن ژۇرنال دېگەندەك نەرسىلەرگە قاراپمۇ قويمايتتى. ئۇ، پۈتۈن زىھنىنى تارىخ ۋە پەلسەپە كىتابلىرىنى ئوقۇشقىلا سەرىپ قىلاتتى. "ئۇرۇش كىشىلەرنى ئىنسان خاراكتېرىنى چوڭقۇرلاپ ئويلىنىشقا مەجبۇرلىدى ― دەيدۇ ھىتلېر كېيىنكى ۋاقىتلاردا ھانس فرانكقا، ــ تۇرمۇشىمىزدا دۈچ كېلىدىغان ھەر تۈرلۈك مەسىلىلەر ئۈچۈن ئېيتقاندا، بۇ تۆت يىللىق ئۇرۇش 30 يىللىق ئۇنىۋېلشىتېت ئوقۇشىغا تەڭ تۇراتتى. مېنىڭ ئەڭ يامان كۆرىدىغىنىم زىرىكىشنى باستۇرۇش ئۈچۈن يېزىلىدىغان ئەدەبى ئەسەرلەر ئىدى. ئەگەر ئىنسانىيەت تەغدىرىگە قىزىقماقچى بولىدىكەنمىز، پەقەتلا خومېرنىڭ «چاقىرىق» دېگەن ئەسىرىنى ئوقۇشىمىز شەرت. ئۇرۇشنىڭ كېيىنكى دەۋرلىرىدە مېنىڭ ئاساسلىق ئوقۇغان كىتابىم شوپېنخاۋئېرنىڭ ئەسەرلىرى بولۇپ، ئۇنىڭ ئەسەرلىرىنى قايتا-قايتىلاپ تەتقىق قىلىپ چىققان ئىدىم (ھەقىقەتەنمۇ يېنىدا ساقلاپ يۈرگەن شوپېنخاۋئېر ئەسەرلىرىدىن بىرسى تۇلا ۋاراغدىنىپ تىتىلىپ كەتكەن ئىكەن). شۇنىڭدىن كېيىن، گەرچە ئەيسا ھەقىقى جەڭچى دېيلگەندىمۇ، «چاقىرىق» كۆرسەتمىلىرىدىن پايدىلانماي تۇرۇپمۇ ئەركىن ھەرىكەت قىلالىدىم. شۇنداقتىمۇ سول ئىڭىكىڭگە مۇش يىسەڭ ئوڭ ئىڭىكىڭنى تۇتۇپ بەر، دېيىشنىڭ ئالدىنقى سەپكە بەك ماس كېلىدىغان سۆز ئەمەسلىكىنى ھېس قىلدىم."
شۇ يىلى قىشتا، بۇرۇنقى غەرب ئۇرۇش سەپلىرىدىكىگە ئوخشاش ئالدىنقى سەپلەردە جەڭ قىلىۋاتقان جەڭچىنىڭ
83
شارائىتى بەكلا قىيىن ئىدى. ئۇلارغا بېرىلگەن تاماقلىرىنىڭ قۇۋۋىتى بۇرۇنقى كۈنلەرنىڭ ھەر قانداق ۋاقىتتىكىدىنمۇ تۆۋەن بولۇپ، ئەسكەرلەر ئىلاجىسىز ئىت-مۈشۈكلەرنى ئۆلتۈرۈپ قۇرساق تويغۇزۇشقا مەجبۇر قالىدۇ. ھىتلېرنىڭ سەپداشلىرىدىن بىرسى ئەسلەپ كېلىپ، "بەلكىم سۈيۈملۈك كۈچۈكىنىڭ ئوغۇرلانغانلىقى سەۋەبىدىن بولسا كېرەك، ئىت-مۈشۈك ئىچىدە ئۇنىڭ ئەڭ ياخشى كۆرىدىغان گۆشى مۈشۈك گۈشى ئىدى. ئەگەر يەيدىغانغا بىرەر نەرسە تاپقىلى بولسىلا، ئۇ قاخلانغان بولكىغا ھەسەل ياكى مىراببا مىلاپ يىيىشنى ئەڭ ياخشى كۆرەتتى. بىر قېتىمدا، ئۇ بىر بىر ئازگالدا لىق كۆمۈلگەن بولكا پارچىسى تېپىۋالىدۇ. ئېچىرقاپ كەتكەن ئاشقازىنىنى قاندۇرۇش ئۈچۈن ئۇ بولكا پارچىلىرىنى ئاۋايلاپ چىقىرىشقا كىرىشىدۇ. ھەتتا ئاستى تەرىپىدىن بولكىلارنى پۈتۈن بويىچى چىقىرىۋالىدۇ. ئۇ، بۇ پەۋقۇلئاددە ئۆلجىسىنى سەپداشلىرى بىلەن تەڭ بۆلىشىدۇ. ئۇلار بۇ بولكىلاردىن بىر قىسمىنى قۇم شىكەرگە تىگىشىپ ئالدىنقى سەپ پاسونىدا 'شماررېن' دەيدىغان ئاۋسترىيە تورتى ياساپ يىيىشتى" دەيدۇ.69
ۋەتەن ئىچىدىكى پۇخرالارمۇ "ئۆگزە توشقىنى" دەپ ئاتىۋېلىشقان ئىت-مۈشۈك گۆشلىرى بىلەن قۇرساق تۇيغۇزۇشقا مەجبۇر بولماقتا ئىدى. بولكىلار ھەرە كىپىكى بىلەن قۇمچامغۇرنى ئاساس قىلىپ يۇغۇرۇپ پىشىرىلەتتى. سۈت تاپماق ئاساسەن مۇمكىن ئەمەس ئىدى. گېرمانىيىنىڭ ئىتتىپاقداشلىرىمۇ بۇ جاپالىق كۈنلەرنى تەڭ تارتىشماقتا ئىدى. ۋيېننادا يىمەكلىك يېتىشمىگەنلىكى ئۈچۈن ئاۋسترىيە ھۆكۈمىتى بېرلىندىن ياردەمگە ئاشلىق تەلەپ قىلىشقا مەجبۇر بولىدۇ. بۇداپېشت بىلەن ۋيېننادا پات-پات ئىش تاشلاشلار پارتلاپ تۇراتتى. بۇ تۈر ئىش تاشلارنىڭ سەۋەبى يالغۇز ئاچارچىلىقلا بولۇپ قالماي، گېرمانىيە بىلەن روسىيەنىڭ يېڭى بولشېۋىك ھۆكۈمىتى ئوتتۇرسىدىكى مۇرەسسەلىشىشنىڭ مەغلوبىيەت بىلەن ئاخىرلاشقانلىقىمۇ بىر سەۋەپ بولماقتا ئىدى. بىر قانچە ئايدىن بۇيان گېرمانىيىدە ھەربى ھالەت تۈزۈمى يولغا قويۇلىۋاتقان بولىشىغا قارىماي ئىش تاشلاش دولقۇنى گېرمانىيىگە يېيىلىشقا باشلايدۇ. 1918-يىلى 28-يانۋار دۈشەنبە كۈنى گېرمانىيە بويىچە ئومۇمىي يۈزلۈك ئىش تاشلاش ھەرىكىتى باشلىنىدۇ. ئىش تاشلاشنىڭ ئاساسلىق مەقسىدى تىنچلىق تەلەپ قىلىش بولسىمۇ، ئىشچىلار ۋەكىلى ئىتتىپاقداش كۈچلىرى بىلەن سۆھبەتكە بىرلىكتە قاتنىشىش، ئاشلىق نورىمىسىنى ئۆستۈرۈش، ھەربى ھالەت قانۇنىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇش، گېرمانىيە بويىچە دېموكراتىك ھۆكۈمەت تەشكىل قىلىش دېگەندەك تەلەپلەرنىمۇ ئوتتۇرىغا قويغان ئىدى. ميۇنخېن بىلەن نيۇرېمبېرگ شەھىرىنىڭ كوچىلىرىدا ھەر قانداق بىر شەرت قويماستىن تىنچلىقنى ئىشقا ئاشۇرۇش تەلىۋىنى ئوتتۇرىغا قويۇپ نامايىش قىلىۋاتقان ئىشچىلار سانى نەچچە مىڭ كىشى ئەتىراپىدا بولسىمۇ، بېرلىندا زاۋۇتلاردىن كوچىغا چىقىپ ئىش تاشلاش كومىتېتى قۇرۇش تەلىۋىدە بولغان ئىشچىلار سانى 4 يۈز مىڭدىن ئېشىپ كەتكەن ئىدى. گەرچە ئىش تاشلىغان ئىشچىلار بىر ھەپتىگە قالماي زاۋۇتلارغا قايتۇرۇلغان بولسىمۇ، ئىسىيان كۆتۈرۈش روھى پايتەختتە يەنىلا كۈچلۈك ئىدى. قارىغاندا ئومۇمى يۈزلۈك ئىنقىلابنىڭ پارتلىشىغا ساناقلىقلا كۈن قالغاندەك كۆرۈنەتتى.
ئومۇمى يۈزلۈك ئىش تاشلاش خەۋىرى ئالدىنقى سەپكە يېتىپ كەلگەن ۋاقىتلاردا، بۇ ئىشقا ئەسكەرلەرنىڭ ئىنكاسلىرى ھەر تۈرلۈك ئىدى. نۇرغۇنلىغان ئەسكەرلەر ئارقا سەپتىكى پۇخرالارغا ئوخشاش ئۇرۇشتىن زېرىككەنلىكىنى ئىپادىلەشسە، يەنە نۇرغۇنلىرى بىزنى ئۆز قېرىنداشلىرىمىز سېتىۋەتتى دەپ قارىىشاتتى. ھىتلېر بۇ ھادىسىنى "پۈتۈن ئۇرۇش جەريانىدىكى ئەڭ چوڭ سۈيىقەست" دەپ قارايدۇ. ھىتلېر بۇ تۈردىكى قاششاقلار ۋە قىزىللارنىڭ ئىشلىرىدىن تېرىكىپ ئەقلىنى يوقاتقىدەك ھالدا ئىدى. "ۋەتەندىكى كىشىلەر غەلىبە قازىنىشىمىزنى خالىمايۋاتقان يەردە، ھەربى قىسىملار يەنە نېمىنى دەپ ئۇرۇش قىلغىدەك؟ شۇنچە زور قۇربان بېرىش ۋە شۇنچە ئېغىر نامراتلىشىش بەدىلىگە كېلىدىغان بۇنداق تىنچلىقنىڭ نېمە
84
قىممىتى بار؟ ئەسكەرلەر بۇ ئۇرۇشتا چوقۇم غەلىبە قىلىمىز دەپ جەڭ قىلماقتا، ئەمما ۋەتەندىكىلەر ئىش تاشلاپ بۇنىڭغا قارشى چىقماقتا!"
3-مارت كۈنى، بېرلىن ھۆكۈمىتى برېست-لىتوۋسكتا سوۋېت تەرەپ بىلەن ئوڭۇشلۇق تۈردە تىنچلىق سۆھبىتى ئۆتكۈزۇپ شەرتنامە ئىمزالىشىدۇ. ئەمما بۇ شەرتنامىدا يېڭىدىن قۇرۇلغان سوۋېت تەرەپكە بەكلا ئېغىر شەرتلەر قويۇلغان ئىدى. بۇنىڭدىن نارازى بولغان گېرمانىيە سولچىلىرى بۇ تىنچلىق شەرتنامىسىنىڭ ھەقىقىي مەقسىتى روسىيە ئىنقىلابىنى يوقۇتۇش دەپ بايانات بېرىدۇ. بولشېۋىكلارنىڭ تەسلىم بولغانلىقى ھەققىدىكى بۇ خەۋەرنى ئاڭلىغان ھىتلېرغا ئوخشاش كىشىلەر، ئەندى بۇ ئۇرۇشتا گېرمانىيە چوقۇم غەلىبە قىلىدىغان بولدى دەپ قاتتىق ئىشەنچ قىلىدۇ. ئۇلارنىڭ قارىشىچە، بۇ ئۇرۇش غالىبىيەت بىلەن ئاخىرلىشىدىغانلىقى كۆزگە كۆرۈنۈپلا تۇراتتى. شۇڭا باش قوماندانلىق شىتابى ئومۇمى يۈزلۈك قايتارما ھۇجۇمغا ئۆتۈش بۇيرۇقى بېرىدۇ. بەك قىزغىن بولمىسىمۇ كۆپ ساندىكى قىسىملار ئاۋاز قوشۇپ بۇ بويرۇققا بوي سۇنىدىغانلىقىنى ئىپادىلەيدۇ. شۇنىڭدىن كېيىنكى بىر قانچە كۈن ئىچىدە ھىتلېر تۇرىۋاتقان قىسىم لۇدېندورفنىڭ ئومۇمى يۈزلۈك ئەتىيازلىق ھۇجۇمغا ئۆتۈش پىلانىنىڭ ھەر قايسى باسقۇچلىرىغا قاتنىشىدۇ: سۇممىيدا، رېيىن دەرياسىدا ۋە ئەڭ ئاخىرقى قېتىم مارنېدا بولغان ھۇجۇملارغا قاتنىشىدۇ. بۇ جەرياندا ھىتلېرنىڭ جەڭگىۋارلىق روھى ئالدىنقى قېتىملىق ئۇرۇشلارغا قارىغاندا تېخىمۇ يوقۇرى ئىدى. ئىيۇن ئېيىدا، ئالدىنقى سەپتە ھىتلېر بىر ئاكوپتا ياتقىنىدا فرانسىيە ئەسكەرلىرىنىڭ مىس قالپىقىغا ئوخشاش بىر نەرسىنى كۆرۈپ قالىدۇ. ھىتلېر ئۆمىلىگىنىچە بېرىپ قارىسا ئۇ يەردە تۆت نەپەر فرانسۇز ئەسكىرى يۇشۇرۇنغان ئىكەن. ھىتلېر دەرھال ناگىنىنى بەتلەپ تۇرۇپ نېمىسچە قاتتىق ۋارقىرايدۇ. ئۇ ۋاقىتلاردا بارلىق ئالاقىچىلارغا مىلتىق ئورنىدا تاپانچا بېرىلگەن ئىدى. ئۇنىڭ بۇ ۋارقىرىشى فرانسۇزلارنى قاتتىق ئۈركۈتىۋېتىدۇ. ئۇلار، ھىتلېرنىڭ كەينىدە يەنە نۇرغۇن نېمىس ئەسكىرى كېلىۋاتسا كېرەك دەپ ئويلاپ دەرھال ئەل بولىدۇ. ھىتلېر بۇ تۆت نەپەر ئەسىرنى يالاپ كېلىپ پولكوۋنىك ۋون تۇبېۋفقا تاپشۇرىدۇ. پولكوۋنىك ھىتلېرنىڭ بۇ جاسارىتىنى ئالاھىدە ماختاپ تەغدىرلەيدۇ. كېيىن بۇ ئىشنى ئەسلەپ پولكوۋنىك ۋون تۇبېۋف مۇنداق دەيدۇ: "ھىتلېرنىڭ ئەڭ جاپالىق، ئەڭ قىيىن ۋە ئەڭ خەتەرلىك ۋەزىپىنى ئورۇندىشىغا ھېچقانداق بىر ئىش توسالغۇلۇق قىلالمايتتى.70 ئۇ، ۋەتەن، خەلقى ئۈچۈن ئۆزىنى، ئۆزىنىڭ تىنچ تۇرمۇشى ۋە ھاياتىنى قۇربان قىلىشقا ھەر دائىم تەييار ئىدى." 4-ئاۋغۇست كۈنى، ھىتلېر، بۇ ئىشى ئۈچۈن ئەمەس بەلكى بۇرۇنقى ئۇرۇشلاردا كۆرسەتكەن قەھرىمانلىقلىرى ئۈچۈن بىرىنچى دەرىجىلىك قارا كرىست مېدالىغا ئېرىشىدۇ. مۇكاپاتلىنىش بۇيرۇقىدا مۇنداق دېيىلگەن ئىدى: "ئۇنىڭ كۆرسەتكەن قەھرىمانلىقلىرى بىلەن ئۇنىڭ نۇرغۇن ئىسىل ئالاھىدىلىكلىرىنى مۇكاپاتلاش ئۈچۈن بۇ ئوردىن بېرىلدى." (ھىتلېر، شۇ قېتىم ئالغان ئوردىندىن ۋە 1914-يىلى ئالغان ئىككىنچى دەرىجىلىك قارا كرىست ئوردېنىدىن باشقا يەنە 1917-يىلى 17-سىنتەبىردە ئۈچىنچى دەرىجىلىك ھەربى مۇلازىمەت قارا كرىست مېدالى ۋە بىر ھەربى خەنجەر، 1918- يىلى 9-مايدا جەڭلەردە ئالاھىدە قەھرىمانلىق كۆرسەتكەنلىكى ئۈچۈن دەپ بىر تال پولك شىتابى ئوردىنى، 1918- يىلى 18-مايدا يارىدارلىنىش ئوردېنىدىن بىر تال، 1918-يىلى 25-ئاۋغۇستتا ئۈچىنچى دەرىجىلىك ھەربى سەپ ئوردېنىدىن بىرسىگە ئېرىشكەن ئىدى ― ئا. ھ. ئى). قىزىق يېرى، بۇ قېتىمقى ئوردىن مۇكاپاتىغا ھىتلېرنى كۆرسەتكەن ئادەم، يەھۇدىي باتالىيون ئاديۇتانتى لىتېنات ھيۇگو گۇتمان بولۇپ، گۇتمان بۇ مېدالنى ئۇنىڭغا ئۆز قولى بىلەن تاقاپ قويغان ئىدى.
شۇكۈنلەرگە كەلگىنىدە، ئۇرۇش ۋەزىيىتىنىڭ ئاقىۋىتى بەكلا ئېنىق ئوتتۇرغا چىقىشقا باشلايدۇ. ئېيفېل مۇنارىسىنىڭ يېنىغىچە ئىلگىرلەپ پارىژنى ئىگەللەشكە قىل قالغان لۇدېندورفنىڭ كۈچلۈك ھۇجۇمى پاجىئەلىك مەغلوبىيەتكە ئۇچىرايدۇ.
85
غەرب ئۇرۇش سېپىدىكى بۇ مەغلوبىيەت كىشىلەرنى قاتتىق ئۈركىتىۋېتىدۇ. بولۇپمۇ غەرب سېپىدا قولغا كەلتۈرۈلگەن بۇ قېتىمقى تارىخى غالىبىيەتتىن كېيىن، غەربى سەپتە، كاپكازىيىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان بىپايان رايونلارنى ئىشغال قىلغاندىن كېيىن دۈچ كەلگەن بۇ مەغلوبىيەت، ھەقىقەتەنمۇ كىشىنى چۈچىتىدىغان بىر مەغلوبىيەت ئىدى. شۇڭا، ئەسكەرلەرنىڭ ئىرادىسى قاتتىق سۇنۇپ كېتىدۇ. تەبىئىكى، كونا ئەسكەرلەرنىڭمۇ قاتتىق روھى چۈشۈپ كېتىدۇ. ھەربى ئاپتوموبىللار بىلەن دەم ئېلىشقا كېتىۋاتقان ئەسكەرلەرنىڭ تەرتىۋى قاتتىق قالايماقانلىشىپ كېتىدۇ. ئوفىتسېرلار بۇ قالايماقانچىلىقنى توختىتىش ئۈچۈن ئاسمانغا ئوق چىقىرىشقىمۇ مەجبۇر ھالغا كېلىدۇ. ھەر بىر پويىز ئىستانسىسىدا ئەسكەرلەر ھەر تەرەپكە قاراپ پاتپاراق بولۇپ قېچىشاتتى. تەرتىپ ساقلاشقا تىرىشقان ئوفىتسېرلار ئەسكەرلەرنىڭ تاش-توخماقلىق، ھەتتا گراناتلار بىلەن ھۇجۇم قىلىشىغا ئۇچرايدۇ. پويىز ۋاگونلىرىنىڭ ئىككى يېنى "بىز گېرمانىيىنىڭ شان-شەرىپى ئۈچۈن ئەمەس بەلكى مىليونېرلار ئۈچۈن جەڭ قىلىپتۇق" دېگەندەك بوردا يېزىلغان ئىنقىلابى شۇئارلار بىلەن تولغان ئىدى.
ھىتلېر كرىست  ئوردىنىغا ئېرىشىپ 4-كۈنى، ئىتتىپاقداش دۆلەتلەر ئارمىيىسى ئاميېنس ئەتىراپىدا ھاۋانى قۇيۇق تۇمان قاپلاپ كەتكەن بولىشىغا قارىماي قايتارما ھۇجۇمغا ئۆتۈپ، گېرمانىيە سەپلىرىنى بۆسۈپ ئۆتىدۇ. لۇدېندورف ئالدىنقى سەپكە بىر مۇئاۋىن قۇمانداننى ئىۋەرتىش بىلەن بىرگە، بۆسىۋېتىلگەن ئۇرۇش سېپىگە زاپاس قوشۇن ئىۋەرتىدۇ. ياردەمگە ئىۋەرتىلگەن قىسىم ئالدىنقى سەپكە قاراپ كېتىۋاتقىنىدا، كەينىگە چىكىنىۋاتقان ئەسكەرلەر ئۇلارغا قاراپ "ئالدامچىلار! سىلەر ئۇرۇشنى ئۇزارتىش ئۈچۈنلا كېلىۋاتىسىلەر!" دەپ ۋارقىرىشاتتى.
لۇدېندورف خاتىرىسىدە، “بۇگۈنكى ئۇرۇش نېمىس ئارمىيىسىنىڭ ئەجەل كۈنى بولدى!" دەپ يازىدۇ. گېرمانىيە پادىشاسى كۆڭلى قاتتىق يېرىم ئەمما ئېغىر بېسىقلىق بىلەن بۇ ھادىسە ھەققىدە كۆز قارىشىنى ئوتتۇرىغا قويۇپ مۇنداق دەيدۇ: "بىز بۇنىڭدىن پەقەت بىرلا خۇلاسىنى چىقىرالىشىمىز مۇمكىن: بىزنىڭ پۈتۈن مەنبەلىرىمىز قۇرۇپ تۈگىدى. شۇڭا، بۇ ئۇرۇشنى قەتئىي تۈردە ئاخىرلاشتۇرۇشىمىز كېرەك." ئارىدىن بىر قانچە كۈن ئۆتكەندە، لۇدېندورف بىلەن ھىندېنبۇرگ ئىككىسى سپا ئارشاڭىدا ئىمپىراتور ۋىلھېلم بىلەن ۋەزىيەتنى مۇھاكىمە قىلىشىدۇ. ئۇ يىغىندا گېرمانىيە پادىشاھى ۋىلھېلم، تاشقى ئىشلار ۋەزىرىگە تىنچلىق سۆھبىتىنى باشلاش بۇيرۇقىنى بەرگىنىدە، بۇنىڭغا باش قۇماندان ھىندېنبۇرگ قارشى چىقىپ، گېرمانىيە ئارمىيىسىنىڭ قولىدا ئىشغال قىلىنغان بىپايان دۈشمەن زېمىنلىرى ھېلىغىچە مەۋجۇتلىقىنى ئېيتىدۇ. ئەمما لۇدېندورف ھاياجانلانغان ھالدا، ئاۋال دۆلەت ئىچىدە تەرتىپ-ئىنتىزامنى قاتتىق كۈچەيتىشىمىز كېرەك دەپ تۇرىۋالىدۇ. شۇنىڭدەك يەنە "يەھۇدىي ياشلىرى ئارىسىدىنمۇ مەجبورى ئەسكەر ئېلىش تۈزۈمىنى يولغا قويىشىمىز كېرەك، ئۇلار تا بۈگۈنگىچە ئاساسەن ئەسكەرلىككە ئېلىنمايۋاتىدۇ" دەيدۇ.
ۋەتەن ئىچىدە ئىسيان كۆتۈرۈش خەۋىپى يامراپ كەتكەن، ئالدىنقى سەپلەر يىمىرىلىش ئالدىدا تۇرىۋاتقان ئەھۋال ئاستىدا، ھىتلېر ئادەتتىكى كىشىلەر ئارىسىدا ۋەزىيەت تالاش-تارتىشى قىلىپ يۈرەتتى. ئۇ قىزىللارنىڭ ئالدامچىلىقلىرى ھەققىدە كۈچەپ سۆزلەپ يۈرەتتى. شۇنداقتىمۇ، ھىتلېرنىڭ زارلىنىشلىرى زاپاس قىسىملارنىڭ غەزەپ-نەپرىتى ئاستىدا  قېلىپ ئاڭلانمايلا قالغان ئىدى. شمىدتنىڭ ئېيتىشىدىن قارىغاندا، بۇنداق ۋاقىتلاردا ھىتلېر "ئاچچىقىنى بېسىۋالالماي ۋارقىراپ جارقىرىغىنىچە ئۇرۇش مانا مۇشۇنداق تىنچلىقپەرۋەرلەرنىڭ، قورقۇنچاقلارنىڭ قولىدا قېلىپ مەغلۇپ قىلىنماقتا، دەپ قايناپ كېتەتتى." بىر كۈنى، بىر پراكتىكانت ئوفىتسېر داۋاملىق ئۇرۇشۇش ئاخماقلىق دېگىنىدە، ئۇ ئوفىتسېر دەرھال ھىتلېرنىڭ ھۇجۇمىغا ئۇچرايدۇ. ئۇ ئىككىسى مۇشتلىشىپ كېتىدۇ. ئاخىرى بۇ ئەسكەرنىڭ راسا ئەدىۋىنى بېرىپ ئۇنى تىنجىتىدۇ.
86
شمىدت ئەسلەپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: شۇ كۈندىن باشلاپ، "يېڭى كەلگەنلەرنىڭ ھەممىسىلا ھىتلېرغا ئۆچ بولۇپ قالىدۇ. ئەمما بىز كونا ئەسكەرلەر ئۇنى تېخىمۇ بەكرەك ياخشى كۆرۈشكە باشلىغان ئىدۇق" دەيدۇ.71
تۆت يىلدىن بۇيان، كىشىلىك خاراكتېرلىرىدىن مەھرۇم قالدۇرغان بۇ ئاكوپ ئۇرۇشى، نۇرغۇنلىغان ۋەتەنپەرۋەر نېمىسلارغا تەسىر كۆرسەتكىنىگە ئوخشاش ھىتلېرمۇ ۋەتەن ئىچىدىكى "ۋەتىنىگە كەينىدىن پىچاق سالغان" تىنچلىقپەرۋەرلەر بىلەن ئەسكەر قاچقۇنلىرىغا بولغان ئۆچمەنلىكى چېكىگە يېتىدۇ. ھىتلېر ۋە ئۇنىڭدەك قاراشتىكى كىشىلەر كۈچلۈك ھاياجان ئىچىدە بۇ تۈردىكى ۋەتەن خائىنلىرىدىن قەتئىي تۈردە قىساس ئېلىش كېرەك دەپ قەسەم قىلىشاتتى. بۇ تۈر قاراشلار ئۇنىڭ كەلگۈسىدىكى سىياسى قاراشلىرىنىڭ شەكىللىنىشىگە ئالاھىدە تۈرتكە بولۇپ بېرىدۇ. بۈگۈنكى ھىتلېر ھەرگىزمۇ 1914-يىلىقى ھېچ نېمىنى سەزمەس بىر پىدائى ئەسكەر ئەمەس ئىدى. تۆت يىللىق ئاكوپ ھاياتى ئۇنىڭغا تەۋەلىك تۇيغۇسىنى بېغىشلىغان ئىدى. شۇنىڭدەك، ئۇنى مەلۇم دەرىجىدە بولسىمۇ ئۆزىگە ئىشىنىدىغان بىرسىگە ئايلاندۇرغان ئىدى. ئۇ ئەسلىدە گېرمانىيە ئۈچۈن جەڭ قىلالىغاندىلا ئاندىن ھەقىقى نېمىس بولالىشى مۇمكىن دەپ قارايتتى. ئۇ بۇرۇن قىلچە ھىلە ئىشلەتمەي ئۆز كۈچىگە تايىنىپ تۇرمۇشىنى قامداشقا مەجبۇرلىغاندا، چوڭ بولغاندىمۇ ئۆزىدىن غۇرۇرلىنىدىغان تەرەپلىرى بولىدىغانلىقىغا ئىشىنەتتى. ھەربى سەپكە قاتناشقان ۋاقتىدا ئۇ تېخى پىشىپ يېتىلمىگەن بىر ياش ھېسابلىناتتى. گەرچە ئۇ يۇرتىدا ۋە ۋيېننادا جاپا-مۇشەققەت ئىچىدە 24 يىشىغىچە ياشىغان بولسىمۇ، يەنىلا بەكلا ساددا بىرسى ھېسابلىناتتى. مانا ئەندى، ئۇ پىشىپ يېتىلگەن بىر ئادەم ئىدى. ئۇمۇ بۇ دۇنيادا پىشىپ يېتىلگەنلەر ئېرىشىشكە تېگىشلىك بىر كىشىلىك ئورۇنغا ئېرىشىشنى ئارزۇ قىلىدىغان بىرسىگە ئايلانغان ئىدى.
سىنتەبىرنىڭ باشلىرىدا، 16-قىسىم فلاندېرسقا قايتىپ كېلىدۇ. بۇ پولك ئەسلىدە بىر زاپاس قوشۇن بولغانلىقى سەۋەبىدىن، ئەسكەرلىرىنىڭ دەم ئېلىش قىلىپ كېلىشىگىمۇ رۇخسەت قىلىناتتى. ھىتلېر، ئارېندىت ئىسىملىك بىر سەپدىشى بىلەن بىرگە بېرلىنغا كېلىدۇ. پايتەختتە، كۈنسايىن ئارتىپ كېتىۋاتقان نارازىلىق ھېسسىياتلار ئۇنى زىرىكتۈرىۋېتىشى تۇرغانلا گەپ. ئۇ يەنە ئۆزىنىڭ تۇغۇلغان يۇرتى سپىتالغا بېرىپ بىر قانچە كۈن تۇرۇپ كېلىدۇ. پولكقا قايتىپ كەلگەندىن كېيىنكى بىر قانچە ھەپتە ئىچىدە 16-قىسىم ئۈچىنچى قېتىم يىپرېسنىڭ تۆۋەن تەرىپىگە كىرىپ يەنە ئۈچىنچى قېتىم كومنېس ئەتىراپىدىكى چاتقاللىق تاغ جىلغىلىرى ئىچىدە غايىپ بولىدۇ. 14-ئۆكتەبىر كۈنى، ۋېرۋىك كەنتى ئەتراپىدا ھىتلېر زەھەرلىك گاز ھۇجۇمىدا ئىككى كۆزى كۆرمەس بولۇپ قالىدۇ. ئۇزۇن ئۆتمەي كۆزلىرى ساقىيىدۇ. ئەمما 9-نويابىر كۈنى گېرمانىيىنىڭ يېقىندا تەسلىم بولىدىغانلىق خەۋىرىنى ئاڭلىغاندا، ئۇنىڭ كۆزلىرى تۇيۇقسىزلا ئېچىلىپ كېتىدۇ. شۇنىڭدىن بىر قانچە كۈن كېيىن قۇلىقىغا غۇڭۇلدىغان ئاۋازلار كېلىپ، غەلىتە خىيالى تەسۋىرلەر كۆرۈنۈشكە باشلايدۇ.
ئادولف ھىتلېرنىڭ بىلىگىيىدە زەھەرلەنگەن كۈنلىرىدە يەھۇدىي قورقۇنچى بىلەن يەھۇدىي ئۆچمەنلىكى قايسى دەرىجىدە، قانچىلىك چوڭقۇرلۇقتا ئىكەنلىكىنى بىلىش ئىمكانىيىتىمىز يوق. ئەمما كېيىنكى يىلى ئۇنىڭدا شەكىللەنگەن يەھۇدىي ئۆچمەنلىكى، ئۇنىڭ ھاياتىنىڭ ئاساسلىق روھى كۈچكە ئايلانغان ئىدى. ئۇ ۋاقىتلاردا ھىتلېر يەھۇدىيلار بىلەن قىزىللاردىن ئۈركۈپ كەتكەن مىڭلىغان، ئون مىڭلىغان "ۋەتەنپەرۋەر" لەرنىڭ بىرىلا ئىدى (ئۇ ۋاقىتلاردا يەھۇدىيلەر بىلەن قىزىللار تەڭ مەنىدە قارىلاتتى). يېقىنقى بىر قانچە ئاي ئىچىدە، ماركسىزمچىلار كۈشكۈرتۈپ يۈرگەن ئىسىيانلار دولقۇنسىمان يۈز بېرىپ، كىشىنى بەكلا قورقۇتۇپ نېمىس خەلقىنىڭ تۇرمۇش شەكلىگە ئېغىر تەھدىت سالماقتا ئىدى.

87

4
قىزىق يېرى، بۇ ئىنقىلابلارنىڭ ھەممىسىلا دېگىدەك ھىتلېرنىڭ گازدىن زەھەرلىنىش نەتىجىسىدە شەكىللەنگەن كېسەل ئاسارىتىغا گىرىپتار بولغان ۋاقتىغا توغرا كېلىپ پارتلىشى ئىدى. ھىتلېر يارىدارلار پويىزى بىلەن شەرققە قاراپ كېتىۋاتقىنىدا، يەنى 6-ئۆكتەبىردە، بادېن 16-شاھزادىسى ماكس، يەنى گېرمانىيىنىڭ يېڭىدىن تەيىنلەنگەن باش ۋەزىرى، پرېزدېنت ۋودروۋ ۋىلسوندىن بىر پارچە ئۇلتىماتوم تاپشۇرۇپ ئالىدۇ. بۇ ئۇلتىماتومدا ۋىلسون گېرمانىيە پادىشاھى ۋىلھېلم تەختتىن چۈشۈرۈلمىگىچە ئامېرىكا ئۇرۇش توختۇتۇش كىلىشىمىگە قول قويمايدۇ دېگەن تەلەپنى قويۇپ چىڭ تۇرىۋالىدۇ. بۇ تەلەپ، گېرمانىيە ھەربى تەرەپنىڭ پارچىلىنىشىنى تېزلەشتۈرىۋېتىدۇ. ئىككى ھەپتىدىن كېيىن دېڭىز پىلوتلىرى بۇيرۇق بويىچە يولغا چىقماقچى بولىۋاتقىنىدا، ئاشكارە توپىلاڭ پارتىاپ چىقىدۇ. يەنى 6 ئۇرۇش پاراخوتى نارازىلىقىنى بىلدۈرۈپ ئىسيان كۆتۈرىدۇ. كيېل شەھىرىدە ئىسىيان پارتلىغاندىن كېيىن ماتروسلار ھەربى قۇرال ئىسكىلاتى بىلەن يەڭگىل قۇرال ساندۇقلىرىنى بۇلاڭ-تالاڭ قىلىپ قۇرۇغداپ قويىدۇ. ئاندىن بۇ شەھەرنىڭ كۆپ قىسمىنى ئىشغال قىلىۋالىدۇ. مەلۇم بىر گازارمىدا بىر ئاشپەز "كيېل دېڭىزچىلار سوۋېتى" نىمۇ قۇرۇپ چىقىدۇ.72پورتتىكى پاراخوتلار ئارىسىدا پەقەت بىرسىلا ئىنقىلاب بايرىقىنى ئاسمىغان بولۇپ، ئەسكەرلەر بۇ پاراخوتنىڭ ئوفىتسېرلىرىنى تۇتقۇن قىلىپ، پاگونلىرىنى سۆكۈۋېلىپ قامىۋېتىدۇ.
7-نويابىر كۈنى، ميۇنخېندا باشقا بىر قوزغىلاڭ پارتلايدۇ. بۇ قېتىمقى قوزغىلاڭغا كۇرت ئېيسنېر دېگەن پاكىنەك بىر قېرى يەھۇدىي باشلامچىلىق قىلغان ئىدى. بۇ كىشى ئادەتتە پۇرلىشىپ كەتكەن بەكلا چوڭ قارا شىلەپە كىيىپ يۈرىدىغان بىرى بولۇپ، چىگىشلىشىپ كەتكەن چاچلىرى شۇنچە چوڭ قالپىقىغا سېغماي سىرتقا چۇۋۇلۇپ چىقىپ قالغان پاخپاق باش بىرى ئىدى. ئۇچىسىدىكى كىيىملىرىمۇ بەكلا رەتسىز، كۆرۈنىشى ئالاھىدە رومانتىك بىرى بولۇپ، ئۇنى نەقلا بومبا ئېتىپ قاچىدىغان قىزىللارنىڭ تىپىك ئۈلگىسى دېيىشكە بولاتتى. ئۇرۇش ۋاقتىدا ئىش تاشلاشنى تەشكىللىگەنلىكى ئۈچۈن 9 ئايدەك تۈرمىدە قامىلىپ ياتقان ئىدى. ئاخشىمى گۈگۈم ۋاقتىدا نۇرغۇنلىغان ئەسكەرلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ئىنقىلابچىلار، ميۇنخېندىكى مۇھىم ھەربى نوقتىلىرىنىڭ ھەممىسىنى دېگىدەك ئىگەللەپ بولىدۇ. ۋىتتېلسباخ سارىيىدا تۇرىۋاتقان ئۈچىنچى لۇدۋىگ ئاپتوموبىللىق قېچىپ كېتىشكە مەجبۇر بولىدۇ. شەھەرنىڭ جەنۇبى تەرىپىدە ئۇنىڭ پىكاۋى يولدىن چىقىپ يول بويىدىكى قۇمچامغۇرلۇققا ئۆرۈلۈپ چۈشىدۇ. بۇ ۋەقە، باۋارىيە كىنەزلىكىنىڭ ئەڭ مۇۋاپىق ئاقىۋىتى ھېسابلىناتتى.
شۇ ئاخشىمى، كەينى-كەينىدىن ئۈزۈلمەي كېلىپ تۇرغان قىزىل بايراق كۆتۈرۈشىۋالغان كىشىلەر جاراڭلىغان مارشلارنى توۋلاشقىنىچە دەبدەبىلىك بىلەن شەھەردىن كېسىپ ئۆتىدۇ. ئېيسنېرنىڭ ئادەملىرى تۆمۈريول ئىدارىسى بىلەن ھۆكۈمەت بىناسىنى ئىشغال قىلىۋالىدۇ. بۇ ھەرىكەتلەرگە قارىتا ھېچكىم قارشىلىق كۆرسەتمەيدۇ. ئىسىيانچىلار ئىستىھكام سەپلىرى بويىچە پىلىموتلارنى تىكلىشىۋاتقىنىدا نەق مەيداندا تۇرغان ساقچىلارمۇ ئۇلارنى كۆرمەسكە سېلىپ ئوتتۇرلۇقتىن يوقىلىدۇ. ميۇنخېن شەھەر خەلقى ئەتىسى سەھەر كوچىغا چىققىنىدا، ئۇلارنىڭ باۋارىيىسى جۇمھۇرىيەتكە ئايلىنىپ بولغانلىقىنى كۆرىدۇ. بۇ ئىنقىلاب نېمىس پاسونى بويىچە يۈز بەرگەن بىر ئىنقىلاب بولۇپ، تۈزۈك قان تۆكۈلۈشمۇ يۈز بەرمەستىن بەكلا ئاسان ئىشقا ئاشقان ئىدى. خەلق ئاممىسىمۇ ئۇخشاش روھتا ئۇلار بىلەن تەغدىرداش بولۇپ بەرگەچكە، بىرەر زوراۋانلىق ھەرىكىتىمۇ يۈز بەرمەيدۇ. ميۇنخېنلىقلار ئەنە شۇ ھالەتتە سۈكۈت ئىچىدە نېمە ئىش بولىشىنى كۈتمەكتە ئىدى.
تەرتىپلىك بىر شەكىلدە قانات يايدۇرۇلغان ئىنقىلاب يالقۇنى پۈتكۈل گېرمانىيە بويىچە ئۆزلىكىدىن قوزغىلىپ يېيىلىشقا
88
باشلايدۇ. فرىدېرىخشافېن شەھىرىدە زېپپېلىن زاۋۇتىنىڭ ئىشچىلىرى ۋەكىللەر قۇرۇلتىيى تەشكىللەپ چىقىدۇ. ستۇتگارت رايونىدىكى ئىشچىلار، دايملېر ئېغىر تىپلىق ئاپتوموبىل زاۋۇتىنىڭ ئىشچىلىرىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان ھالدا ئىش تاشلايدۇ. ئېيسنېرغا ئوخشاش كۆزقاراشتىكى سوتسىئالىزمچىلار رەھبەرلىكى ئاستىدىكىلەرمۇ شۇلارغا ئوخشاپ كېتىدىغان تەلەپلەرنى ئوتتۇرىغا قويىشىدۇ. فرانكفۇرتتىمۇ ماتروسلار قوزغىلاڭ كۆتۈرىدۇ. كاسسېلدا، بىر نەپەر قۇمانداننىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان ھالدا پۈتكۈل شەھەر قوغداش قىسىملىرى بىر پايمۇ ئوق ئاتماي ئىسىيان قىلىپ غەلىبە قىلىدۇ. كولوگندا بولسا، پەقەت بىر قانچە پاي ئوق ئېتىش بىلەنلا 45 مىڭ كىشىلىك ئەسكىرى بولغان شەھەر قوغداش قىسىمى بىراقلا قىزىللار تەرەپكە ئۆتۈپ كەتكەن بولسىمۇ شەھەر ئىچى تەرتىۋى تېزلا ئەسلىگە كەلتۈرۈلىدۇ. خانوۋېردا، ھۆكۈمەت دائىرىلىرى ھەربى قىسىملارغا قۇرال ئىشلىتىش توغرىلىق بويرۇق بەرگەن بولسىمۇ مەمورلار توپىلىڭى غەلىبە قىلىپ ھەربىلەر پۈتۈنلەي ئىسىيانچىلار تەرەپكە ئۆتۈپ كېتىدۇ. دۇسسېلدورف، لېيپزىگ، ماگدېبۇرگ قاتارلىق شەھەرلەردىمۇ ئەھۋال ئوخشاش ئىدى.
پۈتكۈل گېرمانىيە تەۋەسىدە، ھۆكۈمەتلەر يا ئىشچىلارنىڭ قولىغا ئۆتكەن، يا بولمىسا ئەسكەر ۋەكىللەر كومىتېتىنىڭ قولىغا  ئۆتۈپ كېتىشى نەتىجىسىدە بىر-بىرلەپ ئاغدۇرىلىدۇ. 9-نويابىرغا كەلگەندە، گېرمانىيە پادىشاھى تەختىنى بوشىتىپ بەرگەنلىكىنى ئېلان قىلىدۇ. شۇنداق قىلىپ دۆلەت ھاكىمىيىتى موتىدىل سوتسىئالىزمچىلارنىڭ قولىغا ئۆتۈپ بولىدۇ. ئۇلارنىڭ رەھبىرى ئەسلى بىر ئىگەرچى بولغان فريېدرىخ ئېبېرت دېگەن كىشى ئىدى. نەتىجىدە، 1871-يىلى 18-يانۋاردا فرانسىيىنىڭ ۋېلشايل ئوردىسىنىڭ "ئەينەكلىك ساراي" دا پروسىيە ئىمپىراتورى بىرىنچى ۋىلھېلمنى، يەنى ئىككىنچى ۋىلھېلمنىڭ بوۋىسىنى گېرمانىيىنىڭ تۇنجى ئىمپىراتورى دەپ ئېلان قىلىش بىلەن قۇرۇلغان نېمىس ئىپىرىيىسى ئاخىرلاشقان ھېسابلاندى.
بۇ ھادىسىلەر يەنە بىر دەۋرنىڭ ئاخىرلاشقانلىقىنىڭمۇ بىشارىتى ئىدى. شۇندىن 48 يىل بۇرۇن، بىسمارك ئۆزىنىڭ ئارزۇسىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇپ گېرمانىيىنى بىرلىككە كەلتۈرۈش ئارقىلىق گېرمانىيە بىلەن نېمىس خەلقى ئۈچۈن يەپ- يېڭى بىر ئۈلگە تىكلەپ بەرگەن ئىدى. شەرقى پروسىيە باي-پومىشچىكلىرى بىلەن چوڭ سانائەتچىلىرىنىڭ راھەت-پاراغەت ئىچىدە ياشىشىنىڭ ئۇلى بىر كېچىدىلا غۇلاپ چۈشىدۇ. يەنە شۇ بىر كېچىدە ئىمپىرىيە دۆلەت بايرىقىنىڭ يەرگە چۈشىشى بىلەن تەڭ،73 كوپ سانلىق نېمىسلارنىڭ ۋەتەن سۈيىدىغان، ئەمما كونسىرىۋاتىپلارچە ھاياتىنىڭ ئاساسى بولغان سىياسىي پەلسەپە قارىشىمۇ يىمىرىلىپ پارچىلىنىپ يوق بولىدۇ.

ئېبېرتنىڭ باش ۋەزىرلىك تەختىگە ئولتۇرغانلىقى، بەلكىم نېمىس خەلقىنى ئەڭ قاتتىق ھەيران قالدۇرغان ئىشلاردىن بىرى ھېسابلانسا كېرەك. پەقەت بىرلا كۈن ئىچىدە، خوخېنزوللېرنلار جەمەتىنىڭ ھۈكۈمىرانلىقى يەر بىلەن يەكسان بولۇپ توزۇپ كېتىپ، ئۇنىڭ ئورنىغا ئادەتتىكى بىر پۇخرا ئولتۇرۇپ گېرمانىيىگە بۇيرۇق قىلىش ھوقۇقىنى قولغا ئالغان ئىدى. بۇ قانداق گەپ؟ بۇنداق بىر ئىش قانداقلارچە مۇكىن بولالايدۇ؟ ئېبېرتمۇ تەختكە چىققاندىن كېيىن ئۆزىنى تىكەنلىك بىر گىلەم ئۈستىدە ئولتۇرىۋالغاندەك ھېس قىلماقتا ئىدى. ئۇنىڭ ئوتتۇرىغا چىقىشى، جاھانگىرلار يۈلەپ تۇرغۇزغان خەلق ئۈچۈنمۇ بىر نۇمۇسلۇق ئىش ئىكەنلىكىنى ئېبېرتنىڭ ئۆزىمۇ ئېنىق بىلەتتى. يەنە بىر تەرەپتىن، ئۇ ھەتتا كوچىدىكى رادىكال ئىدىيىلەرگىمۇ ۋەكىللىك قىلالمىغىدەك تايىنى يوق بىرسى ئىدى. ئەسلىدە، ئۇ زادى كىمگە ۋەكىللىك قىلىدۇ؟ بۇنىمۇ ھېچ كىم بىلمەيتتى. ئاخشىمى گۈگۈم ۋاقتىدا، شاھزادە ماكس خوشلاشقىلى كەلگىنىدە ئېبېرت نېمە قىلىشىنى بىلەلمەي تەمتىرەپ ھۇجۇقۇپلا كەتكەن بولۇپ، كەينى كەينىدىن يالۋۇرۇپ ئۇنى بېرلىندا تۇرۇپ قېلىشىنى، خوخېنزوللېرن سۇلالىسىغا ۋاكالىتەن ئىجرائىيەت
89
مەسئولى بولۇپ بېرىشىنى تەلەپ قىلىدۇ.
ئارىدىن ئىككى كۈن ئۆتكەن ئەتىگىنى، يەنى سەھەر سائەت 5 تە، ئېبېرت ھۈكۈمىتىنىڭ ۋەكىللىرىدىن بىرى بولغان ماتتىئاس ئېرزبېرگېر، مارېشال فوكنىڭ خۇسۇسى ۋاگونىدا ئىتتىپاقداش دۆلەتلەر بىلەن ئۇرۇش توختىتىش كېلىشىمى ئىمزالايدۇ. شۇنداق قىلىپ، چۈشتىن بۇرۇن سائەت 11 دا دۈشمەنلىشىش ھەرىكەتلىرى توختىتىلىدۇ. يەنى، شۇ يىلىنىڭ 11-نويابىر كۈنى سائەت 11 دا، بۇ كىلىشىمنامە ئارقىلىق ئۇرۇشتا پارمۇ-پارچە بولۇپ كەتكەن بىر مىللەتكە تىنچلىق كەلتۈرۈلگەن بولسىمۇ، شۇ قاتاردا "نويابىر جىنايەتچىسى" دېگەن ئەپسانىمۇ ئوتتۇرىغا چىقىدۇ. يەنى ئاتالمىش 'سوتسىئالىزمچىلار مىللىتىمىزنى سېتىۋەتتى' دەيدىغان ئەپسانە ئوتتۇرىغا چىقىدۇ. ئەسلىدە، بۇ ئۇرۇشنى ئۇتقۇزۇپ قويغانلار بۇ سوتسىئالىزمچىلار ئەمەس بەلكى گېرمانىيە ئىپىراتورى بىلەن گېرمانىيە ئىمپىرىيىسىنىڭ گېنېراللىرى ئىدى. ئەمما پرىزدېنت ۋالېسون ئۇلار بىلەن ئۇرۇش توختىتىش شەرتنامىسى ئىمزالاشنى رەت قىلىپ، ئۇلارنىڭ ئورنىغا دېموكراتىك كۈچلەر بىلەن مۇئامىلە قىلىش تەلىۋىنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ. ئەسلىدە ۋالېسون، سوتسىئالىزمچىلارنى ئۆزىلىرى مەسئۇل بولالمايدىغان بۇ ئاقىۋەتنى ئۈستىگە ئېلىشقا مەجبۇرلاش ئۇسۇلى ئارقىلىق، ئادولف ھىتلېرغا ئىنتايىن كۈچلۈك ۋەيران قىلىش كۈچىدىن پايدىلىنىپ خالىغىنىچە ھەرىكەت قىلالىشىقا يارايدىغان بىر سىياسى قۇرالنى تۇتقۇزغان دېيىشكە بولاتتى.

5
1918-يىلى 11-نويابىرنىڭ ئاخىرلىرىدا، بىمارنىڭ "يالۇغلىنىش سەۋەبىدىن كۆزى ئېچىشقاندىن باشقا دەردى بولمىغاچقا ھەربىي سەپكە قايتىشى مۇمكىن" دەپ دياگنوز قويۇلغانلىقى ئۈچۈن، ھىتلېر، پاسۋالك دوختۇرخانىسىدىن ئايرىلىدۇ. كېيىنچە، ھىتلېر سوتتا شاھىتلىق قىلىپ گېزىت تېمىلىرىنىلا غۇۋا كۆرەلەيدىغان ھالغا كەلگەنلىكىنى، بۇندىن كېيىن كىتاب ئوقۇيالمايدىغان ئوخشايمەن دەپ بەكلا قورققانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئۇ غەزەپلەنگەن ھالدا "ئۇ كۈنلەردىكى دوختۇرخانا دېئاگنوزى ئىنقىلاب دەۋرىدە يېزىلغان بىر دوكلاتتۇر. ئۇ ۋاقىتلاردا ھېچ بىرىمىزنىڭ كېسىلىگە تۈزۈك قارىمايتتى. بىزنى پادىدەك ھەيدەپ دوختۇرخانىدىن چىقىرىۋەتكەن. ھەتتا مەن ئۇ چاغدا شۇ ئازغىنە ئەسكەرلىك مائاشىمنىمۇ ئالالمىغان ئىدىم" دەيدۇ سوتتا.
ھىتلېرنى زاپاس 16-بېرىگادىغا بېرىپ تىزىمغا ئالدۇرۇشى بۇيرۇق قىلىنىدۇ. قىسىمنىڭ شىتاپ ئورنى ميۇنخېندا ئىدى. يول ئۈستىدە ھىتلېر چوقۇم بېرلىندىن بېسىپ ئۆتكەن بولىشى كېرەك. ئۇ ۋاقىتلاردىكى بېرلىن، "ئىشچى-ئەسكەر ۋەكىللەر ئىجرائىيە كومىتىتى" نىڭ قولىدا بولۇپ، بۇ ئورگان ئەسكەر، ئىشچى ۋە "مۇستەقىل ۋە كۆپسانلىق سوتسىئالىزمچىلار" بىرلەشمىسىدىن تەشكىل تاپماقتا ئىدى. بۇ بىرلەشمە ھۆكۈمەت ئىجتىمائى ئىسلاھات قىلىشقا كىرىشكەن بولۇپ، بۇنداق بىر ئىسلاھاتنى بۇندىن بىر قانچە ئاي ئاۋال خىيال قىلىشمۇ مۇمكىن بولمايدىغان بىر ئىش ئىدى. بۇ ئۆزگىرىشلەر 8 سائەتلىك ئىش تۈزۈمىنى ئورنىتىش؛ ئىشچىلارغا چەكلىمىسىز تۈردە ئىشچىلار ئۇيۇشمىلىرىنى تەشكىللەش ھوقۇقى بېرىش؛ قېرى، كېسەلمەن، مېيىپ ۋە ئىشسىز ئىشچىلارغا پاراۋانلىق ياردىمىنى كۆپەيتىش؛74 گېزىت-ژۇرناللارنى تەكشۈرۈش تۈزۈملىرى ئەمەلدىن قالدۇرۇلۇش؛ شۇنىڭدەك سىياسى مەھبۇسلارنى قويۇپ بېرىش دېگەنلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالاتتى.
ھىتلېر بۇ تۈردىكى ئىجتىمائى ئىسلاھاتلارغا قارشى بولمىغاندەك قىلسىمۇ، ئىنقىلابى پارتىيە ئەزالىرىنىڭ بۇ تۈردىكى ئىسلاھاتلارنى قىلالايدىغانلىقىغا پەقەتلا ئىشەنگىسى كەلمەيتتى: بۇ ئىجرائىيە كومىتىتى بولشېۋىكلارنىڭ بىر قۇرالىدىنلا
90
ئىبارەت، ئۇلار ئالدىنقى سەپتىكى ئەسكەرلەرنى سېتىۋەتكەن خائىنلار؛ ئۇلارنىڭ ئاخىرقى مەقسىدى باشقا بىر قىزىللار ئىنقىلابى قوزغاش دەپ قارايتتى. ھىتلېر، مىيونخېننىڭ شۋابىڭ رايونىغا يېقىن بىر يەردىكى تۈركېنسىتراس كوچىسىغا جايلاشقان ھەربى گازارمىغا بېرىپ تىزىمغا ئالدۇرۇش ۋاقتىدا بۇ يەردىمۇ يوقۇرقىدەك ساتقۇنلۇق روھى ئالامەتلىرىنى سېزىدۇ. شۇ ئاينىڭ باشلىرىدا، بۇ قىسىم ئاللىمۇقاچان ئېيسنېر ھاكىمىيىتى تەرىپىگە ئۆتۈپ كەتكەن بولۇپ، "ئەسكەر ۋەكىللەر قۇرۇلتىيى" نىڭ باشقۇرۇشىغا تەۋە بىر يەرگە ئايلانغان ئىكەن. بۇ يەردە ھەربى ئىنتىزام دېگەندىن زادىلا ئەسەر يوق ئىدى. پۈتۈن قىسىم رەسمى توڭگۇز قوتىنى ھالىغا ئايلىنىپ بولغان. بۇ يەردىكى كىشىلەر ئۇرۇشنىڭ بىرىنچى كۈنىدىن تارتىپلا ئاكوپلاردا جەڭ قىلىپ كەلگەن كونا ئەسكەرلەرگە پەقەتلا ھۆرمەت قىلىشمايتتى. بۇ يەردىكى كىشىلەرنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى كۈندىلىك ئۈچ ۋاقىت تامىقى بىلەن ئاخشىمى بېشىنى تىققىدەك بىر يەرنىڭلا غېمىدا يۈرىدىغان كىشىلەر ئىدى. بۇ يەرنىڭ ھالى بىر زامانلار ھىتلېر يوقسۇللۇق دەردىنى تارتىپ كىرىپ ياتقان ۋيېننادىكى ماننېرھېيمدىنمۇ خاراپ ئەھۋالدا ئىدى. بولۇپمۇ ھىتلېرنى بەكىرەك بىئارام قىلغىنى، كومىتىت ئەزالىرىنىڭ ئىش-ھەرىكەتلىرى بولۇپ، "ئۇلارنىڭ شوغۇللىنىۋاتقان ھەممە ئىشى مېنى قاتتىق يىرگەندۈرەتتى. شۇڭا مەن ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە بۇ يەردىن تېز چىقىپ كېتىش قارارىغا كەلگەن ئىدىم" دەيدۇ ھىتلېر. ھىتلېرنىڭ تەلىيىگە، بۇ قىسىمدا ئۆزىگە ئوخشاش بۇ يەرنىڭ ئەھۋالىدىن يىرگىنىدىغان كونا سەپدىشىدىن بىرسى ئۇچۇراپ قالىدۇ. "ئەسكەرلەر ئارىسىدىكى ئەڭ ھۇرۇن، ئەڭ داپشاق، ئەڭ يۈزسىز بولغانلىرى، شۆبىھسىزكى ھېچ قاچان ئاكوپ كۆرۈپ باقمىغان نەرسىلەر ئىدى. ― دەيدۇ ھىتلېر بىلەن بىرلىكتە ئالاقىچىلىق قىلغان كەسىپدىشى ئېرنىست شمىدت شۇ كۈنلەرنى ئەسلەپ، ― ئۇ يەر ھۇرۇن، قورقۇنچاقلار بىلەن تولغان بىر يەر ئىدى." ئارىدىن ئىككى ھەپتىدەك ۋاقىت ئۆتكەندە، تراۋۇنستېين ئۇرۇش ئەسىرلەر لاگىرى (سالزبۇرگ يولىدا بولۇپ، ميۇنخېننىڭ 60 مىل شەرقىدىكى بىر يەر) گۇندىپايلىققا ئادەم ئىستەپ يۈرگەنلىكىدىن خەۋەر تاپقان ھىتلېر، شمىدتقا، ئىككىمىز بىرلىكتە بۇ ئىش ئۈچۈن تىزىمغا ئالدۇرايلى دەپ مەسلىھەت قىلىدۇ. ئۇ يەردىكى كۈزەتچىلەر گۇرۇپپىسىدىكىلەرنىڭ ھەممىسىلا دېگىدەك "ئىنقىلابى ئەسكەرلەر" دىن تەشكىل تاپقان ئىكەن. ئۇلارنى كۈتىۋېلىش ئۈچۈن ئوفىتسېرلاردىن بىرى ئالدىغا چىقىدۇ. ئۇ ئەسكەرلىرىگە بويرۇق قىلىۋېدى، ئەسكەرلەر، بۇ ئەمەلدارىمىز ھەربى ئىنتىزام تۈزۈمىنىڭ ئاللىمۇقاچان ئەمەلدىن قالدۇرۇلغانلىقىدىن پەقەتلا خەۋىرى يوقمۇ-قانداق؟ دەپ مازاق قىلىپ كۈلۈشىدۇ. ئەتىسى، ئەسكەرلەردىن بۇرۇن ئاكوپلاردا جەڭ قىلغان بىر قانچە كىشىدىن باشقا قالغان ئەسكەرلەرنىڭ ھەممىسى ميۇنخېنغا قايتۇرۇلىدۇ. ھىتلېر بىلەن شمىدتنىڭ ھەر ئىككىسىلا بۇ يەردە قالىدۇ.

6

0

تېما

1

دوست

180

جۇغلانما

يىڭى ئەزا

ئۆسۈش   60%

ئەزا ئۇچۇرى
تىزىم نۇمۇرى:  30580
يازما سانى: 12
نادىر تېمىسى: 0
مۇنبەر پۇلى: 0
تۆھپە : 56
توردىكى ۋاقتى: 15
سائەت
ئاخىرقى: 2015-4-14
يوللىغان ۋاقتى 2014-8-8 20:40:03 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش

6
شۇ كۈنلەردە، بېرلىندا چېكىدىن ئاشقان سولچى گۇرۇپ ھېسابلانغان "سپارتاكچىلار" (سپارتاك، قېدىمقى رىمدا بىر قۇل گلادىياتور بولۇپ، كېيىن رىملىقلارنىڭ ھۈكۈمىرانلىقىغا قارشى قوزغالغان ئىسيانچىلارنىڭ داھىيسى بولغان، بۇ قىسىم نامى شۇنىڭدىن ئېلىنغان ― ئىزاھات)، ئىسيان كۆتەرگەن ماتروسلارنىڭ ھەمكارلىقىدا كوچىلاردا ئىنقىلاب قىلىشقا باشلايدۇ. بۇ ئىنقىلاب ميۇنخېن پاسونىدىكىدەك ئۇنداق تەرتىپلىك ئىسيانلاردىن ئەمەس ئىدى. روژدىستىۋو بايرىمى ھارپىسىدا پايتەخت بېرلىن ئاساسەن ھۆكۈمەتسىز ھالدا ئىدى. باشقا شەھەرلەردىمۇ كەينى-كەينىدىن ئېسيانلار كۆتۈرۈلگەن بولسىمۇ، ئۇ يەردىكى ئىسىيانلار بېرلىندىكىدەك شىددەتلىك بولمىدى. پۈتۈن گېرمانىيىدە ھەربى ۋە ساقچى ئورگانلىرى ئومۇمى يۈزلۈك ۋەيرانە ئەھۋالدا ئىدى.
91
ھاكىمىيەت كۈچىنىڭ يوقىلىشى يېڭى بىر تۈركۈم كۈچلەرنىڭ ئوتتۇرىغا چىقىشىغا پۇرسەت يارىتىپ بېرىدۇ. يەنى ئاتالمىش "ئەركىن پولك" دېگەندەك كۈچلەر ئوتتۇرىغا چىقىشقا باشلايدۇ. بۇ پولك ھەربى قىسىملارغا تەۋە ئوڭچىل ئاكتىپ كۈچلەردىن تەشكىل تاپقان بولۇپ، بۇ كۈچلەر خۇددى ھىتلېرغا ئوخشاش نېمىس ئىمپىرىيىسىنى قىزىللار كۈچىنىڭ ۋەيران قىلىۋېتىشىدىن قوغدايلى دەيدىغان قىزغىن ھېسسىياتقا تولغان ئىدى. ھىتلېر بىلەن بىر دەۋرىدىكى گېرمانىيىنىڭ يېڭى بىر ئەۋلاتلىرىدىن تەشكىل تاپقان بۇ "ئەركىن پولك" لار، بۇرۇنمۇ بۈگۈنكىدەك ھەرىكەت قىلىشلىرى ئۈچۈن ئىككى قېتىم تەييارلىقتا بولغان ئىدى. بۇلاردىن بىر قېتىمقىسى ئۇرۇشتىن بۇرۇنقى ياشلار ھەرىكىتى بولۇپ، بۇ ھەرىكەت "ۋىچىر-ۋىچىرلار ھەرىكىتى" (چۈشىنىكسىز غىڭىلدايدىغانلار ھەرىكىتى ياكى دادائىزم ھەرىكىتى) دەپ ئاتالغان ئىدى.75 بۇ ھەرىكەتنى قوزغىغان ياشلار ئادەتتە ھەر خىل-ھەر رەڭدە كىيىملەرنى كىپ ھەممە يەردە ئايلىنىپ يېڭىچە تۇرمۇش يوللىرىنى ئاختۇرۇپ يۈرۈشىدىغان ياشلاردىن ئىدى. بۇ ياشلارنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى باي ئائىلە تەبىقىسىدىن كېلىپ چىققان ياشلار بولۇپ، ئۇلار ئۆزىلىرى ئۆسۈپ يېتىلگەن ئەركىن بۇرژۇئازىيە جەمئىيىتىنى پەس كۆرەتتى. ئۇلار، "ئاتا- ئانىلىرىمىزنىڭ دىنى ئېتىقاتلىرىنىڭ پەقەتلا ئاساسى يوق ساختا ئېتىقاتلار؛ سىياسەت دېگىنى پو ئېتىش سەنئىتى بولۇپ، قىلچە مەنىسى يوق بىر ئىش؛ ئىختىساد دېگىنى نۇمۇسسىزلىق، ئالدامچىلىقتىن باشقا نەرسە ئەمەس؛ مائارىپ دېگىنى كونا يولدا چىڭ تۇرىۋالىدىغان يېڭىلىق كۈچى بولمىغان بىر ئىش؛ سەنئەت دېگىنى قۇرۇق گەپ ساتىدىغان ساددا بىچارىلارنىڭ ئىشى؛ ئەدەبىيات دېگىنى يالغانچىلىق بىلەن تولغان توۋارلاشقان بىر ئىش؛ ئويۇن-تىياتىرلارمۇ قىلچە ئۆزگەرمەيدىغان بىر خىللا مۇقامغا توۋلايدىغان ساھە" دەپ قارىشاتتى. ئۇلار يەنە ئائىلە ھاياتى ئادەمنى چەكلەپ تۇرىدىغان بىر توساق بولۇپ، ئۇنىڭدا قىلچە سەمىمىلىك يوق دەپ قارىشاتتى. ئۇلارنىڭ قارىشىچە، ئىككى جىنىس ئوتتۇرسىدىكى مۇناسىۋەتلەرمۇ مەيلى نىكالىق ياكى نىكاسىز بولسۇن "پۈتۈنلەي ساختىلىق بىلەن تولغان" ئىكەن. ئۇلارنىڭ غايىسى، ياشلاشتۇرۇلغان، بۇرژۇئازىيىچە ئائىلە، مەكتەپ ۋە چېركاۋدىن ئىبارەت ئۈچىسىنى بىر گەۋدە قىلغان تۈزۈمگە قارشى تۇرۇشتىن ئىبارەت ئىكەن.
بۇ تۈردىكى ياشلار ئادەتتە بىر دۆۋە گۈلخاننىڭ ئەتىراپىغا ئولىشىۋېلپ بىر يىتەكچىنىڭ باشلامچىلىقىدا «ئەركىنلىك جەڭچىلىرى» مارشىنى ئېيتىشاتتى. بەزىدە يەنە ئۇلار ئوت يالقۇنىغا تىكىلگىنىچە ئۈن-تۈنسىز ئولتۇرۇپ "ئورمانلىقتىن خەۋەر ئالماقچى" بولىشىدىكەن ياكى بولمىسا قايسى بىر ھەمرايىنىڭ نېتچې ياكى ستېفان گېئورگ ئەسەرلىرىدىن ئوقۇلغان قەلىبنى تىتىرىتىدىغان بىرەر كوپلىت شىئېرنى ئاڭلاپ ئولتۇرىشىدىكەن. يەنى، ئۇلار ئادەتتە "خەلق تەڭداشسىز ئەقىللىق ئادەمگە، ھەرىكەتكە تەشنا! … بەلكىم، سېنىڭدىكى قاتىل تەرىپىڭدە ئۇزۇن يىل كۈتۈپ ياتقان، سېنىڭ تۈرمەڭدە نۇرغۇن يىل ئويقىدا ياتقان بىرسى ئۇشتۇمتۇت سەكرەپ قوپۇپ بۇ ھەرىكەتنى ئورۇندىشى مۇمكىن!" دېگەندەك نەرسىلەرنى ئاڭلايدىكەن. ئۇلار مىستىتىسىزم بويىچە گۈللەپ ياشناپ، ئىدېئالىزم تۈرتكىسى بىلەن ھەرىكەت قىلىش دېگەندەك ھەرىكەتلەرگە تەشنا ئىكەنلىكىنى ئىپادىلىشىدىكەن.
ئۇلار ئارزۇ قىلىشقان بۇنداق ھەرىكەتكە جاھان ئۇرۇشى جەريانىدا ئېرىشكەن ئىدى. ئېھتىمال، مانا بۇ تەرىپى ئۇلارنىڭ ھىتلېرغا ئوخشايدىغان تەرىپى بولۇپ، ۋەتەن ئۈچۈن قىلىنغان ھەرقانداق بىر ئىشنى ھەققانىي دەپ قارىشىدىغانلىقى ئۇلارنىڭ ئورتاق تەرىپى بولىشى كېرەك. جەڭ مەيدانىدىكى ھايات، ئەسكەرلەر بىلەن كوماندىرلار ئوتتۇرسىدىكى مۇناسىۋەتنى تېخىمۇ يېقىنلاشتۇرۇپ، ھايات-ماماتلىقتا ئورتاق تەغدىرلىك، بىر-بىرسىگە قول-پۇت بولۇش تۇيغۇسىنى يارىتىپ بېرەلەيتتى. ئەسكەرلەر ئۆزلىرىگە يىتەكچىلىك قىلىۋاتقان كىشىلەرنىڭ بىرلىكتە قول تۇتۇشۇپ جەڭ قىلىشلىرىغا قاراپ ئۇلارغا قايىل
92
بولغانلىقىدىن ئۇلارنىڭ ئايىقىنى سۆيگىدەك ھالغا كېلىشەتتى. "ئۇلار ئۈچۈن ئۇ ئەمەلدارلار ھەرگىز بىر كوماندىرلا بولۇپ ھېسابلانماستىن، ئۇلارنىڭ داھىيسى ھېسابلىناتتى! ئەسكەرلەر بۇ داھىنىڭ بىر سەپدىشى ھېسابلىناتتى! شۇڭا ئەسكەرلەر ئۇ داھىسىغا قارغۇلارچە بوي سۇنىشاتتى، ئەگەر زۆرۈر تېپىلسا داھىلىرى بىلەن بىرگە دوزاققا كىرىشكىمۇ تەييار ئىدى." ئۇلار ئالدىنقى سەپلەردە گېرمانىيىدە بۈگۈنگىچە كۆرۈلۈپ باقمىغان دېموكراتىك مۇناسىۋەتلەرنى يارىتىشقان ئىدى. نەچچە چاقىرىم ئۇزۇنلۇقتىكى ئاكوپلاردا دۇنيادىن بىخەۋەر يېتىشىپ، بىر ھېساپتا "تاملىرى ئوتتىن ياسالغان چېركاۋدا بىرلىكتە ياشىغانلار" دېيىشكىمۇ بولاتتى.
ئالدىنقى سەپلەردىن كەلگەن بۇ يولداشلار، يەنى بۇرۇنقى بۇ "ۋىتىلداقلار"، خۇددى ھىتلېرغا ئوخشاش تەسلىم بولۇشنى ئەڭ ئېغىر نومۇس ئىش دەپ تونۇيدىغان، ۋەتەن ئىچىدىكى بىرلىك سەپكە ئىشەنمەيدىغان ھالغا كەلگەن ئىدى. چۇنكى تەسلىمىيەتچىلەرنى بولشېۋىكلار قوينىغا ئۆزىنى ئاتقان كىشىلەر دەپ قارىشاتتى. ھەربى دائىرىلەرمۇ گېزىت-تەشۋىقات تاختىلىرى ۋاستىسى بىلەن "سپارتاكچىلار" نىڭ خەۋىپىدىن ھېلىغىچە تولۇق قۇتۇلۇپ كېتەلمىگەنلىكىنى، ئەسكەرلەر بىرلىكتە "ئەركىن پولك" تەشكىلاتىغا قاتنىشىپ "گېرمانىيىنى دۇنيادا كۈلكە ئوبىكتىۋى" بولۇپ قېلىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا چاقىرىق قىلىشاتتى. بۇنداق بىر چاقىرىققا كونا ئەسكەرلەرنىڭ قىزغىنلىق بىلەن ئاۋاز قوشقانلىقىنى چۈشىنىش تەس ئەمەس. بۇ تۈردىكى قانۇنسىز قىسىملار تەشكىللىنىۋاتقان كۈنلەردە، كۆپلىگەن بېرلىنلىقلارنىڭ قوللاپ قۇۋەتلىشى بىلەن "سپارتاكچىلار" مۇ بېرلىننى قولغا چۈشۈرۈشكە كىرىشكەن ئىدى. ئۇلار نۇرغۇنلىغان ئاممىۋىي ئورگانلارنى، قاتناش-تىرانسىپورتنى ۋە شۇنىڭدەك ھەربى زاۋۇدلارنى تېزگىنلىۋالغان ئىدى. 1919-يىلىنىڭ 3-يانۋار كۈنى، ئۈمىتسىزلىك ئىچىدە قالغان ئېبېرت ھۆكۈمىتى "سپارتاكچىلار" غا ھېسداشلىق قىلدىڭ، تېخى يېقىندىلا ماتروسلارنىڭ ئىسىيان قىلىشىنى قوللىغان ئىدىڭ، دېگەننى باھانە قىلىپ ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىقىنى ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلايدۇ. شۇ كۈلەردە ئۆزلىرىنى ئاشكارە ھالدا كومپارتىيە دەپ ئېلان قىلىشقان بۇ "سپارتاكچىللار"، قىساس ئېلىش ئۈچۈن ئاشكارە ئىنقىلاب قوزغاشقا چاقىرىق قىلىدۇ. بېرلىندىكى ئىشچىلار بۇ چاقىرىققا قىزغىن ئاۋاز قوشىدۇ.76 6-يانۋار چۈشتىن بۇرۇن، 200 مىڭ كىشىلىك ئىشچىلار قوشۇنى مۆرىسىدە مىلتىق، قولىدا قىزىل بايراقلارنى كۆتۈرۈشۈپ ئالېكساندېر مەيدانىدىن يولغا چىقىپ تيېرگارتېندا بىر يەرگە يىغىلىشقا باشلايدۇ. زىمىستان سوغۇق بىلەن ئەتىراپنى قاپلىغان قۇيۇق تۇمانمۇ ئۇلارنىڭ قىزغىنلىق روھىنى سۇۋۇتالمىغان ئىدى. ئۇلار سوتسىئال دېموكراتلار پارتىيىسىنىڭ پارتىيە گېزىتى «ئالغا» گېزىتىنىڭ خىزمەتچىلىرى بىلەن ۋولف پوچتا-تېلېگراف ئىدارىسىنىڭ  خىزمەتچىلىرىنىمۇ بىرلىكتە قولغا ئالىدۇ. باش مىنىستىرلىك بىناسىمۇ بۇ غەزەپلەنگەن خەلق ئاممىسى تەرىپىدىن قورشىۋېلىنىدۇ. ئۇ يەردە ئېبېرت بىلەن ئۇنىڭ ھەمرالىرى مۆكۈنىۋالغان ئىدى.
ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن، كوممۇنىستلار براندېنبۇرگ دەرۋازىسى ئۈستىدىكى ھەيكەللەر ئەتىراپىدا ئولتۇرىۋالىدۇ. ئۇنتېردېنلىندېن، كۆنىگسىتراس كوچىسى، چارلوتتېنبۇرگېر كوچىسى قۇراللىق ئادەملىرى بىلەن تولغان ئىدى. ئۇلار ستىراتىگىيىلىك ئەھمىيەتكە ئىگە پويىز ئىستانسىسىنى ئىگەللىۋالغاندىن باشقا، ھۆكۈمەت باسمىخانا بىناسى بىلەن بۆتزوۋ ھاراق زاۋۇتىنىمۇ ئىگەللىۋېلىشقان ئىدى. بىر سوتكىغا قالماي، شەھەر ئىچىدە ئاساسلىق ھۆكۈمەت بىنالىرىدىن ھۆكۈمەت تۇتۇپ تۇرالىغانلىرى يوق دېيەرلىك ئاز قالىدۇ.
ئەگەر "ئەركىن پولك" چىلار قول سالمىغان بولسا، بېرلىن، ھەتتا ئاخىرقى ھېسابتا پۈتكۈل گېرمانىيە كومىنىستلارنىڭ قولىغا ئۆتۈپ كېتىشى تۇرغانلا گەپ. بىر ھەپتىگە قالماي ھەربى قىسىملار شەھەر سىرتىدىن بېسىپ كىرىپ قىزىللارنىڭ
93
تىركىشىش نوقتىلىرىنى بىر- بىرلەپ يىمىرىپ تاشلايدۇ. "سپارتاكچىلار" تەشكىلاتىنىڭ روزا رۇكسېمبۇرگ ئىسىملىك، "ئەتتىرگۈل" لەقەملىك پاكىنەك داھىيسىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان بارلىق رەھبەرلىرى قولغا ئېلىنىپ ۋەھشىلەرچە ئۆلتۈرىلىدۇ.

"ئەتتىرگۈل" ئۆلتۈرۈلۈپ تۆتىنچى كۈنى، يېڭى جۇمھۇرىيەت تۇنجى قېتىملىق مەملىكەتلىك ئومۇمى سايلام ئۆتكۈزىدۇ. سايلام، بەكلا سوغۇق بىر يەكشەنبە كۈنى ئۆتكۈزۈلگەن بولۇپ، بۇ قېتىمقى سايلامدا گېرمانىيە تارىخىدا ئاياللارغا تۇنجى قېتىم سايلامغا قاتنىشىش ھوقۇقى بېرىلىدۇ. سايلامغا قاتنىشىش سالاھىتى بار 35 مىليون خەلقتىن 30 مىليون كىشى 423 نەپەر خەلق قۇرۇلتىيى ۋەكىلى ئۈچۈن ئاۋاز بېرىدۇ. سايلام نەتىجىسىنى پەرەز قىلىشقا بولسىمۇ، يەنىلا كىشىنى ھەيران قالدۇرارلىق نەتىجە ھېسابلىناتتى. خوخېنزوللېرن جەمەتى ئورنىنىڭ ساقلىنىپ قېلىشىنى كۆرۈنۈشتە قوبۇل قىلمايدىغان، ئەمما ئاستىرىتىن ئارزۇ قىلىدىغان ئىككى ئوڭچىل پارتىيە پارلامېنت دېپوتاتلىق ئورنىنىڭ يۈزدە 15 قىسمىغا ئېرىشكەن بولۇپ، جۇمھۇرىيەت تۈزۈمىنى قوللايدىغان ئىككى ئوتتۇرىدا قالغان پارتىيە خۇددى ئېبېرتنىڭ "سوتسىئالىزمچىلار كۆپ سانلىقى" غا ئوخشاش 40 پىرسەنت پارلامېنىت ئورنىنى قولغا كەلتۈرىدۇ. رادىكال سول پارتىيە بولغان "مۇستەقىل سوتسىئالىزمچىلار" بولسا ئارانلا 7 پىرسەنت دېپوتات ئورنىغا ئېرىشەلەيدۇ. بۇ سايلام، گەرچە ئەكسىل ئىنقىلابچىلار ئۈستۈنلۈككە ئېرىشكەنلىكىنى كۆرسەتسىمۇ، جۇمھۇرىيەتنى ھىمايە قىلىدىغانلارنىڭمۇ ئۈستۈنلۈككە ئېرىشكەنلىكىنى كۆرسىتىدىغان بىر سايلام بولغان ئىدى. بۇ ئەھۋال، پارلامېنت ئىچىدىكى مۇناسىۋەتلەرنىڭ قايسى شەكىلدە بولىشىنى بەلگىلەيدىغان مۇھىم ئامىل ھېسابلىناتتى.
ھەممە يەرنى قۇراللىق تىركىشىش قاپلاپ كەتكەن بېرلىن بىخەتەر ئەمەس دەپ قارىلىپ، پارلامېنت ئورنى پايتەختتىن 150 مىل غەربى جەنۇبقا جايلاشقان ۋېيمار شەھىرىگە يۆتكۈلىدۇ. بۇ يەرنىڭ تاللىنىشى مەدەنىي ۋە جوغراپىيىۋىي ئەھمىيەتكە ئىگە ئىدى. يەنى بۇ يەر گيوتى، شىللېر ۋە لىسزتنىڭ يۇرتى ئىدى. خەلق كېڭىشى، يەنى پارلامېنت يىغىنى 6-غېنىۋاردا يېڭى دۆلەتلىك تىياتىرخانىسىدا ئېچىلىدۇ. قۇرۇلتاي خوخېنزوللېرن ۋاقتىدىكىدەك ئۇنچىۋالا داغ-دۇغا كۆتۈرۈشمەي رەسمىيەتلىرىسىزلا ئېچىلىدۇ. ئېچىلىش مۇراسىمىدا ئوركىستېر، ئاتلىق پاراتچىلار ياكى كۆزنى چاقنىتىدىغان ئاجايىپ كىيىملىك پاراتچىلارمۇ يوق ئىدى.
قۇرۇلتاي، 5-كۈنى بىر ئىجرائىيە ھۆكۈمىتى تەشكىللەپ ئېبېرتنى ئۈستۈن ئاۋاز بىلەن رېيچنىڭ، يەنى ئىمپېرىيىنىڭ تۇنجى قېتىملىق پرىزدېنتلىقىغا تەيىنلەيدۇ. ئۇمۇ بىر باش ۋەزىر تەيىنلەيدۇ. تەيىنلەنگەن باش ۋەزىر ھۆكۈمەت تەشكىل قىلىشقا كىرىشىپ، كۈچلۈك ئىرادىلىك، ئۆزىنى ساقچى ئاپشاركىسى دەپ ئاتىۋالغان نوسكنى دۆلەت مۇداپىيە ۋەزىرلىكىگە كۆرسىتىدۇ. بۇ، ھەقىقەتەنمۇ قىزىق بىر تاللاش ئىدى. بۇ دېمەك، "ئەركىن پولك" ۋېيمار جۇمھۇرىيىتىنىڭ قوللىشى ئاستىدا پائالىيەت قىلىشى ھەمدە دۆلەت مۇداپىيىسىنى ئۈستىگە ئېلىشى ئۈچۈن قىزىللىشىپ كېتىشىدىن ساقلىنىشى كېرەكلىكىدىن دېرەك بېرەتتى.77

7
باۋارىيىلىكلەر ئادەتتە پروسىيىلىكلەرگە ۋە ئۇلارنىڭ بارلىق ئىشلىرىغا ئۆچلۈك قىلاتتى. بۇنى باۋارىيىلىكلەرنىڭ بىر ئادىتى دېيىشكىمۇ بولاتتى. شۇنداق بولغاچقا، ميۇنخېندىكىلەر ۋېيماردا يۈز بەرگەن ئىشلارغا ئاساسەن بەك قىزىقىپ كەتمەيدۇ. ئېبېرت ھۆكۈمىتىنىڭ پۈتۈن گېرمانىيىدە دېموكراتىك تۈزۈم تىكلەشكە ئۇرۇنۇشلىرى مىيونخېن شەھەرىدىكى كىشىلەرگە بەك
94
تونۇشلۇق بولمىغان ميۇنخېنلىق زىيالىيلار ساھەسىنىڭ رەھبىرى بولغان ئوسۋالد سپېڭگلېرنىمۇ قىلچە قىزىقتۇرمايدۇ. 1918-يىلى ئەتىيازدا، تەركىدۇنيالىقنى ياخشى كۆرۈپ ئاياللاردىن يىرگىنىدىغان، يالغۇزلۇقنى خالايدىغان نامىرات بويتاق ئېبېرت، «غەرىپنىڭ زاۋاللىققا يۈز تۇتىشى» دېگەن كىتاۋىنىڭ بىرىنچى قىسمىنى نەشرى قىلدۇرىۋالغان ئىدى. كىتابنىڭ قالغان قىسىملىرى تېخى تولۇق بازارغا چىقماي تۇرۇپلا بۇ كىتاب گېرمانىيە بويىچە كۈچلۈك تەسىر پەيدا قىلىۋېتىدۇ. "1789-يىلقى فرانسۇزلارغا ئوخشاش، بىزمۇ بۇ بەخىتسىزلىك ئىچىدىن چوقۇم ئاخىرقى غەلىبىنى قولغا كەلتۈرگىچە ئالغا ئىلگىرلىشىمىز شەرت. بىز ئەسلىدە رەھىمسىزلەرچە جازالىنىشقا تېگىشلىك ھالغا كېلىپ قالغان ئىدۇق. ئەمما 4 يىللىق ئۇرۇشمۇ بىز ئۈچۈن بىر جازالىنىش ھېسابلانمايتتى. ― دەيدۇ قايسى بىر سەپدىشىغا يازغان خېتىدە، ― … ئەسلىنى سۈرۈشتە قىلغاندا ۋەھىمە شۇنچە ھاياجان پەيدا قىلىدىغان، شۇنچە ئۈمىدسىزلىك پەيدا قىلىدىغان شەكىلدە بۈگۈنگىچە تەرەققىي قىلىپ كەلدىكى، ھەتتا ناپالىئوندەك بىر مۇستەبىتنىڭ ئوتتۇرغا چىقىشىنىمۇ كۆپچىلىك قۇتقۇزغۇچىمىز كەلدى دەپ قارشىدىغان ھالغا كەتۈرۈلدۇق."
ئۆزىنى سىياسەت ئۈچۈن تۇغۇلدۇم، شۇڭا چوقۇم سىياسەت بىلەن شوغۇللىنىشىم كېرەك دەپ ھېسابلاپ يۈرگەن ھىتلېر، شۇ كۈنلەردە ميۇنخېنغا قايتىش تەييارلىقىغا كىرىشكەن ئىدى. تراۋنستېيىندىكى ئەسىرلەر لاگىرى تاقىلىش ئالدىدا تۇرىۋاتقانلىقى ئۈچۈن، شمىدت بىلەن ئىككىسى بىرلا ۋاقىتتا 2-پىيادىلار پولكىغا تەقسىم قىلىنىدۇ. بۇ پولك گازارمىسى شۋابىڭدا ئىدى. بۇلاردەك غايىلىك يەنە بىر سەپدىشىمۇ ميۇنخېندا ئاساس سېلىۋالغان ئىدى. بۇ كىشىنىڭ ئىسمى ئالفېرد روزېنبېرگ بولۇپ، بۇ ئادەم ئەسەبىي يەھۇدىي دۈشمىنى ۋە ماركسىزمغا قارشى ئېستونىيىلىك بىرى ئىدى. ئۇ روسىيەنى ئايلىنىپ يۈرۈپ ئاخىرى ئۆزىنىڭ ھەقىقى يۈرتى بولىدىغان يەر ئاختۇرۇپ بۇ يەرگە كېلىپ قالغان بىرسى ئىدى. ئۇمۇ ھىتلېرغا ئوخشاش ھەم رەسسام ھەم بىناكار بىرى؛ يەنە شۇنىڭدەك ئۇمۇ خۇددى ھىتلېرغا ئوخشاش بۇ يەردە ئۆسۈپ چوڭ بولغان نېمىسلاردىنمۇ بەكرەك نېمىسچى ھېسسىياتتىكى بىرى ئىدى. ئۇنىڭ ئانا ۋەتىنىنى تاشلاپ چىقىشىدىكى بىردىن- بىر مەقسىدى، بۇ يەرلەردە ئۆزىگە بىر ۋەتەن ئاختۇرۇش بولسا، يەنە بىر تەرەپتىن بۇ ۋەتىنىدىكىلەرنى ئۇنىڭ تۇغۇلغان يۇرتىنى خانىۋەيران قىلىۋەتكەن بولشېۋىك تېررورچىلىقىدىن ئاگاھلاندۇرۇش، شۇنىڭدەك ۋەتىنىنىڭ يەھۇدىي كوممۇنىستلىرىنىڭ قولىغا چۈشۈپ قالماسلىقى ئۈچۈن كىشىلەرنى ئاگاھلاندۇرۇشنى غايە قىلغان ئىدى (ئا. بوران تەرىپىدىن ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلىنغان، تور بەتلەرگە قويۇلغان پروفېسسور ئابدۇلئەھەت ئەنجاننىڭ «جەدىتچىلىكتىن مۇستەقىللىققىچە چەتئەللەردە تۈركىستان ئۈچۈن كۈرەشلەر» دېگەن ئەسىرىدە روزېنبېرگنىڭ سوۋېت قىزىل ئارمىيە ئەسىرلىرىدىن پايدىلىنىش جەريانىدا ئورتا ئاسىيا تۈرك ئەسىرلىرى ۋە ئورتا ئاسىيالىق مۇھاجىر سىياسى كۈرەشچىلەر بىلەن ئالاھىدە يېقىن مۇناسىۋەتتە بولغانلىقى بىر قەدەر تەپسىلى بايان قىلىنغان. ― ئۇ.ت).
روزېنبېرگ، ئېكارت ئىسىملىك گېرمانىيەلىك يازغۇچىدا نۇرغۇن جەھەتلەردە ئورتاقلىقلىرىنىڭ بارلىقىنى ئاڭلاپ، بۇ يازغۇچى بىلەن تونۇشۇش خىيالىغا كېلىدۇ. ديېترىخ ئېكارت دېگەن ئۇ ئادەم شائىر، دراماتورگ، قەھۋەخانا سۆھبەت زىيالىسى بولۇپ، ئىگىز بويلۇق، بەستلىك، چوققىسى پارقىراپ تۇرىدىغان تاقىرباش غەلىتە كۆرۈنۈشلۈك بىر ئادەم ئىدى. ئۇ ئادەتتە قەھۋىخانىلار بىلەن قاۋاقخانىلاردىلا يۈرەتتى. شۇنىڭدەك ھاراققا ئامىراق، مۇنازىرە قىلىشنى ياخشى كۆرىدىغان بىرى ئىدى. ئۇ، باۋارىيە كىنەزى مەسلىھەتچىسىنىڭ ئوغلى (بىر چاغلاردا "نېرۋىسىدا چاتاق" دېيىلىپ بىر مەزگىل قايسى بىر دوختۇرخانىنىڭ بالىنىسىغىمۇ چۈشۈپ چىققان) بولغاچقا، كونا ئىسىلزادىلار ئارىسىغا كىرىش ئىمكانىمۇ بار ئىدى. ئۇ بەكلا غەلىتە ھەرىكەتلەرنى قىلىپ يۈرگىنىگە قارىماي يەنىلا بەزى تالانتلىق تەرەپلىرىنىمۇ يوق دېيىشكە بولمايتتى (ئۇ تەرجىمە قىلغان
95
«ئاق سۈڭەك پېر» دېگەن كىتابىنىڭ تەرجىمە سۈپىتى پەۋقۇلئاددە يوقىرى بولغاچقا، بۇ تەرجىمە نۇسخىسى ئەڭ ئۆلچەملىك نېمىسچە تەرجىمە دەپ قوبۇل قىلىنغان). ئۇ، نېمىس پەرەس، يەھۇدىيلارغا قارشى بىرى ئىدى. ئۇ ئۆز چىقىمى بىلەن ھەپتىلىك گېزىتتىن بىرنى چىقارغان بولۇپ، ھەر سانىنىڭ 30 تىراژى مىڭ نۇسخىغا يەتكەن ئىدى.
روزېنبېرگ بىرەرسىنىڭ تونۇشتۇرىشىسىزلا ئېكارت دېگەن بۇ ئادەمنىڭ ئىشىكىدە پەيدا بولىدۇ. روزېنبېرگ كورىدورغا كىرىشى ھامان، ئېكارت بۇ يىگىت ھەقىقەتەنمۇ قىزغىن مۇئامىلىلىك، بەكلا ئەستايىدىل كىشى ئىكەن دەيدىغان تەسىراتقا كېلىدۇ. روزېنبېرگ ئۇنىڭدىن "جانابىڭىزدا ئېرۇسالىمغا قارشى جەڭچىلەر بارمۇ؟" دەپ ئۇدۇللا سورايدۇ. ئېكارتمۇ كۈلۈپ كېتىپ "ئەلىۋەتتە بار!" دەپ جاۋاب بېرىدۇ. مېھمان ماڭا نېمىلەرنى يېزىپ كەلدىڭىز، دەپ سورىشىغا روزېنبېرگ دەرھال يېنىدىن بىر پارچە ماقالىنى چىقىرىپ ئۇزارتىدۇ، بۇ "يەھۇدىيچىلىق بىلەن بولشېۋىكچىلىقنىڭ رۇسىيىدە پەيدا قىلغان ۋەيرانچىلىقلىرى" دېگەن تېمىدىكى بىر ماقالە ئىدى.78 ئۇ ئىككىسىنىڭ كېيىن ھىتلېرنىڭ ھاياتىنى ئۆزگەرتكىدەك تەسىراتلارنى پەيدا قىلىدىغان ھەمكارلىق ئىشلىرى ئەنە شۇ تېرىقىدە باشلىنىدۇ. ئېكارت، روزېنبېرگنى "ئېرۇسالىمغا ئورتاق قارشى سەپداش" دەپ تونۇيدۇ. ئارىدىن ئۇزۇن ئۆتمەي، روزېنبېرگنىڭ روسىيە توغرىسىدا يازغان ماقالىلىرى ئېكارت تەھرىرلىكىدىكى گېزىتتا ئېلان قىلىنىش بىلەنلا قالماي، ميۇنخېندا چىقىۋاتقان «گېرمانىيە جۇمھۇرىيىتى» ھەپتىلىك ژۇرنىلىدىمۇ ئېلان قىلىنىشقا باشلايدۇ. بۇ تۈر ماقالىلارنىڭ ئاساسى مەزمۇنى "يەھۇدىيلار دۇنيادىكى بارلىق رەزىللىكلەرنىڭ مەنبەسى؛ دۇنيا ئۇرۇشى ۋە قىزىللار ئىنقىلابىنىڭ ھەممىسى يەھۇدىي سىيونىستلىرى تەرىپىدىن كۈشكۈرتۈپ ئوتتۇرىغا چىقىرىلغان، ئۇلار بۈگۈن دۇنيانى قولغا كىرگۈزۈش خىيالىدا خەلقئارا مالىيە ئورتاق گەۋدىسىنى يۇشۇرۇن پىلانلىماقتا" دېگەنلەر ئىدى.

8
خېلى كۆپ باۋارىيىلىكلەرنىڭ نەزىرىدە، كۇرت ئېيسنېر دېگەن بۇ ئادەمنى ئىنقىلاب ئۈلگىسى دەپ تونىسا، يەنە نۇرغۇنلىرى ئۇنى موسكۋانىڭ مالىيە ياردىمىگە تايىنىپ ئىنقىلاب قىلىۋاتقان بىرسى دەپ قارىشاتتى. ئەمما ئەسلىدە ئەھۋال بۇنىڭ دەل ئەكسىچە بولۇپ، تارىخى كۈن بولغان نويابىردا ئۇنىڭ يېنىدا ئارانلا 18 مارك پۇلى بار ئىدى. ئەمەلىيەتتە ئۇ رەھىمسىز رىيالىست روسىيە بولشېۋىكلىرىنىڭ دەل ئەكسى بىرى ئىدى. گەرچە ئۇ باۋارىيە سوتسىئالىستىك جۇمھۇرىيىتىنى باشقۇرىۋاتقان بولسىمۇ، ئۇ يەنىلا شۇ قەھۋىخانىدىكى قىياپىتىدە يۈرۈشنى ياخشى كۆرەتتى. ئېيسنېر ھەرگىز كوممۇنىزم تۈزۈمىنى تىكلەشنى نىيەت قىلىدىغان بىرى ئەمەس، ھەتتا سوتسىئالىزم تۈزۈمىنىمۇ خالاپ كەتمەيتتى. ئۇ ئەسلىدە ئۆزىگىچە رادىكال دېموكراتىك تۈزۈمنى تىكلەش مەقسىتىدىلا ھەرىكەت قىلىدىغان بىرسى ئىدى. شۇنىڭدەك ئۇ، سىياسىيونلار ئارىسىدىكى بىر شائىر بولغاچقا، گۈزەل، چاقناپ تۇرغان، ئەقىل كۈچىگە تايىنىدىغان بىر ھاكىمىيەت تۈزۈمىنىلا ئارزۇ قىلاتتى. ئۇنى ماركسقا قارىغاندا شېللېيرغا بەكرەك ئوخشىتىش مۇمكىن ئىدى. ئۇ، كىشىلەر ئالىبۇرۇن ئىسىدىن چىقىرىۋەتكەن بىر يولدا كېتىۋاتماقتا ئىدى. ئەمما يانۋاردىكى سايلام ئوتتۇرا بۇرجۇئازىيە پارتىيىلىرىگە زور غالىبىيەت ئېلىپ كەلگەنلىكى سەۋەبىدىن، ئۇنى ئىستىپاغا زورلايدىغان تەلەپلەر ئومۇمىي يۈزلۈك ئوتتۇرغا چىقىشقا باشلايدۇ.
ئېيسنېر تۇتقان يولىنى ئىجرا قىلىشتىن ئۈمىد يوقلىقىنى ھېس قىلىپ، 21-فېۋرال ئەتىگىنى بىر پارچە بايانات يېزىپ ۋەزىپىسىدىن ئىستىپا بەرگەنلىكىنى ئېلان قىلماقچى بولىدۇ. ئەمما ئىستىپاسىنى بېرىش ئۈچۈن ئالدىنقى سەپ لاندتاگقا قاراپ كېتىۋاتقىنىدا گېرتسوگ ئانتون ئاركو-ۋاللېي تەرىپىدىن سۈيىقەست قىلىپ ئۆلتۈرۈلىدۇ. گېرتسوگ ئاركو-ۋاللېي ئاتلىق
96
ئەسكەرلەرنىڭ ياش بىر ئوفىتسېرى ئىدى. ئۇنىڭ ئاپىسى يەھۇدىي بولغاچقا، يەھۇدىيلارغا قارشى كۈچلەر تەرىپىدىن ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلغان ئىدى. ئەسلىدە ئېيسنېر بىر سائەت ئىچىدە ۋەزىپىسىدىن ئايرىلىدىغان، ھاكىمىيەتنىمۇ ئوتتۇرا يولنى تاللىۋالغان ھۆكۈمەتكە ئۆتكۈزۈپ بېرىدىغان بولغان ئىدى. ئەمما ئاركو-ۋاللېينىڭ بۇ سۈيىقەست ھەرىكىتىنىڭ ئاقىۋىتى بەكلا قورقۇنۇچلۇق بولىدۇ. يەنى، بۇ سۈيىقەست تۈپەيلىدىن يەنە بىر قېتىم سولچىلار دولقۇنى كۆتۈرۈلىدۇ. تېخى يېقىندىلا پۈتۈن خەلق تەرىپىدىن يامان كۆرىلىپ، ھەممىنىڭ قارشىلىقىغا دۈچ كېلىۋاتقان ئېيسنېر، بىراقلا ئىنقىلابى قۇربان، پرولېتارىياتنىڭ دانىشمىنى دەپ تونۇلۇپ، ئىنقىلاب دولقۇنى قايتىدىن قوزغىلىپ كېتىدۇ. ئىشچى-ئەسكەر مەركىزى كومىتىتى دەرھال ھەربى ھالەت ئېلان قىلىپ، بۇرۇن ئوقۇتقۇچىلىق بىلەن شوغۇللانغان ئادولف خوفمان باشچىلىقىدا تولۇق سوتسىئالىست ھۆكۈمەت قۇرۇپ چىقىدۇ. بۇ ھۆكۈمەت دەرھال ئومۇمى يۈزلۈك ئىش تاشلاش ئېلان قىلىدۇ. ئاخشىمى سائەت 7 دىن باشلاپ كوچىغا چىقىش مەنى قىلىنىدۇ. ستۇدېنتلار قەھرىمانىمىز دەپ تونىغان ئاركو-ۋاللېيغا تەنتەنە قىلغانلىقى ئۈچۈن، ميۇنخېن ئۇنىۋېلشىتېتىمۇ تاقىلىدۇ.
ئۈچىنچى ئىنتېرناتسىيونال، ئىككى ھەپتىدىن كېيىن موسكۋادا قۇرۇلتاي چاقىرىپ كوممۇنىستىك ئىنتېرناتسىيونال قۇرۇش قارارىنى بىردەك ماقۇللايدۇ. بۇنىڭ كەينىدىن ئۇيۇشتۇرۇلغان غالىبىيەتنى تەبرىكلەش پائالىيەتلىرىدە، لېنىن، ھەر قايسى ئەل ئىشچىلار سىنىپىغا قوزغىلىپ ئۆز دۆلىتىنىڭ يىتەكچىلىرىگە بېسىم قىلىپ رۇسىيىدىن ئەسكەرلىرىنى چېكىندۈرۈش، دېپلوماتىيىلىك ۋە سودا مۇناسىۋىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش، ھەمدە تېخى يېڭىلا تۇغۇلۇپ ئۇچۇرۇم بولغان بۇ دۆلەتنىڭ قايتا قۇرۇلۇشى ئۈچۈن ھەر قايسى ئەللەردىن تېخنىك-ئېنجىنېرلارنى، يىتەكچىلەرنى ئىۋەرتىشكە ھەرىكەتلەندۈرۈش چاقىرىقى چىقىرىدۇ.79
ئۇ ۋاقىتلاردا، بېرلىنمۇ دۇنيا ئىنقىلابى چاقىرىقىغا قىزغىن ئاۋاز قوشىدۇ. شۇنىڭدىن بىر كۈن ئاۋال، بېرلىن ئىشچىلىرى كومپارتىيىنىڭ بۇيرۇقىنى بىر چەتكە قايرىپ قويۇپ، ئومۇمىي يۈزلۈك يۇپۇرۇلۇپ شەھەر مەركىزىگە يىغىلىپ نامايىش ۋە بۇلاڭ-تالاڭ قىلىش ھەرىكىتىنى باشلايدۇ. "قىزىل ماتروسلار ئىتتىپاقى" بىلەن باشقا رادىكال ھەربى گۇرۇھلارنىڭ قاتنىشىشى بىلەن ئوتتۇزغا يېقىن يەرلىك ساقچى ئىدارىلىرىنى ئىشغال قىلىۋالىدۇ. دېڭىزچىلار ئالېكساندېر مەيدانىدىكى باش ساقچى ئىدارىسىنى قورشىۋالىدۇ. ئۇ يەر "ئەركىن پولك" نىڭ بىر قانچە پىيادىسى تەرىپىدىن مۇداپىيە قىلىنماقتا ئىدى. ئەتىسى، "ئىشچىلار كومىتىتى" نىڭ بىر يېرىم مىڭ نەپەر ۋەكىلى كۆپ سانلىق ئاۋاز بىلەن ئومۇمىيۈزلۈك ئىش تاشلاش چاقىرىقىغا ئاۋاز قوشىدىغانلىقىنى بىلدۈرىشىدۇ. شۇنداق قىلىپ، پايتەخت بېرلىن بىر ئۆلۈك شەھەرگە ئايلىنىپ قالىدۇ. يەنى توك كېسىلگەن، قاتناش-ترانسىپورتلار توختاپ كەتكەن ئىدى.
ئىنقىلابچىلارنىڭ ھەممىسىلا شەرقى شەھەر رايونىغا يىغىلغان بولۇپ، مۇھىم نوقتىلارغا پىلىموتلار تىكلەنگەن ئىدى. قايتارما ھۇجۇمغا ئۆتۈش مەقسىتىدە دۆلەت مۇداپىيە ۋەزىرى نوسك يېڭىدىن ئۆزىگە بېرىلگەن ھەربىي ھوقۇقىنى ئىشقا سېلىپ، 5-مارت كۈنى "ئەركىن پولك" نىڭ 30 مىڭ كىشىلىك قوشۇنىنى شەھەرگە باشلاپ كىرىدۇ. ئىسىيانچىلارنى بىنامۇ-بىنا، ئۆيمۇ-ئۆي قوغلاپ سۈرۈپ ماڭىدۇ. ئەمما بۇ چاغدا بېرلىندىكى قاۋاقخانىلار، تانسىخانىلار بىلەن رېستورانت قاتارىدىكى كۆڭۈل ئېچىش يەرلىرى ئادەتتىكىدەك ئوچۇق ئىدى؛ بېرلىندا بولسا شىددەتلىك كوچا ئۇرۇشى داۋام قىلىۋاتاتتى؛ يەنى، بىر تەرەپ كۈچلۈك زەمبىرەك، پىلىموت ۋە ئايروپىلانلار بىلەن قىرغىن قىلسا، يەنە بىر تەرەپ مىلتىق-گراناتلار بىلەن قارشىلىق كۆرسەتمەكتە ئىدى.
97
تۆت كۈنلۈك شىددەتلىك جەڭدىن كېيىن، نوسك، "ھۆكۈمەت ئارمىيىسىگە قۇراللىق قارشىلىق كۆرسەتكۈچىلەر نەق مەيداندا ئېتىپ  ئۆلتۈرىلىدۇ" دەپ ئېلان قىلىدۇ. دېگەندەك، يۈزلىگەن ئىشچىنى تام تۈۋىگە تىزىپ سوتسىز-سوراقسىز ئېتىپ تاشلشىدۇ. بىر يېرىم مىڭدىن ئارتۇق ئىنقىلابچى ئېتىپ تاشلىنىپ، كامىدا ئون مىڭ كىشى يارىلىنىدۇ. شۇنىڭغا قارىماي ئىسيان روھى پۈتۈن گېرمانىيىگە يېيىلماقتا ئىدى. ساكسونىيىدە ھاكىمىيەت رادىكال كۈچلەرنىڭ قولىغا ئۆتىدۇ. رۇر ئويمانلىقىمۇ قورشاۋ ئاستىدا ئىدى. چىكاگو «كۈندىلىك خەۋەرلەر» گېزىتىنىڭ گېرمانىيىدىكى ئاگېنتلىقىنىڭ مۇخبىرى بىن خېچت ئىۋەرتكەن تېلېگرامما خەۋىرىدە بۇ قالايماقان ۋەزىيەتنى جانلىق تەسۋىرلەپ: "گېرمانىيىدە روھى كېسەللىك يامراپ كەتكەچكە، ئەقلى-ھۇشى جايىدا بىرمۇ ئادەمنى ئۇچۇرىتىش مۇمكىن ئەمەس. شۇڭا، ئىشەنچىلىك خەۋەرنىمۇ تاپقىلى بولماس بولۇپ كەتتى" دەپ يازىدۇ.
ميۇنخېنمۇ يەنە بىر قېتىملىق ئىنقىلاب دولقۇنى گىرداۋىغا كېلىپ قالغان ئىدى. بۇ قېتىمقى ئىنقىلاب بۇداپېشتتىكى بىر قېتىملىق سىياسى ئۆزگىرىشتىن ئىلھام ئېلىپ قوزغالغان بىر ئىنقىلاب ئىدى. 22-مارت كۈنىدىكى بىر خەۋەردە، ۋېنگرىيىدە سوتسىئالىزم ۋە كوممۇنىزم خەلق سېپى بىلەن ئىشچى، دېھقان، ئەسكەرلەر كومىتېتى نامىدا ھاكىمىيەتنى تارتىپ ئېلىشقان بولۇپ، نامى چىقمىغان بېلا كۇن باشچىلىقىدا ۋېنگرىيە سوۋېت رېسپوپلىكىسى قۇرۇلغان. بېلا كۇن ئەسلى بىر يەھۇدىي بولۇپ، 32 كىشىلىك كومىسسارىياتتا 25 نەپەر كومىسسار يەھۇدىي ئىدى. شۇڭا، لوندوندا چىقىدىغان «تايمىس» گېزىتى بۇ ھاكىمىيەتنى "يەھۇدىي قاراقول پارتىيىسى" قۇرۇپ چىققان بىر ھاكىمىيەت، دەپ خەۋەر قىلىدۇ. بېلا كۇننىڭ غالىبىيىتى، ميۇنخېندىكى سولچىلارنى جاسارەتلەندۈرگەن بولۇپ، 4-ئاپرېل كۈنى ئاخشىمى، كومىتېت ۋەكىللىرى، تىزدىن ئاشىدىغان قېلىن قاردا ئېغىر قەدەملەرت بىلەن (شۇ يىلى قىشتا ئۇزۇن يىلدىن بويان كام كۆرىلىدىغان قاتتىق قار يېغىپ كېتىدۇ) ئۇرۇشتىن بۇرۇن ھىتلېر ئولتۇرغان يەردىن ئىككى بىنا نېرىدىكى لۆۋېنبراۋخاۋۇس بىناسىغا قاراپ يولغا چىقىدۇ. ئۇلار بۇ يەرگە كېلىپ مۇنداق بەلگىلىمە ئېلان قىلىدۇ: "پارتىيە-گۇرۇھلارنى يوقۇتۇش، پۈتۈن پرولېتارلارنى ئىتتىپاقلاشتۇرۇش، سوۋېت رېسبوپلىكىسى قۇرۇلغانلىقىنى ئېلان قىلىش، روسىيە بىلەن ۋېنگرىيە پرولېتارلىرى ئارىسىدا ئاكا-ئۇكىلىق مۇناسىۋەت تىكلەش. شۇ چاغدىلا دۇنيادا ھېچ قانداق كۈچ بىزنىڭ ئومۇمىي يۈزلۈك ئومۇمىخەلق مۈلۈكچىلىك تۈزۈمىگە كۆچۈشىمىزنى توسىيالمايدۇ."
بۇ بىر قېتىملىق قەھۋىخانا ئىنقىلابى بولۇپ، قانلىق ئىنقىلابنىڭ ساددا كۆچۈرۈلمىسى ئىدى. بۇ ئىنقىلابقا ئېرنىست توللېر دېگەن بىر شائىر يېتەكچىلىك قىلىدۇ. بۇ كىشى سەھنە ئەسەرلىرى، رەسىم ۋە شۇنىڭدەك بىناكارلىقنىڭ سەنئەت پاسونىنى ئىسلاھات قىلىش ئارقىلىق ئىنسانىيەت روھى دۇنياسىنى ئەركىنلىككە ئېرىشتۈرۈشنى تەرغىپ قىلاتتى.80 ھۆكۈمەت كابىنتىمۇ بەكلا غەلىتە كىشىلەردىن تەشكىل قىلىنغان ئىدى. ئالايلۇق، ئولتۇراق ئۆي كومىسسارى بويرۇق چۈشۈرۈپ، بۇندىن كېيىن بارلىق ئائىلىلەرنىڭ تاماق يېيىش ئۆيى چوقۇم ئاشخانا ئۆي بىلەن ياتاق ئۆيى ئۈستىگە ئورۇنلاشتۇرۇلىشى شەرت، دېگەندەك غەلىتە تۈزۈملەرنى چىقىرىدۇ. شۇنىڭغا قارىماي، بۇ ئاجايىپ كىشىلەر ئارىسىدا يەنىلا فرانز لىپقا ئوخشاش ئالاھىدە كىشىلەرمۇ بار ئىدى. لىپ، تاشقى ئىشلار كومىسسارى قىلىپ تەيىنلەنگەن ئىدى (بۇ ئادەم يەنە كېلىپ روھى كېسەللىكلەر بالنىسىدا بىر مەزگىل داۋالىنىپ چىققان ئىكەن). ئۇنى بۇ ئورۇنغا تەيىنلىشىگە سەۋەپ قىلىپ كۆرسەتكەن باھانىمۇ بەكلا غەلىتە ئىدى: بۇ ئادەم چاچ-ساقىلىنى رەتلىك ياساپ، دائىم كۈلرەڭ پەلتۇ كىيىپ يۈرىدىغان نەق بىر دېپلوماتتەك كۆرۈنۈشتە بىرسى بولغاچقا بۇ ۋەزىپىگە تەيىنلەنگەنمىش. لىپ دەرھال موسكۋاغا بىر پارچە ھاياجانلىق تېلېگرامما يوللاپ، ئېيسنېرنىڭ ئىزباسارى مىنىستىرلىكتىكى بىر تەرەتخانىنىڭ ئاچقۇچىنى ئوغۇرلىۋالدى دەپ شىكايەت قىلىدۇ؛ شۇنىڭدەك يەنە ۋۈرتتېمبېرگ
98
ۋە شىۋىتسىيىگە ئۇرۇش ئېلان قىلىدىغانلىقىنىمۇ بىلدۈرىدۇ: "بۇ توڭگۇز كۈچۈكلىرى بىزگە 60 دانە پاراۋۇز قەرز بېرىپ تۇرۇشتىن باش تارتقانلىقى ئۈچۈن ئۇلارغا ئۇرۇش ئېلان قىلىشقا مەجبۇرمىز." ھەقىقەتەنمۇ كۈلكىلىك بىر ھۆكۈمەت ئىدى.
13-ئاپرېل كۈنى، يەنى پاسخا بايرىمىدىن ئاۋالقى يەكشەنبە كۈنى، سابىق باش ۋەزىر مىنىستىرى، يەنى ھېلىقى سوتسىئالىست ئوقۇتقۇچى خوفمان، ميۇنخېننى قۇراللىق تارتىپ ئېلىشقا ئۇرۇنغان ۋاقتىدىلا ئىنقىلابمۇ ئاخىرلاشقان ھېسابلاندى. گەرچە ئۇ، جەڭدە ئالاھىدە خىزمەت كۆرسەتكەن ھىتلېرغا ئوخشاش پىشقەدەم ھەربىلەردەك بىر قوشۇن ھېسابلانسىمۇ، بۇ قوشۇن ھەرىكەت باشلاش پۇرسىتىگە زادىلا مۇيەسسەر بولالمايدۇ. بۇنىڭ بىر سەۋەبى، ئىككىنچى پولكنىڭ قىزىللىشىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن خوفمان ئورۇندۇقنىڭ ئۈستىگە چىقىۋېلىپ: "بىزنى بىتەرەپلىكنى ساقلاشقا ئۈندىگەن كىشىلەر توغرا ئېيتىدۇ! چۇنكى بىز ئۇنداق ئوتتۇردا لەيلەپ يۈرىدىغان يەھۇدىيلار ئۈچۈن پوستا تۇرىدىغان ئىنقىلابى قوغدىغۇچىلار ئەمەسمىز!" دەپ توۋلاپ بەرگەن ئىدى. گەرچە ھىتلېر قاتارىدىكى كىشىلەر ميۇنخېن شەھەر قوغداش قىسىملىرىدا بىتەرەپ تۇرۇپ بەرگەن بولسىمۇ، ئاخشىمى گۈگۈم ۋاقتىدا، "خوفمان قوزغىلىڭى" بەرىبىر تارمار قىلىنىپ، ھوقۇق قىزىللارنىڭ قولىغا، يەنى ئېۋگېن لېۋىننىڭ رەھبەرلىكىدىكى قىزىللارنىڭ قولىغا ئۆتۈپ كېتىدۇ. بۇ كىشىنىڭ تېگى-تەكتى پېتىبورگلۇق بولۇپ، ئاتىسى بىر يەھۇدىي سودىگىرى ئىدى. ئۇلار كومپارتىيە تەرىپىدىن ئىنقىلاب تەشكىللەش ئۈچۈن ميۇنخېنغا ئىۋەرتىلگەن ئىدى. ئۇلار شائىر توللېرنى قولغا ئالغاندىن كېيىن، ھاكىمىيەتنى تېزلىكتە رەسمى سوۋېت ھاكىمىيىتى شەكلىگە ئۆزگەرتىدۇ. ئەمما ئۇلار "قىسمەنلىكتە ياكى ۋاقىتلىق بولسىمۇ غەلىبىنى قولغا كەلتۈرگىدەكلا پۇرسەت بولىدىكەن قەتئىي قۇرال ئىشلەتمەسلىك" دېگەن پارتىيە قارارىغا خىلاپلىق قىلىپ، خوفماننىڭ ميۇنخېننى ئىككىنچى قېتىم تارتىپ ئېلىش ئۈچۈن ئالدىراپ-سالدىراپ توپلىغان سەككىز مىڭ كىشىلىك قوشۇنىغا قارشى قويۇش ئۈچۈن باۋارىيە سوۋېت رېسپوپلىكىسى نامىدا بىر مۇنچە قۇراللىق كۈچلەرنى يولغا سالىدۇ. ئۇ كۈنلەردە خوفماننىڭ قۇراللىق كۈچلىرى شەھەردىن 10 چاقىرىم نېرىسىدىكى داچاۋغا كېلىپ يىغىلماقتا ئىدى.
قىزىل ئارمىيە باش قۇماندانى تېخى يېڭىلا كوممۇنىستلار تەرىپىدىن قولغا ئېلىنغان شائىر ئېرنىست توللېر دېگەن كىشى ئىدى. بۇ كىشى تۈرمىدىن چىقار-چىقماي، بىرسىدىن قەرزگە ئالغان ئاتقا مىنىپ خۇددى بۇرۇنقى ۋاقىتلاردىكى كاۋاللېرلارغا ئوخشاش "ئىنقىلاب ئۈچۈن قەتئىي كۈرەش قىلىمەن" دەيدىغان غەيرەت بىلەن جەڭ مەيدانىغا چېپىپ كېتىدۇ. 18-ئاپرېل كۈنى، بۇ قىزىل ئارمىيە رىتسارى قىسىملارغا قوماندانلىق قىلىپ خوفمانغا قارشى ھۇجۇمغا ئۆتىدۇ. ئەمما ئۇ، بىر ئىنسانپەرۋەر، شۇنىڭدەك يەنە لىبىرالىست بىرى بولغىنى ئۈچۈن، ميۇنخېننى قەتئى ئېلىش دېگەن بۇيرۇققا ئەمەل قىلمايدۇ. ئۇ ئاۋال سۆھبەت يولى بىلەن توقۇنۇشتىن ساقلىنىش مەقسىتىدە داچاۋنى توپقا تۇتۇشنى رەت قىلغان ئىدى؛ يەنە بىر سەۋەپ، ئۇرۇش يېڭى باشلانغىنىدا ئەسكەرلىرىنى باشلاپ جەڭگە ئاتلىنىپ ئاساسەن قان تۆكمەي دېگىدەك غەلىبە قازانغان؛ خوفماننىڭ قۇراللىق كۈچلىرى پاراكەندە بولۇپ كەينىگە چېكىنگەن ئىدى. بۇ غەلىبىدىن كېيىن سوۋېت رەھبەرلىكى ئۇلار ئەسىر ئالغان ئوفىتسېرلارنى ئېتىپ تاشلاشنى بۇيرۇق قىلىدۇ. تەبىئىكى، شائىر قوماندان بۇ ئەسكەرلەرنى قويۇپ بېرىدۇ. ئاقىۋەت، ئۇ ئۆزىمۇ قايتا تۈرمىگە تاشلىنىدۇ.
خوفمان، داچاۋ جېڭىدا مەغلۇپ بولغاندىن كېيىن ئامالسىز دۆلەت مۇداپىيە ۋەزىرى نوسكنىڭ "ئەركىن پولك" لىرى ياردىمىنى قوبۇل قىلىشقا مەجبۇر بولىدۇ. ئۇلار ئىنتايىن قىسقا ۋاقىت ئىچىدە ميۇنخېننى ئىشغال قىلىش پىلانىنى تۈزۈپ، بۇ پىلاننى ئىنتايىن مۇۋەپپەقىيەتلىك بىلەن ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ. 27-ئاپرېل كۈنى، ميۇنخېن پۈتۈنلەي قورشاۋغا ئېلىنىدۇ.81
99
قورشاۋدا قالغان قىزىل ئارمىيە قانلىق قىساس ئېلىش ئۈچۈن سوۋېت رېسبوپلىكىسىنىڭ ميۇنخېندىكى دۈشمەنلىرى دەپ قارىغان كىشىلەرنىڭ ھەممىسىنى تۇتۇپ كېلىدۇ. ماتروسلار يەھۇدىي دۈشمىنى بولغان "تۇلې جەمئىيىتى" نىڭ چىرايلىق بىر كاتىپىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان يەتتى ئەزاسىنى تۇتۇپ كەلگەن ئىدى. گۆرۆدە تۇتۇلغان بۇ يۈزدەك ئادەم لۇئىتباۋۇرد ئوتتۇرا مەكتىۋىگە قاماپ قويۇلىدۇ.
29-ئاپرېل كۈنى، ميۇنخېن قورشاۋى بارغانسىرى تارىيىپ قىستاپ كېلىدۇ. شەھەر ئىچىدىكى ئىنقىلابچىلار ھۇلۇققىنىدىن نېمە قىلارىنى بىلەلمەي پاراكەندىچىلىك ئىچىگە چۈشۈپ قالىدۇ. بەزىلەر، ئاقلار مۇھىم پويىز ئىستانسسىلىرىنى ئىشغال قىلىپ بوپتۇ دەپ يالغان خەۋەر تارقىتىدۇ. شۇنىڭ بىلەن قىزىل ئارمىيە قوماندانلىق شىتاۋىدىكىلەردىن توللېر (ئۇ قاماقتىن چىقىپ ئەڭ ئاخىرقى تىركىشىشكە كىرىشىدۇ) ۋە قىزىل ئارمىيە كوماندىرلىرىدىن باشقا كىشىلەر بىرمۇ قالماي تارقىلىپ كېتىدۇ. قىزىل ئارمىيە كوماندىرى ئاقلار قوشۇنىدىن ئەڭ ئاخىرقى قېتىملىق قىساس ئېلىشنى قارار قىلىدۇ. شۇندىن سەل ئاۋال "ئەركىن پولك" بىر تاش كولاش مەيدانىدا 52 نەپەر روسىيە ئەسىرى بىلەن قولىدا تۆمۈرنىڭ سۇنىقىمۇ بولمىغان ئون نەچچە ئىشچىنى قوشۇپ ئېتىپ تاشلىغانلىقى سەۋەبىدىن، مەكتەپتىكى گۆرۆگە ئېلىنغان ئادەملەرنى بىرنىمۇ قويماي ئۆلتۈرۈشكە بۇيرۇق قىلغان ئىدى. توللېر بۇنىڭدىن قورقۇپ نېمە قىلارىنى بىلەلمەي، دەرھال بېرىپ ئۇلارنىڭ قىرغىنچىلىقىنى توساشقا ئۇرۇنغان بولسىمۇ، ئۇ يەرگە بارغىنىدا كامىدا 20 ئادەم ئۆلتۈرۈلۈپ بولغانلىقىنى كۆرىدۇ.
بىر نەپەر ئوقۇغۇچى قىزىل ئارمىيە قالدۇق كۈچلىرى تىزگىنىدىكى يەردىن قېچىپ چىقىپ، بۇ قىرغىنچىلىقتا كۆرگەنلىرىنى "ئەركىن پولك" كوماندىرىغا مەلۇم قىلىدۇ. شۇ سەۋەپتىن ئۇلار ئاخشىمى قاراڭغۇدا شەھەرگە كىرىش بۇيرۇقىنى بېرىدۇ. 1-ماي كۈنى، قوياش چاقناپ تۇرغان ئىللىق بىر كۈن بولغان ئىدى. "ئەركىن پولك" بىر قانچە يولدىن شەھەرگە قاراپ ئېقىن قىلىدۇ. خاۋپتىباھىنخوف بىلەن شۋابىڭ رايونلىرىدا بەزى تىركىشىشلەر كۆرۈلگىنىدىن باشقا، قىسىملار قىينالمايلا تارقاق ئىقىلابىي كۈچلەرنى بېسىقتۇرىدۇ. "ئەركىن پولك" قىسىملىرى ھەممە يەردە قوتقۇزۇلغان شەھەر خەلقى تەرىپىدىن قىزغىن قارشى ئېلىنىدۇ. مارىيېن مەيدانىدا يەنە ئاممىۋىي يىغىنمۇ ئۆتكۈزۈلىدۇ. قىزىل بايراق چۈشۈرۈلۈپ، ئورنىغا باۋارىيە دۆلىتىنىڭ كۆك- ئاق رەڭلىك بايرىقى چىقىرىلىدۇ.
لېنىن، موسكۋادىكى قىزىل مەيداندا داغدۇغىلىق "بىرىنچى ماي" بايرىمى ئاممىۋى يىغىندا كوممۇنىزمنىڭ غەلىبىسىنى ئېلان قىلىۋاتقان پەيتلەردە (يەنى "سوۋېت رۇسىيىسىدىلا ئەمەس، بەلكى سوۋېت ۋېنگرىيىسى بىلەن سوۋېت باۋارىيىسىدىمۇ ئازاتلىقىنى قولغا كەلتۈرگەن ئىشچىلار سىنىپى ئەركىن، ئاشكارە ھالدا ئازاتلىق كۈنىنىڭ بىر يىللىقىنى تەبرىكلىمەكتە" دەپ نۇتۇق سۆزلەۋاتقان پەيتلەردە)، "ئەركىن پولك" ميۇنخېندا قارشىلىق كۆرسەتكۈچى كۈچلەرنىڭ ئۇۋىسىنى چۇۋۇپ، قىزىللار رەھبەرلىرىنى قولغا ئالماقتا ئىدى. ميۇنخېننىڭ چوڭ-كىچىك كوچىلىرى "ئەركىن پولك" نىڭ قولىغا ئۆتۈپ بولىدۇ. كەينىدىنلا ئۇلار لۇدۋىگ كوچىسىدا داغدام قەدەملەر بىلەن ئالغا ئىلگىرلەپ فېلدخېرمھال زالىنىڭ ئالدىدىن ئۆتۈپ كېتىۋاتقىنىدا يەنە پارات قەدەملىرى بىلەن ماڭىدۇ. ئېخرىخاردىت برىگادىسىنىڭ ئەسكەرلىرى باشلىرىغا كىرىس بەلگىلىك مىس قالپاقلارنى كىيىشىپ، "بېشىمىزدا كرىست مىس قالپاق، بىلىكىمىزدە قارا-ئاق-قىزىل يەڭلىك …" دېگەن ناخشا سادالىرى بىلەن پاراتتىن ئۆتىدۇ.
3-ماي كۈنى، ئەركىن باۋۇرىك ميۇنخېننى پۈتۈنلەي تارتىپ ئالىدۇ. بۇنىڭ ئۈچۈن "ئەركىن پولك" نىڭ بەرگەن بەدىلى 68 نەپەر ئەسكەر بولىدۇ. تەبىئىكى، بۇنىڭ قىساسى چوقۇم ئېلىنىشى كېرەك ئىدى. سانت جوزېف جەمئىيىتىنىڭ
100
كاتولىك مورتى بولغان 30 نەپەر ئىشچى بىر قاۋاقخانىدا تىياتىر ئۇيۇنى ئۈستىدە مۇھاكىمە قىلىشىۋاتقىنىدا قولغا ئېلىنىدۇ. بۇ ئىشچىلار ۋىتتېلسباخ ئوردىسىنىڭ گەمىسىگە يالاپ كىرگۈزىلىدۇ. ئۇلاردىن 21 نەپىرى خەتەرلىك قىزىل پاچاق ئۇنسۇر دەپ ئېتىپ تاشلىنىدۇ ياكى شىتىكلىنىپ ئۆلتۈرىلىدۇ. يۈزدەك ئادەم ئەنە شۇنىداق ئۆلتۈرىلىدۇ، يەنە مىڭدەك ئادەم "ئەركىن پولك" قا مەنسۈپ ھەرقايسى قىسىملارغا يالاپ ئاپىرىلىپ سازايى قىلىنىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا، يەنە بىر مۇنچە رەھىمسىز ئۇقتۇرۇشلارنى چىقىرىپ باستۇرۇشنى داۋام قىلىدۇ. بەزى ئۇقتۇرۇشلارنى ئىجرا قىلىش پەقەتلا مۇمكىن ئەمەس ئىدى. مەسىلەن بىر ئۇقتۇرۇش بۇيرۇقىدا قوراللار دەرھال تاپشۇرۇلسۇن، بوي سۇنمىغانلار دەرھال ئېتىپ تاشلانسۇن دېيىلگەن. قانۇن-تەرتىپ نامى ئاستىدا شەھەر خەلقى ئۆيلىرىدىن ھايداپ چىقىرىلاتتى ياكى نومۇسىغا تېگىلەتتى ۋەياكى ئۇرۇپ دەسسىلەتتى. ھەتتا ئۆلتۈرۈلەتتى.82 "ئەركىن پولك" ميۇنخېننى سوۋېت رېسپوپلىكىسى تۆمۈر تاپىنىدىن قۇتقۇزۇپ چىقىدۇ. گەرچە رېسپوپلىكا ھۆكۈمىتى راستىنلا بەكلا چېكىدىن ئاشۇرىۋەتكەن بولسىمۇ، بۇنداق ئازاتلىقنى ئۇلارنىڭ قىلغىنىغا سېلىشتۇرغاندا ھېچنېمىگە ئەرزىمەس جىنايەتلەر دېيىشكە بولاتتى.
"ئاقلار ئەسكەرلىرىنىڭ زوراۋانلىقىنى تەسۋىرلەش ئۈچۈن قېلىن بىر كىتاب يېزىپ چىقسىمۇ ئاز. ― دەيدۇ فرانسىيىنىڭ ميۇنخېن كونسۇلىدا تۇرۇشلۇق ھەربى مەسلىھەتچىسى دوكلاتىدا، ― … خالىغانچە زومىلىق قىلىش بىلەنلا قالماستىن يەنە تەشكىللىك زوراۋانلىقلارمۇ كۆرۈلۈپ تۇراتتى. … ۋەھشىلەرچە قىرغىنچىلىق قىلىشلار، تەسۋىرلىگۈسىز ئېغىر لۈكچەكلىكلەر ھەممە يەرنى قاپلىغان ئىدى. …" ئەمما ئەنگىلىيىلىك ئەلچىخانا ئەمەلدارلىرى بۇ زوراۋانلىق ۋەقەلىرىنى يا ئۆز كۆزى بىلەن كۆرمىگەن ياكى بولمىسا كۆرسىمۇ كۆرمەسكە سېلىۋالغان بولۇپ، بۇ تۈردىكى زوراۋانلىقلارنى سۈكۈت بىلەن تەستىقلىغان بولدى. "بۈگۈنگىچە ئىگەللىگەن ماتېرىياللىرىمىزدىن قارىغاندا، ميۇنخېن سوۋېتى دېگەن بۇ قىسقا مۇددەتلىك تىياتىر، ― دەيدۇ ئەنگلىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكىنىڭ سىياسى ئاخبارات ئىدارىسىنىڭ دوكلاتىدا، ― پۈتكۈل گېرمانىيىدە قانۇن-تۈزۈمنىڭ كۈچەيتىلىشىگىلا سەۋەب بولغانلىقى ئۈچۈن، ئىسپارتاكچىلىق بىلەن بولشېۋىكچىلىكنىڭ خەلق ئاممىسى ئىچىدىكى تەسىرىنى سىرىپ سۈپۈرۈپ تاشلىغان ئىدى." جەمئى مىڭدىن ئارتۇق "ئاتالمىش قىزىل پاچاق"، "ئەركىن پولك" تەرىپىدىن ئۆلتۈرۈلدى. ميۇنخېندا بۇنچە قىسقا ۋاقىت ئىچىدە بۇنچە كۆپ جەسەتنىڭ يىغىلىپ قېلىشى خەلق ئاممىسىنىڭ سالامەتلىكىگىمۇ ئېغىر تەھدىت پەيدا قىلىدۇ. شۇڭا، تونۇلمىغىدەك بولۇپ كەتكەن، ئىگە-چاقىسىز جەسەتلەر بىراقلا خەندەكلەرگە كۆمىۋېتىلىدۇ.

9
غايىلىك ۋاندېرۋۆگېل ياشلىرى، بىر زامانلاردا غايىلىرىنى ئاكوپلارغا بىللە ئېلىپ بارغان بولسا، "ئەركىن پولك" نىڭ جەڭچىسى بولغان بۇ ياشلار مانا ئەمدى بۇ غايىلىرىنى گېرمانىيە كوچىلىرىغا ئېلىپ چىققان ئىدى. "بۇ يېڭى ئەۋلاتلار ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنىڭ جەڭچىلىرى بولۇپ، ئورتا ياۋروپانىڭ جەۋھىرى. ― دەيدۇ بۇ ياشلار تەرىپىدىن باش تاجى قىلىنغان شائىر ئېرنست جيۇڭگېر، ― بۇلار يەپ-يېڭى بىر ئىرق، كۈچلۈك، ئەقىللىق، شۇنىڭدەك غايىلىك جەڭچىلەر. … ئۇلار گېرمانىيىنى قۇتقۇزۇش ئۈچۈن كۈرەش قىلىدىغان جەڭچى. … ئىسسىق قېنىمىز بىلەن يېڭى تىپ يارىتىشىمىز، باۋۇرات مۇشتۇمىمىزغا تايىنىپ ھاكىمىيەتنى تارتىپ ئېلىشىمىز شەرت."
جيۇڭگېرنىڭ بۇ سۆزلىرى، ھەقىقەتەنمۇ ئادولف ھىتلېرنىڭ كۆڭلىدىكى گەپلەر ئىدى. ميۇنخېندىكى قىزىللار
101
ھاكىمىيىتى ھىتلېرنىڭ يۈرىكىنى بېسىپ ياتقان نەپىرىتىنى ئويغۇتىۋېتىدۇ. ميۇنخېن ئازات قىلىنىپ ئۇزۇن ئۆتمەي ھىتلېرنىڭ ھاياتىنى ئۆزگەرتىۋېتىدىغان، شۇنىڭدەك دۇنيا تارىخىنىڭ ئېقىمىنى بۇرىۋېتىدىغان بىر ۋەقە يۈز بېرىدۇ. 1919-يىلى 28-ئىيۇن كۈنى ئۇرۇشتا يېڭىپ چىققان ئىتتىپاقداش دۆلەتلەر ۋېلشال شەرتنامىسىنى ئىمزالايدۇ. گېرمانىيە ھۆكۈمىتى قىلچە كەينىگە سوزماي بۇ شەرتنامىنىڭ پۈتۈن ماددىلىرىنى دەرھال تەستىقلايدۇ. بۇ شەرتنامە ھەقىقەتەنمۇ بەكلا رەھىمسىز تەلەپلەر ئوتتۇرغا قويۇلغان بىر شەرتنامە ئىدى. بۇ شەرتنامە بويىچە گېرمانىيە ئۇرۇشنىڭ بارلىق مەسئۇلىيىتىنى يالغۇز ئۆز ئۈستىگە ئالىدىغان، بارلىق ئۇرۇش چىقىملىرىنى ئۆزى يالغۇز تۆلەشكە مەجبۇرلانغان ئىدى. چوڭ-چوڭ ئىمپىرىيە تۇپراقلىرى تارتىپ ئېلىنغان ئىدى. ئالايلۇق، ئالساس-لوررائىن رايونى فرانسىيەنىڭ قولىغا ئۆتۈپ كەتكەن؛ مالمېدىي رايونى بىلىگىيەگە كېسىپ بېرىلگەن؛ پوسېننىڭ كۆپ قىسمى بىلەن غەربى پروسىيە پولشاغا كېسىپ بېرىلگەن ئىدى. گېرمانىيە قولىدىكى مۇستەملىكىلىرىدىنمۇ ئايرىلىپ قالغان ئىدى. دانزىگ ئۆز ئالدىغا ئەركىن شىتات ھالىغا كەلتۈرۈلگەن؛ سائار، شلېسۋىگ بىلەن شەرقى پروسىيە خەلقىگە ئومۇمخەلق ئاۋاز بىلەن ئۆز تەغدىرىنى ئەركىن تاللاش ھۇقۇقى بېرىلگەن ئىدى. تېخىمۇ ھەددىدىن ئېشىپ كەتكىنى، ئىتتىپاقداش دۆلەتلەر رېيىن دەرياسىنى كامىدا 15 يىل ئىشغال قىلىپ تۇرىدىغان، بۇ دەريانىڭ ئوڭ قىرغىقىدىكى 30 مىل كەڭلىكتىكى يەرلەر ئەسكەرسىز يەر قىلىپ ئايرىلىدىغان بولىدۇ. بۇ شەرتنامىدا يەنە گېرمانىيە سۇئاستى پاراخوتى بىلەن ھەربى ئايروپلانغا ئىگە بولالمايدىغانلىقى، ئارمىيىدىكى ئەسكەر سانىمۇ يۈز مىڭ كىشىلىك قوشۇن بىلەن چەكلىندىغانلىقى بەلگىلەنگەن. شۇنداق قىلىپ، گېرمانىيىنىڭ غۇرۇرى ھەددىدىن زىيادە دەپسەندە قىلىنغان ئىدى.
بۇ يېڭى كۈچ، يەنى يۈز مىڭ كىشىلىك بۇ يېڭى گېرمانىيە دۆلەت مۇداپىيە ئارمىيىسى ئۆزىگە تېگىشلىك بولمىغان بەكلا كۆپ ئىشلارغا ئارلىشىش ھوقۇقىنى دەرھال ئىشقا سالىدۇ. يەنى بۇ ئارمىيىنى بولشېۋىكلارنىڭ تەسىرىدىن ساقلاش مەقسىتىدە قىسىملار ئىچىدە ئاغدۇرمىچىلىق بىلەن شوغۇللىنىدىغان سىياسى پائالىيەتلەرنى تەكشۈرۈش ئورگىنىدىن بىرى قۇرۇلىدۇ. بۇ ئورگان تەكشۈرۈش دائىرىسىنى كېڭەيتىپ ئىشچىلار تەشكىلاتلىرىغا جاسۇس كىرگۈزۈش ۋەزىپىلىرىنىمۇ بەلگىلىشىدۇ.83 بۇ ئورگانغا مەسئۇل قىلىپ تەيىنلەنگەن كاپىتان كارل مايرنىڭ تاللىغان ئادەملىرى ئارىسىدا ئادولف ھىتلېرمۇ بار ئىدى. ھىتلېر بۇ تۈردىكى ئىشلارغا راستىنلا مۇۋاپىق بىر نامزات ئىدى. ئەمما ماير ئۇنى ئۇرۇش مەزگىلىدە كۆرسەتكەن "ئۈلگىلىك ئىش-ئىزلىرى" ئاساسىدا بۇ ئىشقا تاللىغان ۋە ياكى ئۇنىڭغا ئىچ ئاغرىتىپ بۇ ئىشقا تاللىغان بولىشىمۇ مۇمكىن. "مەن ھىتلېرنى تۇنجى قېتىم كۆرگىنىمدە، ئۇ گويا ئىگىسىنى تاپالماي ھالىدىن كەتكەن بىر كۈچۈككىلا ئوخشايتتى. ― دەيدۇ ماير. ئۇ، ھىتلېر ھەققىدىكى تەسىراتى ئۈستىدە توختىلىپ كېلىپ يەنە مۇنداق دەيدۇ: ― ھىتلېر ئەگەر ئاز-تۇلا يېقىن مۇئامىلە قىلىدىغانلا بىرسىنى ئۇچراتسا ئىككىلەنمەيلا ئۆز تەغدىرىنى بۇ ئادەمگە تاپشۇرۇشقا تەييار بىرسىگىلا ئوخشايتتى. … بۇ ئادەم نېمىس خەلقى بىلەن گېرمانىيە تەغدىرىگە قىزىقىدىغان بىرسىدەك كۆرۈنمەيدۇ."
ئەمەلىيەت دەل بۇنىڭ ئەكسىچە ئىدى: ئىنقىلاب نامىدا ئوتتۇرلۇقتا تارقىلىپ يۈرگەن بۇ يۇقۇملۇق كېسەل ھىتلېرنى قاتتىق ئويغا سېلىپ قاتتىق غەم ئىچىدە قالدۇرغان ئىدى. يەنى پانالىق تىلەپ قوينىغا ئۆزىنى ئاتقان بۇ دۆلەتنىڭ تەقدىرىگە ھېچ قاچان بۈگۈنكىدەك كۆڭۈل بۆلۈپ باقمىغان دېيىشكە بولاتتى. بۇنىڭدىن سەل ئاۋال، ھىتلېرنىڭ قولىغا ئىرقچىلىق تەشۋىق قىلىنغان بىر بروشۇر چۈشۈپ قالىدۇ. بۇ كىتابچىنى بىر ئېھتىمالدا ئېكارت يېزىپ چىققان دېيىش مۇمكىن. بۇ كىتابنى كۆرگەن ھىتلېر، بۇنداق بىر كىتابنى ۋيېننادىمۇ كۆرگەنلىكىنى ئەسلەيدۇ. "شۇندىن باشلاپ، بىلىپ-بىلمەي ئىلگىرلەش يولۇمنى قايتا تېپىۋالغاندەك ھېس قىلغان ئىدىم." ئۇنىڭ ميۇنخېن كوچىلىرىدا كۆرگەن-ئاڭلىغانلىرى قەلبىنىڭ چوڭقۇر بىر يەرلىرىدە
102
بېسىلىپ ياتقان يەھۇدىيلارغا بولغان ئۆچمەنلىك تۇيغۇلىرىنى قايتىدىن قوزغىۋېتىدۇ. يەنى يەھۇدىيلار ھەممىلا يەردە ھوقوقنى قولغا كىرگۈزىۋېلىشقان ئىدى: بۇلارنىڭ بېشىدا ئېيسنېر دېگىنى بار بولۇپ، ئۇنىڭ كەينىدىن توللېرغا ئوخشاش ئانارخىست، ئۇنىڭمۇ كەينىدە لېۋىنغا ئوخشاش روسىيەلىك بىر قىزىل پاچاق تۇراتتى. بېرلىندا بولسا روزا رۇكسېمبۇرگ؛ بۇداپىشتتە بېلا كۇن؛ موسكۋادا بولسا تروتسكى، ژىنوۋىيېۋ ۋە كامىنىيېۋ قاتارلىقلار ئەنە شۇنداق ھوقۇق بېشىدىكىلەردىن ئىدى. ھىتلېر بۇرۇن بۇنداق گەپ-سۆزلەرنى ئاڭلىسا قارا چاپلىغانلىق، ئۇيدۇرما دەپ قارايتتى. مانا ئەندى، بۇلارنىڭ راست ئىكەنلىكىگە ئىشىنىشكە باشلايدۇ.
بۇ ئىش ئۈچۈن تاللانغان ھىتلېر ۋە باشقا سىياسى جاسۇسلار ۋەزىپە تاپشۇرۇلۇشتىن ئاۋال، ميۇنخېن ئۇنىۋېلشىتېتىگە ئىۋەرتىلىپ ئۇ يەردە مەخسۇس تەربىيىلىنىدۇ. سىياسى يېتەكچىلەر ئارىسىدا پروفېسسور كارل ئالېكساندېر ۋون مۈللېر بىلەن بىر قاتاردا مىڭىسىنى رادىكال ئوڭچىللىق تەلىماتلىرى بىلەن توشقۇزىۋالغان كونسېرىۋاتىپلارمۇ بار ئىدى. ھىتلېر بۇ ھەقتە توختىلىپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: "مەن ئۈچۈن ئېيتقاندا، بۇ كورۇسقا تاللىنىشىمنىڭ ئەڭ مۇھىم تەرىپى، بۇ يەردە كۆزقارىشى مېنىڭكى بىلەن ئوخشاپ كېتىدىغان يولداشلار بىلەن تونۇشۇش پۇرسىتىگە ئېرىشەلىگەنلىكىم ئىدى. ئەندى مەن ئۇلار بىلەن ھازىرقى ۋەزىيەت ئۈستىدە تەپسىلى پاراڭلىشىپ ماھاكىمە قىلالىشىم مۇمكىن ئىدى. بىز ھەممىمىز مەيلى ھەر تۈرلۈك مەركەزى پارتىيىلەر، سوتسىئال دېموكراتلار پارتىيىسى ياكى نويابىر جىنايىتىنى سادىر قىلغان ھەر قانداق بىر پارتىيە-گۇرۇھنىڭ گېرمانىيىنى كەلگۈسىدىكى يىمىرىلىشتىن قۇتقۇزۇپ چىقالمايدىغانلىقىغا كەسكىن ئىشىنەتتۇق. ئۆزىنى 'بۇرجۇئازىيە مىللەتچى تەشكىلات' دەپ ئاتىۋالغان تەشكىلاتنىمۇ ھەر قانچە ياخشى نىيەتلىك بولىشىدىن قەتئىي نەزەر، يۈز بېرىۋاتقان ھادىسىلەردە بىرەر تەدبىر ئوتتۇرغا قويالالىشى ھەرگىز مۇمكىن ئەمەس دەپ قارايتتۇق."
ھىتلېر، ئۇرۇش دەۋرىلىرىدە ۋېستېنكىرچنېرغا: تىنچلىق دەۋرى كەلگىنىدە يا رەسسام بولىمەن، يا بولمىسا سىياسى ھەرىكەتكە قاتنىشىمەن دەپ ئېيتقان ئىدى. ئۇنىڭ يولداشلىرى قايسى سىياسى پارتىيىگە قاتنىشىشنى ئويلاۋاتىسەن دەپ سورىغىنىدا، "ھېچ بىرىگە" دەپ جاۋاپ بەرگەن. كۇرۇستىكى ھىتلېرغا ئوخشاش كۆزقاراشتىكى يولداشلىرى پەقەت يەپ-يېڭى بىر ھەركەتلا بىزنىڭ ئارزۇيىمىزنى قاندۇرالىشى مۇمكىن دەپ ئويلايتتى. ئۇلار بۇنداق بىر ھەرىكەت تەشكىلاتىغا "سوتسىئالىستىك ئىنقىلابىي پارتىيە" دەپ نام بېرىشنى پۈتۈشكەن بولۇپ، "بۇنداق يېڭىچە تەشكىلاتنىڭ ئىجتىمائىي قارىشى چوقۇم بىرەر ئىنقىلاب قوزغىتالىغىدەك كۈچلۈك بولىشى كېرەك" دەپ قارايتتى.
پروفېسسور ۋون مۈللېرنىڭ كۈيئوغۇلى ― سىڭلىسىنىڭ ئېرى لېكتور گوتفرىيېد فېدېرمۇ ئەنە شۇنداق بىر ھەرىكەت باشلاشقا كۈچەپ ئىلھام بەرمەكتە ئىدى. لېكتور فېدېر، "ئۆسۈم قۇلچىلىقىنى يىمىرىپ تاشلاش" نى مەقسەت قىلىدىغان "جەڭگىۋارلار بىرلەشمىسى" تەشكىلاتىنىڭ قۇرغۇچىسى ئىدى. ئۇنىڭ ئەسلى كەسىپى قۇرۇلۇش ئېنجىنېرى بولسىمۇ ئەمەلىيەتتە ئۇ بىر ئىقتىسادشۇناس ئىدى. لېكتور فېدېر، بۇ كۇرۇستىكى كۇرسانتلارغا ئاكسىيە بېرىژىسى ۋە قەرز كاپىتالىنىڭ ھايانكەشلىك خاراكتېرى بىلەن ئۇنىڭ ئىقتىسادىي خاراكتېرى ھەققىدە لىكسىيە بېرىدۇ. ھىتلېر ئۈچۈن ئېيتقاندا، بۇ مەسىلە ھەقىقەتەنمۇ ئۇنى قىزىقتۇرىدىغان بىر تېما ئىدى. "مەن فېدېرنىڭ بىرىنچى قېتىملىق لىكسىيىسىنى ئاڭلاپلا ئەندى مەن يېڭى بىر پارتىيە قۇرۇشنىڭ مۇھىم ئاساسلىرىدىن بىرى بولغان يەپ- يېڭى ئۇسۇلنى بىلىۋالدىم دەپ ئويلىدىم."84  ھىتلېر، فېدېرنىڭ ئۈسۈم قۇلچىلىقىغا خاتىمە بېرىش قارىشىدىن ئىلھاملىنىپ ماركسىزمنى قايتىدىن تەتقىق قىلىشقا كىرىشىدۇ ۋە "كارل ماركس دېگەن بۇ يەھۇدىينىڭ ئۆمۈر بويى تىرىشىپ يېزىپ چىققان ئەسىرىنىڭ ماھىيىتىنى تۇنجى قېتىم ھەقىقى تۈردە چۈشەنمەكتە
103
ئىدىم" دەيدۇ. ھىتلېر ھەقىقەتەنمۇ ماركسنىڭ «كاپىتال» دېگەن ئەسىرىنى ئاخىرى ئوقۇپ چۈشىنەلىگەنلىكىنى ھېس قىلغان.
بىر قېتىملىق دەرستىن كېيىن، پروفېسسور ۋون مىللېر بىر توپ كۇرىسانتلارنىڭ بىر يەرگە يىغىلىۋېلىپ قاتتىق ھاياجانلانغان ھالدا مۇنازىرە قىلىشىۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ قالىدۇ. "ئۇلار بۇ ئىشقا بەكلا قىزىقىپ قالغاندەك كۆرۈنگەن ئىدى. ئەسلىدە، بۇ يىغىلغانلار ئارىسىدا بىرسى ئوتتۇرىغا چىقىۋېلىپ ئىنتايىن بوش ئاۋازدا ھاياجانلىنىپ گەپ ساتماقتا بولۇپ، سۆزلىگەنسىرى كۈچەپ كېتىۋاتقان ئىكەن. مەن بۇ ئەھۋالنى كۆرۈپ ئاجايىپ بىر تۇيغۇغا كەلگەن ئىدىم. بۇ بىر توپ كۇرسانتلارنى ئەنە شۇ ئادەم گەپ سېتىپ بۇنچە ھاياجانغا سېلىۋەتكەن ئىدى. ئوتتۇرىدا سۆلەۋاتقان بۇ كىشى تاتىراڭغۇ چىراي بىرسى ئىدى. ئۇنىڭ چاچلىرى پاخپىيىپ كەتكەن بولۇپ، ئەسكەرگە پەقەتلا ئوخشىمايتتى. ئەمما بۇرۇتىنى بەكلا رەتلىك ياساتقان بولۇپ، يوغان كۆك كۆزلىرى تەلۋىلەرچە چاقناپ تۇراتتى" دەيدۇ پروفېسسور.
"ئوقۇغۇچىلىرىڭ ئارىسىدا تۇغما ناتىق بىرسىنىڭ بارلىقىدىن خەۋىرىڭ بارمۇ؟" دەپ سورايدۇ پروفېسسور مىللېر بايىقى تاتىراڭغۇ چىراي ئەسكەرنى كاپىتان مايرغا كۆرسىتىپ. كاپىتان مايرمۇ قىزىقىپ "ھاي ھىتلېر، بۇياققا كەل!" دەپ ئۇنى يېنىغا چاقىرىدۇ. ھىتلېر "ھېچكىمنى كۆزگە ئىلمايدىغاندەك بىر قىياپەتتە قىسىنغان ھالدا كېلەڭسىز قەدەملەر بىلەن ماڭغىنىچە" ئۇنىڭ ئالدىغا كېلىدۇ. … شۇندىن كېيىن، ھىتلېردا راستىنلا ناتىقلىق قابىلىيەت بارلىقىنى ھېس قىلغان كاپىتان، كېيىن ميۇنخېندا تۇرىۋاتقان بىر پولكتا سىياسى تەربىيىچىلىككە تەقسىم قىلىدۇ. "مەن بۇ ئىشقا قاتتىق قىزغىنلىق ۋە چىن قەلبىم بىلەن كىرىشىپ كەتتىم. چۇنكى مەن، تۇيۇقسىزلا نۇرغۇن كىشىلەر ئالدىدا نۇتۇق سۆزلەش پۇرسىتىگە ئېرىشكەن ئىدىم. شۇ چاققىچە خىيال قىلىپ زادىلا ئىشقا ئاشۇرالماي كېلىۋاتقان ئىشنى ئەنە شۇنداق باشلىۋالغان ئىدىم. يەنى مەن ھەقىقەتەنمۇ سۆزلەش قابىلىيىتىگە ئىگە بىرسى ئىكەنلىكىمنى شۇ چاغدىلا رەسمى تونىغان ئىدىم." شۇندىن كېيىنكى ھەر قېتىملىق نۇتۇق سۆزلەش جەريانىدا بۇ ئىشتا ھىتلېرنىڭ ئۆزىگە بولغان ئىشەنچى كۈنسايىن ئېشىپ بارىدۇ. ئۇنىڭ ئاۋازى ياخشىلىنىپ ئاخىرى زالدىكى بارلىق بۇلۇڭ-پۇچقاقلارغىچە ئېنىق ئاڭلانغىدەك جاراڭلىق سۆزلىيەلەيدىغان ھالغا كېلىدۇ.
دەسلىۋىدە ئۇنىڭ بىلەن يېقىن بولۇپ ئۆتكەن كىشىلەر ھىتلېرنى ئارىمىزغا كىرگۈزۈلگەن بىر جاسۇس بولسا كېرەك دەپ گۇمانلىنىپ يۈرگەن ئىدى. شۇڭا، ئۇنىڭ دەسلەپكى كىشىلىك مۇناسىۋەتلىرى ئۇنچە بەك ئوڭۇشلۇق بولمايدۇ. مەسىلەن تيېل دېگەن بىر پاكىنەك ئەسكەر ئىلغار كىشىلەرنى ئاشكارە كەمسىتىپ يۈرگىنىدە، ھىتلېر بۇ ئەسكەرنىڭ كەينىگە كىرىۋېلىپ ئۇنى قايىل قىلىشقا ئۇرۇنىدۇ. ھەتتا ئۇنىڭ كەينىدىن كوچىغىچە قوغلاپ چىقىپ گېرمانىيە دۆلىتىنىڭ ئەسلى ۋەزىپىسىنى چۈشەندۈرۈپ كېتىدۇ. ھېلىقى ئەسكەر ئۇنىڭ گېپىنى بېلىدىن تېپىۋېتىپ مۇنداق دەيدۇ: "ئېيتقىنا، ئۇلار سېنىڭ كاللاڭغا تۆككەن يۇندىسىنى يۇيىۋېتىشنى ئۇنتۇپ قالغان ئوخشىمامسەن؟" نەق مەيداندا بولغان بىرسىنىڭ دېيىشىچە، "بۇ گەپنى ئاڭلىغان گېپى تۇلا بۇ ناتىق ھاڭ-تاڭ بولۇپ ئۇنىڭ ئاغزىغا قاراپ تۇرۇپ قالىدۇ. ئۇنىڭغا بىر ھازا تىكىلىپ تۇرغاندىن كېيىن بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلماي كەينىگە بۇرۇلۇپلا كېتىپ قالدۇ."
ھىتلېر ھەتتا بىر ياتاقتا تۇرىۋاتقان ئىككى نەپەر جاسۇس بىلەنمۇ ئەپ ئۆتەلمەيدۇ. ياتاقداشلىرى ھىتلېر دېگەن بۇ ئادەم بەكلا غەلىتە مىجەزلىك بىرسى ئىكەن دەپ بېرىپ كاپىتان مايرغا ئەرز قىلىپ مۇنداق دەيدۇ: "بۇ ئادەم كېچىدە بەكلا كۆپ جۆيۈلۈپ چىقىدۇ، ھەتتا جۆيىلىپ تالاغا چىقىپمۇ كېتىدۇ. بىز ئۇنىڭدىن بەكلا زىرىكتۇق." كاپىتان ئۇنىڭغا ئايرىم بىر ياتاق تېپىپ بېرىدۇ. شۇنداق قىلىپ ھىتلېر ئىككىنچى قەۋەتتىكى كىچىك بىر ئۆيگە كۆچۈپ چىقىۋالىدۇ. بۇ ئۆي ئەسلىدە بىر ئىسكىلات بولۇپ، پەنجىرىلىرىمۇ تاختايدا مىخلىۋېتىلگەن قاراڭغۇ ئۆي بولىشىغا قارىماي ھىتلېر "ئايرىم بىر ئۆيگە ئېرىشكىنىگە
104
بەكلا خوشال ئىدى."
كاپىتان ماير، ھىتلېرنىڭ كىشىلىك مۇناسىۋەت جەھەتتە بەزى ئۇششاق-چۈششەك ئەيىپلىرى بولىشىغا قارىماي، ئۇنىڭ نۇتۇق سۆزلەش قابىلىيىتىدىن يەنىلا قايىل ئىدى. شۇڭا ئۇنىڭغا ميۇنخېن سىرتىدا ئالاھىدە بىر ۋەزىپە تاپشۇرىدۇ. يەنى، لېچفېلد ئۇرۇش ئەسىرلەر لاگىرىدا  گېرمانىيىگە مەجبۇرى قايتۇرۇلغان ئەسىرلەرنىڭ "ئىسپارتاكچىلار" غا ئوخشاش قاراشقا كىرىپ قالغانلىقى ئۈچۈن، "تەربىيىلەپ ھەقىقەتكە قايتۇرۇش" گۇرۇپپىسى تەشكىللەپ ئۇلارنى سوتسىئالىزمغا قارشى ۋەتەنپەرۋەر قىلىپ چىقىش كېرەك ئىدى.
22-ئىيۇل كۈنى بۇ تەشۋىقات گۇرۇپپىسى ميۇنخېندىن يولغا چىقىدۇ. بەش كۈندىن كېيىن، ھىتلېرنىڭ ئۆزىمۇ ئۇ يەردە بىر قېتىملىق ئەمىلى سىياسى تەربىيەگە ئېرىشىدۇ. قايتۇرۇلغان بۇ ئۇرۇش ئەسىرلىرى غەزەپ-نەپىرەتكە تولغان كىشىلەر بولۇپ، گەپلىرىمۇ قوپال ۋە زەھەرلىك ئىدى. ئۇلار ئالدىنىپ ياشلىق باھىرى ۋە ئىستىقبالىدىن پۈتۈنلەي ئۈمىدلىرىنى ئۈزگەن،85 ئۇرۇش مەيدانلىرىدىكى ئاكوپلاردا ھايۋاننىڭ كۈنىنى كۆرگەن، قايتۇرۇلغاندىن كېيىن يۇرتىدا قالايماقانچىلىق، ئاچارچىلىقنى كۆرگەنلىكىدىن دەرت تۆكەتتى. ھىتلېر ئۇلارغا سەۋىرچانلىق بىلەن "ۋېلشال شەرتنامىسى" نىڭ نومۇسىنى، "نويابىر جىنايەتچىلىرى" نىڭ جىنايىتىنى ھەمدە "يەھۇدىيچىلىق بىلەن ماركسىزم دۇنياۋى سۇيىقەستى" نى تىرىشىپ چۈشەندۈرۈش ئارقىلىق، ئۇلارنىڭ ئۆچمەنلىكىنى  بۇ ئىشلارغا بۇرايدۇ. بىرمۇنچە تەقدىرلەش دوكلاتىدا ھىتلېرنىڭ بۇ تۈردىكى خىزمەتلەرگە بولغان قىزغىنلىقى ئالاھىدە تىلغا ئېلىنىپ ماختىلىدۇ. "ئەگەر راست شۇنداق بولغىنىدا، ھىتلېر ئەپەندى ھەقىقەتەنمۇ تۇغما خەلق ناتىقى ھېساپلىنىشى كېرەك. ― دەيدۇ كۈزەتكۈچىلەردىن بىرسى باھالاپ كېلىپ، ― بۇ دېمەك، ھىتلېر ئۆزىنىڭ يالقۇنلۇق نۇتۇقلىرى بىلەن ئاڭلىغۇچىلارغا كۆرسەتكەن جەلىپ قىلىش كۈچى ئارقىلىق ئاڭلىغۇچىلارنىڭ دىققىتىنى مەركەزلەشتۈرۈپ، ئۇلارنى دېگەنلىرىگە ئىشەندۈرەلەيدىكەن دېگەن گەپ."
ميۇنخېنغا قايتىپ كەلگەندىن كېيىنمۇ، گازارمىدىكى ئەسكەرلەرگە ياردەملىشىپ لىكسىيە سۆزلەيدۇ. ئۇنىڭغا يەنە، يېقىندا ميۇنخېندا شەكىللەنگەن 50 ئەتراپىدا رادىكال قاراشتىكى تەشكىلاتلارنى تەكشۈرۈش ۋەزىپىسىمۇ يۈكلەنگەن ئىدى. بۇ تۈر تەشكىلاتلار ئىرقچى ئۇنسۇرلاردىن، كوممۇنىزمچى ئۇنسۇرلاردىن، رادىكال مىللەتچىلەردىن، ئانارخىستلاردىن ۋە چېكىدىن ئاشقان ۋەتەنپەرۋەرلەردىن تەشكىل تاپماقتا ئىدى. بۇ تەشكىلاتلار يەنە "ئىنقىلابى ئوقۇغۇچىلار گۇرۇھى"، "كوممۇنىزمچىلار سوتسىئالىست جەمئىيىتى"، "ئوستارا ئىتتىپاقى" ۋە "يېڭى ۋەتەن" دېگەندەك بىر مۇنچە  گۇرۇھلارغا بۆلۈنۈپ كەتكەن.
شۇ يىلى كۈز ئايلىرىنىڭ باشلىرىدا، ھىتلېرنى ئۆزلىرىنى "نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسى" دەپ ئاتىۋالغان كىچىك بىر سىياسى تەشكىلاتنىڭ بىر قېتىملىق يىغىنىغا قاتنىشىپ كېلىشكە ئىۋەرتىشىدۇ. يىغىن مۇزاكىرىسىدە شۇ قېتىمقى يىغىنغا قاتناشقان 24 كىشىدىن بىرىنىڭ دېيىشىچە، ھىتلېرمۇ مۇنازىرىدە سۆز ئالغان بولۇپ، "ھەقىقەتەنمۇ ياخشى سۆزلىگەن ئىدى" دېگەن بولسىمۇ، ھىتلېر ئۇ ئاخشىمىقى يىغىندىن بەك كۆپ نەرسە ئېسىدە قالمىغان ئىدى. شۇڭا ئۇ «كۈرەش يولۇم» دېگەن كىتابىدىمۇ ئۇ يىغىن توغرىلىق قولغا چىققىدەك بىر نېمە دېيەلمىگەن. بۇ پارتىيىنى شۇ يىلى نەچچە ئاي بۇرۇن ميۇنخېن تۆمۈريول زاۋۇدىنىڭ بىر ئۇستىسى بولغان ئانتون درېكسلېر دېگەن كىشى قۇرۇپ چىققان ئىدى. بۇ جەھەتتە ھىتلېرنىڭ خەۋىرى بار-يوقلىقىغا بىر نېمە دېيىش قىيىن. ئەمما بۇ پارتىيىنىڭ پروگراممىسى سوتسىئالىزم، مىللەتچىلىك ۋە يەھۇدىي دۈشمەنلىكى قاتارلىق كۆزقاراشلارنىڭ غەلىتە بىرلەشتۈرۈلۈشىدىن شەكىللەنگەن ئىدى. ئەمما بۇ پارتىيە ئۆزىنى سىھىرلىك بىر نىقاپ ئىچىگە
105
پۈركىۋالغان بولۇپ، گويا بىرمۇنچە "ئىشچى سىياسىي گۇرۇپپىلار" دىن تەشكىل تاپقاندەك چىرايلىق نام قويىۋېلىشقان ئىدى. ئەسلىدە، بۇ تەشكىلاتنى قۇرۇپ چىقىش ئىشى رۇدولف فرېيخېر ۋون سېبوتتېندورفنىڭ پىلانى ئىدى. سېبوتتېندورفنىڭ ئۆزىمۇ ئاجايىپ سىھىرلىق بىر ئادەم بولۇپ، پاكار بويلۇق، دوغىلاق كەلگەن سېمىز بىرسى ئىدى. ئىككى كۆزى تومپۇيۇپلا چىقىپ قالغان ئىدى. "ئۇ بىر رەسسام بولۇپ، قۇرۇق نەزەرىيە سېتىپ يۈرشنى خالىمايدىغان، ئەپلاتونىزم ئورنىغا كەيپ-ساپانى بەكىرەك ياخشى كۆرىدىغان" بىرى ئىدى؛ "ئاز-تۇلا قۇرالغا خۇمار بىرسى بولسىمۇ، بۇ قىزىقىشىنى ئادەتتە يوشۇرۇپ يۈرەتتى." ئۇمۇ خۇددى ھىتلېرغا ئوخشاش كەلگۈسىدە چوقۇم نېمىس دولقۇنى كۆتۈرۈلۈدىغانلىقىغا ئىشىنەتتى. شۇڭا ئۇ، "نېمىس باۋارىيە شۆبىسىنى قۇرۇشتا 'تيۇتونىك تەرتىپ، يەنى نېمىس تەرتىبى' ئورنىتىش" ئۈچۈن خېلى كۆپ باش قاتۇرغان ئىدى. يەنى، بۇ تەشكىلاتقا ئەزا بولىدىغانلار قەتئىي تۈردە نېمىس بولىشى، شۇنىڭدەك چوقۇم ئۈچ ئەۋلادىغىچە قېنى ساپ نېمىس قېنىدىن بولىشى، ھەر بىر پارتىيە ئەزاسى 'ئىنتېرناتسىيونالىزم ۋە يەھۇدىي مىللىتىگە قارشى كۈرەش' كە ئاكتىپ قاتنىشىش ۋەدىسىنى بەرگەن بولىشى شەرت ئىدى. سېبوتتېندورف، مەملىكەت بويىچە يېيىلغان ئىنقىلاب دولقۇنىنىڭ مەجبۇرلىشى سەۋەبىدىن، ئۇلاردىن ئۆزلىرىنى پەرقلەندۈرۈش مەقسىتىدە دەسلىۋىدە تەشكىلاتىغا ھېچ كاشال چىقارمايدىغان "تۇلې جەمئىيىتى" دەيدىغان بىر ئىسىم قويۇپ نىقاپلىغان ئىدى. شۇنداق قىلىپ، ئۇ ئۇزۇن يىللىق ئارزۇسىنى ئىشقا ئاشۇرۇشقا كىرىشمەكچى بولىدۇ: ئىشچىلارنى ئۆزىنىڭ تەرغىپ قىلغان "خەلقچىلىق" (يەنى 'ۋولكىش' دېگەن بۇ سۆز بىر قارىماققا خەلقچىلىق دېگەن مەنىنى بەرگەندەك قىلسىمۇ، ئاساسلىقى ئىرقچىلىق مەنىسىنى ئىپادىلەيدىغان مىللەتچىلىك بىلەن يېقىن مەنىدىكى بىر سۆز ― ئا. ھ. ئى) ئىشلىرىغا جەلىپ قىلىشنى ئويلىغان. بۇ مەقسەتتە، نۇقۇل تەنتەربىيە خەۋەرلىرى يېزىقچىلىقى بىلانلا شوغۇللىنىدىغان بىر تۇلې ئەزاسىغا "ئىشچىلار سىياسى كۇرژۇكى" قۇرۇپ چىقىش يوليورۇقىنى بېرىدۇ. بۇ كىشى ئانتون درېكسلېرنى تېپىپ كېلىدۇ. درېكسلېر دېگەن بۇ كىشى "مۇكەممەل تىنچلىق" ئۈچۈن ئىسمى بار جىسمى يوق "ئەركىن ئەمگەكچىلەر كومىتىتى" دېگەن ئىشچىلار كۇرژۇكىدىن بىرنى قۇرۇپ چىققان ئىدى.86 ئۇلار بۇ كىشى بىلەن بىرلىكتە "نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسى" دېگەن يېڭى بىر سىياسى تەشكىلات قۇرۇپ چىقىدۇ. بۇ پارتىيىنىڭ تەييارلىق يىغىنى شۇ يىلىنىڭ يانۋار باشلىرىدا كىچىك بىر رېستوران ― فۈرستېنفېلدېرخوفدا چاقىرىلىدۇ. يىغىنغا 24~25 نەپەر كىشى قاتناشقان بولۇپ، ئۇلارنىڭ كۆپۈنچىسى درېكسلېر بىلەن بىرگە ئىشلەيدىغان زاۋۇتتىن كەلگەن تۆمۈريول ئىشچىلىرى ئىدى. درېكسلېر يىغىن قاتناشقۇچىلىرىغا پارتىيىنىڭ ئىككى تۈرلۈك كۈرەش نىشانىنى قىسقىچە تونۇشتۇرۇپ ئۆتىدۇ: بۇ نىشاندىن بىرسى سىنىپلار ئوتتۇرسىدىكى كۈرەشكە خاتىمە بېرىپ، ئىشچىلارنى ماركسنىڭ ئىنتېرناتسيونالىزمىدىن قۇتۇلدۇرۇش؛ يەنە بىرسى، يوقىرى تەبىقە سىنىپتىكىلەرگە بۇ پارتىيىنىڭ ئىشچىلار سىنىپىغا بولغان مەسئۇلىيىتىنى تونۇتۇش ئىدى. درېكسلېر يەنە "بىزنىڭ بىردىن بىر ئېھتىياجىمىز 'نېمىس مىللىتىنىڭ ھۈكۈمرانلىقىنى قوبۇل قىلىش' بولىشى كېرەك" دەپ تەكىتلەيدۇ. ئۇ يەنە كۇرژۇكنىڭ ئىسمىنى "نېمىس مىللىي سوتسىئالىزم پارتىيىسى" (بىر يىل بۇرۇن بوسىمىيىدە قۇرۇلغان، غايىلىرىمۇ ئاساسەن ئوخشىشىپ كېتىدىغان ئوخشاش ئىسىملىك بىر پارتىيىنىڭ نامىدىن ئېلىنغان بولۇپ، ئۇ پارتىيىنىڭ بەلگىسىمۇ كرىست ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ ئۆتۈش زۆرۈر) دەپ ئاتاشنى تەكلىپ قىلىدۇ. ئەمما بۇ تەكلىپكە بەزى كىشىلەر قارشى چىقىپ، پارتىيە ئىسمىدىكى "سوتسىئالىزم" دېگەن قىسمىنى كىشىلەر خاتا چۈشىنىپ قېلىشى مۇمكىن دەپ تۇرىۋالغاچقا نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسى دېگەن بۇ ئىسىمنى قوبۇل قىلىشقان ئىدى.
درېكسلېر، ئۆزىنى ئۇنۇتقان ھالدا پارتىيە نىزامنامىسىنىڭ لايىھىسىنى تۈزۈشكە كىرىشىپ كېتىدۇ. ئۇ، تېخنىك
106
ئىشچىلارنى پرولېتارىيات دەپلا تونۇپ قارىماي، ئۇلارنى يەنە ئوتتۇرا تەبىقە سىنىپىغا مەنسۈپ شەھەر ئاھالىسى دەپمۇ قاراش كېرەك دەيتتى. شۇڭا ئوتتۇرا تەبىقە سىنىپىدىكىلەرنى "چوڭ كاپىتالىستلارنى قۇربان قىلىش" ھېسابىغا ئۇلارنى كېڭەيتىپ كۈچلەندۈرىشى كېرەك دەپ قارايتتى. بۇ نىزامنامىدا يەھۇدىيلارغا قارشى چىقىشنىمۇ ئېھتىياتلىق بىلەن تىلغا ئېلىنغان ئىدى. يەنى "دۆلەت، نېمىسلارنىڭ ئەخلاقى پىرىنسىپ ئۆلچىمىگە زىت كېلىدىغان دىنى ئېتىقات تەربىيىسىنى قوللىماسلىقى كېرەك"، رىئاللىقتا بۇنداق بىر ئىشقا ھەرگىز سۈكۈت قىلماسلىقىمىز كېرەك دەپ قارايتتى. ئىككى ھەپتىدىن كېيىن پارتىيە قۇرۇلۇش يىغىنى تۇلې جەمئىيىتىنىڭ باش شىتابىدا چاقىرىلىدۇ. روھسىز تەنتەربىيە سەھىپە يازغۇچىسى كارل خاررېر پارتىيە رەئىسلىكىگە، درېكسلېر مۇئاۋىنلىققا سايلىنىدۇ.
بۇ پارتىيىدە 6 كىشىلىك كومۇتىتتىن باشقا ھېچنېمىسىلا بولمىغاچقا، بۇ تەشكىلاتنى بىرەر پارتىيە دەپ ئاتاشنىڭ زادىلا ئىمكانىيىتى يوق ئىدى. "قىزىللارنىڭ تەھدىتى مەۋجۇت بولۇپ تۇرىۋاتقاچقا يىغىنىمىز مەخپى چاقىرىلدى، ― دەيدۇ درېكسلېر (ئۇ چاغدا درېكسلېر كەسكىن مىجەزلىك ئەمما ئابرويى يوق، ھەر تۈرلۈك كېسەللىكلەر ئىچىگە پېتىپ قالغان بىرسى ئىدى) ئۇ كۈنلەرنى ئەسلەپ كېلىپ، ― مۇھاكىمە قىلىش، ھۆججەت ئۆگۈنۈش قىلىشتىن باشقا قىلغىدەك تۈزۈك ئىشىمىزمۇ يوق ئىدى. مەن ئۆزەمنىڭ ئويلىغانلىرىمنى «سىياسى ئۇيغۇنۇشۇم» ناملىق بىر كىتابچە شەكلىگە كەلتۈرگەن ئىدىم. مەن بۇ كىتابچىنى قايسى بىر ئىشچىنىڭ كۈندىلىك خاتىرىسىدىن تاللاپ كۆچۈرىۋالغان ئىدىم." ئۇ، روھى ئۇرغۇپ تۇرغان، بۇ كىتابچىنىڭ روھىدىن ئىلھام ئالالايدىغان جاسارەتلىك ھەمدە "بىز ئۈچۈن ھەرىكەتلەندۈرگۈچى كۈچ مەنبەسىنى تېپىپ بېرىدىغان" بىرسىنىڭ تېپىلىشىنى ئارزۇ قىلىپ يۈرگەن ئىدى. "بىزگە قابىلىيەتلىك بىر ئادەم لازىم ئىدى. ئۇ ئادەم چوقۇم كۈچلۈك ئەقىدىلىك، قاراقچى مىجەز، ھېچكىمگە بوي سۇنۇشنى خالىمايدىغان رەھىمسىز، ھەرىكەت باشلىتىش جاسارىتى بولغان بىرسى بولىشى كېرەك" دەپ ئويلايتتى.
12-سىنتەبىر كۈنى، مايىر شىيېر، ھىتلېرنى ئەنە شۇ تايىنى يوق "ئىشچىلار پارتىيىسى" نىڭ يەنە بىر قېتىملىق يىغىنىغا بېرىپ قاتنىشىپ ئۇلارنىڭ ئارىسىدا بىرەر تەۋەككۈلچىنىڭ بار-يوقلىقىنى بىلىپ كېلىشكە بۇيرۇيدۇ. ئەسلىدە، ئۇ يىغىندىكىلەر ئارىسىدا ئۇنداق بىرسىنى ئاختۇرۇشقا توغرا كەلسە، ئۇنداق قاراقچى چىراي ئادەم دەل ئۆزى ئىۋەرتكەن ئادىمى ئادولفتىن باشقىسى بولىشى مۇمكىن ئەمەس ئىدى. شۇ كۈنى گۈگۈم ۋاقتىدا، ھىتلېر، ھېررېن كوچىسىدىكى كىچىك بىر قەھۋەخانا ― ستېرنېكېربراۋ قەھۋىخانىسىغا ئېھتات بىلەن كىرىپ كېلىدۇ. قەھۋىخانىدا 40 قا يېقىن ئىشچى يىغىلغان ئىدى. ئاساسى نۇتۇقچىغا شائىر ئېكارت بەلگىلەنگەن بولسىمۇ ئۇ كېسەللىك سەۋەبىدىن يىغىنغا كېلەلمەيدۇ. شۇڭا، ئۇنىڭ ئورنىغا ئاساسلىق دوكلاتچى قىلىپ ئىقتىسادشۇناس فېدېر بەلگىلەنگەن ئىدى. ئۇ، "كاپىتالىزىمنى قانداق ۋە قايسى ئۇسۇلدا يوقۇتالايمىز" دېگەن تېمىدا دوكلات بەرمەكتە ئىدى.
ھىتلېر، كۇرۇسقا قاتنىشىش جەريانىدا فېدېرنىڭ لىكسىيىلىرىنى نۇرغۇن قېتىم ئاڭلىغانلىقى ئۈچۈن، بۇ يەردىمۇ ئۇنىڭ دوكلاتىنى زوقلىنىپ ئاڭلاپ ئولتۇرىدۇ. شۇنداقتىمۇ بۇ تەشكىلاتتىن تۈزۈك بىر تەسىراتقا ئېرىشەلمەيدۇ. روشەنكى، بۇ تەشكىلاتمۇ خۇددى باشقا نۇرغۇنلىغان تەشكىلاتلاردەك كۆرۈنۈپ قويۇپلا يوقاپ كېتىدىغان تەشكىلات پۇرىقىنى بېرىپ تۇرىدىغانلىقى چىقىپلا تۇراتتى. شۇنىڭدەك، بۇ تەشكىلنىڭ قۇرغۇچىسى ئادەتتىكى بىر ئاممىۋى كلوپنى قانداق قىلغاندا رەسمى بىر سىياسى پارتىيىگە ئايلاندۇرۇشقا بولىدىغانلىقىنى پەقەتلا بىلمەيدىغان بىرسى ئىكەنلىك ئوچۇق كۆرۈنۈپ تۇراتتى. شۇ ئاخشىمىقى يىغىندا ھىتلېر ئىچى پۇشۇپ ئارانلا ئولتۇرىدۇ. فېدېرنىڭ سۆزى تۈگىشى ھامان ئۇف دەپ بىر
107
تىنىۋالىدۇ.87 ئارقىدىن يىغىن ئەركىن مۇنازىرىگە ئوچۇق دەپ ئېلان قىلىنغىنىدا ھىتلېر قوپۇپ يىغىندىن چىقىپ كەتمەكچى بولىدۇيۇ، قانداقتۇ بىر تۇيغۇلىرى ئۇنى يەنە بىر ئاز ئولتار دەپ تارتىۋاتقاندەك ھېس قىلىپ قايتا ئولتۇرىدۇ. ئارىدىن بىر قانچە مىنۇت ئۆتمەيلا ئوتتۇرلۇقتا بىر پروفېسسور باۋارىيىنى پرۇسىيىدىن ئايرىپ مۇستەقىل قىلىۋېلىشىمىز كېرەك دەپ قايناپ كېتىدۇ. بۇ گەپلەرگە چىدىماي قالغان ھىتلېر، ئۇنىڭغا رەددىيە بېرىشكە باشلايدۇ. ھىتلېر، جاراڭلىق ئاۋازدا ئىنتايىن كۈچلۈك جۈملىلەر بىلەن بۇ ھەقتە 15 مىنۇتتەك سۆزلەيدۇ. كېيىن ئۇ، ھېلىقى پروفېسسور "… گېپىم تۈگىمەي تۇرۇپلا سۇغا چۈشكەن ئىتتەك قويرۇقىنى قىسىپ يىغىن زالىدىن چىقىپ كەتتى" دەيدۇ.
ھىتلېرنىڭ نۇتۇق سۆزلەش قابىلىيىتى بىلەن ئۇنىڭ ئاجايىپ مەنتىقىلىق سۆزلىرىدىن درېكسلېر قاتتىق تەسىرلىنىدۇ. شۇ چاغدا ئۇ كاتىۋىغا پىچىرلاپ: "بۇ ئادەم بولىدىغان بىرسىدەك قىلىدۇ، ئۇنىڭدىن پايدىلىنايلى" دەيدۇ. كېيىن بۇ ئادەم بېرىپ ھىتلېرنى بىر چەتكە تارتىپ ئۆزىنى تونۇشتۇرىدۇ. ئەمما كېيىن ھىتلېر كۆزئەينەكلىك، كۆرۈنىشىنىڭمۇ تايىنى يوق بۇ كىشىنىڭ فامىلىسىنىمۇ ئەسلىيەلمەيدۇ. ئۇ كىشى خۇددى بىر دىنىي مورتىنىڭ مۇقەددەس كىتابنى تۇتقازغاندەك ھاياجان ئىچىدە ئۆزىنىڭ 40 بەتلىكلا كېلىدىغان مۇقاۋىسى شاپتول چېچىكى رەڭلىك بروشۇرىنى ھىتلېرنىڭ قولىغا تىقىشتۇرغىنىچە: "بۇ كىتابنى ئەستايىدىل بىر ئوقۇپ چىقىڭ، ئاندىن قايتا كۆرۈشەيلى" دېگەندەك بىر نېمىلەر دەپ كۇسۇرلاپ كېتىدۇ.
ھىتلېر گازارمىدىكى ئىككىنچى قەۋەتكە جايلاشقان كىچىك ھۇجرىسىغا كىرىپ خۇددى باشقا كۈنلەردەك كۆزىگە ئۇيقۇ كەلمەي، چاشقانلارنىڭ يىيىشى ئۈچۈن باۋۇرغا بولكا ۋە تاماق قالدۇقلىرىنى سېپىش بىلەن مەشغۇل  بولىدۇ. ئادولف يېتىشتىن بۇرۇن بۇنداق چاشقان بېقىشنى ئۆزىگە بىر ئادەت قىلىۋالغان ئىدى. ئۇ ئەسلىمىسىدە ھەر كۈنى تاڭ سەھەردە "بۇ ئۇششاق جانىۋارلارنىڭ مەززىلىك پۇراپ تۇرغان ئاشقان-تاشقان تاماق قالدۇقلىرى ئەتراپىدا ئولۇشۇپ ئويناقشىپ كېتىشلىرىنى تاماشا قىلىپ جىم يېتىۋالاتتىم. ئاچچىق تۇرمۇش ئەمىلىيىتى جەريانىدا ئاچلىقنىڭ نېمىلىكىنى ياخشى بىلگەنلىكىم ئۈچۈن، بۇ چاشقانلارنىڭ يەيدىغاننى كۆرۈپ خوشاللىقىدىن ئويناقشىپ كېتىشىنىڭ سەۋەبىنى ياخشى چۈشىنەتتىم."
شۇ كۈنى سەھەر سائەت بەشلەردە، كېچىچە ئۇخلىيالماي چىققان ئادولف، كارىۋىتىدا ياتقىنىچە يەردىكى چاشقانلارنىڭ يەيدىغاننى تالىشىپ بىر-بىرسى بىلەن ئۇرۇشۇپ كېتىشلىرىنى تاماشا قىلىدۇ. شۇ پەيتتە ئۇنىڭ خىيالىغا ھېلىقى ئىشچىنىڭ، درېكسلېرنىڭ مەجبۇرى تۇتقۇزۇپ قويغان بروشۇرى ئېسىگە كېلىدۇ. ھىتلېر ئىختىيارسىزلا بۇ كىتابنى ۋاراغداشقا باشلايدۇ. كىتابنىڭ بىرىنچى بېتىنى ئوقۇپلا بۇ كىتابقا قىزىقىپ قالىدۇ. "مەن ئىختىيارسىز ھالدا بۇ كىتابتا ئۆزەمنىڭ بېشىدىن ئۆتكەن كۈنلىرىمنى كۆرگەندەك بولدۇم" دەيدۇ ھىتلېر ئەسلىمىسىدە. ئەتىسى، ئۇ بروشۇردىكى كۆزقاراشلار كاللىسىدىن چىقماي كەچكىچە ئۇنى ئويغا سېلىپ يۈرىدۇ. "مىللى سوتسىئالىزم" ئاتالغۇسى، "يېڭى دۇنيا تۈزۈمى" دېگەن سۆزلەر بىلەن كىتابتىكى ئوتتۇرىغا قويۇلغان بەزى پەرەزلەر، يەنى بۇ يېڭى پارتىيە يوقۇتۇپ قويغان غايە، ئىزىلىشكە ئۇچراۋاتقان ھوقۇقسىز ئىشچىلار، ھەتتا دۆلەت كادىرلىرى بىلەن ئوتتۇرا دەرىجىلىك سىنىپلاردىن تۆۋەن قاتلامدىكى كىشىلەرنىلا ئۆزىگە جەلىپ قىلىشنى تەرغىپ قىلىشى ئۇنى ئۇزۇنغىچە ئويلاندۇرۇپ قويىدۇ.
شۇنداقتىمۇ، ئۇ، بۇ كىتابنى ئۇنتۇپ بۇ تۈر خىياللاردىن پاتلا قۇتۇلىدۇ. كېيىن بىر كۈنى ئۇ بىر پارچە پوچتا ئاتكىرتكىسى تاپشۇرۇپ ئالىدۇ. ئۇنىڭدا ھىتلېرنىڭ "نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسى" گە ئەزا قىلىپ قوبۇل قىلىنغانلىقى ئۇقتۇرۇلغان ئىدى. بۇنىڭدىن ھىتلېر بەكلا ھەيران بولىدۇ. بۇ ئاتكىرتكىدا يەنە، ئۇنى چارشەنبە كۈنى چاقىرىلىدىغان كومىتىت يىغىنىغا قاتنىشىپ بېرىشى تەكلىپ قىلىنغان ئىدى. ھىتلېر ئۆز ئالدىغا بىر پارتىيە قۇرۇپ چىقىشنى كۆڭلىگە پۈكۈپ
108
يۈرگەنلىكى ئۈچۈن، تەييار باشقا ھەر قانداق بىر پارتىيىگە ئەزا بولۇش نىيىتى يوق ئىدى. شۇڭا ئۇ، بۇ ئاتكىرتكىدىكى تەكلىپنى كۆڭلىدە قاتتىق رەت قىلىدۇ. شۇنداقتىمۇ، ئۇلارنىڭ نېمە دېمەكچى ئىكەنلىكىگە بولغان قىزىقىشىنىمۇ بېسىۋالالماي، بېرىپ بۇ غەلىتە تەشكىلاتنىڭ يىغىنىنى كۆرۈپ باقمايمۇ دېگەن خىيالغا كېلىدۇ.
بۇ قېتىمقى يىغىن يەنە شۇ ھېررېن كوچىسىدا، ئەمما باشقا بىر تۆۋەن دەرىجىلىك قەھۋىخانا بولغان ئالتېس روزېنبادتا ئۆتكۈزىلەتتى. ھىتلېر، غۇۋا يۇرۇپ تۇرغان بىرمۇ ئادەم يوق تىپ-تىنچ رېستوران زالىدىن كەينى تەرەپكە ئۆتىۋىدى، تۆت كىشىنىڭ بىر ئۈستەل ئەتىراپىدا ئولۇشۇپ ئولتۇرغانلىقىنى كۆرىدۇ. ئۇلارنىڭ ئارىسىدا ھېلىقى بروشۇرنىڭ ئاپتورىمۇ بار ئىدى. درېكسلېر "نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسى" گە شەرەپ بىلەن ئەزا بولغانلىقى ئۈچۈن ئۇنى قىزغىن تەبرىكلەيدۇ ("مانا ئەندى بىزنىڭمۇ گەپكە ئۇستا ئاۋسترىيىلىك ئەزايىمىزدىن بىرسى بار بولدى!" دېگەن ئىدى كومىتىت ئەزالىرىدىن بىرسىگە). درېكسلېر ئۇنىڭغا، بىز مەملىكەتلىك تەشكىلى رەئىسىمىز خاررېر ئەپەندىنى كۈتۈپ ئولتارغان ئىدۇق دەيدۇ.
تەنتەربىيە خەۋەرلەر يازغۇچىسى بولغان رەئىس ئاخىرى كېلىدۇ. بۇ كىشى تۇغۇلىشىدىن تارتىپلا مايماق پۇت بىرسى بولۇپ،88 كۆرىنىشى بەكلا سەت، كىيىنىشىمۇ رەتسىز ئىدى. يىغىندا، ئۇ ئاۋال ئالدىنقى يىغىنلارنىڭ يىغىن خاتىرىلىرىنى ئوقۇپ ئۆتتى. ئارقىدىن كاسسىر دوكلات قىلىپ، ھازىرچە پارتىيىنىڭ ئارانلا 7 مارك 50 پىنىك پۇلى بارلىقىنى ئېيتىدۇ. ئاندىن كەلگەن خەت-چەكلەر ئوقۇلۇپ ئۇزۇن-ئۇزۇن مۇنازىرە قىلىنىدۇ. بۇ ئىشلار ھىتلېر پەرەز قىلغىنىدىنمۇ بەكرەك زىرىكىشلىك ئىشلار ئىدى. "نېمە دېگەن قورقۇنۇچلۇق، ھەقىقەتەنمۇ قورقۇنۇچلۇق! بۇنداق ئەھۋاللار كلوپلاردىكى ئەڭ ناچار ئەھۋالغا قالغىنىدىنمۇ بەكرەك ناچار بىر ئەھۋال ئىدى! مەن مانا شۇنداق بىر تەشكىلاتقا ئەزا بولامدىكەنمەن؟" نۆۋەت يېڭى پارتىيە ئەزاسىغا مۇناسىۋەتلىك مەسىلىگە كەلگىنىدە، ھىتلېر ئۇلاردىن پارتىيە تەشكىلاتىنىڭ بۈگۈنكى قاراشلىرى ۋە تەشكىلى-پائالىيەتلىرى ھەققىدە بىرمۇنچە سۇئاللارنى سورايدۇ. ئاخىرى بۇ پارتىيىنىڭ تۈزۈك بىر نىزامنامىسىمۇ يوق، تەشۋىقات ۋاراقمۇ تارقىتىپ باقمىغان، ھەتتا ھېچ بولمىغاندا بىرەر رېزىنگە تامغىسىنىڭمۇ يوقلىقىدىن خەۋەر تاپىدۇ. ئەگەر بار دېيىلسە، ئۇلاردا ساپ بىر ئارزۇنىلا بار دېيىشكە بولاتتى. ئۇ، بۇ ھەيئەتلەرگە بىر قۇر كۆز يۈگۈرتۈپ چىقىدۇ: ئۇلارنىڭ ھېچ قايسىنىڭ كۆڭلىدە بىرەر سان يوقلىقىنى، پىكىرلىرىنىڭ بەكلا تۇتۇق ئىكەنلىكىنى سېزىدۇ.
ھىتلېر بۇ كۆرگەنلىرىنىڭ ھېچ بىرسىگە رازى بولمىسىمۇ، يەنىلا بۇ تەشكىلگە ئەزا بولايمۇ-بولماي دېگەن مەسىلىدە ئېنىق بىر پىكىرگە كېلەلمەيدۇ. بۇ ئىش، ئۇنىڭ ھاياتىدىكى جاۋاپ بېرىش ئەڭ قىيىن مەسىلىلەردىن بىرى ھېسابلىناتتى. شۇنىڭدىن كېيىنكى ئىككى كۈن جەريانىدا ئۇنىڭ ئىچىدە ئىككى شەيتىنى تىنماي بىر-بىرسى بىلەن مۇنازىرە قىلىپ ئۇرۇشۇپ چىقىدۇ: ئەقلى ئۇنى دەرھال رەت قىلىشىغا ئۈندىسە، تۇيغۇلىرى ماقۇل دە، دەپ تۇرىۋالماقتا ئىدى. ئۇ خېلى بۇرۇنلا چوقۇم سىياسەت بىلەن شوغۇللىنىش يولىغا كىرىمەن دەپ قەسەم بەرگەن بولسىمۇ، كۆزئالدىدىكى بۇ كۈلكىلىك تەشكىلات ھەقىقەتەنمۇ تايىنى يوق بىر تەشكىلات ئىدى. شۇنداقتىمۇ بۇ تەشكىلاتنىڭ مۇنداق بىر ئەۋزەللىكى بارلىقىنى ئىنكار قىلىشقىمۇ بولمايتتى: بۇ تەشكىلات ئەقىدىلىرى قېتىپ كەتكەن رەسمى بىر تەشكىلات ھالىغا كېلىپ بولالمىغان ئىدى. شۇڭا بۇنداق بىر تەشكىلاتقا قاتنىشىپ، ئۇنى خالىغان شەكىلدە يېتەكلەپ، ئۆزى ھەرىكەت پىلانلاپ تەرەققى قىلدۇرالىشى مۇمكىن ئىدى. بۇ تەشكىلات بەكلا كىچىك تەشكىلات بولغاچقا، خالىغىنىچە يىتەكلىيەلەيدىغانلىقىغا ئىشەنچى كامىل ئىدى.
ھىتلېر، بۇ تەشكىلاتنىڭ يىغىنلىرىغا قاتنىشىپ يۈرۈپ سەزگەن ئەھۋاللىرىنى كاپىتان مايرغا دوكلات قىلىدۇ. كاپىتانمۇ بۇ  ئەھۋاللارنى يوقىرى دەرىجىلىك بىر قانچە ئوفىتسېر بىلەن بىر نەچچە كاپىتالىستقا مەلۇم قىلىدۇ. كاپىتان، ئۇلار بىلەن ھەر
109
ھەپتىدە بىر قېتىم "تۆت پەسىل" رېستۇرانتىدا باش قوشۇپ گېرمانىيە ھەربى كۈچلىرىنى قايتىدىن قۇرۇپ چىقىشنىڭ ھەر تۈرلۈك چارىلىرى ئۈستىدە مۇھاكىمە قىلىشاتتى. ئۇلار بۇ كىچىك تەشكىلات ھەققىدە مۇھاكىمە قىلىشقاندىن كېيىن، پەقەت نېمىس ئىشچىلىرىنىڭ ھىمايىسىگە تايىنىش ئارقىلىقلا مەقسەتكە يەتكىلى بولىدىغانلىقىنى،بۇنىڭ ئۈچۈن بۇ كىچىك تەشكىلات ― "نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسى" نى باشلىنىش نوقتىسى قىلىپ تاللىۋېلىپ ھەرىكەت باشلاش قارارىغا كېلىدۇ. كاپىتان مايرنىڭ دېيىشىچە، بىر كۈنى گېنېرال لۇدېندورف تۇيۇقسىزلا ئۇنىڭ ئىشخانىسىغا كىرىپ كېلىدۇ. ئۇ، ھىتلېرنىڭ بۇ تەشكىلاتقا ئەزا بولۇپ، بۇ پارتىيىنى قۇرۇپ چىقىش جەھەتتە ياردەمچى بولىشىغا رۇخسەت قىلىش كېرەكلىكىنى بىلدۈرىدۇ.
يېڭىدىن تەشكىللەنگەن گېرمانىيە ئارمىيىسىنىڭ ئەسكەرلىرى ھەر قانداق بىر سىياسى تەشكىلاتقا ئەزا بولىشى ئەسلىدە قانۇنغا خىلاپلىق قىلغانلىق ھېسابلىناتتى. ئەمما "لۇدېندورفنىڭ كۆڭلى ئۈچۈن (ئۇ ھەربىيلەر ئارىسىدا يەنىلا ھۆرمەت قىلىناتتى) بۇ قائىدىنى بۇزۇپ، ھىتلېرگە بۇ ئىشچىلار پارتىيىسىگە قاتنىشىپ ئۇلارنىڭ پارتىيىسىنىڭ كۈچلىنىشىگە ياردەمچى بول، دەپ بويرۇق قىلدىم. بۇنىڭ ئۈچۈن ئادولفقا ھەپتىسىگە بۈگۈنكى پاخاللىشىپ كەتكەن پۇل ھېساۋىدا 20 مارك پۇل بېرىلىدىغان بولدى" دەيدۇ كاپىتان ماير. شۇڭا، مەلۇم مەنىدىن ئېيتقاندا، ھىتلېر ئەسلىدە ئۆزى قىلماقچى بولىۋاتقان بىر ئىشنى ۋەزىپە شەكلىدە بويرۇق بىلەن تاپشۇرۇپ ئالغان دېيىشكىمۇ بولاتتى. شۇنداق قىلىپ، ھىتلېر "نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسى" (نېمىسچە "داپ" ياكى د ئا پ) نىڭ رەسمى ئەزاسى بولۇپ تىزىمغا ئالدۇرۇپ، پارتىيە ئەزالىق كىنىشكىسىنى ئالىدۇ.
ھىتلېر سىياسىي پائالىيەتلەرگە قەدەم قويۇش بىلەن تەڭ ئىدىيىۋى جەھەتتىمۇ زور دەرىجىدە ئىلگىرلەيدۇ. بۇنىمۇ كاپىتان مايرنىڭ بۇيرۇقىنىڭ بىر نەتىجىسى دېيىش مۇمكىن. مەسىلەن، بىر قېتىم مائارىپ ساھەسىدىن بىر ئوقۇغۇچى يەھۇدىي تەھدىتى مەسىلىسىگە ئائىت ماتېرىيال بىلەن تەمىنلەش ئىمكانىيىتىنىڭ بار-يوقلىقىنى سوراپ خەت يازىدۇ. كاپىتان ماير بۇ ئىشقىمۇ ھىتلېرنى بەلگىلەپ، ئۇنىڭ بۇ مەسىلىگە جاۋاپ تېپىشىنى بۇيرۇق قىلىدۇ. ستېرنېكېربراۋ يىغىنىدىن 4 كۈن ئۆتكەن بىر كۈنى، ھىتلېر ئۇزۇن يېزىلغان بىر پارچە جاۋاپ خەت تەييارلايدۇ. بۇ جاۋاب خەتتە ھىتلېرنىڭ يەھۇدىيلار مەسىلىسىنى ھەل قىلىش ئۇسۇلى جەھەتتە قولغا كەلتۈرگەن ھەيران قالارلىق ئىلگىرلىشى ئېنىق ئوتتۇرىغا قويۇلغان ئىدى. ئۇنىڭ يازغان بۇ خېتى پۈتۈنلەي يەھۇدىيلارغا قارشى ھۇجۇم قىلىنغان سۆزلەر بىلەن تولغان بولۇپ، بۇنداق سۆزلىرىنى كېيىن ھەممە كىشى تولۇق بىلىپ كېتىدۇ: "يەھۇدىيلار دېموكراتىيىنىڭ ئىچىگە سوقۇنۇپ كىرىۋېلىپ، خەلق ئاممىسىنىڭ قەلبىنى ئالدامچىلىق يولى بىلەن قولغا كەلتۈرىۋالغان؛ ئۇ مەلئۇنلار خەلقنىڭ غۇرۇرى ئالدىدا ئۆمۈلەپ ماڭغاندەك قىلغىنى بىلەن، ئۇلار پەقەت پۇل دېگەن بۇ نەرسىنىڭ ھۆرمىتىنى قىلىشنىلا بىلىدۇ. … بۇ نەرسىلەرنىڭ ھەر بىر ھەرىكىتى، خەلقىمىزنى بۇ ئىرقنىڭ سىل كېسىلى بىلەن يۇقۇملاندۇرۇشى بىلەن نەتىجىلەنمەكتە." ھىتلېر بۇ خېتىدە خۇلاسىلاپ كېلىپ، يەھۇدىي دۈشمەنلىك نىزامنامىسىدا ئۇلارنى چەتئەللىك ئىرقىدىن كەلگەنلەر دەپ قاراپ، قانۇنى يول بىلەن يەھۇدىيلارنىڭ بەزى ئالاھىدە ھوقۇقلىرىنى بىكار قىلىشتىن ئىش باشلاش شەرت دەپ قارايدۇ. "شۇنداقتىمۇ، شۇنىڭغا تولۇق ئىشىنىشكە بولىدىكى، ئەڭ ئاخىرقى مەقسىدىمىز يەھۇدىيلارنى قەتئىي تۈردە سۈپۈرۈپ تاشلاش89 (بۇ يەردە ئىشلىتىلگەن 'ئېنتېرنۇڭ' سۈپۈرۈپ تاشلاش دېگەن مەنىسىدىن باشقا قۇمۇرۇپ تاشلاش، يەنى يەھۇدىيلارنى گېرمانىيەدىن قوغلاپ چىقىرىش دېگەن مەنىنى بىلدۈرۈش بىلەن بىرگە يەنە، ئۇلارنى يۇلۇپ تاشلاش، يەنى يەھۇدىيلارنى يوقۇتۇش مەنىسىنىمۇ بىلدۈرۈشى مۇمكىن) بولىشى كېرەك" دەيدۇ.
بۇ جاۋاب خەت، ھىتلېردىن قالغان تۇنجى سىياسىي ماتېرىيال ھېسابلىناتتى. شۇنىڭدەك يەنە بۇ ماقالىسى ئارقىلىق ھىتلېر يەھۇدىي ئۆچمەنلىكىنى تۇنجى قېتىم ھەقىقى سىياسى پروگرامما ھالىتىگە كەلتۈرگەن ھېسابلىناتتى.
110


ئىككىنچى بۆلۈم
بىخلىنىش دەۋرى ― سىياسىي ھەرىكەتنىڭ شەكىللىنىشى

4. بىر سىياسى پارتىيىنىڭ دۇنياغا كېلىشى93
1919~1922

1
يۇنىل ئوپال سىلىقلاش مېيى

0

تېما

1

دوست

180

جۇغلانما

يىڭى ئەزا

ئۆسۈش   60%

ئەزا ئۇچۇرى
تىزىم نۇمۇرى:  30580
يازما سانى: 12
نادىر تېمىسى: 0
مۇنبەر پۇلى: 0
تۆھپە : 56
توردىكى ۋاقتى: 15
سائەت
ئاخىرقى: 2015-4-14
يوللىغان ۋاقتى 2014-8-8 20:41:18 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش

ئىككىنچى بۆلۈم
بىخلىنىش دەۋرى ― سىياسىي ھەرىكەتنىڭ شەكىللىنىشى

4. بىر سىياسى پارتىيىنىڭ دۇنياغا كېلىشى93
1919~1922

1
ھىتلېر، "مەن بۇ كىچىك گۇرۇپ كىشىلەر ئارىسىغا كىرىپ كەلگەن ۋاقتىمدا، سىياسى پارتىيە پائالىيەتلىرى ياكى سىياسى ھەرىكەت بىلەن شوغۇللىنىشتا قىلچە قىينالمىدىم" دەيدۇ. ئەسلىدە شۇ يىلى كۈزدە، ئىشچىلار پارتىيىسى ھىتلېرغا ئۇنىڭ ئىدىيىسىنى تەشۋىق قىلىدىغان تەشۋىقات سورۇنىنى ئۆتكۈزۈپ بەرگەن ئىدى. خۇددى ماننېرھېيم كۇتۇپخانىسىدا تۇنجى قېتىم ئۇنىڭ ئۆچمەنلىكى ئوتتۇرىغا چىقىپ غايە بولۇپ شەكىللىنىشكە باشلىغىنىدەك، ھەممىدىن نارازى بولۇپ يۈرگەن بۇ بىر ئۇچۇم كىشىلەر ئۇنىڭغا لازىملىق ھەرىكەتلەندۈرۈش كۈچىنى ئاتا قىلغان ئىدى.
ئۇنىڭ بىرىنچى ئورۇندىكى ۋەزىپىسى، ئاساسەن تالىشىپ مۇنازىرىلىشىشتىن باشقا قىلىدىغان ئىشى بولمىغان بۇ تەشكىلاتنى مەخسۇس سىياسى ئورگان ھالىتىگە كەلتۈرۈش ئىدى. "پۈتكۈل پارتىيە كومۇتېتىغا ۋەكىللىك قىلىدىغان ئادەم شۇ 7 نەپەرلا ئادەم ئىدى. شۇڭا بۇ تەشكىلنى بىرەر ئاممىۋى كلوبتىن باشقا نەرسە ئەمەس دېيىشكىلا بولاتتى." گېزىتلاردا شۇ ۋاقىت ھەققىدە ئېلان قىلىنغان چاتما ھىكايىلاردا، ― دەيدۇ ھىتلېر ئەسلىمىسىدە ئۇ كۈنلەرنى قىزىقارلىق تەسۋىرلەپ، ― 1919-يىلقى ميۇنخېندىكى كۈنلىرىمىز ھەقىقەتەنمۇ مۇشەققەتلىك كۈنلەر ئىدى. چىراقنىڭ يېغى تۈگەي دەپ پىلدىرلاپ تۇرغان، ئەخلەتلەر دۆۋىلىنىپ كەتكەن، قالايماقانچىلىق، يىرتىق- ياماق كىيىنگەن كىشىلەر، نامىرات ئەسكەرلەر، قىسقىسى، شۇ تۆت يىللىق ئۇرۇش بىلەن ئىنقىلاب دېگەن سېسىق نامى پۈر كەتكەن پاجىئە ئاقىۋىتىنىڭ ئېچىنىشلىق كۆرۈنۈشلىرى ئىدى."
روزىنباردنىڭ كەينى ھۇجرىسىدىكى يىغىنخانىدا، ھەر قېتىملىق يىغىندا ئىشلىتىدىغان چىراق پىلدىرلاپ يېنىپ تۇرىدىغان بىر كىرسىن چىرىقى ئىدى. "بىز يىغىن ئاچقاندا … قىياپەتلىرىمىز قانداق ئىدى دەيسىلەر؟ بەكلا ۋەيرانە ئىدۇق. ھەربىيچە قىسقا ئىشتان، تولا بويىلىپ پىتى قالمىغان كونا چاپان، بېشىمىزغا كەيگىنىمىز بىر-بىرىمىزنىڭكىگە ئوخشىمايدىغان ياغلىشىپ پارقىراپ كەتكەن قالپاق-كەپكىلەر، ئايىقىمىزغا كەيگىنىمىز تۇلا قونجىلاپ تىتىلىپ كەتكەن كونا ئۆتۈك، قولىمىزدا ئۆزىمىز ياسىۋالغان ياغاچ ھاسسا." ئۇ كۈندىكى ئۇنىڭ قىياپىتى  ھەقىقەتەنمۇ خەلق ۋەكىلى ئىكەنلىكىنى كۆرسىتەتتى.
"يىغىنىمىز ھەر دائىم شۇ بىر قانچە كىشى بىلەنلا ئېچىلاتتى. … ئاۋال ئۆزئارا قېرىنداشلارچە سالاملىشاتتۇق. ئاندىن ھەممە بىر-بىرلەپ، "جايلارغا ئۇرۇق چېچىلدى، ھەتتا بۇ چېچىلغان ئۇرۇقلار يىلتىز تارتىپ بىخلىنىشقا باشلىدى، دەپ
111
مەلۇمات بېرىشەتتى؛94 ئاخىرىدا ئۇلار بىزنىڭ بۇ ئىشلارنى ئورتاق دوكلات قىلىش ئىمكانىمىز يوقمۇ، دەپ سورىشاتتى. بىز ھەر دائىم ئايرىم بىرلا ئورگان ھالىدا پالىيەت قىلىشنىلا تەكىتلەيتتۇق. پائالىيەت راسخوتى ئۈچۈن بىزدە ئادەتتە ئارانلا بەش مارك پۇلىمىز بولاتتى. ئەمما ھەر قېتىملىق پائالىيىتىمىز ئۈچۈن ھېچ بولمىغاندا 17 مارك پۇل خەجلەشكە مەجبۇر ئىدۇق."
ھىتلېر ئاخىرى كومىتىت ئەزالىرىنى چوڭىراق بىر يىغىن ئۇيۇشتۇرۇش ئارقىلىق پارتىيە ئەزا سانىنى كۆپەيتەلىشىمىز مۇمكىن دەپ قايىل قىلىدۇ. ئادولف، ھەربىي لاگىردا روتىسىنىڭ خەت ماشىنكىسىدىن پايدىلىنىپ بۇ قېتىمقى يىغىلىشقا تەكلىپ قىلىنىدىغان كىشىلەرگە ئىۋەرتىلىدىغان باغاقلارنى ئۆز قولى بىلەن بېسىپ چىقىدۇ. يەنە بەزىلىرىگە قولدا يازغان باغاق تەييارلايدۇ. تۇنجى قېتىم ئۇيۇشتۇرۇلغان بۇ مىتىنگ ئاخشىمى، 7 نەپەر كومىتىت ئەزاسى "يىغىنغا قانچە ئادەم كېلەر" دەپ پەرەز قىلىشقا كىرىشتى. بىرەر سائەتتەك كۈتۈپ باققان بولسىمۇ يىغىنغا تەكلىپ قىلىنغانلاردىن بىرسىمۇ كۆرۈنمەيتتى. "يىغىن زالىدا يەنە شۇ 7 كىشى، بىز يەنىلا شۇ بۇرۇنقى 7 كىشى بىر-بىرىمىزگە قارىشىپ ئولتۇراتتۇق. …" شۇندىن كېيىن، ھىتلېر تاكتىكىسىنى ئۆزگەرتىدۇ. باغاقلارنى شىپىگىرافتا بېسىپ تارقىتىدۇ. بۇ قېتىم يىغىنغا بىر قانچە كىشى كەلگەن بولدى. شۇنداق قىلىپ يىغىنغا قاتناشقۇچىلارنىڭ سانى 11 كىشىدىن 13 كىشىگە كۆپەيدى. بىر كۈنلىرى يىغىن قاتناشقۇچىلىرىنىڭ سانى 34 كىشىگىمۇ يەتتى.
ئۇلار يىغىن قاتناشقۇچىلىرىنىڭ ئىئانىلىرىنى ئېلان سەنئەت ئۈچۈن سەرىپ قىلىشىدۇ. ئۇلار يەھۇدىيلارغا قارشى گېزىت «مۈنچېنېر بېئوباچتېر» گىمۇ ئېلان بېرىپ، 16-ئۆكتەبىر كۈنى خوفبراۋخاۋس پىۋىخانىسىنىڭ گەمە قەۋىتىدە ئاممىۋى يىغىن چاقىرىدىغانلىقىنى ئۇختۇرۇش قىلىدۇ.
ئەگەر بۇ قېتىمقى يىغىلىشقىمۇ يەنە شۇ بۇرۇنقىچىلىكلا ئادەم قاتنىشىدىغان بولىدىكەن، ئۇ ھالدا، بۇ قېتىمقى يىغىن ئۈچۈن خەجلەنگەن پۇل سەۋەبىدىن ئىشچىلار پارتىيىسى ۋەيران بولۇپ تارقىلىپ كېتىشكە مەجبۇر ئىدى. بۇنىڭدىن خاررېر بەكلا ئۈمىتسىزلىنىپ كېتىدۇ. ئەمما ھىتلېر: قورقما، چوقۇم كېلىدۇ، پەرەز قىلغىنىمىزدىنمۇ ئارتۇق ئادەم كېلىدۇ دەپ ئىشەنچ بىلەن تەسەللى بېرەتتى. ئاخشىمى سائەت 7 لەردە، ئىس-تۈتەك قاپلاپ كەتكەن پىۋىخانا زالىدا يەتمىش نەپەر (خىتايچىدا 77 نەپەر دەپ ئېلىنغان، ئەمما ھىتلېر ئۆزى «كۈرەش يولۇم» كىتابىدا 117 نەپەردەپ يازغان. ئۇيغۇرچە ئا. بوران تەرجىمىسى «كۈرەش يولۇم» نىڭ بىرىنچى قىسىم تور بەت نۇسخىسىغا قاراڭ ― ئۇ.ت) ئادەم يىغىلغان ئىدى. ئۇ ئاخشىمى كىشىلەر باش نۇتۇقچىغا قانداق باھا بەرگەنلىكى ھەققىدە بۈگۈن قولىمىزدا ھېچقانداق بىر دەلىل يوق. شۇنىسى ئېنىقكى، ھىتلېر سەكرەپ چىقىپ نۇتۇق سۆزلەيدىغان سەھنىدىكى قوپال بىر ئۈستەل ئالدىغا كەلگەن ۋاقتىدا، يىغىن قاتناشقۇچىلىرى گويا توك سوقىۋەتكەندەك جىمىپ كەتكەنلىكى ئېنىق. پىلان بويىچە ھىتلېرنىڭ نۇتقى ئۈچۈن 20 مىنۇت ئايرىلغان بولسىمۇ، ئۇ سەھنىگە چىقىپ توختىماي يېرىم سائەت سۆزلەيدۇ. ئۇ نۇتقىدا قارىلاشلار، تەھدىت قىلىشلار ۋە ۋەدىلەر بىلەن سۇدەك سۆزلەپ كېتىدۇ. ئۇ ئۆزىنى يوقۇتۇپلا قويغان بولۇپ، پۈتۈنلەي ھاياجان ئىچىدە قاتتىق ھېسسىياتلىنىپ سۆزلىگەن ئىدى. ئۇ گۈلدىراس ئالقىشلار ئىچىدە جايىغا كېلىپ ئولتۇرغان ۋاقتىدا، چىلىق-چىلىق تەر ئىچىدە قالغان ئىدى. ھىتلېر نۇتقىنى پۈتۈن زېھنى بىلەن سۆزلىگەن بولغاچقىمىكىن، بۇ نۇتقىدىن ئۇنىڭ ئۆزىمۇ رازى ئىدى. "بۇ يەردە بۇرۇن مەن ئىچىمدە ھېس قىلىپ ئەمەلىيەتتە سىناق قىلىش پۇرسىتىگە ئېرىشەلمىگەن بىر ئالاھىدىلىكىمنى ئىسپاتلاپ كۆرسەتكەن ئىدىم. يەنى، مەن ھەقىقەتەنمۇ بىر ناتىق ئىكەنلىكىمنى تونۇتقان ئىدىم."
بۇ قېتىمقى يىغىن، ئۇنىڭ ھاياتىدىكى بىر بۇرۇلۇش نوقتىسىلا بولۇپ قالماي، "نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسى"
112
ئۈچۈنمۇ بىر بۇرۇلۇش نوقتىسى بولغان ئىدى. قىزغىن ئالقىشلار ئىچىدە يىغىن قاتناشقۇچىلىرى شۇ يەردىلا 300 مارك ئىنئانە قىلىشىدۇ. مانا ئەندى، ئۇلار تېخىمۇ كۆپ ئېلان بېرىپ تېخىمۇ كۆپ شۇئار چاپلاش پۇرسىتىنى قولغا كەلتۈرگەن ئىدى. 13- نويابىردا، ئىككىنچى قېتىملىق ئاممىۋى يىغىن ئۇيۇشتۇرۇلىدۇ. ئۇلار بۇ قېتىمقى يىغىننى ئېبېرلبراۋ پىۋىخانا زالىغا ئورۇنلاشتۇرغان ئىدى. يىغىنغا 130 دىن ئارتۇق كىشى قاتنىشىدۇ (يىغىن قاتناشقۇچىلىرىنىڭ كۆپۈنچىسى ستۇدېنلار، دۇكانچىلار ۋە ئوفىتسېرلاردىن تەشكىل تاپقان ئىدى). يىغىندا جەمئى تۆت كىشى نۇتۇق سۆزلەش ئورۇنلاشتۇرۇلغان بولۇپ، يىغىنغا كىرىش بېلىتى 50 سىنىت قىلىپ بەلگىلەنگەن ئىدى. شۇ كۈنلەردە ئاممىۋى يىغىنلارغا بىلەت سېتىپ قاتناشتۇرۇش ئىشى سىياسى پائالىيەتلەردىكى تۇنجى قېتىملىق يېڭىلىق ئىدى. شۇنچە كۆپ كىشىلەرنىڭ بۇ يىغىنغا قاتنىشىش ھەۋىسىنى ئاساسلىقى ھىتلېر پەيدا قىلغان ئىدى. نۇتۇق سۆزلىنىپ يېرىمىغا كەلگەندە بىر قىسىم قاراقۇرساق كىشىلەر قالايماقان ۋارقىراپ-جارقىرىشىپ يىغىن تەرتىۋىنى بۇزۇشقا ئۇرۇنىدۇ. ھېلىمۇ ياخشى، ھىتلېر بۇنداق بىر ئېھتىمال ئۈچۈن بۇرۇنلا تەييارلىق قىلىپ قويغان، يەنى يىغىن تەرتىۋىنى ساقلاش ئۈچۈن قىسىمدىكى سەپداشلىرىنى خەۋەرلەندۈرۈپ قويغان بولغاچقا، جىدەل باشلىنىپ بىر قانچە مىنۇتقا قالماي “جىدەل تېرىغۇچىلار يۈز-كۆزىگە مۇش يىيىشىپ بېشىنى قاماللىغىنىچە زالدىن قېچىپ چىقىدۇ". نۇتۇقنىڭ يېرىمىدا ئۈزۈلۈپ قېلىشى ھىتلېرنىڭ ھاياجىنىنى تېخىمۇ ئارتتۇرغان ئىدى. ھىتلېر نۇتقىنىڭ ئاخىرىدا، خەلق ئاممىسىغا "گېرمانىيىنىڭ بۈگۈنكى پاجىئەلىك قىياپىتىنى قەتئىي تۈردە باۋۇراتتەك مۇشتۇم كۈچىگە تايىنىپلا تۈزەش مۇمكىن، شۇنداق كۈنلەر چوقۇم كېلىدۇ!" دەپ خەلقنى غەلىيانغا كۈشكۈرتىدۇ.
ھىتلېر يىغىن قاتناشقۇچىلىرىنى يەنە بىر قېتىم ئۆزىگە قارىتىۋالغان ئىدى. نۇتۇق سۆزلىگەندە ئۇنىڭ ئاۋازى بەكلا تەبىئى، ھېسسىياتىمۇ بەكلا ئەركىن ئىدى. ئۇنىڭ نۇتۇق سۆزلەشتىكى بۇ ئالاھىدىلىكى، مەخسۇس نەزەرىيەلەرگە تايىنىپ نۇتۇق سۆزلەشكە ئادەتلەنگەن زىيالىيلارنىڭ نۇتۇق سۆزلەش ئۇسلۇبىدىن تۈپتىن پەرق قىلاتتى. يىغىنغا قاتناشقان بىر ساقچى، ھىتلېرنى كەمسىتىپ بىر ئېلىپ-ساتارغا ئوخشىتىپ:95 "بۇ ئادەم ۋەزىيەتنى تېزگىنلەشكە بەك ئۇستا ئىكەن. بۇ ئادەم كەلگۈسىدە چوقۇم ئەڭ داڭلىق كەسىپى ناتىقلاردىن بىرسىگە ئايلانغىدەك" دەپ باھالاپ دوكلات تەييارلىغان. ئۇنىڭ چاقىرىقلىرى چىن كۆڭلىدىن چىققان گەپلەر بولۇپ، ۋەتەنپەرۋەرلىك ھېسسىياتى بىلەن تولۇپ تاشقان ئىدى. ئۇ يىغىندا، 1918-يىلقى مەغلوبىيەتنى يەھۇدىيلار پەيدا قىلغان، دەپ ئوچۇق ئېلان قىلىدۇ. ئۇنىڭ بۇنداق سۆزلەش ئۇسلۇبىغا، شۇنىڭدەك ئۇنىڭ نۇتۇقتا ئىشلەتكەن كوچا تىلى بىلەن ئاكوپ تىلىغا كونا ئەسكەرلەر بەكلا قايىل ئىدى. ئۇلار، مانا بۇ ئادەم بىزگە ئوخشاش جەڭ مەيدانلىرىدا پىلىموتنى، چېگرا سىملىرىنى ۋە پاسكىنىچىلىقتا دېموكراتىيىنى تەڭ كۆرگەن بىرسى ئىكەن، بۇ ئادەم ئالدىنقى سەپلەردىكى مۇقەددەس سەبداشلىقنىڭ قولمۇ-قول ھەرىكەت قىلىش دېگەن ھېسسىياتلارنى نامايەن قىلىشنى بىلىدىغان بىرسى ئىكەن دەپ باھالىشىدۇ.
ئىككى ھەپتىگە قالمايلا يەنە بىر قېتىملىق داغ-دۇغىلىق ئاممىۋىي يىغىن چاقىرىلىدۇ. بۇ قېتىم يىغىن قاتناشقۇچىلىرىنىڭ سانى 170 كىشىگە يېتىدۇ. 10-دېكابىردا، ئۇلار تېخىمۇ چوڭ بىر پىۋىخانا زالىنى ― "گېرمانىيە ئىمپىرىيىسى" ناملىق پىۋىخانىنى ئىجارىگە ئالىدۇ. گەرچە يىغىن زالىدا رادىياتور بىلەن ئىسىتىش ئەسلەھەسى بارلىقى ئەسكەرتىلگىنىگە قارىماي، كىشىلەر يىغىن تۈگىمەيلا تارقىلىشقا باشلايدۇ. بۇ چاغدا، بىر قانچە پارتىيە كومىتېت ئەزاسى نارازىلىق بىلدۈرۈپ، يىغىن ئېچىشىمىز بەكلا كۆپ بولۇپ كەتكەچكە بۇ ئەھۋال كۆرۈلدى دېيىشىدۇ. شۇنداق قىلىپ پارتىيە ئىچىدە جىددى تالاش-تارتىش باشلىنىدۇ. ھىتلېر، 700 مىڭ ئاھالىسى بولغان بىر شەھەردە ئىككى ھەپتىدە بىر قېتىم ئاممىۋى يىغىن ئورۇنلاشتۇرۇش
113
ئەمەس بەلكى ھەپتىسىگە ئون قېتىم يىغىن ئېچىلسىمۇ ئازلىق قىلىدۇ دەپ چىڭ تۇرۇپ تالىشىدۇ. ھىتلېر، بىزنىڭ تۇتقان يولىمىز توغرا؛ شۇڭا غەلىبە چوقۇم بىر كۈنى بىزنىڭ بولىدۇ، دەپ تۇرىۋالىدۇ. دېگەندەك، ئۇنىڭ چىڭ تۇرىۋېلىشى مىۋىسىنى بېرىدۇ. قايتا ئورۇنلاشتۇرۇلىدىغان يىغىن ئورنى ئۈچۈن داچاۋستراس كوچىسىغا جايلاشقان بىر زال تاللىۋېلىنىدۇ. بۇ يەر ھەربى گازارمىغىمۇ يېقىن بىر يەر ئىدى. يېغىنغا ئەسكەرلەرمۇ تۈركۈم-تۈركۈملەپ كېلىشكە باشلايدۇ. بۇ قېتىم يىغىن قاتناشقۇچىلىرىنىڭ سانى 200 كىشىدىن ئېشىپ كېتىدۇ.
ھىتلېرنىڭ پارتىيە ئىچىدىكى ئىناۋىتىنىڭ بۇنچە تېز كۆتۈرۈلۈپ كېتىشى، بەزى كومىتىت ئەزالىرىنى ئەنسىرىتىشكە باشلايدۇ. ئۇلار ھىتلېرنىڭ ۋولقاندەك پارتلاپ ئەركىن قايناپ سۆزلەش ئۇسلۇبىنى ياقتۇرمايتتى. شۇنىڭدەك يەنە تەشكىلگە نۇرغۇنلىغان قوپال ئەسكەرلەرنىمۇ قوبۇل قىلىشقا كىرىشكەچكە، پۈتكۈل تەشكىلاتنىڭ قىياپىتىدە ئۆزگىرىش پەيدا قىلماقتا ئىدى. سىپايە مىجەزلىك ئەزالار، بۇنداق كېتىۋەرسە چوقۇم بىر كۈنى پارتىيىمىز ۋەيرانچىلىققا ئۇچرايدۇ دەپ ئەنسىرىشەتتى. درېكسلېرمۇ ئەنە شۇنداق ئەنسىرەيدىغانلاردىن بىرى بولىشىغا قارىماي يەنىلا ھىتلېر بۇ پارتىيىنىڭ بىردىن-بىر ئۈمىدى دەپ چىڭ تۇرىدۇ. شۇڭا، درېكسلېرنىڭ قوللىشى بىلەن ھىتلېر پارتىيىنىڭ تەشۋىقاتقا مەسئۇل ئادىمى ئورنىغا كەلتۈرۈلىدۇ. ۋەزىپىسى ئۆستۈرۈلگەن ھىتلېر، پارتىيە ئىشلىرىدىكى ئۈنۈمسىزلىكلەرنى قاتتىق تەنقىتلەشكە باشلايدۇ. پارتىيىنىڭ يا بىر ئىشخانىسى، يا تۈزۈكىرەك ئىشخانا سايمانلىرى بولمىسا بۇ پارتىيە قانداقمۇ ئىش بېجىرەلەيدۇ؟ دەپ سۇئال قوياتتى. شۇڭا ئۇ ئۆزى بىۋاستە قول تىقىپ، ئۇنى پارتىيىگە قوبۇل قىلىشقان ستېرنېكېر دېگەن پىۋىخانىدىن ئىشخانا قىلىشقا بولىدىغان بىر ئۆي ھەل قىلىدۇ. گەرچە بۇ ئۆي بەكلا كىچىك، رېستۇراننىڭ كىچىك ھۇجۇرىسى قىلىپ ئىشلىتىلگەن يەر بولسىمۇ، ئۆي ئىجارىسى ئەرزان بولۇپ، ئايلىق ئىجارىسى ئارانلا 50 مارك ئىدى. ئۆي ئىگىسى ئوتتۇردىكى بۆلۈش ئۈچۈن قويۇلغان تاختايلارنى سۆكۈپ تاشلاپ، كىچىك ئىشخانىغا قارىغاندا مىيىت چىقىرىدىغان بىر زال كۆرۈنىشىگە كەلتۈرگىنىدىمۇ كومېتىتتىكىلەردىن ھېچ كىم نارازىلىق بىلدۈرمەيدۇ. ھىتلېر كاپىتان ماير بەرگەن پۇل بىلەن پارتىيە مەبلىغىدىن پايدىلىنىپ ئىشخانىغا توك كىرگۈزۈپ لامپۇچكا، تېلېفون ئورنىتىدۇ. ئاندىن ئۈستەل-ئورۇندۇق، كىتاب ئىشكاۋى، قاچا-قۇچا ئىشكاۋى قاتارلىقلارنىمۇ ئالىدۇ. ھىتلېرنىڭ كېيىن قىلغان ئىشى يەنە مەخسۇس ئىش بىجىرگۈچىدىن بىرنى ئېلىپ پۈتۈن كۈن ئىش بىجرىدىغان قىلىشى ئىدى. بۇنىڭ ئۈچۈن ھەربى گازارمىدىن بىر ئون بېشى ― سېرژانتتىن بىرنى تېپىپ كېلىدۇ. بۇ ئەسكەر ئاق كۆڭۈل، قەتئى سادىق ۋە يۇۋاش بىر ئادەم ئىدى. ئىشقا چۈشكىنىدە ئۆزىنىڭ ئادلېر ماركىلىق سومكا خەت ماشىنكىسىنىمۇ بىرگە ئېلىپ كېلىدۇ.
شۇ يىلى دېكابىردا، ھىتلېر پارتىيە تەشكىلاتىدا ئومۇمى يۈزلۈك ئۆزگەرتىش ئارقىلىق، تالاش-تارتىشلار ئىچىدە كۈنى ئۆتىدىغان بۇ كلوپنى رەسمى بىر سىياسىي پارتىيە ھالىغا كەلتۈرۈشنى تەلەپ قىلىدۇ. قالغان ئەزالار بۇ تەشكىلاتنىڭ رادىكال ئوڭچى خاراكتېرلىق بىر كۇرژۇك ھالىتىدە بولۇشىنى خالايدىغان بولغاچقا، مۇتلەق كۆپ كىشىلەر بۇنداق بىر ئىسلاھات يۈرگۈزۈشكە قوشۇلمايدۇ. تەشكىلاتتىكى كىشىلەر ھىتلېرغا ئوخشاش پارتىيىنىڭ تەشۋىقات ھەرىكىتىنى مەقسەت ئەمەس بەلكى ۋېيمار جۇمھۇرىيىتىنى ئاغدۇرۇپ تاشلاشتىكى بىر ۋاستە سۈپىتىدە تونىغىدەك سەۋىيىدە ئەمەس ئىدى. بۇ چاغدىمۇ ھارغىن درېكسلېر يەنە بىر قېتىم ھىتلېرنى قوللاپ ئوتتۇرغا چىقىدۇ. درېكسلېرنىڭ ئۆيىدە ھىتلېر ئىككىسى پارتىيە لايىھىسى بىلەن نىزامنامىسىنى تۈزۈشكە جىددى كىرىشىپ كېتىدۇ.96 ئۇلار ئىككىسى بۇنىڭ ئۈچۈن تالاش-تارتىش قىلىپ سائەتلەپ ئولتۇرۇپ كېتەتتى. ئۇلار ئىككىسىنىڭ مۇناسىۋىتى ئاساسلىقى يەھۇدىيلارغا ئىشەنمەسلىكى ۋە ئۇلارغا بولغان ئۆچمەنلىكى
114
ئاساسىغا تايانغان دېيىش مۇمكىن ئىدى. درېكسلېرنىڭ دېيىشىچە، يەھۇدىيلار بىلەن ئىشچىلار ئۇيۇشمىسىنىڭ مۇناسىۋىتى سەۋەبىدىن نەچچە قېتىم ئىشسىز قالغاچقا، كېيىن "ئەسەبىي يەھۇدىي دۈشمىنى ۋە ماركسىزم دۈشمىنىگە ئايلانغان" ئىكەن. درېكسلېر ئىنتايىن راھەت ياشاشقا بولىدىغان نىمفېنبۇرگ رايونىدا ئولتۇراتتى. ھىتلېر ئۇنىڭ ئۆيىگە كۆپۈنچە ۋاقىتلاردا ترامۋايلىق بېرىپ كېلەتتى. ئۇلار ئىككىسى ئىش بىلەن بولۇپ كېتىپ، كەچلىك تامىقىنىمۇ ئۇنتۇپ قالغان ئىدى. درېكسلېرنىڭ ئايالى ئۇلارنى تاماق يېۋىلىڭلار دەپ قايتا-قايتا جىكىلەشكە مەجبۇر بولىدۇ. "كىچىك قىزىم ھەر دائىم ھىتلېرنىڭ بوينىغا ئېسىلىۋېلىپ ئوينايتتى. قىزىم ئادولفقا بەكلا ئامراق ئىدى" دەيدۇ درېكسلېر ئەسلەپ كېلىپ. بۇ قىز ئادولفقا ھەقىقەتەنمۇ تاغىسى ئورنىدا ئامراقلىق قىلاتتى.
1919-يىلىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئاخشىمى، ھىتلېر “بىر باغلام ئارگىنالنى قولتۇقىغا قىستۇرۇپ” درېكسلېرنىڭ ئۆيىگە كىرىپ كېلىدۇ. بۇ نەرسىلەر پارتىيە نىزامنامىسىنىڭ لايىھەسى ئىدى. ئىككىسى باش چۆكۈرۈپ بىر قانچە سائەت ھەپىلىشىپ، نىزامنامە لايىھىسىنى ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە ئىخچام ھالغا كەلتۈرۈشىدۇ. "شۇنداق، بۇ نىزامنامە ئۈچۈن باش قاتۇرىمىز دەپ مېڭىمىزنىڭ قېتىقى چىقىپ كەتتى" دەيدۇ درېكسلېر ئەسلىمىسىدە. ئۇلار تاڭ سەھەردىلا ئاران بۇ ئىشنى پۈتتۈرىدۇ. ھىتلېر ئورنىدىن سەكراپ تۇرغىنىچە ئۈستەلنى مۇشتلاپ، "ئەندى بۇ قاراشلىرىمىز ۋىتتېنبېرگ دەرۋازىسىغا ئېسىلغان لۇتېر تاختىسىدا يېزىلغانلارغا رىقابەت ئېلان قىلغىدەك ھالغا كەلدى!" دەپ ۋارقىراپ كېتىدۇ.
بۇ نىزامنامە جەمئى يىگىرمە بەش ماددىدىن تەشكىل تاپقان بولۇپ، ھىتلېر بۇ ماددىلارنى ئاممىۋى يىغىندا خەلققە ئاشىكارە ئېلان قىلىشنى تەلەپ قىلىدۇ. پەرەز قىلىشقا بولىدۇكى، بۇ نىزامنامىنى ئاشكارە ئېلان قىلىشقا كومىتىت ئەزالىرى چوقۇم قوشۇلمايتتى. ئۇلار بۇ نىزامنامىنىڭ نۇرغۇنلىغان ماددىلىرىغا قارشى تۇرۇپلا قالماي، ئاممىۋى يىغىندا ئېلان قىلىنىشىغىمۇ قارشى چىقىدىغانلىقى ئېنىق ئىدى. دەسلىۋىدە درېكسلېرمۇ شۇنداق قاراشتا بولسىمۇ، يەنىلا ھىتلېرنىڭ پىكىرىگە قوشۇلۇپ كېيىنكى يىغىندا پۈتۈنلەي ھىتلېرنىڭ تەرىپىنى ئالىدۇ. شۇنداق قىلىپ قارشى چىققۇچىلارنىڭ پىكىرى پۈتۈنلەي رەت قىلىنىدۇ. ئۇلار ئاممىۋى يىغىن كۈنىنى 1920-يىلىنىڭ 24-غېنىۋارغا بېكىتىشىدۇ.
كۆزنى قاماشتۇرغىدەك قىزىل خەتلىك شۇئار-پىلاكاتلار ۋە يول خەرىتىلىرى پۈتۈن ميۇنخېن كوچىلىرىغا ئېسىلىدۇ. بۇ چاغدا ھىتلېرمۇ ئەنسىرىمەكتە ئىدى. يەنى ئۇ، سۆزلەيدىغان نۇتقىنىڭ كىشىلەرنى مۈگىدىتىپ قويۇشىدىن قورقماقتا ئىدى. چوڭ يىغىننىڭ ئېچىلىش ۋاقتى ئاخشىمى سائەت يەتتە يېرىمغا ئورۇنلاشتۇرۇلغان ئىدى. سائەت يەتتىدىن چارەك ئۆتكەندە، ھىتلېر خوفبراۋخاۋس پىۋىخانىسىنىڭ مۇراسىم زالىغا كىرگىنىدە، زالدا ئىككى مىڭ كىشىلىك يىغىن قاتناشقۇچىلىرىنىڭ تىقلىم-تىقلىم ئولتۇرۇپ كەتكەنلىكىنى كۆرۈپ خوشاللىقىدىن يۈرىكى قېپىدىن چىقىپ كەتكىدەك ھاياجانلىنىپ كېتىدۇ. بولۇپمۇ، يىغىن قاتناشقۇچىلىرىنىڭ يېرىمىدىن كۆپىرەك قىسمى كوممۇنىستلار ياكى مۇستەقىل سوتسىئالىزمچىلاردىن تەشكىل تاپقانلىقى ئۇنى تېخىمۇ بەك خوش قىلىۋەتكەن ئىدى. ھىتلېر، دۈشمەن سېپىدىكى يىغىن قاتناشقۇچىلىرى ئارىسىدىكى ھەقىقى غايىلىك كىشىلەر چوقۇم ئۇلارنى ھىمايىچىلىرى بولۇپ ئۆزگىرەيدىغانلىقىغا تولۇق ئىشەنچ قىلاتتى. يەنە بىر تەرەپتىن ئۇلارنىڭ يىغىن تەرتىۋىنى قالايماقان قىلىشىنىمۇ ئارزۇ قىلاتتى.
يىغىن باشلانغىنىدا، زال ئىچىدىكى يىغىن قاتناشقۇچىلىرى تىم-تاس ھالەتكە كېلىدۇ. بىرىنچى بولۇپ سەھنىگە چىققان كىشى مول تەجرىبىلىك خەلق ناتىقى دىڭگفېلدېر  دېگەن كىشى ئىدى. ئۇ، نۇتقىدا ئايلاندۇرۇپ يۈرۈپ يەھۇدىيلارغا زەربە بېرىپ سۆزلەيدۇ. ئۇ نۇتقىدا شېكىسپيېر بىلەن شىللېرنىڭ سۆزلىرىدىن ئۈزۈندىلەر ئېلىپ، ئىنتايىن سىلىقلىق
115
بىلەن ھۇجۇمغا ئۆتكەچكە، كوممۇنىستلارمۇ ئۇنىڭ نۇتقىدىن تولا بەك غەزەپلىنىپ كەتمەيدۇ. ئۇنىڭ كەينىدىن ھىتلېرگە نۆۋەت كېلىدۇ. ئۇ ئورنىدىن تۇرۇپ سەھنىگە كېلىدۇ. ھېچ كىم قالايماقان ۋارقىراپ ئىسقىرتىشمايدۇ. ئۇنىڭ ئۇچىسىدا بەكلا كونىراپ كەتكەن كونا پاسون كۆك رەڭلىك پەلتۇ بار ئىدى. مۇنداق قارىماققا، ھىتلېرنىڭ بۇ قىياپىتىگە قاراپ ئۇنى ھېچ كىم بىر ناتىققا ئوخشىتالمايتتى. ھىتلېر نۇتقىنى باشلىغىنىدا ئالاھىدە ھاياجان پەيدا قىلىدىغان جۈملىلەرنى ئىشلەتمەي ناھايىتى خاتىرجەم ۋە ئېغىر بېسىقلىق بىلەن سۆزلەيدۇ. ئۇ، ئۆتكەن ئون يىللىق تارىخنى قىسقىچە ئەسلىتىپ ئۆتىدۇ. ئەمما گەپ، ئۇرۇشتىن كېيىن گېرمانىيىنى قاپلىغان ئىنقىلاب بورانلىرى ئۈستىگە كەلگىنىدە ئۇنىڭ ئاۋازى ھاياجان بىلەن جاراڭلاپ چىقىشقا باشلايدۇ؛ قولىنى شىلتىپ سۆزلەشكە كىرىشىدۇ، ئۇنىڭ كۆزلىرىدىن ئوت ئۇچقۇنلىرى چاقنىماقتا ئىدى. بۇ چاغدا غەزەپلىك ئاۋازلار زالنىڭ بارلىق بۇلۇڭ-پۇچقاقلىرىدىن كۆتۈرۈلۈشكە باشلايدۇ. زال ئىچىدە پىۋا پوتولكىلىرى ھەر تەرەپكە ئۇچۇشقا باشلايدۇ. دەل شۇ پەيتتە شلانكا ۋە قامچىلار بىلەن قۇراللانغان ئەسكەرلەر ― ئادولفنىڭ ھەربىيلەردىن كەلگەن ھىمايىچىلىرى “خۇددى قاۋان ئىتتەك ئۇلارنىڭ ئۈستىگە تاشلىنىپ، كرۇپ باۋۇرات تۆمۈر شىركىتى ئىشلەپ چىقارغان باۋۇرات-تۆمۈرلەردىن ياسالغاندەك مۇستەھكەم قورغان بولۇپ ئۇيۇشۇپ، جىدەل تېرىغۇچىلارنى شۇ ھامان ئەدەپلەشكە كىرىشىدۇ". ئۇزۇنغا قالمايلا جىدەل تېرىغۇچىلار ئۆزلىرىنى پىۋىخانا سىرتىدا كۆرىدۇ. يىغىن تەرتىۋى بىرئاز تىنجىغان بولسىمۇ، كۈلكە-چاخچاقلار تېخى بېسىقمىغان ئىدى.97 ھىتلېرمۇ نۇتىقىنى داۋاملاشتۇرىدۇ. زالدىن كۆتۈرۈلگەن ۋارقىراشلار ئۇنىڭ پەرۋايىغىمۇ كەلمىگەن ئىدى. ئادولف ماننېرھېيمدا تۇرىۋاتقان ۋاقىتلىرىدا بۇنداق قالايماقانچىلىقلارغا كۆنۈپ كەتكەنلا بولماي، ھەتتا بۇنداق قالايماقانچىلىقتىن ئۆزىگە كۈچمۇ ئالاتتى. ئۇنىڭ كۆتۈرەڭگۈ روھلۇق قىياپىتى بىلەن سۆزلىرى يىغىن قاتناشقۇچىلىرىنى خاتىرجەم قىلىشقا يەتكەن ئىدى. كۆپچىلىك قايتىدىن گۈلدىراس ئالقىش ياڭرىتىشقا باشلايدۇ. بۇ ئالقىش سادالىرى قارشى چىققۇچىلارنىڭ غۇدۇراشلىرىنى پۈتۈنلەي بېسىپ چۈشىدۇ. ھىتلېر، نۇتقىدا ھۆكۈمەت دائىرىلىرىنىڭ توننىلاپ پۇل بېسىپ تارقىتىۋاتقانلىقىنى قاتتىق سۆكۈش بىلەن بىرگە، سوتسىئال دېموكرات پارتىيىسىدىكىلەرنىڭ ئاددى خەلق ئاممىسىدىنلا قورقىدىغانلىقىنى پاش قىلىپ قاتتىق سۆكۈدۇ. "ئەگەر فامىلىسى يەھۇدىيچە خۇممېلبېرگېر ياكى ئىسىدور باخ بولمىغان تۆۋەن تەبىقە خەلق نېمىمۇ قىلالايتتى؟" دېگەندەك رەسمى كەسىپى سۆزگە ئايلىنىپ كەتكەن بۇ تۈردىكى يەھۇدىيلارغا قارشى گەپلەرنى دېيىشى بىلەن قارشى تەرەپتىكىلەر بىلەن قوللىغۇچىلارنىڭ بىر-بىرسىگە ھۇجۇم قىلىپ ۋارقىراشلىرى قايتىدىن زالغا بىر كېلىدۇ. بۇ قېتىم ھىتلېر ھۇجۇمنى شەرقلىق يەھۇدىيلارغا قاراتقىنىدا ئالقىش سادالىرى ۋارقىراش ئاۋازىنى بېسىپ چۈشۈپ، نۇرغۇنلىغان كىشىلەر "يوقالسۇن يەھۇدىيلار!" دەپ توۋلىشىپ كېتىدۇ.
ھىتلېر بۇنچە كۆپ ئامما ئالدىدا سۆزلەپ كۆنمىگەنلىكى ئۈچۈن، ئاۋازىمۇ ھېلى كۈچىيىپ، ھېلى پەسىيىپ چىقاتتى. شۇنىڭغا قارىماي، ئۇنىڭ بۇ جەھەتتىكى تەجرىبىسىزلىكىنىڭ ئۆزىمۇ كىشىلەرنى قىزىقتۇرىدىغان ئالاھىدىلىككە ئايلىنىدۇ. ئۇنىڭ سەمىمىي خاراكتېرى خانس فرانك ئىسىملىك يىگىرمە ياشلىق بىر قانۇن ستيۇدېنتىنى قاتتىق ھاياجانلاندۇرىۋېتىدۇ. "بۇ ياش ئۇنىڭ سەمىمى ساپ دىللىقىدىن قاتتىق تەسىرلىنىپ، كۆڭلىدىكى گەپلەرنى يۇشۇرماي دېيەلەيدىغان بىرسى ئىكەن، ھەرگىز خەلقنى ئالدايمەن دەپ گەپ ياساپ يۈرمەيدىكەن، ئۆزى تولۇق قايىل بولۇپ كەتمىگەن، ئۆزىمۇ چۈشەنمىگەن نەرسىلەرنى ھەرگىز سۆزلەپ يۈرمەيدىكەن" دەپ باھا بېرىدۇ. بىرىنچى بولۇپ سەھنىگە چىققان كىشىنىڭ ياسالما، ھەشەمەتلىك سۆزلىگەن نۇتۇقىدىن كېيىن، ھىتلېرنىڭ سۆزلىرى پارتلاش خاراكتېرلىك تەسىر كۆرسىتىدۇ. ئۇنىڭ سۆزلىرى ئادەتتە بەكلا قوپال بىلىنگىنى بىلەن، ئۇنىڭ ئىپادىلەش قابىلىيىتى ھەقىقەتەنمۇ كۈچلۈك ئىدى. يىغىننى مەخسۇس
116
قالايماقانلاشتۇرماقچى بولۇپ كەلگەنلەرمۇ قۇلىقىنى دىڭ تۇتۇپ ئۇنىڭ سۆزلىرىگە قۇلاق سېلىشقا باشلىغان ئىدى. ئۇ، نۇتقىنى ئاددى سۆزلەر بىلەن باشلاپ، بارغانسىرى چوڭقۇرلاپ ماھىيىتىگە يەتكۈزۈپ سۆزلەشكە تىرىشاتتى. ئاۋازىمۇ جاراڭلىق بولۇپ، ئەڭ كەينىدە ئولتۇرغان كىشىلەرمۇ ئۇنىڭ گەپلىرىنى ئېنىق ئاڭلىيالايتتى. فرانكنى ھەممىدىن بەك تەسىرلەندۈرگىنى، "كاللىسى بەك ئىشلەپ كەتمەيدىغان ئەڭ دۆت كىشىلەرمۇ ئۇنىڭ نېمە دېمەكچى بولغانلىقىنى چۈشىنەلەيتتى. … ئۇنىڭ ھەقىقەتەنمۇ مەسىلىنىڭ ماھىيىتىنى ئېچىپ بېرىش ماھارىتىگە ئىگە بىرسى" ئىكەنلىكى ئىدى.
ھىتلېر، نۇتقىنىڭ ئاخىرىدا 25 ماددىلىق پروگراممىسىنىڭ مۇھىم نوقتىلىرىنى خەلققە ئوقۇپ بېرىپ، بۇ ماددىلارنى بىر-بىرلەپ ماقۇللىتىدۇ. بۇ پىرىنسىپلار يەھۇدىيلاردىن باشقا بارلىق كىشىلەرگە لازىملىق بەزى مەزمۇنلارنى ئۆز ئىچىگە ئالاتتى. يەنى، ۋەتەنپەرۋەر كىشىلەرگە بارلىق نېمىسلار بىرلىشىپ بۈيۈك بىر ئىمپىرىيە قۇرۇپ چىقىش لازىملىقىنى؛ نوپۇس ئارتىپ كېتىش مەسىلىسىنى ھەل قىلىشنىڭ چارىسى مۇستەملىكىلەرنى قولغا كەلتۈرۈش ئىكەنلىكىنى؛ دۇنيا مىللەتلىرى ئارىسىدا نېمىس مىللىتى تەڭ باراۋەر ھوقۇققا ئىگە قىلىنىشى كېرەكلىكىنى؛ ۋېلشال شەرتنامىسىنى چوقۇم ئەمەلدىن قالدۇرۇش كېرەكلىكىنى؛ چوقۇم بىر مىللى قۇراللىق ئارمىيە قۇرۇپ چىقىش كېرەكلىكىنى؛ قانۇن-تۈزۈملەرنى كۈچەيتىپ، جىنايەتچىلەرگە قارشى رەھىمسىزلەرچە كۈرەش قىلىش كېرەكلىكىنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ. ئىشچىلار سىنىپىغىمۇ پايدىلىق نەرسىلەر بار ئىدى: ئىشلىمەي چىشلەشنى بىكار قىلىش؛ ئۇرۇش غەنىمەتلىرىنى ئومۇمنىڭ قىلىش؛ يەرلەرنى مۇسادىرە قىلىپ جامائەت مۈلۈككە ئايلاندۇرۇش؛ چوڭ تىپتىكى زاۋۇت-كارخانىلارنىڭ پايدىسىنى ئىچكى قىسىمدا تەڭ تەقسىم قىلىش دېگەندەكلەر بەلگىلەنگەن ئىدى. ھاللىق سىنىپلارغىمۇ تېگىشلىك نەرسىلەر بار ئىدى: چوڭ تىپتىكى تۈرلۈك ماللار سودا سارايلىرىنى دەرھال جامائەت مۈلۈككە ئايلاندۇرۇش ئارقىلىق، تۆۋەن باھادا ئۇششاق تىجارەتچىلەرگە ئىجارىگە بېرىش؛ پۈتۈن مەملىكەتتىكى ياشانغانلارنىڭ تەن ساغلىق سۈپىتىنى زور كۈچ بىلەن ياخشىلاشنى تەكىتلەيدۇ. مىللەتچى ئەقىدىدىكى كىشىلەر ئۈچۈن بولسا، يەھۇدىيلارنى چەتئەل مۇھاجىرى قاتارىدا مۇئامىلە قىلىپ، ئۇلارنىڭ ئاشكارە ئىش يېرى ئېچىش ھوقۇقىنى بىكار قىلىش؛ ئەگەر مەملىكەت بويىچە خەلق تۇرمۇشىغا كاپالەتلىك قىلىش ئىمكانىيىتى بولماي قالغاندا بۇ مۇھاجىرلارنى چېگرىدىن قوغلاپ چىقىرىش؛ 1914-يىلى 2-ئاۋغۇستتىن باشلاپ چېگرادىن كىرگەن يەھۇدىيلارنى دەرھال قوغلاپ چىقىرىش دەيدىغان مەزمونلار كىرگۈزۈلگەن ئىدى.
ھىتلېر، ھەر مۇھىم نۇقتىنى ئوقىغىنىدا توختىۋېلىپ زالدىكىلەردىن چۈشىنىپ-چۈشەنمىگەنلىكىنى، بۇلارغا قوشۇلۇپ- قوشۇلمايدىغانلىقىنى سوراپ تۇرىدۇ. يىغىندىكىلەرنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى قوشىلىمىز، دەپ توۋلاشسىمۇ، يەنە بىر قىسىملار تەشكىللىك تۈردە مازاق قىلىپ كۈلىشەتتى. قايسى بىر نارازى بولغۇچى ھەتتا ئورۇندۇقىغا چىقىۋېلىپ ۋارقىراپ نارازىلىقىنى بىلدۈرمەكچى بولىدۇ. بۇ چاغدا قامچا-توخماقلىق تەرتىپ ساقلىغۇچىلار بۇنداقلارنى بىر-بىرلەپ ئەدەپلەپ چىقىدۇ.98 ھىتلېر، توپ-توغرا ئىككى يېرىم سائەت سۆزلەيدۇ. ئۇ گېپىنى تۈگىتىپ سەھنىدىن ئايرىلىۋاتقىنىدا كۆپچىلىك بىرلىكتە ئۇنىڭ ھەر بىر سۆزىگە قوشۇلىدىغانلىقىنى ئىپادىلىشىپ ھۇررا دەپ سادا كۆتۈرىشىدۇ. يىغىن تۈگىشى بىلەن، پۈتۈن خەلق گۈلدىراس ئالقىش سادالىرىنى ياڭرىتىۋېتىدۇ. بايىقى ياش، يەنى فرانك، "ئەگەر گېرمانىيىنىڭ تەغدىرىنى قولىدا تۇتالايدىغان بىرەر كىشى بار دېيىلسە، بۇ ئادەم دەل ئادولف ھىتلېر بولغىدەك" دەپ قاتتىق ئىشىنىدۇ.
ھىتلېر ئۈچۈن ئېيتقاندا، شۇ كۈنكى يىغىلىش، قارشى تەرەپتىكىلەرنىڭ قالايماقانلىق تېرىغانلىقىنىمۇ قوشۇپ قارىغاندا، يىغىن تولۇق مۇۋەپپىقىيەتلىك بىر يىغىن ھېسابلىناتتى. كىشىلەر يىغىن زالىدىن تىزىلىپ چىقىۋاتقىنىدا، ھىتلېر، ئۆزىنىڭ
117
كەلگۈسى يولىنىڭ داغدام ئېچىلغانلىقىنى ھېس قىلىدۇ: "مەن، بۈگۈنكى يىغىنىمىز تامام، دەپ ئېلان قىلغان ۋاقتىمدا، مەنلا ئەمەس، نۇرغۇن كىشىلەر 'ئەندى بۆرە ئىنىدىن چىقىپ كەتتى' دەپ ئويلىماقتا ئىدى. بۇ بۆرە،  خەلق ئاممىسىنى ئالداپ ئاقماق قىلىپ يۈرگەنلەرگە قارشى چوقۇم ھۇجۇمغا ئۆتىدىغان بولماقتا ئىدى." ھىتلېر ھەقىقەتەنمۇ ئىسمى جىسمىغا لايىق بىر بۆرە ئىدى. يەنى ئادولف دېگەن بۇ ئىسىم، كونا نېمىسچىدا "تەلەيلىك بۆرە" دېگەن سۆزدىن كەلگەن بىر ئىسىم ئىدى. شۇ كۈندىن باشلاپ، "بۆرە" دېگەن بۇ سۆز، ئۇنىڭ ئۈچۈن ھەقىقەتەنمۇ مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە بولغان ئىدى. شۇندىن باشلاپ ئۇنىڭ يېقىنلىرى ھىتلېرغا بۇ لەقەمنى قويىۋالىدۇ. ئۇنىڭ ئۈچۈن، شۇنىڭدەك سىڭلىسى پاۋلا ئۈچۈن ئېيتقاندا، بۇ لەقەم ئۇنىڭ مەخپى ئىسمى ئىدى. كېيىنكى ۋاقىتلاردا، كۆپلىگەن ھەربىي قوماندانلىق شىتاپلىرىدا بۇ لەقەم ھىتلېرنى بىلدۈرىدىغان بىر ئىسىم ھالىغا ئايلىنىدۇ.
ھىتلېرنىڭ ئوتتۇرىغا چىقىشى شۇ كۈنلەردىكى ميۇنخېن گېزىتلىرىنى بەك قىزىقتۇرۇپ كېتەلمىگەن بولسىمۇ، بۇ قېتىمقى يىغىن، نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسى ئۈچۈن ئېيتقاندا ئالغا تاشلانغان چوڭ بىر قەدەم ھېسابلىناتتى. شۇ كۈنى پارتىيىگە يېڭىدىن يۈز كىشى ئەزا بولۇپ قوشۇلىدۇ. ھىتلېرنىڭ چىڭ تۇرىۋېلىشى بىلەن، پارتىيىنىڭ تىزىملىك دەپتىرى تۇرغۇزۇلۇپ پارتىيە ئەزالىق كىنىشكىسىمۇ تارقىتىلىدۇ. كىشىلەرگە بۇ پارتىيىنى راسلا چوڭ بىر پارتىيە ئوخشايدۇ دەيدىغان تۇيغۇغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن پارتىيە ئەزالىق تىزىملىكى 501-ئەزا دەپ باشلىنىپ، ئۇنىڭدىن كېيىنكىلەر پارتىيە ئەزا ئىسىمىنىڭ باش ھەرىپى تەرتىۋى بويىچە تىزىلىدۇ. كەسىپى “رەسسام” دەپ يېزىلغان ھىتلېرنىڭ پارتىيە ئەزالىق كىنىشكە نومۇرى 555 ئىدى.

2
شۇندىن ئىتىۋارەن، ئادولف يەپ-يېڭى بىر ھاياتقا قەدەم قويىدۇ. ئۇنىڭ مۇناسىۋەت دائىرىسى كېڭىيىپ، بېرىش-كېلىش قىلىدىغان ئادەملىرىنىڭ تۈرىمۇ كۆپىيىشكە باشلايدۇ. ئەمما بۇ كىشىلەرنىڭ بىرلا ئورتاق نوقتىسى بار ئىدى: ئۇلارنىڭ ھەممىسى نېمىسلىكنىڭ ھەممە نەرسىسىنى ياخشى كۆرۈپ، ماركسىزمنىڭ ھەممە نەرسىسىدىن نەپرەتلىنىدىغان كىشىلەر ئىدى. ميۇنخېندا بىر ئىچكى كېسەللىكلەر دوختۇرى بار بولۇپ، ئۇ تەغدىرنىڭ يۇلتۇز تۈركۈملىرى تەرىپىدىن تېزگىنلىنىپ تۇرىدىغانلىقىغا ئىشىنىدىغان بىرى ئىدى. ئۇ يەنە بۇ ئەھۋالغا ئاساسەن ھەر قانداق بىر ئىنسان گۇرۇپپىسى ئارىسىدىن يەھۇدىيلارنى بىر قاراپلا پەرقلەندۈرەلەيدىغان ئىقتىدارىم بار دەپ سۆزلەپ يۈرەتتى. تېخىمۇ قىزىقى، بۇ كىشىلەر ئارىسىدىكى كاپىتان ئېرنىست رۆم دېگىنى ئەسلىدە بىر بەچچىۋاز (ھوموسېكسۇئال) بولۇپ، بىر ۋاقىتلاردا روتا كوماندىرلىق ۋەزىپىسىنى ئۆتىگەن ئىدى. ئەسلىدە ئۇ ھەقىقەتەنمۇ لاياقەتلىك ئوفىتسېر بولۇپ، خېيىم-خەتەرلىك ۋاقىتلاردا ئىشىنىشكە بولىدىغان سەپداش ھېسابلىناتتى. ئۇنىڭ تۇرقى پاكار، دۇغلاق سېمىز، چاچلىرىنى ھەر دائىم رەتلىك ياسىتىپ يۈرىدىغان، كۈلىشلىرى بەكلا ئۇماق بىرى ئىدى. ئۇنى، ئۇرۇشنىڭ تىرىك مىس ھەيكىلى دېيىشكىلا بولاتتى: ئۇنىڭ بۇرنى ئوق زەربىسىدە پۇچىلىپ كەتكەن، يۈزىدىمۇ چوڭقۇر تاتۇقى بار بولۇپ، ئۇ ھازىر دۆلەت مۇداپىيە ئارمىيىسىنىڭ بىر ئوفىسېرى ئىدى. ئۇ، "مەن رەھىمسىز ھەمدە پىشىپ يېتىلمىگەن بىرسى بولغىنىم ئۈچۈن، مېنىڭ قىزىقىدىغان ئىشىم سىلەرنىڭ قىزىقىدىغىنىڭلاردەك ئۇنداق پۇخرالارچە قۇرۇق گەپ سېتىپ يۈرىدىغان ئىشلار ئەمەس بەلكى ئۇرۇش ۋە توپىلاڭ چىقىرىش" دەپ يۈرەتتى. رۆم بىلەن ھىتلېر ئىككىسى مىللەتچىلىك كۇرژۇكى (تۆمۈر مۇشتۇمچىلار كۇرژۇكى) نىڭ بىر قېتىملىق مەخپى يىغىنىدا كۆرۈشكىنىدىن ئىتىبارەن، رۆم، بۇ پىداكار ئون بېشى ھەقىقەتەنمۇ "نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسى" گە رەھبەرلىك قىلىدىغان ئەڭ
118
مۇۋاپىق نامزات ئىكەن، دەپ قەتئى ئىشەنگەن ئىدى. رۆم، بۇ پارتىيىگە نۇرغۇنلىغان ئەسكەرلەرنى ئەزا قىلغان  بولغاچقا، ئەمەلىيەتتە ئۇ درېكسلېر-خاررېر تەشكىلىنىڭ ئىشچىلار سىنىپىغا خاس ئالاھىدىلىكىنى ئۆزگەرتىۋەتكەن دېيىشكە بولاتتى. ئەسلىدە ئۇرۇش-جىدەللىك ئاممىۋى يىغىلىشلارنىڭ يىغىن تەرتىۋىنى ئەنە شۇ ئەسكەرلەر ساقلايتتى. ھىتلېر بىلەن رۆم ئىككىسى ئالدىنقى سەپتە ئەسكەرلەرگە قول-پۇت بولۇپ كۆڭۈل بۆلۈشتە ئەجرىسى بولغان كىشىلەر بولغاچقا، جاپا-مۇشەققەتلىك قانلىق جەڭلەردە ئورتاق ھېسسىياتقا ئىگە يېقىن سەپداشلاردىن بولۇپ قالغان ئىدى. گەرچە يېقىندا رۆم، كاپىتان مايرنىڭ ئورنىنى ئېلىپ ھىتلېرنىڭ كوماندىرلىرىدىن بىرسىگە ئايلانغان بولسىمۇ،99 ئۇ يەنىلا ھىتلېرنى ماڭا سەنلەپ گەپ قىل دەپ چىڭ تۇرىۋالاتتى. ئۇنىڭ ھىتلېر بىلەن بۇنچە يېقىن مۇناسىۋەتتە بولىشى نەتىجىسىدە، ھىتلېر باشقا ئوفىسېرلار بىلەنمۇ ئەنە شۇنداق يېقىن مۇناسىۋەتتە بولۇشنى ئادەت قىلىۋالىدۇ.
ھىتلېرنىڭ يازغۇچى دىترىخ ئېكارت بىلەن بولغان يېقىن مۇناسىۋىتىگىمۇ قىل سىغمايتتى. بۇ ھەقتە ئېكارت مۇنداق دەيدۇ: "يېڭى دەۋرنىڭ سىياسى داھىلىرى چوقۇم پىلىموت-توپ ئوقىنىڭ ئاۋازىغا بەرداشلىق بېرەلەيدىغان قابىلىيەتلىك كىشىلەردىن بولىشى كېرەك. … مەن، قىزىللارغا قارشى رەھىمسىز جاۋاپ قايتۇرالايدىغانلا بولىدىكەن، ئۇنداق بىرسى قىلچە ئابرويى يوق بىر مايمۇن بولغىنىدىمۇ قەتئىي ئۇنىڭ تەرىپىدە تۇرىمەن. خۇددى شۇنىڭدەك، يوقىرى بىلىملىك بىر پروفېسسور، ئەگەر خەلق ئاممىسى غەزەپلىنىپ ئورۇندۇقلارنى سۇندۇرۇپ ئۇنىڭ ئۈستىگە ياغدۇرىۋەتسىمۇ يىغىننى تاشلاپ قاچماي تۇرۇپ بېرەلەيدىغانلا بولىدىكەن، مەن يەنىلا بۇ تۈردىكى بىلىملىكلەرنى ھىمايى قىلغۇچىلاردىن بولىمەن، دەيتتى. … ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ ئادەم بويتاق بىرسى بولغاچقا، تەشكىلاتىمىز تېخىمۇ كۆپ خوتۇن-قىزلارنى ئۆزىگە جەلىپ قىلالىشى مۇمكىن!" دەيتتى. ھىتلېر بىلەن بۇ قېرى زىيالى، ياش جەھەتتىن بەكلا چوڭ پەرق قىلاتتى (ئۇ يازغۇچى، ھىتلېردىن 21 ياش چوڭ ئىدى)، ھەمدە ئۇلارنىڭ كېلىپ چىقىشىمۇ تۈپتىن ئوخشىمايدىغان (ئېكارت ئۇنىۋېلشىتېت پۈتتۈرگەن بىلىملىك بىرسى) بولسىمۇ، ئۇ ئىككىسى سىياسىي تونۇشلاردىن بولۇپلا قالماي، كۈندىلىك تۇرمۇشتىمۇ يېقىن دوستلاردىن بولۇپ قالىدۇ. ئۇلارنىڭ ھەر ئىككىسىلا بوسىمىيىلىك ھەمدە تۆۋەن تەبىقە تىلىنى ياخشى بىلىدىغان كىشىلەر ئىدى؛ يەنە كېلىپ ئىككىسىلا مىللەتچى بولۇپ، يەھۇدىيلارغا بەكلا ئۆچ ئىدى. شۇڭا، ئېكارت ئادەتتە نېمىستىن خوتۇن ئالغان بىر يەھۇدىي 3 يىللىق قاماق جازاسىغا كېسىلىشى؛ ئەگەر يەنىلا ئۆزگەرمەي جىنايىتىنى داۋاملاشتۇرسا، ئۇنىڭغا قەتئىي تۈردە ئۆلۈم جازاسى بېرىلىشى كېرەك، دەيتتى.
ئېكارت، رومانتىك بىر ئىنقىلابچى بولۇپ، قەھۋىخانا مۇنازىرىلىرىنىڭ ئۇستىسى ئىدى. ئۇ، بەكلا نازۇك، كىشىلىك تۇرمۇشقا بەكلا تەمكىن، ھەقىقەتەنمۇ ئىسمى-جىسمىغا لايىق مەھەلە نوچىسى بولۇپ، ھەر دائىم سەھنە بېشىدا كۆرۈنۈپ يۈرەتتى. ئەگەر نۇتۇق سۆزلەش ئۈچۈن ئازىراقلا بىر پۇرسەت بولىدىكەن، مەيلى ئۆي، مەيلى كوچا ياكى قەھۋىخانا بولسۇن قىلچە تارتىنماي ئىنتايىن جەلىپ قىلارلىق نۇتۇق سۆزلەپ كېتەتتى. ئەمما ئۇ زەھەرلىك چىكىملىك خۇمارى بار بىرسى بولۇش بىلەن بىرگە، يەنە زابوي ئىدى. ئۇنىڭدىكى بۇنداق چاكىنا ئادەتلەر جەمئىيەتنىڭ ئارقا كۆرۈنۈش يارىلىرىنى تولۇق ئەكىس ئەتتۈرۈپ تۇراتتى. ھىتلېر، قىزغىن سۆھبەتلىك، سۇدەك راۋان سۆزلىيەلەيدىغان بۇ زىيالى بىلەن خۇددى بىر كېمىدىكى دېڭىز قاراقچىلىرىدەك ئايرىلالماس ھالغا كەلگەن ئىدى. ئېكارت بولسا ميۇنخېننىڭ بىشەم كېچە دۇنياسىدا ھىتلېرغا خال شاھزادىسى ئۈچۈن فالستاف (فالستاف ― شېكىسپيېر كومېدىيىلىرىدىكى بىر پېرسۇناژ بولۇپ، پو ئېتىشنىڭ سىموۋۇلى) رولىنى ئويناپ بېرەتتى. يەنى ئېكارت ھىتلېرنىڭ ئۇستازى ھالىغا كەلگەن ئىدى. ئۇ ھىتلېرغا ھەربى پەلتودىن بىرنى سوغا قىلىدۇ؛ ئۇنىڭ
119
گرامماتىكىسىنى تۈزىتىشكە ياردەمچى بولىدۇ؛ ئۇنى ئالى دەرىجىلىك رېستۇرانت ۋە قەھۋىخانىلارغا باشلاپ بارىدۇ. شۇنىڭدەك ھىتلېرغا داڭلىق ئەدىپ كىشىلەرنى تونۇشتۇرۇپ تۇرىدۇ (كىشىلەرگە ھىتلېرنى، بۇ كىشى چوقۇم بىر كۈنى گېرمانىيىنى قۇتقۇزىدىغان بىرسىگە ئايلىنىدۇ، دەپ تونۇشتۇراتتى). ئادەتتە ئۇ ئىككىسى ئولتۇرۇپ مۇزىكا، ئەدەبىيات-سەنئەت ۋە سىياسەت ھەققىدە سائەتلەپ مۇنازىرىلىشىپ سۆزلىشىپ كېتەتتى. شۇنداق قىلىپ، بۇ قوپال يازغۇچى ھىتلېرنىڭ ئۈستىدە ھەقىقەتەنمۇ نۇرغۇن ئىزلارنى قالدۇرىدۇ.
خوفبراۋخاۋۇس مىتىنگىدىن كېيىنكى بىر قانچە ھەپتىدە ئۇ ئىككىسى بىرلىكتە بېرلىنگە قاراپ بىر قېتىملىق تەۋەككۈلچىلىك سەپىرىگە ئاتلىنىدۇ. ۋېيمار سوتسىئالىستىك ھۆكۈمىتى گېنېرال ۋالتېر ۋون لۈتۋىتز يېتەكچىلىكىدىكى "جەڭگىۋار ئەركىن پولك" نى تارقىتىۋېتىش بۇيرۇقىنى چۈشۈرگەن بولسىمۇ، بۇ ھەربى قىسىم تارقىلىپ كېتىش ئۇياقتا تۇرسۇن، ئەكسىچە پايتەختكە يۈرۈش قىلىپ بېرلىننى ئىشغال قىلىۋالىدۇ ھەمدە كاپ ئىسىملىك ئادەتتىكى بىر مەمورى ئەمەلدارنى باش ۋەزىر قىلىپ تىكلەيدۇ. ھىتلېر بىلەن ئېكارت ئىككىسى، كاپ ئوڭچىلار گۇرۇھىنىڭ قوزغىلىڭى ئىنتايىن زور يۇشۇرۇن كۈچكە ئىگە ئىكەنلىكىنى تونۇپ يېتىپ، باۋارىيە بىلەن بىرلىكتە ئىنقىلابى تەدبىر قوللىنىش ئىمكانىيىتىنىڭ بار-يوقلىقىنى بېكىتىش مەقسىتىدە ئىككىسى بىرلىكتە ئۆز ئىختىيارى بىلەن بېرلىنغا بېرىشنى پىلانلاشقان ئىدى. كاپىتان رۆم بۇ پىلاننى تەستىقلاپ، ئۇ ئىككىسىنى بىر تەنتەربىيە مەشىق ئايروپىلانىغا ئولتارغۇزۇپ يولغا سېلىپ قويغان ئىدى. بۇ ئايروپىلان مەخسۇس ھىتلېرغىلا مەنسۈپ ئايروپىلان ئىدى. ئۇنىڭ ليوتچىكى لېتىنات روبېرت رىتتېر ۋون گرېيم (ئۇرۇش مەزگىللىرىدىكى ئەڭ ئالدىنقى قاتاردا تۇرىدىغان ئۇستا ليوتچىكلاردىن بىرى ئىدى. بۇ ليوتچىك تېخى ياش تۇرۇپلا "ئوچقۇچىلار بىرىنچى دەرىجىلىك مۇكاپاتى" غا ئېرىشكەن ئىدى. كېيىن ئۇ ھىتلېرنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ھاۋا ئارمىيە قوماندانلىقىغا تەيىنلىنىدۇ.) ئۇلار بېرلىنغا قاراپ ئۇچقان كۈنىسى ھاۋا بەكلا ناچار ئىدى. گەرچە ئۇچقۇچى گرېيمنىڭ ئايروپلان ئۇچۇرۇش تېخنىكىسىغا گەپ كەتمىسىمۇ، ھىتلېر تىنماي قەي قىلىپ چىقىدۇ. ئوتتۇر يولدا قونۇپ ئۆتىدىغان ئايروپورت ئىش تاشلىغان ئىشچىلار تەرىپىدىن ئىگەللىۋېلىنغىنى ئۈچۈن، بۇ قېتىمقى بېرلىن سەپىرى ئوڭۇشسىزلىققا ئۇچراشقا قىل قالىدۇ. شۇ چاغدا ھىتلېر دەرھال ئەقلىنى ئىشلىتىپ ئۆزىگە يالغان ساقالدىن بىرنى تاقاپ گىرىم قىلىۋالىدۇ. ئېكارتمۇ ئۆزىنى سودىگەر قىياپىتىدە گىرىم قىلىدۇ. شۇنداق قىلىپ، ئىشچىلار ئۇلارنىڭ بېرلىن سەپىرىگە يول قويۇشىدۇ.100 ئايروپلان بېرلىنغا بېرىپ قونغاندا ھىتلېرنىڭ چىرايى ئاپئاق تاتىرىپ كەتكەن بولۇپ، "بۇندىن كېيىن ھەرگىزمۇ ئايروپلان دېگەن نەرسىگە چىقمايمەن" دەپ قەسەم قىلىۋېتىدۇ.
گەرچە ئىسىيانچىلار 13-مارتتا بىر پايمۇ ئوق ئاتماي بېرلىن دەرۋازىسىدىن كىرەلىگەن بولسىمۇ، ئۇلارنىڭ بۇ غەلىبىسى ئاتاقتىكىلا بىر غەلىبە بولۇپ قالىدۇ. يەنى، سالاھىتى بار كىشىلەردىن بىرمۇ ئادەم "باش ۋەزىر" كاپنىڭ كابېنتىدا ۋەزىپە ئېلىشنى خالىمايدۇ. بۇ قېتىمقى ئالدىراپ-سالدىراپ پىلانلاپ باشلىتىلغان بۇ قوزغىلاڭ، باشلىنىشىدىن تارتىپلا مەغلوبىيەتلىك بىر قوزغىلاڭغا ئايلىنىپ قالغان ئىدى. ئۇلارنىڭ مەغلوب بولىشىنى بىرەر قايتارما ھۇجۇم ياكى بىرەر بۇزغۇنچىلىق ھەرىكىتى پەيدا قىلغان بولماستىن، پۈتكۈل گېرمانىيە خەلقىگە ئوخشاش بېرلىنلىقلارمۇ ھەربىلەرنىڭ چۇشقۇنلۇق كەيپىيات بىلەن ئوتتۇرغا چىقىشىنى خالىماي، پۈتۈن خەلق ھەربى ئىسيانچىلارغا قارشى دولقۇنغا قوشۇلۇپ كېتىدۇ. ئۇلار ئەندى بۇنداق ئىنقىلابلارنى قوزغاشنىڭ قىلچە مەنىسى يوق دەپ قارىشاتتى. شۇڭا، ئېبېرت ھۆكۈمىتى مەملىكەتلىك ئومۇمى يۈزلۈك ئىش تاشلاش چاقىرقىنى چىقارغان ۋاقتىدا، ئىشچىلار ئۇلارنى پۈتۈن كۈچى بىلەن قوللاپ، كاپ ھاكىمىيىتىنى پالەچ ھالغا چۈشۈرۈپ
120
قويىدۇ. شەھەردە ئېلېكتىر كېسىۋېتىلىدۇ، ترامۋايلار بىلەن مېترولار (يەرئاستى تۆمۈريول قاتنىشى) توختاپ كېتىدۇ، پۈتۈن شەھەردە سۇ توختاپ كەتكەن، كوچىلاردا ئەخلەتلەر يىغىلىپ سېسىشقا باشلىغان؛ ماگازېن-مەمورى ئورگانلار تاقىلىپ كەتكەن ئىدى.
بېرلىندا كېچىلەردە ياكى مۇم يۇرىقى ئاستىدا ياشىتىلغان كېچىلىك ھايات يەرلىرىلا ئۆز ئىشىنى توختاتماي داۋاملاشتۇرۇپ كەلمەكتە ئىدى. ئەسلىدە بۇنىڭدەك چىرىگەن سورۇنلار ھەددىدىن ئېشىپ كەتكەن قايسى بىر سېرىق كىنونىڭ تۈرتكىسىدە ئوتتۇرىغا چىققان ئىدى. بۇ كىنودا 11 ياشلىق بىر تۈركۈم ئۇششاق پاھىشىلەر ئۆزلىرىگە قويۇق گىرىم قىلىشىپ، ئۇزۇن ئۆتۈكلەرنى كىيىپ يۈرىدىغان ئامازونلۇقلارنىڭ خورلىنىش ئارزۇسىنى تېما قىلغان سادىزم ھېكايىلەردىن ئىشلەنگەن كىنو ئىدى. شەھەر ئىچىدە ھەر تۈرلۈك ئىشقىۋازلىقلارغا لايىق، ھەر خىل مىجەزلىكلەرگە ئۇيغۇن قەھۋىخانىلار، رېستۇرانتلار ― يەنى ئەر ياكى ئايال بەچچىۋازلار، يالىڭاچ بەدەن خۇمارىدىكىلەر، سادىزم زۇلۇمى قىلغۇچىلار ۋە سادىزم زۇلۇمىغا ئۇچراشنى خالىغۇچىلارغا لايىق سورۇنلار قۇمدەك ئىدى. يالىڭاچ بەدەن ھەۋەسلىنىدىغان ئىشلار قاتارىدا قارىلىدىغان، سەنئەتنىڭ مەقسىدىمۇ ئەخلاقسىزلىق دەپ قارىلىدىغان، خىيالى دۇنيا يارىتىپ مەس بولىدىغان غەلىتىلىكلەر چېكىگە يەتكەن ئىدى. بېرلىن شەھىرى دادائىزم سەنئەتچىلىرىنىڭ پائالىيەت مەركەزلىرىدىن بىرىگە ئايلىنىپ قالغان ئىدى. بۇ ئېقىمغا مەنسۈپ شائىر ۋالتېر مېھرىڭگ ئاچچىق ھەجىۋى ئىپادە ۋە لەھجىلەردە شىئېر يازغان بولۇپ، بۇ شىئېردا بېرلىنلىقلارنىڭ قورقۇنۇچلۇق ئاقىۋىتى تەسۋىرلەنگەن:
چاققان كېلىڭلار بالىلار، ھەممە ھۇزۇر ئىچىدە ئۆلۈم مەيدانىغا ئالدىراڭلار،
ئىشتانبېغىڭلارنى چىڭ باغلاپ، يەھۇدىي بۆرىلىرىنى ھايداڭلار. زەھەرلىك گاز بىلەن كرىست نى كۆتۈرۈپ، جامائەت ئارىسىدا قىرغىن قىلىڭلار!
ئېبېرت ھۆكۈمىتىنىڭ ئومۇمىي يۈزلۈك ئىش تاشلاش چاقىرىقى ھەقىقەتەن فرانكېنستېين ئاپىتىگە ئايلىنىپ كېتىدۇ. بۇنىڭ نەتىجىسىدە كاپ كۈچلىرى يەر بىلەن يەكسان قىلىنىپ، سولچىلارنىڭ يەنە بىر قېتىملىق توپىلاڭ چىقىرىش دولقۇنى ئۈچۈن يول ئېچىلىدۇ. كوممۇنىستلارنىڭ گېرمانىيە تەۋەسىدە پەيدا قىلغان توپىلاڭلىرى شۇنداق نوقتىلارغا بېرىپ يەتتىكى، پرىزدېنت ئېبېرت قىزىللارنىڭ ئىسىيانىنى يىمىرىپ تاشلاش ئۈچۈن ئىلاجىسىز نەچچە كۈن ئاۋال ھۆكۈمەت ئىشلىرىدىن قول ئۈزۈپ كېتىپ قالغان گېنېرال ۋون سېكتنى قۇراللىق كۈچلەر باش قۇماندانلىقىغا تەيىنلەشكە مەجبۇر بولىدۇ. بۇ گېنېرالنىڭ قىلغان بىرىنچى ئىشى تېخى يېڭىلا تارقىتىۋېتىلگەن "ئەركىن پولك" ئەسكەرلىرىنى قايتىدىن بىر يەرگە يىغىش بولىدۇ. ۋەزىيەت تەرەققىياتى ھەقىقەتەنمۇ كىشىنى ئاچچىق كۈلدۈرگىدەك ئىدى: تۈنۈگۈنكى توپىلاڭچى قوشۇن بۈگۈن قانۇننى كۈچەيتىپ تەرتىپ ساقلاش ۋەزىپىسىگە قويۇلىۋاتاتتى. بۇنداق غەلىتە ئىشلارنى پەقەت دادائىزم دراماتورگىلا يېزىپ چىقالايدىغان كومىدىيىلەردىن ئىدى: ئېبېرتنىڭ "ئەركىن پولك" ئەسكەرلىرىگە تارقاتقان مۇكاپات، دەل كاپ ھۆكۈمىتىنىڭ "ئەركىن پولك" قا ئېبېرت ھۆكۈمىتىنى ئاغدۇرۇپ تاشلىيالىسا بەرمەكچى بولغان مۇكاپاتنىڭ  ئۆزى ئىدى.
ئۆزگەرتىپ تەشكىللەنگەن "ئەركىن پولك" نىڭ ئالدىدىكى ۋەزىپە بەكلا ئېغىر ئىدى. ساكسونىيە دە سوۋېت جۇمھۇرىيىتى ھاكىمىيەتنى تارتىپ ئېلىۋالغان ئىدى؛ 20-مارت كۈنىگىچە، 50 مىڭ كىشىلىك ئىشچىدىن تەشكىل تاپقان قىزىل ئارمىيە قوشۇنى رۇر رايونىنىڭ كۆپ قىسىم شەھەر رايونىنى ئىشغال قىلىۋالغان ئىدى. يەنە شۇ كۈنى، كومپارتىيىنىڭ «رۇر ساداسى» گېزىتى "غالىپ قىزىل بايراق چوقۇم پۈتۈن مەملىكەت بويىچە لەپىلدەيدۇ"101 دەپ ئېلان قىلىپ،
121
"گېرمانىيە چوقۇم سوۋېت جۇمھۇرىيىتىگە ئايلىنىپ سوۋېت رۇسىيىسى بىلەن بىرلىشىپ دۇنيا ئىنقىلابى بىلەن دۇنيا سوتسىئالىزم غەلىبىسىنى قولغا كەلتۈرۈشنىڭ قاڭقىش تاختىسىغا ئايلىنىشى كېرەك!" دەپ ئېلان قىلىدۇ.
3-ئاپرېلدا، "ئەركىن پولك" قوشۇنلىرى رۇرغا بېسىپ كىرىپ، قىزىل ئارمىيە پوزىتسىيىلىرىنى تارمار كەلتۈرۈپ، ساق قالغان قىزىل ئارمىيە ئەسكەرلىرىنى رەھىمسىزلەرچە قىرىپ تاشلايدۇ. "ئەگەر بۇ ئىشنى سىلەرگە سۆزلەپ بەرسەم چوقۇم يالغان گەپ قىلىۋاتىسەن دېيىشىڭلار مۇمكىن. ― دەپ يازىدۇ 'ئەركىن پولك' نىڭ ياش بىر ئەسكىرى ئائىلىسىگە ئىۋەرتكەن خېتىدا، ― قىلچە رەھىم قىلمايتتى، … ھەتتا بىز ئون نەپەر قىزىل ئارمىيە ئۈچۈن ئىشلەۋاتقان قىزىل كرىست جەمئىيىتىنىڭ سىستىراسىنىمۇ يېنىڭلاردا تاپانچا بار ئىكەن دېگەننى باھانە قىلىپ ئېتىپ تاشلىدۇق. بىز بۇ كىچىك قىزلارنى ئۆلتەردۇق. ھەتتا ئۇلارنىڭ جان ئازاۋىدا بىر قوشۇق قېنىدىن كېچىشلىرىنى تەلەپ قىلىپ يىغلاپ يالۋۇرۇشلىرىنى تاماشا قىلىپ كۆڭلىمىزنى خوش قىلدۇق. ياق، سىلەرگە ھەرگىز رەھىم قىلالمايمىز، قۇراللىق ھەر قانداق بىرسى بىزنىڭ دۈشمىنىمىز! دەيتتۇق."

ھىتلېر بىلەن ئېكارت ئىككىسى ھېلىقى كۆڭلىنى ئايلاندۇرۇپ تۇلا قۇستۇرىۋەتكەن ئايروپلانغا ئولتۇرۇپ بېرلىنغا كېلىپ قونغان ۋاقتىدا، كاپ قوزغىلىڭىمۇ ئاخىرلىشىپ قالغان ئىدى. ئۇ ئىككىسى ئايروپلاندىن چۈشۈپ ئۇدۇل ئىمپىرىيە باش مىنىستىرلىك بىناسىغا بېرىپ كاپنىڭ ئاخبارات ۋەكىلى بولغان ۋېنگريەلىك يەھۇدىي ترېبىتش-لىنكولن بىلەن سۆھبەت ئۆتكۈزىدۇ. بۇ بىر تەۋەككۈلچى ۋېنگر بولۇپ، لۈكچەك مىجەز بىرسى ئىدى. بۇ كىشى بىر ۋاقىتلاردا نيۇيوركتا گېرمانىيە ئىمپىراتورىنىڭ جاسۇسى دەپ قولغا ئېلىنغان ئىكەن. بۇ ۋېنگر ئۇلارغا كاپنىڭ ئادەملىرى تېخى يېڭىلا قېچىپ كەتكەنلىكىنى، شۇڭا بۇ ئىككەيلەن ياخشىسى سالاھىيىتىنى ھېچ كىمگە ئۇختۇرماي يوشۇرۇن تۇتىشى كېرەكلىكىنى، بولمىسا قولغا ئېلىنىتىش خەۋىپى بارلىقىنى ئېيتىپ ئاگاھلاندۇرىدۇ. بەزى خەۋەرلەردىن قارىغاندا، شۇ چاغدا ئېكارت بۇ ئادەمنىڭ بىر يەھۇدىي ئىكەنلىكىنى بىلىپ قېلىپ ھىتلېرنى نوقۇپ پىچىرلىغان ئاۋازدا: "ئادولف بۇ يەردىن يوقۇلايلى، بۇ يەردە بىزگە پايدىلىق ھېچ ئىش يوق ئىكەن" دېگەنمىش.
شۇنداقتىمۇ، ئۇلار يەنىلا قەلبىدىكى قەھرىمان ھېسابلىنىدىغان لۇدېندورفنى كۆرۈپ كېلىش ئۈچۈن پايتەختكە بارىدۇ. بۇ كۈنلەردە لۇدېندورف پۇخراچە ياسىنىپ جەنۇپ تەرەپلەرگە قېچىپ كېتىشنىڭ تەييارلىقىنى قىلىپ يۈرگەن بولۇپ، شۇ قاتاردا نۇرغۇنلىغان ئوخشاش قاراشتىكى شىمالى گېرمانىيىلىكلەر بىلەن مەسلىھەتلىشىپ يۈرەتتىكەن. ئۇنىڭ مەخپى ئۇچۇرىشىپ يۈرگەن ئادەملىرى ئارىسىدا "دۇبۇلغىلىقلار" پارتىيىسىدىكىلەرمۇ بار بولۇپ، بۇ تەشكىلاتتىكىلەر كونا ئەسكەرلەردىن تەشكىل تاپقان ھەددىدىن تاشقىرى مىللەتچى گۇرھ ئەزالىرى بىلەن يەنە زور مىقداردا سانائەتچىلەر ياردىمىغا ئېرىشىپ كېلىۋاتقان ئاممىۋى تەشكىلات رەھبەرلىرىمۇ بار ئىكەن. ئېكارت، شاگىرتى ھىتلېرنى پىيانو زاۋۇدىنىڭ ئايال خوجايىنى ھېلېنا بېچستېيىن رىياسەتچىلىكىدە تەشكىللەنگەن سالوندىكىلەر بىلەن تونۇشتۇرىدۇ. بۇ ئايال ھىتلېرنى بىر كۆرۈشتە "گېرمانىيىنى قۇتقازماقچى بولغان بۇ يىگىت" كە مەھلىيا بولۇپ، ئۇنى ئۆز تەۋەسىدىكى تەسىرى كۈچلۈك كىشىلەرگە تونۇشتۇرۇش ۋەدىسىنى بېرىدۇ.
31-مارت كۈنى، ھىتلېر ميۇنخېنغا قايتىپ كېلىدۇ. يەنە شۇ كۈنى، ھىتلېر ھەربى سەپتىن چېكىنىپ چىقىپ ئاددى بىر پۇخراغا ئايلىنىدۇ. ئۇنىڭ بۇنداق قىلىشى ئۆز تەلىۋى بويىچە بولغان بولىشى ئېھتىمال. ياكى باشقىلارنىڭ تەلىۋىگە ئاساسەن ھەربى سەپتىن چېكىنگەن بولىشىمۇ بىر ئېھتىمال. ھىتلېر 50 مارك چېكىنىش سوممىسىنى ئېلىپ، بىر پەلتو، بىر شەپكە، بىر قۇر
122
كىيىم، بىر قانچە ئىشتان، ئاياق-پايپاق ۋە ئىچ كىيىملىرىنى چامىدانىغا سېلىپ گازارمىدىن ئايرىلىدۇ. ئۇ باشقىلارنىڭ ۋاستىچىلىقى بىلەن تيېرش كوچىسى 41-نومۇرلۇق بىنادىن چاققانغىنە بىر ئۆينى ئىجارىگە ئېلىپ جايلىشىدۇ. بۇ ئۆي ھاللىق سىنىپلار ئولتۇراق رايونىغا تەۋە يەردىكى ئۆي بولۇپ، ئىسار دەرياسىنىڭ بويىدىكى بىر بىنادا ئىدى. بۇ يەردىكى ئۆيلەرنىڭ ھەممىسىلا دېگىدەك 3~4 قەۋەتلىك بىنالار بولۇپ، ئاستى قەۋىتى دۇكان ياكى ئىشخانا قىلىنغان، ئۈستى قەۋەتلىرى چاققان-چاققان ئۆيلەردىن ياكى بويتاقلار ئۆيلىرىدىن تەشكىل تاپقان ئىدى. ھىتلېر ئىجارىگە ئالغان ئۆي بەكلا كىچىك بولۇپ، ئۇزۇنلىقى 15 فۇت (4.5 مېتىر ئەتراپىدا ― ئۇ.ت)، كەڭلىكى 8 فۇت (2.5 مېتىرغا يېقىن ― ئۇ.ت) لا كېلەتتى. بۇ ئۆي ئۇنىڭ ۋيېننا ماننېرھېيمدا تۇرغان ئۆيىدىن كۆپ پەرقلىنىپ كەتمەيدىغان ئۇزۇنچاق تار بىر ئۆي ئىدى. بۇ ئۆي، بىنادىكى ئەڭ سوغۇق ئۆي بولۇپ، ئۆي غوجايىنى ئېرلاڭگېر، "بۇ ئۆينى ئىجارىگە ئېلىپ ئولتۇرغان خېرىدارلىرىمنىڭ تولىسى كېسەل بولۇپ چىقىپ كەتكەن ئىدى. شۇڭا، بۇ ئۆينى ئەندى ھېچكىمگە ئىجارىگە بېرەلمەيدىغان بولدۇم دەپ ئۇششاق-چۈششەك نەرسىلەرنى ساقلايدىغان ئىسكىلات قىلىپ قويغان ئىدىم" دەيدۇ.
ھىتلېر تاللىۋالغان بۇ ئۆي، «مىيونخىېن كۈزەتكۈچىلىرى» گېزىتى تەھرىراتىغا يېقىن بىر يەردىكى بىنادا بولۇپ، ھىتلېر بۇ يەرنى شۇنىڭ ئۈچۈن تاللاپ ئىجارىگە ئولتۇرغان ئىدى.102 چۇنكى بۇ گېزىت، ئىسمىنى «خەلق كۈزەتكۈچىلىرى» دېگەنگە ئۆزگەرتىپ ئىزچىل تۈردە يەھۇدىيلارغا، ماركسىزمچىلارغا قارشى كانايلىق ۋەزىپىسىنى ئۆتەپ كەلمەكتە ئىدى. ھىتلېرنىڭ يەھۇدىيلارغا قارشى ئىدىيىلىرىنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى ئەنە شۇ گېزىتنىڭ تەسىرى ئارقىلىق شەكىللەنگەن دېيىش مۇمكىن. مەسىلەن، تېخى يېقىندىلا بۇ گېزىتتا بېسىلغان بىرىنچى بەت باش ماقالىسىغا «يەھۇدىيلارغا ئۆزىمىزنى تونۇتۇپ قويايلى!» دەپ تېما قويۇلغان بولۇپ، ئاپتور ماقالىسىدا ھەر قانچە رەھىمسىز تەدبىر قوللىنىشقا توغرا كەلگەندىمۇ يەھۇدىيلارنى پۈتكۈل گېرمانىيە تەۋەسىدىن بىرنىمۇ قويماي تازىلاپ چىقىش كېرەكلىكىنى تەكىتلىگەن. بۇنداق ماقالىلارنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمىنى رۇسىيىدىن قېچىپ چىققان مۇساپىرلار يازغان ماقالىلار بولۇپ، ھىتلېر بۇ ماقالىلاردىن كوممۇنىزمنىڭ كۈندىن-كۈنگە خەتەرلىك تۈس ئېلىۋاتقانلىقى ھەققىدىكى مەلۇماتلارغا ئېرىشىپ كەلمەكتە ئىدى.
ھىتلېر ئۈچۈن ئېيتقاندا، ئۇنىڭ ئالدىنقى ئورۇندا تۇرىدىغان ھۇجۇم نىشانى يەھۇدىيلار بىلەن تىنچلىق سۇلھىسىغا قول قويغانلار ئىدى. بۇ ئىشلار تۈگىگەندىن كېيىنلا ئاندىن ماركسىزمغا قارشى كۈرەشكە ئاتلىنىشى مۇمكىن ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە، ھىتلېر بىلەن ئېكارت ئىككىسى گېرمانىيە كوممۇنىستلىرىنىڭ ئۆزىنى پىدا قىلىش روھىغا ئاز-تۇلا قايىل ئىدى. شۇڭا ئۇلار بۇ كوممۇنىستلارنى ئۆز يېنىغا قارىتىۋېلىشنى بەكلا ئارزۇ قىلىشاتتى. ئۇ ئىككىسى بىرلىشىپ تەييارلىغان «نېمىسلار ۋە يەھۇدىي بولشېۋىكچىلىكى» دېگەن ماقالىسىغا ئېكارت ھەتتا "نېمىس بولشېۋىكچىلىكى" دېگەن مەزمۇننىمۇ قوشۇپ قويۇشنى تەلەپ قىلغان ئىدى. شۇڭا ئۇ، ھىتلېر بىلەن بىرگە قاتناشقان بىر قېتىملىق يىغىندا، پارتىيە ئىچىدىكىلەرگە قارىتىپ "گېرمانىيەدىكى كوممۇنىستلار ھەقىقەتەنمۇ غايىلىك، شۇڭا ئۇلار ئۆزلىرىمۇ ھېس قىلمىغان ھالدا گېرمانىيىنى قۇتۇلدۇرۇش كۆرىشى بىلەن شوغۇللىنىپ كەلمەكتە" دەپ سۆزلىگەن ئىدى.
ئەمما رۇسىيىدىن قېچىپ چىققان مۇساپىرلار بۇنداق مۇرەسسەچىلىككە قەتئىي قارشى ئىدى. ئۇلارنىڭ يازغان ماقالە  ياكىسۆزلىگەن نۇتۇقلىرىدا ئېيتقان بولشېۋىك خەۋىپى ھەققىدىكى سۆزلىرى ھىتلېرغا كۈندىن-كۈنگە كۈچلۈك تەسىر قىلىشقا باشلايدۇ. شەرقتىن كەلگەن بۇ "ئاخىرزامان مۇخلىسلىرى" ئارىسىدا كىشىنى سۆز بىلەن قايىل قىلىشقا ئەڭ ماھىر بىرى بار بولۇپ، ئۇنىڭ ئىسمى ئالفرېد روزېنبېرگ، يەنى شۇ ئېستونىيەدىن كەلگەن ياش ئارخىتىكتور ھەم قوشۇمچە رەسسام ئىدى. بۇ
123
كىشى بىلەن ھىتلېر يېڭى تونۇشقىنىدا بىر-بىرسىگە ئۇنچىۋالا يېقىن بولۇپ كېتەلمەيدۇ. "ئەگەر مەن ئۇنى بىر كۆرۈپلا پۈتۈنلەي قايىل بولدۇم دېسەم قېپ-قىزىل يالغان گەپ قىلغان بولىمەن. ― دەيدۇ روزېنبېرگ كېيىن ئەسلىگىنىدە. ئەسلىدە ئۇ، ھىتلېرنىڭ مىتىنگلەردە سۆزلىگەن نۇتۇقلىرىنى ئاڭلىغاندىن كېيىنلا ئاندىن ئۇنىڭغا قايىل بولغان ئىكەن، ― مەن بۇ يەردە، ئەركىن بىر پۇخرالىق جاسارىتى بىلەن قۇرۇق قول ئوتتۇرىغا چىقىپ مەخسۇس غايە ئۈچۈن كىشىنى قايىل قىلارلىق كۈرەشكە ئاتلىنالىغان، ئالدىنقى سەپلەردە جەڭ كۆرگەن پىشقەدەم بىر ئەسكەرنى كۆردۈم؛ مەن ئۇنىڭ نۇتقىنى 15 مىنۇت ئاڭلىغاندىن كېيىنلا ئەنە شۇنداق بىر قاراشقا كېلەلىگەن ئىدىم."
شۇنىڭدىن كېيىنكى بىر قانچە ئاي جەريانىدا روزېنبېرگنىڭ يازغان ماقالىلىرى ئېكارتنىڭ ھەپتىلىك ژۇرنىلى بىلەن باشقا مىللەتچى ژۇرناللاردا كەينى-كەينىدىن ئېلان قىلىنىشىغا ئەگىشىپ، ھىتلېر بىلەن ئىككىسى تېخىمۇ يېقىنلىشىپ بىر-بىرسىدىن زادىلا ئايرىلالماس ھالغا كېلىدۇ. ھىتلېرغا ئەڭ چوڭقۇر تەسىر قىلغىنى، روزېنبېرگنىڭ "بولشېۋىكلار ھەرىكىتى، يەھۇدىيلارنىڭ دۇنيانى بوي سۇندۇرۇشتىن ئىبارەت يەرشارى خاراكتېرلىق ستىراتىگىيىسىنىڭ بىر باسقۇچىدىنلا ئىبارەت" دېگەن گېپى ئىدى. بۇنىڭ ئەڭ ئاخىرقى دەلىلىنى تارىخى ئەھمىيەتكە ئىگە خوفبراۋخاۋس چوڭ يىغىنىدىن بىر كۈن كېيىن قولغا چۈشۈرىدۇ. شۇ كۈنىسى، «خەلق كۈزەتكۈچىلىرى» گېزىتىدا «يەھۇدىي دۆلىتىنى تىرىلدۈرۈش كاتتىلىرى توختامنامىسى» ئېلان قىلىنىدۇ. بۇ توختامنامىنى "دۆلەتنى تىرىلدۈرۈش كاتتىلىرى" شىۋىتسارىيىنىڭ باسېل شەھىرىدە چاقىرغان قۇرۇلتىيىدا توختام قىلىنغان دەپ پەرەز قىلىنماقتا ئىدى. بۇ ئەسلىدە دۇنيانى بويسۇندۇرۇش سۈيىقەستىنىڭ 24-نۆۋەتلىك مەخپى قۇرۇلتىيىدا ماقۇللانغان بىر دوكلات تىزىسى ئىدى (بۇ "كىلىشىمنامە" لايىھىسى ئەسلىدە يەھۇدىيلارغا قارشى تۇرۇشنىڭ بۈشۈگى ھېسابلىنىدىغان فرانسىيەدە يېزىلغان بولۇپ، ئۇنىڭ يازغۇچىسى چاررۇسىيىنىڭ بىر ئىشپىيونى ئىكەن. ئارىدىن بىر قانچە يىل ئۆتۈپ، يەنى 19-ئەسىرنىڭ ئاخىرلىرىدا روسىيىدە ئېلان قىلىنغان. بۇ توختامنامىنىڭ گېرمانىيىدە تۇنجى قېتىم ئېلان قىلىنىشى ئۇرۇش توختۇتۇش كېلىشىمى ئىمزالىنىپ بىر يىلدىن كېيىنكى ئىش بولۇپ، گېرمانىيىدە تۇرىۋاتقان رۇسىيىلىك مۇھاجىرلار چىقىرىۋاتقان بىر ژۇرنالدا بېسىلغان بولسىمۇ، ئۇ ۋاقىتلاردا تۈزۈك تەسىر قوزغىيالمىغان ئىدى. بۇ كىلىشىمنامە ئەسلىدە ئىختىيارى يازغۇچىلار تەرىپىدىن قۇراشتۇرۇپ چىقىرىلغان ئۇيدۇرما ھۆججەت ئىدى. ئەمما بۇ ماتېرىيال ئىككىنچى ۋىلھېلم بىلەن ئىككىنچى نىكولاي تەرىپىدىن گۆھەر تېپىۋالغاندەك ئەتىۋارلىنىدۇ. روسىيە چار پادىشا جەمەتى ئۆلتۈرۈلگەندىن كېيىن، يىكاتىرىنبۇرگدا، يەنى چار پادىشاسى تۇرغان يەردە بىر پارچە «ماسۇنلار توختامنامىسى»، بىر پارچە «تەۋرات» ۋە بىر پارچە «ئۇرۇش ۋە تىنچلىق» دېگەن كىتاب تېپىلغان ئىدى. ― ئا. ھ. ئىى) بۇ «توختامنامە»، ھىتلېرنىڭ يەھۇدىيلارغا بولغان بىر تەرەپلىمە قارىشى بىلەن يەھۇدىي تەھدىتى ئۈچۈن قىممەتلىك بىر دەلىل، شۇنىڭدەك يەنە روزېنبېرگ بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنىڭ بۇرۇلۇش نوقتىسى بولۇپ قالىدۇ. شۇنىڭدىن كېيىن، ھىتلېر، روزېنبېرگنىڭ بولشېۋىكلارغا قارىتا سەگەك بولۇش كېرەك دېگەن گېپىنى ھەرگىز ئېسىدىن چىقارمايدۇ.103 شۇنداقلا، شۇ كۈنلەرگىچە قوشۇمچە ئورۇندا تۇرىۋاتقان كوممۇنىزم مەسىلىسى ئاستا-ئاستا پارتىيە ئەقىدىلىرىنىڭ مۇھىم تەركىۋى قىسىمىغىمۇ ئايلانغان ئىدى.
بۇ «توختام» نىڭ راستلىقىغا ئىشەنگەنلەر يالغۇز ھىتلېرلا ئەمەس ئىدى. شۇ يىلىنىڭ ماي ئېيىدا لوندوندا چىقىدىغان «تايمىس» گېزىتىمۇ بۇ ھەقتە ئۇزۇن بىر ماقالە ئېلان قىلىدۇ. ماقالىدا، بۇ «توختامنامە» يەھۇدىينىڭ يەھۇدىيلارغا قارىتىپ يازغان ھەقىقىي ھۈججىتى؛ شۇڭا، بۇ ماتېرىيالغا ئەستايىدىللىق بىلەن مۇئامىلە قىلىشىمىز كېرەك، دەپ باھا بەرگەن. يەھۇدىي دۈشمەنلىكى، ئەسلىدە خرىستىئان دىنىغا ئېتىقات قىلىدىغان كىشىلەر تەرىپىدىن تەرغىپ قىلىنغان بىر قاراش ئىدى؛ «توختامنامە» پۈتكۈل ياۋروپادىكى ھەر قايسى ئەللەر ئىچىدىلا تارقىلىپ قالماي، يەنە جەنوبى ۋە شىمالى ئامېرىكا قىتئەلىرىدىمۇ ئېلان قىلىنىدۇ. بۇمۇ يامان غەرەزلىك يەھۇدىي دۈشمەنلىكىنى كۈچەيتىۋىتىدۇ. ئەسىرلەر بويىچە كاتولىكلارنىڭ ئالغان تەربىيىسى
124
"ئەيسانى يەھۇدىيلار ئۆلتۈردى دېيىش بىلەن باشلىناتتى؛ بۇ دىننىڭ بىرىنچى دەرىجىلىك مورتى بولغان مارتىن لوتېرمۇ يەھۇدىيلارغا ھۇجۇم قىلىپ كېلىپ، يەھۇدىيلار تەڭرىنى ئىبلىسقا ئوخشىتىپلا قالماي، ئۇلارنىڭ ئۆزىمۇ 'ئۆتكۈر ۋابا، يۇقۇملۇق كېسەللىك، كەمكۈستىسىز ئاپەتنىڭ نەق ئۆزى' دەپ قارايتتى. قىسقىسى، يەھۇدىيلار، خرىستىئانلار بىلەن پۈتكۈل دۇنيانىڭ ئەشەددى دۈشمىنى بولغاچقا، ئۇلارغا ئەڭ قاتتىق تەدبىر قوللىنىپ تاقابىل تۇرۇش كېرەك"، دەيدىغان قاراشتا ئىدى.
ھىتلېرنىڭ يەھۇدىيلارغا بولغان ئۆچمەنلىكى، ئاساسلىقى ئۇرۇشنىڭ كېيىنكى مەزگىللىرىدە ۋە شۇنىڭدەك ئۇرۇشتىن كېيىنكى ئىنقىلاب دەۋرىدىكى كۈزىتىشلىرىدىن كەلگەن بولۇپ (قىزىق يېرى، ھىتلېرنىڭ بۇ ۋاقىتلاردىكى ئۆي خوجايىنى بولغان ئېرلاڭگېرمۇ بىر يەھۇدىي ئىدى. بۇ يەھۇدىي ئۇ كۆڭۈللۈك كۈنلىرىنى ئەسلەپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: "مەن ئۇنىڭ بىلەن پەلەمپەيدە ياكى تاشقارقى ئىشىك تۈۋىدە پات-پات دوقۇرۇشۇپ قالاتتىم. ئۇنىڭ، يېنىغا سەپ يۈرىدىغان خاتىرە دەپتىرىنى چىقىرىپ بىر نەرسىلەرنى خاتىرلەپلا يۈرىشىنى كۆرەتتىم. … مەن ئۇنىڭ بىز توغرىلىق باشقىچە قاراشقا كېلىپ قېلىش ئېھتىمالىنى ھەرگىز پەرەز قىلالمايتتىم." ― ئا. ھ. ئى)، ئەمما بۇ تۈر قاراشلىرى يەنە كېلىپ روزېنبېرگ، تۇلې جەمئىيىتى ياكى گوبىنېياۋ، لۇتېر ۋە شۇ قاتاردىكى بىر قىسىم داڭلىق يەھۇدىي دۈشمەنلىكىدىكى كىشىلەردىن ئالغان قاراشلىرىنى ئۆز قاراشلىرىغا ياردەمچى بولىدىغان بىرەر خۇلاسە دەپلا قارايتتى. يەنى، ھىتلېر بۇ تۈر كىشىلەرنىڭ قاراشلىرىدىن شۇ ۋاقىتتا ئۇنىڭغا لازىم بولىۋاتقان بەزى قاراشلارنىلا قوبۇل قىلىۋالغان دېيىش مۇمكىن. ۋە بەلكىم ئۇنىڭغا ئەڭ قاتتىق تەسىر قىلغان نەرسە يەنىلا شۇ كىچىك بروشۇرلار، ئاغزىدىن زەھەر تامچىپ تۇرىدىغان يەھۇدىي دۈشمىنى قارىشىدىكى پەسكەش ئوڭچىل گېزىت-ژۇرناللار بولىشىمۇ مۇمكىن. چۇنكى ئۇ، بۇرۇندىن تارتىپلا، يەنى ۋيېننادىكى ۋاقىتلىرىدىن تارتىپلا بۇنىڭدەك پەسكەش نەرسىلەرنى قاينىتىپ ئىچىۋالغاندەك ئوقۇپ يۈرەتتى. بۇ تۈردىكى پەسكەش ماقالىلارنىڭ كاللىسىغا تېرىۋەتكەن ئۇرۇقلار 1920-يىلى 13-ئاۋغۇستتا ميۇنخېندىكى داڭلىق خوفبراۋخاۋس مىتىنگدە ئۆزىنى كۆرسىتىدۇ.
شۇ قېتىملىق يىغىندا، ھىتلېر "بىز نېمە ئۈچۈن يەھۇدىيلارغا قارشى تۇرىمىز" دېگەن تېما بويىچە ئىككى سائەت تىنماي سۆزلەيدۇ. ھىتلېر نۇتقىنىڭ بېشىدىلا "پەقەت پارتىيىمىزلا سىلەرنى يەھۇدىي ھۆكۈمرانلىقى ئاسارىتىدىن ئازات قىلالايدۇ!" دەپ ئوچۇق جاكارلىغان ئىدى. ھىتلېر نۇتقىدا، يەھۇدىيلارنىڭ ئوتتۇرا ئەسىرلەردىن تارتىپلا جەمئىيەتنى بۇلغاپ كېلىۋاتقانلىقى ھەققىدە تەپسىلى توختىلىدۇ. گەرچە ئۇنىڭ نۇتقىدا ئالاھىدە مەزمون ياكى رېتىم بولمىسىمۇ، ئۇنىڭ بۇ تۈردىكى تەشۋىقاتلىرىنىڭ كۆرسىتىدىغان تەسىرى ھەقىقەتەنمۇ كۈچلۈك ئىدى. ئەسلىدە، ئۇنىڭ ئوتتۇرىغا قويىۋاتقان يەھۇدىي دۈشمەنلىك قارىشى ئۇنىڭ ئۆزىگىلا خاس بىر قاراش بولۇپ، تارىخ بىلەن قىلچە مۇناسىۋىتى يوق ئىدى. ئەمما ئۇ بۈگۈنكى ھادىسىلەر بىلەن تارىخى ۋەقەلىكلەرنى ئۇستىلىق بىلەن يۇغۇرۇپ دەل ۋاقتىدا غەزەپ-نەپىرەتنى قوزغاش ماھارىتىگە ئىگە بىر تالانت ئىگىسى ئىدى. دەرۋەقە، بۇنىڭ پايدىسىنىمۇ كۆرىدۇ: شۇ قېتىملىق يىغىندا خەلق ئاممىسى چاۋاك چېلىپ ۋە كۈلكە سادالار بىلەن ئۇنىڭ سۆزىنى ماقۇللاپ ئالقىش ياڭرىتىپ ئون نەچچە قېتىمدەك سۆزىنى بۆلۈپ تۇرىدۇ. بولۇپمۇ يەھۇدىيلارنى كۆچمەن قەبىلىلەرگە ئوخشىتىپ "يول توساپ بۇلاڭچىلىق بىلەن شوغۇللىنىدىغان" رەزىللىكنى ئۆزىگە كەسىپ قىلىۋالغانلىقىنى سۆزلىگىنىدە، خەلق ئاممىسى ھەقىقەتەنمۇ قاتتىق ئەسەبىلەرچە ئالقىشلاپ كەتكەن ئىدى.
ئەستايىدىللىق بىلەن ئالدىن پىلانلاپ يېزىپ چىققان قارىلاش نۇتۇقلىرىغا سېلىشتۇرغاندا، ھىتلېرنىڭ بۇرۇنقى ۋاقىتلاردىكى يەھۇدىيلارغا ھۇجۇم قىلىشلىرىنى ھېچ نېمىگە ئەرزىمەس سۆزلەر دېيىشكە بولاتتى. ئۇ، تۇنجى قېتىم ئاشكارە ھۇجۇمغا ئۆتۈپ، يەھۇدىي سۈيىقەستىنىڭ خەلقئارالىق خاراكتېرغا ئىگە ئىكەنلىكى، ئۇلار تەرغىپ قىلىۋاتقان بارلىق
125
مىللەتلەر باپ-باراۋەر ۋە شۇنىڭدەك خەلقئارالىق ئىتتىپاق ― ئىنتېرناتسيۇنالىزم قاتارلىقلار ئۆزىدىن باشقا مىللەتلەرنىڭ جاسارىتىنى سۇندۇرۇش ئۈچۈن تەييارلانغان بىر سۈيىقەست ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ ئۆتىدۇ. بۇ جەھەتتە يەھۇدىيلارنىڭ رەزىل، ئەخلاقسىز ۋە تەييارتاپ بىر مىللەت ئىكەنلىكىنى؛ بۈگۈنكى كۈندە ئۇلار بۇزغۇنچى، بۇلاڭچى ھەمدە "بارلىق مىللەتلەرگە زىيان سالىدىغان زىيانداش ھاشارەتلەر" گە ئايلانغانلىقىنى تەكىتلەيدۇ. شۇ سەۋەپتىن يەھۇدىيلارغا قارشى ئومۇمى يۈزلۈك قەتئىي كۈرەش قىلىشقا چاقىرىدۇ. بۇ كۈرەشتە يەھۇدىيلارنى شەرقلىق ياكى غەربلىك، ياخشى ياكى يامان، نامىرات ياكى باي دەپ ئايرىپ يۈرمەستىن ھەممىنى بىر خىل تونۇش كېرەكلىكىنى، بۇ كۈرەش بىر يەھۇدىي ئىرقىغا قارشى كۈرەش بولغانلىقى ئۈچۈن قىلچە پەرقلەندۈرمەي يەھۇدىيلا بولىدىكەن ئۇلارغا ئومۇمى يۈزلۈك قارشى تۇرۇش كېرەكلىكىنى تەكىتلەيدۇ. "پۈتۈن دۇنيا پرولېتارلىرى بىرلىشەيلى!” دېگەن بۇ شۇئار بۈگۈنكى دەۋرگە ماس كەلمەس بولۇپ قالدى؛ شۇڭا بۈگۈنكى جەڭگىۋار شۇئارىمىزنى "پۈتۈن دۇنيادىكى يەھۇدىيلارغا قارشى خەلقلەر بىرلىشەيلى!"، "ياۋروپا خەلقى ئازاتلىققا مۇھتاج!" دېگەندەك ئۆزگەرتىشىمىز كېرەك دەيدۇ. قىسقىسى، ھىتلېر يەھۇدىيلار مەسىلىسىنى "ئۈزۈل-كېسىل بىر تەرەپ قىلىش" كېرەكلىكىنى تەكىتلەيدۇ.104 گەرچە ھىتلېرنىڭ بۇ مەسىلىنى ئوتتۇرىغا قويۇشى نىسبەتەن مۇجىمەلدەك قىلسىمۇ، يەنىلا ئىنتايىن رەھىمسىز بىر چاقىرىق ئىدى: "يەھۇدىيلارنى خەلقىمىز ئارىسىدىن تولۇق تازىلىۋېتىشىمىز كېرەك!" دەپ قاتتىق تەكىتلەيدۇ. ھىتلېر، يەھۇدىيلارغا قارشى كۈرەش قىلىش يولىغا خېلى بۇرۇنلا ئاتلانغان ئىدى. شۇ يىلىنىڭ باشلىرىدىلا «ميۇنخېن پوچتىسى» گېزىتىدا ھىتلېرنىڭ يەھۇدىيلارنى مازاق قىلىپ دوراپ يۈرۈشىنى كۈلكىلىك دەپ ھېساپلاپ، "ئادولف ھىتلېر خۇددى بىر سىرىك سەنئەتچىسىگىلا ئوخشاپ قالغان بولۇپ، ئۇنىڭ نۇتۇق سۆزلەش شەكلى بىر سىرىك ئويۇنچىسىنىڭ نەق ئۆزى" دەپ يازغان ئىدى. ئەمما بۇ قېتىملىق نۇتقىغا قارىتا بۇ گېزىت خېلىلا سەگەك مۇئامىلىدە بولغان بولۇپ، ھىتلېرنىڭ نۇتۇقلىرىنىڭ مۇراسىملاردا ھەقىقەتەنمۇ سىھىرلىك كۈچكە ئىگە ئىكەنلىكىنى ئېتراپ قىلىشقا مەجبۇر بولغان: "شۇنىڭغا ئىشىنىڭلاركى، ئەگەر ھىتلېرنىڭ نۇتۇقلىرىدا تىلغا ئېلىشقا ئەرزىگۈدەك بىرەر نەرسە بار دېيىشكە توغرا كەلسە، ميۇنخېندا قوزغىلاڭچى ئاممىنى كۈشكۈرتۈپ كەلگەن ئادەم، دەل شۇ ھىتلېردۇر" دەپ يازىدۇ.
ئەمما ھىتلېر، بۇ جەھەتتە جىدەل پەيدا قىلغۇچى، ئىرقچىلارغا چاقىرىق قىلغۇچى بىرسىلا ئەمەس ئىدى. ئۇنىڭ يەھۇدىيلارغا قارشى ئاكتىپ ھەرىكەت قىلىش چاقىرىقىغا قىزىقىدىغان كىشىلەردىن يەنە ئۇلۇغ ئىمپىرىيە قۇرۇشنى ئاخىرقى غايە قىلىشقان كىشىلەر، يەنى كىشىلەر تەرىپىدىن ئەتىۋارلىنىپ كېلىنگەن ئوتتۇرا تەبىقىدىكىلەرنىڭ ئوتتۇرا ياشلىق شەھەر ئاھالىسىمۇ بار ئىدى. 1913-يىللىرىدىلا، بۇ تۈردىكى كىشىلەر “پان گېرمان ئىتتىپاقى" نىڭ باشلىقى ھېينرىك كلاسنىڭ "يەھۇدىيلار بارلىق خەۋىپنىڭ باش مەنبەسى؛ يەھۇدىيلار بىلەن نېمىسلار ئوت بىلەن سۇدەك قەتئىي چىقىشالمايدىغان ئىككى خىل خەلق" دېگەن سۆزلىرىگە قەتئىي ئىشەنگەن ئىدى. كلاس، "كۈنلەرنىڭ بىرىدە چوقۇم بىرسى چىقىپ نېمىس خەلقىنى يەھۇدىيلارغا قارشى كۈرەشكە يېتەكلەيدۇ؛ … بىز ئەنە شۇنداق بىر يېتەكچىنىڭ ئوتتۇرىغا چىقىشىنى كۈتمەكتىمىز! سەۋىر قىلايلى، زېرىكمەي ئۇنىڭ كېلىشىنى كۈتەيلى، ئۇنداق بىرسى چوقۇم ئوتتۇرىغا چىقىدۇ! شۇڭا بۇ كۈرەشتە قەتئىي چىڭ تۇرىشىمىز كېرەك، بۇ جەھەتتە بىردەك ئىتتىپاقلىشىپ پائالىيەت قىلىشىمىز كېرەك!" دەپ جاكارلىغان ئىدى.
شۇ كۈنلەردە ھىتلېرنىڭ سۆزلىگەن نۇتۇقلىرىنىڭ تىزىسىدىن ئۇنىڭ يەھۇدىيلاردىن ھەقىقەتەنمۇ قاتتىق قورقىدىغانلىقىنى كۆرىۋېلىشىمىز مۇمكىن: "قانخور يەھۇدىيلار! ئۇلار خەلقىمىزنىڭ مەنىۋى يىتەكچىلىرىنى قىرىپ تۈگىتىپ بۇ يەرنى رۇسىيىنىڭ جەسەتخانىسىغا ئايلاندۇرماقتا!" "يەھۇدىيلار بۈگۈنكى گېرمانىيىنىڭ مۇستەبىتى ھالىغا كېلىۋېلىشتى؛
124
بىزنىڭ بۇ كۈرىشىمىز دېموكراتىيە بىلەن مۇستەبىت ئوتتۇرسىدىكى بىر كۈرەش؛ ياق، بۇ كۈرەش يەھۇدىيلار بىلەن نېمىسلار ئوتتۇرسىدىكى كۈرەشتۇر. ئىشنىڭ بۇ تەرىپىنى كىم تونۇپ يېتەلىدى؟" "ئاكسىيە بازىرى بىلەن ھايانكەشلىككە تايىنىپ بارلىققا كەلتۈرۈلگەن تىنچلىقنىڭ، يەنى پۇل پاخاللىقى دەۋرىدىكى ئاچارچىلىقنىڭ نېمىلىكىنى بىلەمسىلەر؟ زىبۇزىننەت بۇيۇملىرىغا بولغان تەلەپلەرنى، ۋە شۇنىڭغا ئوخشاش ھادىسىلارنىڭ ئوتتۇرىغا چىقىرىلىشىنىڭ غەرىزىنى بىلەمسىلەر؟ بۇلاردىن كىم مەنپەتدار بولىۋاتىدۇ؟ يەنە شۇ يەھۇدىيلار! … بۇلارنىڭ ھەممىسى يەھۇدىيلارنىڭ ئىرقلارنى كەڭ كۆلەملىك قۇرۇتۇش ئۈچۈن قىلىۋاتقان بىر تەييارلىقى! بۇھەرىكەتنىڭ كەڭ كۆلەمدە قانات يايدۇرۇشقا ئېھتىياجلىق بولىشى، يەنى كەڭ كۆلەملىك ئاچارچىلىق پەيدا قىلىۋېتىشلىرى ئۇلارنىڭ بۇ غەرىزىنى تولۇق ئىسپاتلىماقتا. بولۇپمۇ ئاچارچىلىق پەيدا قىلىش، ئۇلارنىڭ تارىختىن بۇيان ئىشلىتىپ كېلىۋاتقان بىر قۇرالى. ئاچارچىلىق يەھۇدىيلار ئۈچۈنلا خىزمەت قىلىپ كەلمەكتە. …" "دۇنيا ئىنقىلابى دېگەنلىك، پۈتۈن دۇنيانىڭ خەلقئارالىق ئاكسىيە بىرژىسىنىڭ غوجايىنلىرىغا، يەنى يەھۇدىي مۇستەبىتلىرىگە ئەل بولۇشى دېگەنلىكتۇر."
مىسال كەلتۈرۈلگەن بۇ سۆزلىرىدىن كۆرىۋېلىشقا بولىدىكى، ھىتلېرنىڭ يەھۇدىي قورقۇنچىسى بىلەن يەھۇدىي ئۆچمەنلىكى ئۇنىڭ رەسمى سىياسى پەلسەپەسى ھالىغا قاراپ تەرەققى قىلماقتا ئىدى. يەنە شۇ ۋاقىتلاردا، ئۇنىڭدىكى تېخى يۇمىران بىخ ھالەتتىكى تاشقى سىياسەت چۈشەنچىلىرىمۇ شەكىللەنمەكتە ئىدى. ھىتلېر شۇ يىلى سىنتەبىردە سۆزلىگەن نۇتۇقلىرىدا مۇنداق دەيدۇ: "بىز بۈگۈن پۇت-قولىمىز چۈشەلگەن، مىدىر-سىدىر قىلالماس، ئۈن چىقىرالماس ھالغا كەلتۈرۈلدۇق. بىز گەرچە قارشىلىق كۆرسىتىش كۈچىمىزدىن مەھرۇم قالدۇرۇلغان بولساقمۇ، دۈشمىنىمىز بولغان فرانسۇزلار بىلەن ئۇرۇش قېلىشتىن ھەرگىز قورقۇپ كەتمەسلىكىمىز كېرەك." ھىتلېر يەنە، باشقا دۆلەتلەر بىلەن ئىتتىپاقداشلىق مەسىلىسىنىمۇ ئويلاپ يۈرگەن ئىدى. ھىتلېر تېخى يېقىندىلا "بىز ئۈچۈن ئېيتقاندا، بىزگە دۈشمەن بولىۋاتقان كۈچ ئىتالىيە ياكى باشقا يەردە ئەمەس بەلكى رېيىن دەرياسىنىڭ قارشى قىرغىقىدا بىزگە خىرىس قىلىپ تۇرماقتا" دەپ ئېيتقان ئىدى. شۇنىڭدەك يەنە، يەھۇدىيلارنىڭ ئىنتېرناتسيونالىزمىغا قارشى تۇنجى قېتىم ھۇجۇم قىلماقتا ئىدى. ئۇنىڭ بۇ قاراشلىرى روزېنبېرگ بىلەن «خىتاپنامە» دىن ئىلھاملىنىپ شەكىللەنگەن بولىشىمۇ مۇمكىن. ھىتلېر، يەھۇدىيلار بىلەن ئىنتېرناتسيولىزمنى تەڭ ئورۇنغا قويۇپ قارايتتى. فرانسىيىگە قارشى ئىتالىيە بىلەن ئىتتىپاقداش بولۇش يولىنى تاللىۋالغان ئىدى؛105 گەرچە بۇ قاراشلىرى ھىتلېرنىڭ دەسلەپكى قاراشلىرى ھېسابلانسىمۇ، مەنتىقىلىق ھەمدە ئەمەلىيەتتە ئىشقا ئاشۇرغىلى بولىدىغان دېپلوماتىيە سىياسىتى تىكلەش ئۈچۈن پۈتۈن زېھنىنى سەرىپ قىلىپ كەلگەنلىكىنى كۆرسەتمەكتە ئىدى. ھىتلېرنىڭ ئوق-دورا تۈتۈنلىرى بىلەن قاپلانغان جەڭ مەيدانلىرىدىن ئېلىپ كەلگىنى ئالدىنقى سەپتىكى ئەسكەرلەردە ئەزەلدىن بار چۈشەنچىلەر بىلەن بىر تەرەپلىمە قاراشلار ئىدى؛ كىشىلەرگە بىر مۇنچە ئېغىر جاراھەتلەرنى ئېلىپ كەلگەن قىزىللار ئىنقىلابىدىن چىقارغان خۇلاسىسى بولسا، پۇخرالاردا ئەزەلدىن بار بولغان چۈشەنچىلەر ۋە بىر تەرەپلىمە قاراشلار ئىدى. مانا ئەندى، ئۇ ئۆزىنىڭ يوقۇرقىدەك چۈشەنچىلىرىنى رەتكە سېلىپ سىستىمىلاشتۇرماقتا ئىدى. ئەمما ئۇنىڭ ئەڭ مۇھىم غايىسىغا ئايلىنىۋاتقان، ۋيېننادىكى جاپا-مۇشەققەتلىك ئۆتكەن كۈنلىرىدە جان تالىشىش جەريانىدا ئادەتتە ئىچىدە ساقلاپ كەلگەن يەھۇدىيلارغا بولغان ئۆچمەنلىكى، ھەرگىزمۇ ئۇنىڭدا ئەزەلدىن بار نەرسىلەر ئەمەس ئىدى
.ئادولف ھىتلېر، ئەمىلى سىياسى ساھەلەر بويىچە قەدىمىنى تېزلىتىشكە كىرىشىپ، ئاساسەن قۇرۇق قول دېگىدەك پارتىيىنىڭ ئاساسىنى كېڭەيتىتىشكە كىرىشىدۇ. يەنى، بۇ پارتىيە بۈگۈن “مىللى سوتسيالىزم نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسى  
125
National Sozialistische Deutsche Arbeiter Partei  ― NSDAP   دېگەن نام بىلەن ئاتالماقتا ئىدى (تەرجىمىلىرىنىڭ كۆپ قىسمىدا ياپونچىدىن ئېلىنغان "دۆلەت سوتسىئالىزمى گېرمانىيە ئىشچىلار پارتىيىسى" مەنىسىدە 国家社会主义德国工人党 دەپ تەرجىمە قىلىناتتى. بۇ تەرجىمىدە ئۆز سىياسى قارىشى بويىچە، ھەر قانداق دۆلەت، پەقەت بىرلا مىللەتكە تەۋە بولىدىغانلىقى، شۇڭا دۆلەت ئۇقۇمى پەقەت شۇ دۆلەتنىڭ غوجايىنى بولغان مىللەتنىلا ئىپادىلەپ، كۆپ مىللەتلىك تەڭ-باراۋەر ئومۇم خەلق دۆلىتى ئۇقۇمىنى قوبۇل قىلمايدىغان شوۋېنىست ئادىتى بويىچە مىللىتى سۆزى بىلەن تەڭ مەنىدىكى دۆلەت ئاتالغۇسىنى ئىشلىتىپ ئادەتلەنگەچكە، بۇ يەردىمۇ مىللەت ئورنىغا دۆلەت ئاتالغۇسىنى ئىشلىتىپ كېلىۋاتقان ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە دۆلەت تەركىۋىنى شەكىللەندۈرىدىغان خەلق ئاتالغۇسىنىڭمۇ مىللەت ئۇقۇمى يوق. ئۇنىڭ ئورنىغا خانزادىلارنىڭ، دۆلەتنىڭ قۇللىرى مەنىسىدىكى خەلق ئاتالغۇسى ― قىسقارتىلما مەنىداش ئاتالغۇسى 'دۆلەت' ئۇقۇمىلا بار. ئەمما «كۈرەش يولۇم» نىڭ قايسى بىر تور تەرجىمىسىدە بۇ ئىسىمدىكى "دۆلەت" ئاتالغۇسى ھەيران قالارلىق شەكىلدە ئەسلى مەنىسى بويىچە "مىللىي" دەپ 民族社会主义德国工人党 شەكلىدە نىسبەتەن توغرا تەرجىمە قىلىنغان. بۇ يەردە، ئۇيغۇرچە تەرجىمىلەردە مۇقىملىشىپ قالغان "دۆلەت سوتسىئالىزم گېرمانىيە ئىشچىلار پارتىيىسى" دەپ ئېلىش ئورنىغا "مىللىي سوتسىئالىزم نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسى" دەپ ئېلىشنى توغرا تاپتىم. بۇ يەردە يەنە "مىللى" سۆزى، ئەسلىدە 'مىللەتچى' ئۇقۇمىنى ئىپادىلىگەن، دەپ قارايمەن. شۇڭا، تېخىمۇ ئېنىق قىلىپ "مىللەتچى سوتسىئالىزمنى غايە قىلغان نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسى" دەپ چۈشىنىش كېرەك. ― ئۇ.ت). ھىتلېر بۇ ئىسىم ئارقىلىق نېمىس خەلقىنى رىغبەتلەندۈرۈش، قورقۇنچاقلارنى قورقۇتۇش، مىللىي غايىسى ئۈچۈن قان تۆككەن نېمىسلارنى جەلىپ قىلىشنى مەقسەت قىلغان ئىدى.
خۇددى شۇ مەقسەتتە، ھىتلېر پارتىيە بايرىقىنىمۇ كومپارتىيىنىڭ قىزىل رەڭلىك بايرىقى بىلەن تەڭ تۇرالىشى كېرەك دەپ چىڭ تۇرۇپ، "بىزنىڭ بايرىقىمىز كوممۇنىستلارنىڭ بايرىقىدىنمۇ بەكرەك قىزىل بولىشى كېرەك" دەيدۇ. درېكسلېر بۇ ھەقتە ھىتلېرنىڭ دېگىنىنى ئەسلەپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: بىزنىڭ بايرىقىمىزنىڭ قىزىل رەڭگى قىزىللارنىڭكىدىنمۇ ئېشىپ چۈشىشى، ئەمما ئۇلاردىن ئېنىق پەرقلىنىپ تۇرىشى كېرەك، دېگەنلىكىنى ئېيتىدۇ. كۈنلەرنىڭ بىرىدە ستارنبېرگلىق بىر چىش دوختۇرى يۇرتىدا پارتىيە شۆبىسى قۇرۇلغاندا ئىشلەتكەن كرىست بەلگىلىك بىر بايراقنى ئىۋەرتىدۇ. بۇ بايراقنىڭ رەڭگى قارا-ئاق-قىزىل ئۈچ خىل رەڭدە ئىدى. بايراقتىكى تەتۈر چىشلىق كرىست بەلگىسى، يەنى سانسكرىت يېزىقىدا "ئۇچۇق-ئاشكارە" دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدىغان بۇ بەلگە، ئۇزۇن مەزگىل تېۋتون رىتسارلىرىنىڭ بەلگىسى بولۇپ كەلگەن، لانز ۋون ليېبېنفېلس، "تۇلې جەمئىيىتى"، "ئەركىن پولكلار" قاتارىدىكى خېلى كۆپ ئورگانلارمۇ ئىشلەتكەن بىر بەلگە ئىدى. ئەسىرلەر مابەينىدە بۇ بەلگە ياۋروپانىڭ ۋەكىل خاراكتېرلىق بەلگىسى بولۇش بىلەنلا قالماي، شىمالى ئامېرىكىنىڭ بەزى قەبىلىلىرىدە قۇياش ياكى ئاخىرزامان بەلگىسى ئورنىدىمۇ ئىشلىتىلگەن ئىدى. بۇ بەلگە، شۇنىڭدىن كېيىن، بەلكىم مەڭگۈلۈك گۇناھنى بىلدۈرىدىغان بىر سىموۋۇلغا ئايلاندى دېيىش مۇمكىن.

3
كاپ قوزغىلىڭى ۋە شۇنىڭدەك گېرمانىيىنىڭ ئوتتۇرا قىسىملىرىدا قۇرۇلغان كوممۇنىستلار ھاكىمىيىتى تارمار قىلىنغاندىن كېيىن، سوتسىئالىزم ئىشلىرىنى قاتتىق تەۋرىتىۋېتىدۇ. ئېبېرت بىلەن "سوتسىئالىزمچىلار كۆپسانلىقى" ئاغمىچىلىق مەيدانى بويىچە "ئەركىن پولك" قىسىملىرىدىن پايدىلىنىپ رۇر رايونىدىكى ئىشچىلارغا قارشى چىقىشى نەتىجىسىدە، ئۇلار بىلەن سولچىل "مۇستەقىل سوتسىئالىزمچىلار" ئوتتۇرسىدىكى ھاڭمۇ چوڭقۇرلىشىدۇ. بۇلار 1920-يىلى باش باھاردا، ئاسىيلار، يەنى ئۆز ئىچىدە يەنە كوممۇنىست يېقىنلىرى ۋە كوممۇنىست دۈشمەنلىرى دەپ ئىككى گۇرۇھقا بۆلۈنۈپ كەتكەن بولۇپ، بۇ ئىككى گۇرۇھنىڭ كۈچلىرى بىر-بىرسىگە تەڭ دېگىدەك ئىدى، ئۇلار "مۇستەقىل سوتسىئالىزمچىلار پارتىيىسى"
126
نىڭ كەلگۈسى تەرەققىيات يۈزلىنىشى بىلەن بۇ پارتىيىنىڭ ئۈچىنچى ئىنتېرناتسيونال بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى بەلگىلەش مەقسىتىدە خاللېيدا بەش كۈن داۋاملاشقان قۇرۇلتاي چاقىرىدۇ. يىغىندا سۆزگە چىققانلاردىن موسكۋادىن كەلگەن ئۈچىنچى ئىنتېرناتسيونالنىڭ باشلىقى گرېگورى زىنوۋىيېۋ كىشىلەرنى ئۆزىگە بەكلا جەلىپ قىلىۋالىدۇ. سوۋېتلەرنىڭ ئۇنى بۇ يىغىنغا قاتناشتۇرۇشتىكى مەقسەت، 9 يۈز مىڭ كىشىگە يېقىن گېرمانىيە سوتسىئالىزمچىلىرىنى رادىكال سولچىلار تەرىپىگە تارتىپ كېلىش ئىدى. زىنوۋىيېۋ بىر قانچە سائەتلىك نۇتقى جەريانىدا "نېمىسچىنى بۇزۇپ كېكەچلەپ سۆزلىشىگە قارىماي، ئۇنىڭ بۇ نېمىسچە نۇتقى يەنىلا كۈچلۈك تەسىر قوزغىيالىغان ئىدى." ئۇنىڭ نۇتقى كوممۇنىست يېقىنلىرى تەرىپىدىنمۇ قىزغىن ئالقىشلىنىدۇ.
كەينىدىنلا ئوڭچىل-سولچىل ئىككى قانات كىشىلەر شىددەتلىك مۇنازىرىگە چۈشىدۇ.106 بەزى كۈزەتكۈچىلەرنىڭ قارىشىچە، بۇ مۇنازىرىدە ئوڭچىللىققا مايىل گۇرۇھتىكىلەرنىڭ كۆرسەتكەن دەلىللىرى ئۈستۈلۈكتە ئىدى. ئەمما دۇنيا ئىنقىلابى ھەققىدىكى كۆزقاراشلارمۇ كىشىلەرنى ھاياجانغا سېلىپ تۇرغاچقا، ئۇنىڭغا تاقابىل تۇرغىدەك كۈچتە ئەمەس ئىدى. يىغىندا، 237 ئاۋاز بىلەن لېنىننىڭ شەرتلىرى بويىچە تەشكىل قىلىنغان ئۈچىنچى ئىنتېرناتسيونالغا قاتنىشىش ماقۇللىنىدۇ. بۇنىڭغا قارشى ئاۋاز سانى 156 ئاۋاز بىلەن چەكلىنىپ قالغاچقا، ئاۋازغا قويۇش ئىشى تاماملانغاندىن كېيىن ئۇلار بىرلىكتە يىغىننى تاشلاپ چىقىپ كېتىدۇ. چىقىپ كەتمىگەنلەرنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى كوممۇنىستلار تەرىپىگە ئۆتۈپ كېتىدۇ.
بۇ ۋەكىللەردىن بىرسى ئۇيغىنىپ تىڭىرقىغان ھالدا خاللېيدىن ئايرىلغان ئىدى. بۇ كىشى ئوتتو ستراسسېر دېگەن كىشى ئىدى. بۇ ئادەم زىنوۋىيېۋنىڭ نۇتقىنى ئاڭلىغانسىرى پەقەتلا خاتىرجەم بولالماي قالغان ئىدى. ئۇ بۇ ھەقتە توختىلىپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: "مەن ئۇنىڭ سۆزلىرىنى ئاڭلاپ گويا يېڭى بىر دۇنيانى قۇتۇلدۇرۇش تەلىماتىنى ئاڭلىغاندەك، يەنى موسكۋا گېرمانىيىگە ھۆكمۈرانلىق قىلماقچى بولىۋاتقانلىقىنى ھېس قىلغاندەك بولدۇم." ئوتتو ستراسسېر، ئاكىسى گرېگور بىلەن بىرگە ئۇزۇندىن بۇيان سوتسىئالىزم خامخىيالىنى قىلىپ يۈرگەن ئىدى. ئۇ ئىككىسى قەتئىي تۈردە شىددەتلىك ئىسلاھات ئۈچۈن تەييار تۇرىدىغان كىشىلەر بولسىمۇ، بۇنداق بىر ئىسلاھات چەتئەل تەسىرىگە قەتئىي ئۇچرىمايدىغان بىر ئىسلاھات بولىشىنى، يەنى ئۇلار گېرمانىيىگە خاس سوتسىئالىزم قۇرۇشنى ئارزۇ قىلاتتى. بۇ جەھەتتە، ئوتتو پەقەت ئىنقىلابىي تۈس ئالغان "مۇستەقىل سوتسىئالىزمچىلار پارتىيىسى" ئەزالىرى ئىچىدىنلا بۇنداق بىرسىنى تاپقىلى بولىدۇ دەپ قارايتتى.
ئوتتو، خاللېي يىغىنىدىن كېيىن پارتىيىسىز بىرسىگە ئايلىنىدۇ. ئۇنىڭ كۆڭلىنىڭ پەقەتلا ئارامى بولمىغاچقا، لاندشۇتقا بېرىپ ئاكىسى گرېگور بىلەن بۇ ھەقتە مەسلىھەتلىشىش نىيىتىگە كېلىدۇ. گرېگور ئۇ يەردە "ئەركىن پولك" شەكلىدە پىيادە ئەسكەرلەر، توپچىلار ئەترىتى، پىلىموتچىلار روتىلىرى بار شەخسى قوشۇنغا ئىگە ئىدى. ئۇ، بىز ئۈچۈن ئېيتقاندا ئەڭ ئېغىر خەۋىپ رۇسىيىدىن كېلىدۇ؛ ئەمما ھېچ بىر پارتىيە مۇۋەپپەقىيەتلىك تۈردە رۇسىيىگە قارشى تۇرالماي كەلمەكتە" دەپ قارايتتى. "قۇرۇق گەپ يوغلىتىشنىڭ قىلچىمۇ پايدىسى يوق، ― دەيدۇ گرېگور، ― چوقۇم ئەمەلى ھەرىكەت بولىشى كېرەك." بۇ مەسىلىنى دەرھال مۇزاكىرە قىلىش ئۈچۈن ئۇنىڭ قېشىغا بەكلا مۇھىم ئىككى مېھمان كېلىدۇ.
ئوتتۇ ستراسسېرنىڭ دېيىشىچە، ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن چوڭ بىر ئاپتوۋۇز ئاكىسى گرېگور ستراسسېرنىڭ ئاپتىكىسى ئالدىغا كېلىپ توختىغان. ئاپتوۋۇزدىن ئىككى ئەر كىشى چۈشكەن بولۇپ، ئوتتو ئۇلاردىن ئالدىدا ماڭغان بىرسىنى تونىۋالغان: بۇ كىشى بارلىق مىللەتچىلەر قەلبىدە قەھرىمان ھېسابلىنىدىغان گېنېرال لۇدېندورف دېگەن كىشى ئىكەن. ئۇنىڭغا ئەگىشىپ ماڭغان كىشى تاتىراڭغۇ چىراي، بەكلا قۇيۇق تار بۇرۇتلۇق بىر يىگىت بولۇپ، ئۇچىسىغا پەقەتلا ياراشمىغان كۆك
127
رەڭلىك پەلتو كىيىۋالغان ئىكەن، ئۇ ئادەم خۇددى "باتالىيون كوماندىرىنىڭ ئالاقىچىسى" غىلا ئوخشاپ قالغان. ئۇ كىشى دەل ھىتلېر دېگەن كىشى ئىدى. "بىز چوقۇم بارلىق مىللەتچىلەرنىڭ تەشكىلاتلىرىنى يىغىپ بىر نوقتىغا كەلتۈرۈپ بىرلەشتۈرۈشىمىز كېرەك" دەيدۇ گېنېرال لۇدېندورف. ئۇ يەنە، سىياسى تەلىم-تەربىيە ئىشلىرىغا ھىتلېر ئەپەندى مەسئۇل؛ بۇ مىللەتچى تەشكىلاتلارنىڭ ھەربى ھوقۇقىغا بولسا لۇدېندورفنىڭ ئۆزى مەسئۇل؛ گرېگور بىلەن ئۇنىڭ ھۇجۇمچىلار ئەترىتى "مېنىڭ قۇماندانلىقىمغا بوي سۇنىشى، شۇنىڭدەك ھىتلېر ئەپەندىنىڭ پارتىيىسىگە ئەزا بولىشى" كېرەك دەپ تەلەپ قىلىدۇ.
ھىتلېر، گرېگورنى مەملىكەتلىك بىرىنچى رايونىنىڭ پارتىكوم رەھبىرى بولىشىغا قوشۇلىدىغانلىقى، شۇنىڭدەك تۆۋەن باۋارىيىنىڭ پارتىيە ئىشلىرىنى ئۇنىڭغا تاپشۇرىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئەمما ئوتتو ھىتلېرغا قىلچە پەرۋا قىلمايدۇ. بۇ چاغدا ئوتتو گەپ ئارىلاپ، مىللىي سوتسىئالىزم نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسىنىڭ پروگراممىسى زادى نېمە دەپ سورايدۇ. "مەسىلىنىڭ تۈگۈنى پروگراممىنىڭ قايسى مەزمۇنلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغانلىقىدا ئەمەس. ― دەيدۇ ھىتلېر، ― مۇھىم بولغىنى ھوقۇق." ئوتتو بۇ گەپكە رەددىيە بېرىپ، ھوقۇق ― پروگراممىنى ئىجرا قىلىشنىڭ بىر ۋاستىسىدىنلا ئىبارەت، دەيدۇ. "بۇ دېگەنلىرىڭ پۈتۈنلەي زىيالىيلارچە قاراش. ― دەيدۇ ھىتلېر قىسقىچىلا، ― بىز ھوقۇققا مۇھتاجمىز!" روشەنكى، ھىتلېر ئوتتونى پەقەتلا ياراتمايدۇ. كەينىدىنلا ئوتتونى قىزىللارنىڭ تەرىپىنى ئالغان كاپ ھۆكۈمىتىگە قارشى ئادەم ئىكەنسەن دەپ تەنقىتلەيدۇ.
بۇ گەپكە ئوتتو دەرھال رەددىيە بېرىدۇ: ئۇ ئۆزىنى بىر مىللىي سوتسىئالىزمچى دەپ تونىغان بىرسى قانداقلارچە كاپقا ئوخشاش ئەكسىيەتچى بىرسىنى ھىمايە قىلىشى مۇمكىن؟ مەنمۇ خۇددى ھىتلېرنىڭ مىيونخېندا سوۋېت ھۈكۈمرانلىقىغا قارشى چىقىش پائالىيەتلىرى بىلەن شوغۇللانغىنىدەك بىر سوتسىئالىزمچى بولۇش سۈپىتىم بىلەن بېرلىندا كۈرەش قىلدىم. بىز ئىككىمىزلا تۇتقان يولىمىزنى توغرا دەپ قارىماقتىمىز، ئەمما مېنىڭ تۇتقان يولۇم ھەقىقى توغرا يول، دەيدۇ.107
بۇ چاغدا لۇدېندورف گەپ قىستۇرۇپ مۇنداق دەيدۇ: "مىللەتچى مۇخالىپلارنىڭ تۇتقان سىياسىتى ھەرگىزمۇ كوممۇنىزم سىياسىتى بولماسلىقى كېرەك. خۇددى شۇنىڭدەك كاپىتالىزم سىياسىتى بولىشىمۇ مۇمكىن ئەمەس." ئۇ، قۇراللىق قىسىملارنى نازارەت قىلىش ئىشىنىڭ پۈتۈن ئىشچى ۋە كاپىتالىستلاردىنمۇ ئارتۇق ئاۋارە قىلىدىغان قىيىن ئىش ئىكەنلىكىنى ئېيتىدۇ. ئۇنىڭ كىشىنى چۈچىتكىدەك بۇ گەپلىرى سۆھبەت مۇھىتىنى پۈتۈنلەي يۇمشىتىۋەتكەچكە، بۇ ئۇچۇرۇشۇشمۇ دوستانە مۇھىت ئىچىدە ئاخىرلىشىدۇ. شۇنداقتىمۇ، گرېگور كەسكىن بىر نېمە دېگىلى ئۇنىماي ئويلىشىپ بىر نېمە دەيدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. شۇ كۈنى ئاخشىمى، گرېگور ئىنىسىگە، ھىتلېرنى بەك تونۇپ كەتمىگىنىگە قارىماي يەنىلا لۇدېندورف ۋە ھىتلېر ئىككىسى بىلەن بىرلىشىش قارارىغا كەلگەنلىكىنى ئېيتىپ مۇنداق دەيدۇ: "مېنىڭچە گېنېرالىمىز ئۇنىڭدىن مۇۋاپىق تۈردە پايدىلىنىشنى بىلىدۇ. بۇ ئىشتا مەن لۇدېندورفتىن خاتىرجەم بولالايمەن."
ھىتلېرنىڭ ئوتتو ستراسسېرغا پارتىيە پروگراممىسىنى ئاشىكارىلاشنى خالىماسلىقىدىكى سەۋەب، بۇ ھەقتە ئېغىز ئېچىشقا تىگىشلىك بىرەر نەرسە يوقلىقى ياكى ئېغىز ئېچىشتىن قىينالغانلىقىدىن ئەمەس بەلكى ھەددىدىن ئارتۇق جاھىللىقى، شۇنىڭدەك يەنە بۇرۇن كاپقا قارشى چىققان بىر "ۋەتەن خائىنى" بىلەن بۇ ھەقتە مۇنازىرە قىلىشنى خالىمىغانلىقىدىن ئىدى. مۇھىمى، ھىتلېرنىڭ بۇ زىيارىتىنىڭ مەقسىدى گرېگور بىلەن ئۇنىڭ تەشكىللەپ چىققان ئارمىيىسىنى قولغا كەلتۈرۈشنىلا مەقسەت قىلىش ئىدى. ھىتلېر ئۇلار بىلەن خوشلىشىۋېتىپ، بۇ ئىككىسىنىڭ چوقۇم بىر كۈنى ئۇنىڭ سېپىگە كېلىپ قوشۇلىدىغانلىقىنى ھېس قىلىدۇ. گرېگور ستراسسېر بىلەن ھىتلېر ئوخشاش تىپتىكى ئادەملەردىن ئىدى: ئالدىنقى سەپتە تۇرۇپ باققان تۆۋەن دەرىجىلىك بۇ ئوفىتسېر، خۇددى ئۆزىگە ئوخشاش بىرىنچى دەرىجىلىك قارا كرىست مېدالىغا ئېرىشكەن بىرى
128
ئىدى. روشەنكى، ئۇمۇ ئەقىدىلىك، قىزغىن مىللەتچى، ھەم ماركسىزمغا، ھەم كاپىتالىزمغا قارشى بىرى ئىدى، شۇنىڭدەك يەنە، يەھۇدىيلار مەسىلىسى ئۇلار ئىككىسىنىڭلا ئومۇرتقىسى ۋە مېڭىسى ھالىغا كېلىپ بولغانلىقىنىمۇ سېزىپ بولىدۇ.
ھىتلېر ئۆز ۋاقتىدا تايىنى يوق بىر پارتىيە ھېساپلانغان بەكلا كىچىك گېرمانىيە ئىشچىلار پارتىيىسىگە ئەزا بولغىنىدىن بويان، گرېگور ستراسسېرنى پارتىيىگە تارتالىغانلىقى، ئۇنىڭ مۇۋەپپىقىيەتلىرىدىن پەقەت بىرسىلا ھېسابلىناتتى. ھىتلېر، بىر يىلغا قالماي بۇ پارتىيىنىڭ خاراكتېرىنى ئۆزگەرتىش بىلەنلا قالماي، پارتىيە ئەزالىرىنىڭ سانىنىمۇ 3 مىڭ كىشىگە يەتكۈزىۋېتىدۇ. ئادولف ھىتلېر، پۈتۈن ۋاقتىنى نېمىس مىللى سوتسىئالىزم ئىشچىلار پارتىيىسىگە بېغىشلىغان ئىدى. ئۇ ھەممە يەرگە بېرىپ نۇتۇق سۆزلەپ يۈرۈپ ئۆزىنىڭ ۋە پارتىيىسىنىڭ بەكلا داڭقىنى چىقىرىۋېتىدۇ. ئۇ ئاساسلىق نۇتۇق سۆزلىگۈچى سۈپىتىدە 80 قېتىمدەك ئاممىۋى يىغىندا سۆزگە چىقىدۇ؛ كاپ قوزغىلىڭى مەزگىلىدە ئېكارت بىلەن بىرگە بېرلىنگە بارىدۇ، مىللى سوتسىئالىزمچىلارنىڭ سالزبۇرگ يىغىنىدا نۇتۇق سۆزلەيدۇ.
يىغىن سەھنىلىرىدە قولغا كەلتۈرگەن مۇۋەپپىقىيەتلەر ھەرگىزمۇ ھىتلېرنى مەغرۇرلاندۇرۇپ ئازدۇرالمايدۇ. ئەسلىدە ئۇ، تۇرىۋاتقان ئۆيىدە تىنماي ئالدى-كەينىگە مېڭىپ، دائىم دېگىدەك مۇھاپىزەتچىسى ئۇلرىك گراف (بۇ كىشى بۇرۇن بىر قاسساپ ئىدى) قا ئۆزىنىڭ قابىلىيەتسىزلىكى ئۈستىدە قايناپ، "ئۆزەمنىڭ بىلگەنلىرىمنى چىقىپ خەلقىمگە ئۇختىرالمايۋاتىمەن. ئۆزەمنىڭ قىلماقچى بولغان ئىشلىرىمنى خەلقىمگە دەپ بېرەلمەيۋاتىمەن. مەن نېمىشكە نۇتۇق سۆزلەشنى بىلمەيدىغان بىرسى بولۇپ قالغاندىمەن! بىر ناتىق بولالىسامچۇ كاشكى!" دەپ قايناپ كېتەتتى. ئۇ، ئۆزىنىڭ نۇتۇق سۆزلەش ئۇسلۇبى بىلەن ئاممىۋى يىغىنلاردا خەلقنىڭ قەلبىنى قولغا كەلتۈرۈش ئۇسۇلىدىن رازى بولمىغاچقا، بۇ ئىككى قابىلىيىتىنى ياخشىلاش ئۈچۈن پۈتۈن كۈچى بىلەن تىرىشىدۇ.
بۇنىڭ ئۈچۈن رەقىپلىرىنىڭ ئاممىۋى يىغىنلىرىغا بېرىپ قاتنىشىپ، ئۇ يەرلەردە ئاساسى ناتىقنىڭ نۇتۇق سۆزلەش ۋاقتىدا "ئۇلارنىڭ ئۇسلۇبى خۇددى مۇكەممەل يېزىلغان گېزىت-ژۇرناللاردىكى چاتما ماقالىلار ۋە ئىلمىي ماقالىلاردەك رەتلىك ئىكەنلىكىنى، ھاياجانلىق سۆزلەر يوقلىقىنى، ھەتتا بەزىدە بىر قىسىم چاخچاقلارنىمۇ ئارىلاشتۇرۇپ قويىدىغانلىقىنى" سېزىدۇ. شۇ ئارقىلىق بۇنداق ئۇزۇنغا سوزۇلىدىغان ئاممىۋى يىغىنلاردا نېمىلەرگە دىققەت قىلىشى كېرەكلىكىنىمۇ ئۆگىنىۋالىدۇ. ئۇ ئۆزىنىڭ نۇتۇق تىزىسىنى تېخىمۇ جانلىق ۋە رىغبەتلەندۈرۈش كۈچىگە ئىگە ھالغا كەلتۈرىدۇ. مۇھىتىنىمۇ ئەمەلىيەتكە ئۇيغۇن يېقىملىق ھالغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن تىرىشىش بىلەن بىرگە، كۆپۈنچە ۋاقىتلاردا پىۋا، قېيزا قاتارلىق نەرسىلەرنى يىغىن قاتناشقۇچىلىرىغا بىكارغا تارقىتىپ تۇرىدۇ. شۇنىڭدەك يەنە پارتىيە مەبلىغى يېتەرلىك بولۇپ بەرگىدەكلا بولىدىكەن، ئاكاردىيون چېلىپ خەلق ناخشىلىرىنى ئېيتىپ خەلقنى قىزىقتۇرۇپ ماڭىدۇ. ئاندىن خەلق رەسمى قىزىپ جانلانغان پەيتتە ھىتلېر مۇزىكا مارشلار، يەلپۈنۈپ تۇرغان كرىست بەلگىلىك بايراقلار بىلەن بىرگە يىغىن زالىغا كىرىدۇ. كۆپۈنچە ۋاقىتلاردا ھىتلېر نۇتقىنى باشلاش ۋاقتىدا ئىنتايىن خاتىرجەم، ئۆزىنى تۇتىۋالغان ھالدا گېپىنى باشلايدۇ. ئاندىن خۇددى بىر ئارتىسقا ئوخشاش خەلق ئاممىسىنىڭ ھېسسىياتىنى كۈزەتكىنىچە،108 ئاممىنىڭ ئېھتىياجىغا قاراپ نۇتقىنىڭ رېتىمى بىلەن مەزمونىنى تەڭشەپ يىغىن مەيدانىدا كۈچلۈك ھاياجان پەيدا قىلىپ، خەلق ئاممىسىنىڭ قىزغىنلىقىنى پەقەتلا باستۇرغۇلى بولمايدىغان يوقۇرى پەللىگە كۆتۈرىۋىتىدۇ.
ئاممىۋى يىغىلىشلاردا قولغا كەلتۈرۈلگەن بۇ تۈر ئۇتۇقلاردىن ھىتلېر يەنىلا رازى ئەمەس ئىدى. ئۇنىڭغا بۇنىڭدىنمۇ كەڭىرى بىر مۇنازىرە سەھنىسى، يەنى ئۆزىگە تەۋە بىر گېزىتىمۇ بولىشى كېرەك ئىدى. بۇرۇنقى «خەلق كۈزەتكۈچىلىرى»
129
دېگەن گېزىت تۆھمەت چاپلاپ قارىلاشلار بەكلا كۆپلىكى سەۋەبىدىن تاقىلىپ قېلىش گىرداۋىغا كېلىپ قالغان ئىدى. ئەنە شۇنداق قىيىن ئەھۋالغا چۈشۈپ قالغان بۇ گېزىت، دەل ھىتلېرنىڭ كۆز تىكىپ يۈرگەن گېزىتلاردىن بىرى ئىدى. شۇنىڭدەك بۇ گېزىتنىڭ مالىيە كىرىزىسكە پېتىپ قېلىشىمۇ ئۇنىڭ ئۇزۇندىن بېرى كۈتىۋاتقىنى ئىدى. 17-دېكابىر تۈن يېرىمىدىن ئاشقان سائەت ئىككىدە، ھىتلېر تۇيۇقسىزلا ئېكارتنىڭ ئۆيىگە كىرىپ قاتتىق ھاياجان ئىچىدە ئۇنىڭغا بۇ گېزىت بەكلا كۆپ قەرزگە بوغۇلۇپ كەتكەنلىكىنى، شۇڭا بۇ گېزىت قەتئىي تۈردە قولدىن چىقىرىلىش ئالدىدا تۇرغانلىقىنى، ئەمما بۇ گېزىتكە كۆز تىكىپ يۈرگەن بىر بۆلگۈنچى تەشكىلات سېتىۋېلىپ ئۆزىنىڭ پروگراممىسىنى تەشۋىق قىلىدىغان سورۇنغا ئايلاندۇرۇش غەرىزىدە يۈرگەنلىكىنى، شۇڭا بۇ گېزىتنى، يەنى «خەلق كۈزەتكۈچىلىرى» نى دەرھال ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ سېتىۋېلىشى لازىم ئىكەنلىكىنى ئېيتىدۇ. بۇ گېزىت ئۈچۈن بەكلا ئەرزان باھا قويۇلغان، يەنى 180 مىڭ ماركلا باھا قويۇلغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ھىتلېر، بۇنچىلىك پۇلنى ئېكارت باي دوستلىرى ئارىسىدىن چوقۇم يىغالايدۇ دەپ ئىشىنەتتى.
ئەتىسى ئەتىگەن سائەت 8 دە درېكسلېر ئېكارتنىڭ ئىشىكىدە پەيدا بولىدۇ. بۇ ۋاقىتلار درېكسلېردەك بىر تۇرمۇش ئادىتى بولغان بىرسى ئۈچۈن پۇل مەسىلىسى ھەقىقەتەنمۇ قىيىن، تىلغا ئېلىشىمۇ تەس بىر پەيت ئىدى. درېكسلېر بۇ ھەقتە ئەسلەپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: "دەسلىۋىدە ئۇ رەنجىپ ۋارقىراپ چىچاڭشىپ كېتىدۇ. كېيىن ئىككىمىز بىرلىكتە يولغا چۈشتۇق." چۈشكە يېقىن ئۇ ئىككىسى گېنېرال ۋون ئېپنىڭ ئالدىغا بارىدۇ (بۇ گېنېرالنىڭ "ئەركىن پولك" قىسىملىرى 1919-يىلى ميۇنخېندىكى سوۋېت ھۆكۈمىتىنى ئاغدۇرۇپ تاشلاشقا ياردەم قىلغان ئىدى). ئۇ ئىككىسى ئۇنىڭدىن 60 مىڭ مارك ئىئانە ئالىدۇ. قالغان ئىئانىچىلاردىن (يەھۇدىي دۈشمىنى بولغان بىر دوختۇرنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان ھالدا) 30 مىڭ مارك ئىئانە توپلايدۇ. درېكسلېر ئۆزىلا بۇ گېزىتنىڭ يۈز مىڭ ماركتىن ئارتۇق قەرزىنى ئۆز ئۈستىگە ئالىدۇ. شۇ كۈنى چۈشتىن كېيىن سائەت تۆتتە، «خەلق كۈزەتكۈچىلىرى» گېزىتخانىسىنى سېتىۋېلىش رەسمىيەتلىرى پۈتكۈزۈلىدۇ. بۇ چاغدا ھىتلېر، مىللى سوتسىئالىزم نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسىدىكىلەرگە ئاساسلىقى غەلىتە مىجەزلىك بىر يازغۇچىغا ھەمدە قۇرال-سايمان ئىشلەپچىقىرىش كاپىتالىستىنىڭ ياردىمىگە تايىنىپ كېيىنكى يوللارنىڭ تەييارلىقلىرىنى كۆرۈپ قويىدۇ.

4
ئارىدىن بىرەر ئايدەك ۋاقىت ئۆتكەندە، يەنى 1921-يىلى 22-يانۋار كۈنى نېمىس مىللى سوتسىئالىزم ئىشچىلار پارتىيىسى ميۇنخېندا بىرىنچى قېتىملىق يىللىق قۇرۇلتىيىنى چاقىرىدۇ. بىر يىلدىن ئارتۇقىراق ۋاقىت جەريانىدا باۋارىيە ئوڭچىل سىياسى كۈچلەر ئارىسىدا بۇ پارتىيە ئالاھىدە كۈچلۈك بىر سىياسى كۈچ ھالىغا كەلگەن ئىدى. بۇنىڭ تۈپكى سەۋەبى، ھىتلېرنىڭ كىشىلەرنى ماگنېتتەك ئۆزىگە جەلىپ قىلىش خاراكتىرى ۋە زېھنگە ئىگە بولغانلىقى ئىدى. شۇنىڭدەك يەنە ھىتلېرنىڭ نۇتۇق ئارقىلىق بۇرۇنقى قۇرۇق پاراڭدىن باشقا قولىدىن تۈزۈك ئىش كەلمەيدىغان بىر تەشكىلاتنى ھەرىكەتكە يېتەكلەش قابىلىيىتىدىن كەلمەكتە ئىدى. درېكسلېرنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان پارتىيىنىڭ كۆپ قىسىم قۇرغۇچىلىرى پارتىيىسىنىڭ بۇ تۈردىكى ئۆزگىرىشىگە تېخىمۇ ئارتۇق كۆڭۈل بۆلۈشكە باشلايدۇ. گەرچە ئۇلار ھىتلېرنىڭ ئىنتايىن پاسسىپ بىر تەشكىلاتنى جانلاندۇرۇپ بۇنچە ئاكتىپ پائالىيەت قىلالايدىغان ھالغا كەلتۈرىۋەتكەنلىكىدىن قاتتىق تەسىرلەنگەن بولسىمۇ، بۇنداق جانلىنىشنىڭ ھاجىتى بار-يوقلىقى ھەققىدىمۇ ئويلانماي تۇرالمايتتى. يەنى ئىنتايىن قىسقا ۋاقىت ئىچىدىلا ھىتلېر پارتىيە ئىچىدە ھۈكۈمىران ئورنغا ئېرىشىپ، ئەتىراپىدىكى كىشىلەرنىڭ قوللىشىنى قولغا كەلتۈرىۋالغان ئىدى. ئۇنىڭ بۇ خىل
130
ھىمايىچىلەرنى پارتىيىگە ئەزا قىلغانلىقى − كېسىپ ئېيتىش كېرەككى، رۆم، ستراسسېر ئاكا-ئۇكىلار، روزېنبېرگ قاتارلىق كىشىلەرنى پارتىيىگە ئېلىپ كىرگەنلىكى زورلۇق كۈچىدىن پايدىلىنىشقا قاراپ يۈزلىنىۋاتقانلىقىدىن دېرەك بېرەتتى. ھىتلېرنىڭ بىر مۇنچە شەخسى تونۇشلىرى ۋە بىر يولدىكى بەزى كىشىلەر پارتىيىگە ئېلىپ كىرىلگەن بۇ تۈردىكى كونا ئەسكەرلەردىن بەكلا زىرىككەن ئىدى. ئۇلار، ھىتلېرنىڭ بۇ ئادەملىرىدە بوخېمىيىلىك يۇرتۋازلىق خاراكتېر بەكلا ئېغىر دەپ قارىشاتتى. شۇنىڭدەك يەنە قايسى بىر ھەقىقى سوتسىئالىزمچى، بانكىر ۋە فابرىكاتورلار بىلەن، ھەمدە بېچستېيىنغا ئوخشاش سوتسىئالىزمچىلار بىلەن بۇنچىۋالا زىچ مۇناسىۋەت ئورنىتىپ باقتى؟ دەپ غەمدە قېلىشقان ئىدى.
سىرتقى كۆرۈنۈشىدە، بىرىنچى قېتىملىق يىللىق قۇرۇلتايدا ھىتلېر توپىلاڭ چىقىرىپ ئاشكارە ھوقۇق تارتىۋېلىش ھەرىكىتى بىلەن شوغۇللىنىدىغاندەكلا تەسىر پەيدا قىلغان ئىدى. يەنى ئۇنىڭ قۇرۇق قول ھاكىمىيەتنى تارتىۋېلىش ئارزۇسى ھەقىقەتەنمۇ مەنتىقىلىقتەك كۆرۈنەتتى.109 چۇنكى ئاران 411 نەپەر ۋەكىللا ميۇنخېنغا يۈرۈش قىلىش چاقىرىقىغا ئاۋاز قوشۇپ كېلىۋاتقان بولۇپ، ھىتلېر يەنىلا ئۇلارنىڭ بۇ خىل قىزغىنلىقىنى بېسىپ كەلمەكتە ئىدى؛ يەنە بىر تەرەپتىن، سىياسەت ۋە ئۇسۇلغا دائىر مەسىلىلەردىكى بارغانسىرى كۈچىيىپ كېتىۋاتقان پىكىر ئىختىلاۋىنى ئادەتتىكى پارتىيە ئەزالىرى ئۇنچە بەك چۈشىنىپمۇ كەتمەيتتى. شۇنداق بولغاچقا، كۆرۈنۈشتە قۇرۇلتاي ئىنتايىن ئىتتىپاقلاشقاندەك كۆرۈنسىمۇ، ئىچكى ئەھۋاللاردىن خەۋىرى بار كىشىلەر قۇرۇلتايدا كۆرۈنۈشتە دوستانە مۇزاكىرە قىلغاندەك كۆرۈنۈپ ئاستىرىتىن قاتتىق كۈرەش كېتىپ بارغانلىقىنى ئېنىق بىلەتتى. شۇنداق بولغاچقا، كۆپچىلىك بىرلىككە كېلىپ  12 كۈندىن كېيىن ھىتلېرنى زىركۇس كروندا مۇۋەپپەقىيەت بىلەن ئوتتۇرىغا چىقىرىشقا تەييارلىق قىلىدۇ.
شۇ يىلى قىشتا خەلقنىڭ تۇرمۇش شارائىتى ھەقىقەتەنمۇ بەكلا ناچارلىشىپ كېتىدۇ. گېرمانىيە تەۋەسى بويىچە ئاشلىق بۇلاش ۋەقەلىرى پات-پاتلا كۆرۈلۈپ تۇراتتى. پارىژدىكى "ئىتتىپاقداش دۆلەتلەر ئالى ھەربىي ئىشلار كومىتېتى" گېرمانىيىدىن زور مىقداردا ئۇرۇش چىقىمى تۆلىتىشى جەمئىيەت قالايماقانچىلىقىنى تېخىمۇ ئۇلغايتىۋېتىدۇ. يەنى شۇ چاغلاردا ۋەيران بولۇش گىرداۋىغا كېلىپ قالغان گېرمانىيە 134 مىليارد مارك ئۇرۇش چىقىمى تۆلەشكە مەجبۇرلانماقتا ئىدى. بۇنىڭ ئاقىۋىتىدە نۇرغۇنلىغان كىشىلەر زىمىستان سوغۇقتا ئاچقۇرساق تىتىرەپ يۈرىشەتتى. مەلۇماتلارغا قارىغاندا، ئىشچىلارنىڭ بىر يىللىق مائاشى ئارانلا قۇرساق تويغۇزۇشقا يېتىدىكەن؛ ھەتتا ھاللىق سىنىپلارمۇ قىيىن كۈنلەردە قالغان.
خەلق ئاممىسىنىڭ غەزىۋى چېكىگە يەتكەنلىكى ئۈچۈن، ھەر قايسى ئاساسلىق پارتىيىلەر كۆنىگسىتراس مەيدانىدا بىرلەشمە نارازىلىق مىتىنگى ئۆتكۈزسەكمۇ-قانداق دەپ مۇزاكىرە قىلىشقا كىرىشىدۇ. ئەمما ئۇلار  بۇ تۈر نارازىلىق ھەرىكىتىدىن پايدىلىنىپ قىزىللارنىڭ ئارىغا بۆلگۈنچىلىك سېلىپ پارچىلىۋېتىشىدىن ئەنسىرەپ بۇ ھەرىكەتنىمۇ ئەمەلدىن قالدۇرىشىدۇ. 1-غېنىۋاردا ھىتلېر ئۇلاردىن ئاخىرقى قارارغا كېلىشنى تەلەپ قىلىدۇ. ھەرىكەت كومىتېتى يېتەرلىك تەشكىللىنىپ بولمىغانلىقىنى  باھانە قىلىپ، ئالدىمىزدىكى ھەپتە ئىچىدە چوقۇم چوڭ يىغىن ئاچىمىز دەپ جاۋاب بېرىدۇ. "بۇ گەپنى ئاڭلاپ سەۋرىم تاشتى. شۇنداق قىلىپ ئۆز ئالدىمىزغا نارازىلىق مىتىنگ ئۆتكۈزۈشكە قارار قىلدۇق" دەيدۇ ھىتلېر. شۇ كۈنى چۈشتە، ھىتلېر زىركۇس كرون سىرىك تىياتىر زالىدا ئەتىسى ئاخشىمى مىتىنگ ئۆتكۈزۈش ئۈچۈن پۈتىشىدۇ. بۇ تىياتىر سارىيىنىڭ مودىرى ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ ئەزاسى ئىدى. مەلۇماتلاردىن قارىغاندا، ئۇ كىشى ھىتلېردىن بەكلا تۈۋەن ھەق ئالغان، ھەتتا پەقەتلا پۇل ئالمىغانمىش. ئاندىن پۈتۈنلەي داۋراڭلار بىلەن تولغان ئېلان مەزمونىنى ئېغىزچە ئېيتىپ بېرىدۇ. نۇرغۇنلىغان سادىق پارتىيە ئەزالىرى بۇنداق بىر ئېلان سۆزىدىن قاتتىق يىرگىنىپ كېتىدۇ. ئېلاندا بۇ سىرىك تىياتىرخانىسىغا 6 مىڭدىن ئارتۇق كىشى
131
سىغىدىغانلىقى، ۋاقىت بەكلا ئاز قالغاچقا، مىتىنگكە ئۇنىڭدىن ئارتۇق ئادەم چاقىرالىشىمىز ئىمكانسىز دەپ يېزىلغان ئىدى.
يىغىن ئۇقتۇرۇشى پەيشەنبە چۈشتىن بۇرۇن ئاران تەييار قىلىنىپ كوچىلارغا چاپلىنىدۇ. ئۇ كۈنى يامغۇر ئارىلاش قار يېغىپ كېتىدۇ. بۇ ئەھۋالغا قاراپ ھىتلېرمۇ غەمگە پېتىپ، تەشۋىقات ۋارىقىنىڭ مەزمۇنىنى دۇدۇقلاپ يۈرۈپ ئارانلا ئېيتىپ بېرەلەيدۇ. ئاندىن بۇ تېزىس بويىچە باستۇرۇپ كېلىشكە بىرسىنى يولغا سالىدۇ. چۈشتىن كېيىن، ئۇلار كىرالىغان ئىككى يۈك ماشىنىسىغا ئولتۇرۇپ، مەشئەل-پانۇسلارنى، كرىست بەلگىلىك بايراقلارنى كۆتۈرۈشۈپ شەھەر ئىچىدىن نامايىش قىلىپ ئۆتىدۇ. ھەر ماشىنىدا ئون نەچچە پارتىيە ئەزاسى ئولتۇرغان بولۇپ، ئۇلار بىر تەرەپتىن شۇئار توۋلىغاچ تەشۋىق ۋاراقلىرىنى تارقىتىپ ماڭىدۇ. ميۇنخېن كوچىلىرىدا كوممۇنىست بولمىغانلارنىڭ ئالا-چىپار رەڭلىك تەشۋىقات ماشىنىسىنىڭ كۆرۈلۈشى تۇنجى قېتىملىق ئەھۋال ئىدى. ئىشچىلار ئاھالە رايونىنىڭ بەزىلىرىدە ئۇلارنى مۇش كۆتۈرۈپ غەزەپ بىلەن ھاقارەتلەپ ۋارقىرىشىپ كۈتىۋالىدۇ.
ئاخشىمى سائەت يەتتە ئەتراپىدا، ھىتلېر زىركۇس كروندىن بەكلا ئۈمىدسىزلەندۈرىدىغان تېلېفون ئالىدۇ: زالدا يىغىلغان ئادەم بەكلا ئاز ئىدى. ئارىدىن ئون مىنۇت ۋاقىت ئۆتكەندە ئەھۋال سەل ياخشىلىنىدۇ. سائەت سەككىزگە چارەك قالغاندا يىغىنغا كەلگەنلەرنىڭ سانى زالنىڭ تۆتتە ئۈچ قىسمىنى تولدۇرۇش بىلەنلا قالماي، كىرىش ئىشىكىدە يەنە ئۇزۇن بىر ئۈچىرەتمۇ بار ئىدى. ھىتلېر نۇتۇق سەھنىسىگە چىققان ۋاقتىدا، خۇددى بۇندىن بىر يىل بۇرۇن خوفبراۋخاۋس زالىغا كىرگەن ۋاقتىدىكىگە ئوخشاش ئىنتايىن ھاياجان ئىچىدە ئىدى. "زالدا مىڭلىغان، تۈمەنلىگەن ئادەم قىستىلىپ ئولتۇراتتى. ئۇلار خۇددى چوڭ سىنارىيەت بومبىسىغا ئوخشاش ئالدىمدا سوزۇلۇپ ياتاتتى." سىرىك تىياتىرى ھەقىقەتەنمۇ لىق تولغان ئىدى.
"يا ئىستىقبال ― يا يوقۇلۇش!" ― بۇ، ھىتلېرنىڭ بۈگۈنكى نۇتقىنىڭ تېمىسى ئىدى.110 ھىتلېر ئىچ-ئىچىدىن خوشال، ئۇنىڭ ئىستىقبالى ئالدىدىكى بۇ خەلق ئاممىسىنىڭ قولىدا ئىكەنلىكىگە قەتئىي ئىشىنەتتى. نۇتقىنى باشلاپ يېرىم سائەت ئۆتمەيلا زالدىكىلەرنىڭ ئۆزىگىلا تەۋە كىشىلەر ئىكەنلىكىگە تولۇق ئىشىنىپ ئۇلارنىڭ قەلبىنى پۈتۈنلەي ئۆزىگە قارىتىۋالىدۇ. "ئىستىخىيىلىك پارتىلىغان گۈلدىراس ئالقىش سادالىرى" پات-پاتلا ئۇنىڭ نۇتقىنى بۆلۈپ تۇراتتى. كەينىدىنلا پۈتۈن زال تىمتاس ھالغا كېلىپ، ئىنتايىن ھەيۋەتلىك تۈسكە كىرىدۇ. "شۇنچە كۈپ ئادەم بولىشىغا قارىماي ئامما ئارىسىدا كىشىلەرنىڭ تىنىق تارتىشىدىن باشقا ئاۋاز ئاڭلانمايتتى. نۇتقىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى جۈملىسىنى پۈتتۈرگەندىن كېيىن، سىرىك تىياتىر زالىدىن گۈلدۈرمامىدەك ئالقىش ساداسى كۈتۈرۈلدى. خەلق ئاممىسى قاتتىق ھاياجان ئىچىدە پۈتۈن كۈچى بىلەن «گېرمانىيە ― دوتچلاند» دېگەن مارشنى ئېيتىپ كېتىشتى. ئاممىۋىي يىغىن، جاراڭلىق ناخشا ساداسى ئىچىدە ئاخىرلاشتى." خەلق ئاممىسىنىڭ قىزغىنلىقىنى قاتتىق ئۆركەشلىتىۋەتكەن ھىتلېرنىڭ ئۆزىمۇ بۇ جوشقۇنلۇق مۇھىت ئىچىدە خوشاللىقىدىن ئۆزىنى يوقىتىپلا قويىدۇ. ئۇ، سەھنىدە ئەتراپنى كۈزەتكەچ 20 مىنۇتتەك تۇرۇپ كىشىلەرنىڭ مەيداننى بوشىتىشىنى تاماشا قىلىدۇ. ئاندىن ئۇ، ئىنتايىن ھاياجانلانغان ھالدا زالدىن چىقىپ قار كەچكىنىچە ئۆزىنىڭ ھېلىقى قاراڭغۇ، سوغوق ھۇجرىسىغا قايتىپ كېتىدۇ.
ھىتلېرنىڭ زىركۇس كرون زالىدا ئوينىغان رولى، ميۇنخېن گېزىتلىرىدە ھەجىۋىلەشتۈرۈلۈپ مازاق قىلىنىدۇ. ئەلىۋەتتە مەدىھىلەشلەرمۇ بار ئىدى. ھىتلېر، مەتبۇئاتلارنىڭ ھاقارەتلىرى بىلەن مەدىھىلەشلىرىنىڭ ھەر ئىككىسىدىنلا خوشال ئىدى. ئۇ، كۈچلۈك قارشى تۇرۇشقا دۈچ كېلىپ زەربىگە ئۇچرىغانلىق ئەھۋالىغا قاراپ ھەقىقەتەنمۇ خەلقنىڭ چوڭقۇر ھاياجىنىنى قوزغىيالىغانلىقىنى ھېس قىلىدۇ. گەرچە جىدەل ماجىرالار ئۇنىڭ تەرىپىدىكىلەردىن كۆرۈلۈپ تۇرغان بولسىمۇ، ھىتلېرچىلار
132
يەنىلا خەلق ئاممىسىنىڭ ئەڭ ھۆرمەتكە سازاۋەر مىللەتچىلىك كۈچلىرىنىڭ ئەكە بالىسىغا ئايلانغان ئىدى. شۇ ۋاقىتلاردا مىللەتچىلەر ميۇنخېننى ئۆزلىرىنىڭ مەركىزى ھالىغا كەلتۈرۈش بىلەنلا قالماي، ساقچى باشلىقى بىلەن ئۇنىڭ قول ئاستىدىكىلەرنىڭ، يەنى سىياسى باشقارما مۇدىرىنىڭ يوشۇرۇن قوللىشىغىمۇ ئېرىشكەن ئىدى. ئادەتتە، كىشىلەر ساقچى دائىرىلىرىگە ئەرز قىلىپ، ساقچىلار بالدۇر قول سېلىپ ھەرىكەتكە ئاتلانمىغاچقا بۇ پارتىيە مۇقىملىقنى بۇزۇپ كەلمەكتە، ساقچىلار ناتسىستلارنى نازارەت ئاستىغا ئېلىشى كېرەك دەپ تەلەپتىمۇ بولىشىدۇ. ئەمما بۇ ئىككى ئەمەلدار بۇنداق نارازىلىقلارنى ئىمكان بار باستۇرۇپ تۇرىدۇ. "بىز، بۇ ھەرىكەتنى، يەنى مىللەتچى سوتسيالىزم ئىشچىلار ھەرىكىتىنى باستۇرۇلىدىغان ھەرىكەت قاتارىغا كىرمەسلىكى كېرەك دەپ قارايمىز." شۇندىن ئۈچ يىل كېيىن ھىتلېر سوتلانغىنىدا بۇ ئىككى ئەمەلدار چىقىپ شاھىتلىق قىلىپ، "بىز ھەقىقەتەنمۇ شۇنداق قىلغان ئىدۇق. بىز ئۇلارنى توسمىدۇق؛ بىز بىلىپ تۇرۇپ يول قويدۇق. چۇنكى بىز بۇ پارتىيىدە گېرمانىيىنىڭ قايتا تىرىلىشىنىڭ ئۈندۈرمىلىرىنى كۆرگەن ئىدۇق. بىز باشتىن تارتىپلا بۇ ھەرىكەت ماركسىزم تەرىپىدىن قاتتىق بۇلغىۋېتىلگەن ئىشچىلار ئارىسىدا چوڭقۇر يىلتىز تارىتىدىغانلىقىغا، ئۇ ئىشچىلارنى مىللەتچىلىك سېپىگە قايتۇرۇپ كېلەلەيدىغانلىقىغا قەتئىي ئىشىنەتتۇق. مانا بۇلار، شۇ ۋاقىتتا مىللەتچى سوتسيالىزم ھەرىكىتىدىكىلەرنى، ھىتلېر ئەپەندىنى قوغداپ كەلگەنلىكىمىزنىڭ تۈپكى سەۋەبى." (بۇنىڭدەك ئوڭچى كۈچلەرنى قوغدىغانلار بۇلارلا ئەمەس ئىدى. ھىتلېرنى چەكلەشنى ئارزۇ قىلىدىغان ھەربىيلەر، شۇنىڭدەك سودىيىلەر، ساقچى ئەمەلدارلىرى، دۆلەت كادىرلىرى بىلەن يەرلىك مەمورى كادىرلارمۇ زوراۋانلىق ھەرىكەتلىرى بىلەن شوغۇللىنىپ كېلىۋاتقان مىللەتچىلەرگە ئالاھىدە يېقىنچىلىق كۆرسەتمەكتە ئىدى. 1919-يىلى يانۋاردىن تا 1922-يىلى ئىيۇنغىچە بولغان ۋاقىت ئىچىدە گېرمانىيە بويىچە يۈز بەرگەن 376 قېتىملىق سىياسىي سۈيىقەست دېلوسى ئىچىدە 22 قېتىمىنى سولچىلار پەيدا قىلغان بولسا، 354 قېتىمىنى ئوڭچىلار پەيدا قىلغان. ئەمما سولچىلار ئوتتۇرا ھېساپ بىلەن 180 ئايدىن قاماق جازاسىغا ھۆكۈم قىلىنغان بولسا، ئوڭچىلار ئارانلا 4 ئايلىق قاماق جازاسىغا كېسىلگەن. بۇ جەرياندا 10 نەپەر سولچىغا ئۆلۈم جازاسى بېرىلگەن بولسا، ئوڭچىلاردىن بىرسىمۇ ئۆلۈم جازاسى بىلەن جازالانمىغان. ― ئا. ھ. ئى)
باۋارىيە ھۆكۈمىتىمۇ ئۇلارنى قىسمەنلىكتە ئېتراپ قىلماقتا ئىدى. ھىتلېر بىلەن پارتىيىنىڭ باشقا رەھبەرلىرى ئوڭچىلار تەرەپ مىنىستىرى گۇستاۋ رىتتېر ۋون كاھر تەرىپىدىن قوبۇل قىلىنىدۇ. بۇ مىنىستىر، باۋارىيىنىڭ ئۆزگىچە غەيرى رەسمى ئورنىنى ساقلاپ قېلىش ئۈچۈن ۋېيمار ھۆكمىتى تەرىپىدىن بېسىۋېلىشىنى پۈتۈن چارىلارنى ئىشقا سېلىپ توساپ كەلگەن ئىدى. شۇنداق قىلىپ، باۋارىيە، ئۆز ئالدىغا پوچتا ئىدارىسى بار بولغىنىدەك بىر مۇنچە ئاپتونومىيە ھوقۇقلىرىدىن بەھرىمەن بولۇپ كەلمەكتە ئىدى. شۇنىڭدەك يەنە ئاخماق شىماللىقلاردىن كەلگەن ھەر قانداق بىر يوليورۇقنى قوبۇل قىلماسلىقتا ئىزچىل چىڭ تۇرماقتا ئىدى. بۇ مەسىلىدە، ھىتلېر بىلەن كاھر بەزى ئورتاق قاراشلارغىمۇ كېلىشىدۇ. گەرچە كاھر نۇرغۇنلىغان مەسىلىلەردە بۇ "تەلۋە ئاۋسترىيىلىك" بىلەن ئوخشاش پىكىردە بولسىمۇ، ئۆزىنىڭ ۋېيمار دائىرىلىرى بىلەن بولغان كۈرىشىدە نېمىس مىللەتچى سوتسىئالىزم ئىشچىلار پارتىيىسى ― ن ئا س د ئا پ، يەنى ناسداپنىڭ بۇ رەھبىرىدىن تەشۋىقات قۇرالى سۈپىتىدە پايدىلانماقتا ئىدى.111
خەلق ئاممىسىمۇ كاھرنىڭ دوستانە مۇئامىلىدە بولۇپ كېلىشىدىن ھىتلېرنىڭ بۈگۈنكى سىياسى كۈچلەردىن بىرسىنىڭ ۋەكىلى دەپ تونۇلغانلىقىنى ھېس قىلىشىدۇ. بۇنداق ئەھۋالدىن ھىتلېرمۇ خوشال ئىدى. چۇنكى، ھىتلېر بىلەن ياشىنىپ قالغان پارتىيە رەھبىرى ئوتتۇرسىدىكى پىكىر ئىختىلاۋى رەسمى قىزىشىشقا باشلىغان ئىدى. ھىتلېرنىڭ باشقىلارنى ئۆزىگە جەلىپ قىلىش كۈچى ئىنتايىن كۈچلۈك، خەلق ئاممىسىمۇ ھىتلېرغا ئالاھىدە قىزىقىپ كېلىۋاتقانلىقى سەۋەبىدىن، ھىتلېر رەسمى داڭلىق بىرسىگە ئايلانماقتا ئىدى. بۇ ئەھۋاللار شۇنى كۆرسەتمەكتىكى، ئادولف پارتىيىنىڭ ئەسلىدىكى غايىسىنى
133
ئۆزگەرتىۋېتىپلا قالماستىن، يەنە ھاكىمىيەتنى تولۇق قولغا ئېلىش ئويىغىمۇ كەلگەن ئىدى. شۇڭا، ئۇنىڭ سىياسى دۈشمىنى ئۇنىڭ بېرلىندا تۇرىۋاتقان پۇرسىتىدىن پايدىلىنىپ (ئۇ، بۇ يەردىكى مۇتەئەسسىپلەر، مىللەتچىلەر ۋە ئوڭچىل رادىكاللار بىلەن مۇناسىۋەت باغلاشنى كۈچەيتمەكتە ئىدى)، ئاۋگسبۇرگدىكى بىر قىسىم سوتسىئالىستلار بىلەن ئىتتىپاق تۈزۈشكە كىرىشكەن ئىدى. بۇ ئىشلارنىڭ قىلچە زىيىنى يوقتەك كۆرۈنسىمۇ، ھىتلېر بۇ ئىشلارنى ئۆزىنىڭ تەسىرىنى ئاجىزلىتىش ئۈچۈن قىلىنغان بىر سۈيىقەست دەپ چۈشىنىدۇ. شۇڭا ئۇ دەرھال ميۇنخېنغا قايتىپ ئۇلارنىڭ تەييارلىقسىز تۇرغان پەيتىدىن پايدىلىنىپ قايتارما ھۇجۇمغا ئۆتىدۇ. 11-ئىيۇل كۈنى، ھىتلېر پارتىيىدىن چېكىنگەنلىكىنى ئېلان قىلىدۇ. ئارىدىن ئۈچ كۈن ئۆتكەندە، ھىتلېر ئۆزىنىڭ پارتىيىدىن چېكىنىش سەۋەبىنى ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتوم شەكلىدە بارلىق پارتىيە ئەزالىرىغا ئېلان قىلىدۇ. بۇ ئۇلتىماتومىدا، ئەگەر پارتىيىنىڭ رەئىسلىكى بىلەن پارتىيىنى يالغۇز باشقۇرۇش ھوقۇقى ئۆزىگە بېرىلمەيدىكەن، بۇ پارتىيىگە قايتىپ كەلمەيدىغانلىقىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ: "مېنىڭ بۇنداق تەلەپتە بولىشىم ھەرگىزمۇ ھوقۇق تۇتۇشقا ھىرىسمەن بولغانلىقىمدىن ئەمەس. ― دەيدۇ ھىتلېر، ― بۈگۈنكى ۋەزىيەت مېنى شۇنداق ئويلاشقا مەجبۇر قىلماقتىكى، ئەگەر پارتىيىمىزدە باۋۇراتتەك كۈچلۈك ئىرادىلىك رەھبەرلىك بولمايدىكەن، … بۇ پارتىيە ئۇزۇنغا  قالماي بۇزۇلۇپ ئۆزگىرىپ كېتىدۇ: يەنى غەرپتىكى قايسى بىر جەمئىيەتكە ئوخشاپ قېلىپ، مىللەتچى سوتسىئالىزم يولىدىكى نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسى بولۇشتىن چىقىپ كېتىدۇ." مانا بۇ، ھىتلېرنىڭ ئۇرۇش مەيدانىدىن ئېلىپ كەلگەن كۆزقارىشىنىڭ ― كوماندىرغا شەرتسىز بوي سۇنۇش دېگەن رەھبەرلىك پىرىنسىپىنىڭ تۇنجى قېتىم ئېنىق ئوتتۇرىغا قويىلىشى ئىدى.
ھىتلېر پارتىيە كومىتېتىدىن 8 كۈنلۈك مۇھلەت ئىچىدە بۇ ھەقتە تەدبىر ئېلىنىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. ئەمما درېكسلېر قاتتىق غەزەپلىنىپ بۇنداق بىر تەلەپ ئۈستىدە مۇرەسسە قىلىشنى قەتئىي رەت قىلىدۇ. ئەينى ۋاقىتتا پارتىيە ئىچىدە ئىمزاسىز كىتابچىدىن بىرسى تارقىلىپ يۈرگەنلىكى سەۋەبىدىن ئەھۋال تېخىمۇ ئېغىرلىشىپ كېتىدۇ. بۇ كىتابچىغا «ئادولف ھىتلېر ― خائىنمۇ؟» دەپ ئىسىم قويۇلغان بولۇپ، ئەمەلىيەت بىلەن پەرەزلەر بىر-بىرسىگە ئارلاشتۇرۇپ يېزىلغان ئۇيدۇرما بولۇپ، ئۇنىڭغا بەكلا ئېغىر كەلگەن ئىدى. شۇنداقتىمۇ، بۇ كىتابچىدىكى مۇتلەق كۆپ قىسىم گەپلەر بەكلا ئۇيدۇرما گەپلەر ئىدى، مەسىلەن ھىتلېر ئۆزىنى ميۇنخېن پادىشاسى دەپ تونۇتماقتا؛ ئاياللار ئۈچۈن بەكلا كۆپ پۇل زايا قىلماقتا؛ ئۇ يەھۇدىيلار سېتىۋېلىپ ئىشلىتىۋاتقان جاسۇس، … دېگەندەك بەكلا كۈلكىلىك گەپلەر يېزىلغان بولۇپ، بۇنداق گەپلەرگە بەلكىم ئۇ كىتابچىنىڭ ئاپتورىمۇ ئىشەنمەسلىكى مۇمكىن.
سەككىز كۈنلۈك مۇھلەت توشقان بولسىمۇ، درېكسلېر بىلەن پارتىكوم يەنىلا بۇ تەلەپ بويىچە بىرەر ھەرىكەت قىلىشتىن باش تارتىپ تۇرىۋالىدۇ. كۆرۈنۈشتىن قارىغاندا ھىتلېرنىڭ بۇ پوپوزىسى كارغا كەلمەيدىغاندەك قىلاتتى. ئەمما ئەڭ ئاخىرقى قېتىملىق مەخپى يىغىندا ئېكارتنىڭ درېكسلېرغا قىلغان كېلىشىپ قېلىش ھەققىدە ئېيتقانلىرى كارغا كېلىدۇ، ئەتىمالىم. شۇندىن كېيىن درېكسلېرمۇ ھىتلېرنى قاتماي تۇرۇپ ئۆز ئالدىغا بىر گۇرۇھ تەشكىل قىلالايمىزغۇ، دەپ ئويلاپ باشقا كومىتىت ئەزالىرىنى بۇنىڭغا ماقۇل كەلتۈرىدۇ. شۇنداق قىلىپ، ئۇلار، ھىتلېرنىڭ پارتىيىگە يالغۇز ھۈكۈمران بولۇش ھوقۇقى بېرىلسۇن دېگەن تەلىۋىگە ماقۇل كەلگەنلىكىنى ئۇنىڭغا رەسمى ئۇختۇرىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، ئاجايىپ چىرايلىق مەدىھىلەر بىلەن ھىتلېرنى پارتىيىنىڭ رەئىسلىكىنى ئۈستىگە ئېلىش تەكلىۋى بېرىپ، "سىز پەۋقۇلئاددە بىلىملىك، پارتىيىمىزنىڭ ئۆسۈپ يېتىلىشى ئۈچۈن قالتىس پىداكارلىقلارنى كۆرسىتىپ ئالاھىدە تۆھپە قوشتىڭىز، ھەمدە ئاجايىپ ناتىقسىز. ھممىمىز بۇ ۋەزىپىنى ئۈستىڭىزگە ئېلىشىڭىزنى بىردەك تەكلىپ قىلىمىز" دېگەندەك مەدھىلەر بىلەن ئۇنىڭ كۆڭلىنى ئېلىشنىمۇ ئۇنۇتمايدۇ.
134
ھىتلېرنىڭ پارتىيە رەئىسلىك ۋەزىپىسىنى رەسمى ئۈستىگە ئېلىشى ئۈچۈن 29-ئىيۇل كۈنى پەۋقۇلئاددە قۇرۇلتاي چاقىرىش بەلگىلىنىدۇ. قۇرۇلتايغا ھېرمان ئېسسېر ئىسىملىك بىر باۋارىيىلىك رىياسەتچىلىك قىلىدۇ. ئېسسېر ياش بىرى بولىشىغا قارىماي فۈھرېرنىڭ كۆڭلىدىكىدەك مەسلىھەتچىلەردىن بىرى بولۇپ قالىدۇ. ئېسسېر، ئاياللار بىلەن مۇناسىۋەت قىلىشقا بەك ئامىراقلىقى بىلەن تونۇلغان بىرسى بولۇپ، ھىتلېر ئۇنى "قەتئىي يۈگەنلىنىشى شەرت بىر قاۋان" دەپ ئاتايدۇ. قۇرۇلتايدا، ئېسسېر سۆزگە چىقىپ ھىتلېرنى يىغىن قاتناشقۇچىلىرىغا تەغدىم قىلىدۇ.112 ئۇنىڭ كەينىدىن ھىتلېر سەھنىگە چىقىپ، بۇ پارتىيىنىڭ بىرەر چايخانا تەشكىلاتىغا ئايلىنىپ قالماسلىقى ئۈچۈن ئىزچىل كۈرەش قىلىپ كەلگەنلىكىنى ئەسلىتىپ كېلىپ، "بىز باشقا ھەر قانداق بىر تەشكىلات بىلەن بىرلىشىشنى خالىمايمىز. ئەكسىچە ئۇلارنىڭ بىزگە كېلىپ قوشۇلۇشىنى ئۈمىد قىلىمىز. شۇنداق بولغاندىلا ئاندىن رەھبەرلىك ھوقۇقىنى قولىمىزدا تۇتۇپ تۇرالايمىز. ئەگەر كىمكى بۇ پىرىنسىپنى قوبۇل قىلالمايدىكەن، ئۇنداقلارغا يول ئوچۇق: پارتىيىدىن چىقىپ كەتسۇن. ― ھىتلېر بۇ گەپلەرنى ئاۋگۇسبۇرگ گۇرۇپپىسىدىكىلەرگە، شۇنىڭدەك قالغان شەھەر سىرتىدىكىلەرگە قارىتىپ ئېيتماقتا ئىدى، ― بىزنىڭ بۇ ھەرىكىتىمىز ميۇنخېندىن باشلانغان، شۇڭا قەتئى تۈردە ميۇنخېندا داۋاملاشتۇرىلىشى شەرت." ئۇ، سۆزىنىڭ ئاخىرىدا درېكسلېر بىلەن بولغان يېقىن دوستلۇقىنى قايتا-قايتا تەكىتلەپ كېلىپ، پارتىيىنىڭ رەئىسلىكىنى ئۆز ئۈستىگە ئېلىشقا تەييار ئىكەنلىكىنى ئېلان قىلىدۇ. ئاۋازغا قويۇلۇش نەتىجىسىدە، بىرگە قارشى 543 ئاۋاز بىلەن ھىتلېرنىڭ رەئىسلىكى قوبۇل قىلىنىدۇ.
ھىتلېر بىلەن ئۇنىڭ "بوخېمىيىلىكلەر قوشۇنى" "مىللەتچى سوتسىئالىزم نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسى"، يەنى ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ مۇتلەق ھوقۇقىنى قولغا ئالغىنىدىن كېيىن، پارتىيىنىڭ ئاۋانگارتلىرىنىڭ تولۇق قوشۇلىشى نەتىجىسىدە كونا ئۇسلۇپلار ئاساسىدا يېڭى تۈزۈم يولغا قويۇش ئىمكانى بولمايدىغانلىقى ئۈچۈن، بۇرۇنقى نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسىنىڭ بارلىق ئەنئەنىلىرى پۈتۈنلەي سۈپۈرۈپ تاشلىنىدۇ. شۇندىن باشلاپ، پارتىيە ئىچىدە ئۇنداق پارلامىنت پاسونىدىكى مۇنازىرىلەر بىلەن دېموكراتىك تەرتىپلەرگە قەتئىي يول قويۇلمايدىغان بولىدۇ. شۇندىن كېيىن، پۈتۈن پارتىيە فۈھرېرنىڭ تۇتقان يولىغا شەرتسىز بوي سۇنىدىغان ھالغا كېلىدۇ.
شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، ھىتلېر ھوقۇقى ئېنىق بولمىغان شەكىل بويىچە ياشانغان پارتىيە قۇرغۇچىسىنى كۈچىنىڭ يېتىشىچە پەپىلەپ تۇرىدۇ. ئۇ، رەئىسلىك تەختىگە چىققىنىدىن كېيىن پارتىيە ئىچىدە بىرەرمۇ بويرۇق، بىرەرمۇ ئىنتىزام قائىدىسى ئېلان قىلمايدۇ. ئەكسىنچە، شۇ يىلى يازدا ميۇنخېندا پارتىيە ئىچىدىكى ئۆز تەرەپتارلىرىنى كۈچەيتىش ھەرىكىتىگە ئاتلىنىپ، تۇيغۇزماستىن بۇرۇن مىتىنگلەردە تەرتىپ ساقلاشقا مەسئۇل بولغان رەھىمسىزلىكتە داڭ چىقارغان بىر گۇرۇپ كىشىلەرنى يىغىپ، ئۇلارنى كېڭەيتىپ تەشكىلى ئىنتىزاملىق، ئۇچىسىغا مەخسۇس ئۈنفورما كىيىدىغان شىتات سىرتىدا قۇراللىق قىسىم تەشكىللەشكە كىرىشىدۇ. شىتات سىرتىدىكى بۇ ئەتىرەت ئاۋغۇستنىڭ باشلىرىدا قۇرۇلۇپ، "تەنھەركەتچىلەر دىۋىزىيونى" دېگەن نامنى ئالىدۇ. پارتىيىنىڭ بىر ئۇقتۇرۇشىدىن قارىغاندا، بۇ دىۋىزىيوننىڭ قۇرۇلۇش مەقسىدى "ياش پارتىيە ئەزالىرىنى كۈچلۈك بىر تەشكىلات قوينىغا ئېلىپ، ئۇلاردىن ھۇجۇمچىلار سۈپىتىدە پايدىلىنىش، بۇ ئەترەت پارتىيىنىڭ قۇماندانلىقىدا بولىدۇ" دەپ يېزىلغان. ئىككى ئايدىن كېيىن، بۇ ئەتىرەت مەقسىدىگە تېخىمۇ ئۇيغۇن كېلىدىغان يېڭى بىر ئىسىم ― "ھۇجۇمچىلار ئەتىرىتى"، يەنى ئېس-ئاچىلار (SA) ئەترىتى دېگەن نامىنى ئالىدۇ. ھىتلېر ئۈچۈن ئېيتقاندا، بۇ ھۇجۇمچىلار ئەتىرىتى ھەرگىزمۇ تەرتىپ ساقلاشنىڭ بىر ۋاستىسى بولۇش بىلەنلا قالمايتتى. بۇ ئەتىرەت ئۆز ۋاقتىدا يەنە ئۇچىسىغا مەخسۇس ئۈنفورما كىيىپ كوچىلاردا پاتىروللۇق قىلىپ، پاتىروللارنى ياخشى كۆرىدىغان شەھەر خەلقى ئالدىدا
135
ئۆزىنى نامايىش قىلىپ كۆرسىتىۋېلىش بىلەنمۇ مەشغۇل بولاتتى. ئەمما ئېس-ئاچىلار ئەترىتىنىڭ ئەتىرەت باشلىقى بولغان رۆم بولسا، بۇ ئەترەتنى رەسمى قۇراللىق قىسىم، ئۆزىنىڭ شەخسى ئارمىيىسى قاتارىدا تونۇيتتى. ھۇجۇمچىلار ئەتىرىتىنىڭ يادرولۇق كۈچىنى "ئەركىن پولك" قىسىملىرىدىن كەلگەنلەر تەشكىل قىلغان بولۇپ، ئۇلار ئۆزىنىڭ بۇرۇنقى مارشىنى سەل-پەل ئۆزگەرتىپ بۇ ئەتىرەتنىڭ مارشىغا ئايلاندۇرىۋالغان ئىدى:
بېشىمىزدا كرىست بەلگىلىك مىس قالپاق، بېلىكىمىزدە قارا-ئاق-قىزىل يەڭلىك،
ھىتلېر ئېس-ئاچىلىرى بىز، بۇ نامىمىز ھەممىدىن جاراڭلىق!
پارتىيە ئۆزىگە تەۋە يېڭى بىر قوشۇنى قۇرۇپ چىقىدۇ. بۇ قوشۇننى ھىتلېر پۈتۈنلەي ئۆز تېزگىنىگە ئېلىپ، پارتىيىنى "تېخىمۇ ئىنقىلابىي" بولغان يەپ-يېڭى بىر يولغا يېتەكلەپ مېڭىشقا كىرىشىدۇ. شۇنىڭدىن كېيىنكى بىر قانچە ئاي ئىچىدە، ھىتلېر بۇ ئەترەتنى بىر مۇنچە ئاشكارە ئۆكتەملىك ۋەقەلىرىنى پەيدا قىلىشقا قۇتۇراتقۇلۇق قىلىدۇ. بۇ تۈر قۇتۇراتقۇلۇقلار مۇنداق قارىماققا قىلچە مەقسەتسىز ئۆزلىكىدىنلا ئوتتۇرىغا چىققان جىدەل-ماجىرالاردەك كۆرۈنمەكتە ئىدى. يەنى كوچىدا قايسى بىر يەھۇدىي تاياق يەيتتى، قانۇنسىزلىق بىلەن بايراقلىرىنى كۆتۈرۈشۈپ كوچىنى بېشىغا كېيىشەتتى، تەشۋىقات كىتاب-ۋاراقلىرىنى تارقىتىشاتتى. يەنە بەزى ئۇششاق جىدەللەرنىمۇ چىقىرىپ تۇرىشاتتى. … ئەمما بۇ تۈردىكى ئۇششاق-چۈششەك جەمىيەت تەرتىپنى قالايماقان قىلىۋېتىدىغان ھەرىكەتلەردىن كېيىن، 1921-يىلى 14-سىنتەبىردە ئېغىر بىر ۋەقە يۈز بېرىدۇ. بۇ ۋەقە "باۋارىيە پولكى" نىڭ لۆۋېن براۋكېللېر پىۋىخانىسىدا ئورۇنلاشتۇرۇلغان مىتىنگدا يۈز بېرىدۇ.113 "باۋارىيە پولكى" ئەسلىدە فېدېراتسىيىچىلەرنىڭ بىر  تەشكىلاتى بولۇپ، ۋېيمار ھۆكۈمىتىنىڭ جەمىيەت قانۇنىنى قوبۇل قىلسىمۇ، مەركەزلەشكەن ھاكىمىيەت تۈزۈمىگە قارشى ئىدى. بۇ تەشكىلنىڭ رەھبىرى بولغان كىشى، يەنى ھىتلېر تەرىپىدىن "ئەڭ خەۋىپلىك ئۆكتىچى" دەپ قارىغان ئېنجىنېر باللېرستېدت سەھنىگە چىقىپ ئەندىلا  نۇتۇق سۆزلەشكە باشلىۋىدى، ھىتلېر داغدام قەدەملەر بىلەن يىغىن زالىغا كىرىپ كېلىدۇ. ئۇندىن بۇرۇن نۇرغۇنلىغان پۇخراچە كېيىنگەن ئېس-ئاچىلار يىغىن قاتناشقۇچىلىرى قاتارىدا زالغا چاندۇرماي كىرگۈزىۋېتىلگەن ئىدى. ئۇلار ھىتلېرنىڭ كىرگىنىنى كۆرۈپ ھەممىسى بىردەك ئورنىدىن تۇرۇپ ۋارقىراشقىنىچە ھىتلېرغا مەدەت بولۇپ بېرىدۇ. يىغىن قاتناشقۇچىلىرى ئارىسىغا كىرگۈزىۋېتىلگەن يۈزلىگەن پارتىيە تەرەپبازلىرىمۇ ئۇلارغا قوشۇلۇپ ھىتلېرنى رىغبەتلەندۈرىدۇ. ھېرمان ئېسېر بىر ئورۇندۇقنىڭ ئۈستىگە چىقىۋېلىپ “باۋارىيىنىڭ بۈگۈنكىدەك قالاق ھالغا چۈشۈپ قېلىشىغا بىردىن-بىر سەۋەپچى بولغانلار دەل يەھۇدىيلاردۇر!" دەپ ۋارقىراشقا باشلايدۇ. بۇ سۆزنى ئاڭلىغان قالغان مىتىنگ قاتناشقۇچىلىرىمۇ تەڭ ۋارقىرىشىپ، بالېستېدقا "نۇتۇق سۆزلەش ئورنۇڭنى ھىتلېرغا ئۆتكۈزۈپ بەر!" دەپ توۋلىشىدۇ. ئوتتۇرلۇقتا جىدەل چىقىپ كەتمىسۇن دەپ ئويلىغان بىرسى دەرھال چىراقنى ئۆچۈرىۋېتىدۇ. ئەمما قاراڭغۇدا ھەممە تەرەپتىن پات-پاراقچىلىق كۆتۈرۈلۈپ تېخىمۇ قالايماقانچىلىق يۈز بېرىدۇ. چىراق قايتا يېقىلغان ۋاقتىدا، ئېس-ئاچىلار سەھنىگە ئېتىلپ چىقىپ باللېرستېدتنى ئوتتۇرىغا ئېلىپ راسا ئەدەپلىگەندىن كېيىن ئۇنى يىغىن زالىغا چۆرۈپ تاشلىۋىتىدۇ.
ساقچى دائىرىلىرى بۇ قېتىمقى جىدەل تېرىغانلارنى تەكشۈرۈشكە كەلگىنىدە، ھىتلېر توۋا قىلىش ئۇياقتا تۇرسۇن،  ئەكسىنچە "ھېچ ئىش يوق، بىز ئۆز مەقسىدىمىزگە يەتتۇق. باللېرستېدتمۇ نارازىلىق بىلاۈرگىنى يوق" دەپ بىر خىيالىدا يوق ئۆز گېپىنى قىلىپ تۇرىۋالىدۇ. ئەمما بۇ ئىش شۇنىڭ بىلەنلا ئاخىرلاشماي، ھىتلېر بىلەن ئېسېر ئىككىسى سوتنىڭ چاقىرىق قەغىزىنى تاپشۇرىۋالىدۇ. سوتتا ئۇلارغا جەمئىيەت ئامانلىقىنى قالايماقانلاشتۇرغان دېگەن جىنايەت ئارتىلغان بولسىمۇ، قاتتىق تالاش-
136
تارتىشتىن كېيىن ئۇلار ئىككىسىگە چىقىرىلغان ھۈكۈمدە زورلۇق كۈچىدىن پايدىلانغان، دېگەنلا جىنايەت ئارتىلغان ئىدى. ئەسلىدە 4-نويابىردىمۇ ھىتلېر ميۇنخېننىڭ خوفبراۋخاۋس پىۋىخانىسىدا نۇتۇق سۆزلەۋاتقىنىدا زوراۋانلىق ھەرىكىتى يۈز بەرگەن ئىدى. ئىش مۇنداق يۈز بەرگەن ئىدى: ئاخشىمى سائەت سەككىزگە چارەك قالغاندا ھىتلېر زالغا كىرىدۇ. بۇ چاغدا پىۋىخانا زالىدا 800 دىن ئارتۇق ئادەم بار ئىدى. ئاياللار ئالدىنقى رەتتە ئولتۇرۇش بەلگىلەنگەن بولۇپ، ئىمكان بار ماجىرا پەيدا بولىدىغان ئىشىك تەرەپتىن يىراقتا بولىشى تەلەپ قىلىنغان ئىدى. ئەمما بۇنداق ئاگاھلاندۇرۇش ماگدالېنا شۋېيېر خانىمنىڭ خىيالىغىمۇ كىرىپ چىقمايتتى. بۇ ئايال ھىتلېر تۇرىدىغان ئۆينىڭ ئۇدۇلىدىكى بىر كۆكتات دۇكىنىنىڭ خوجايىنى بولۇپ، ھىتلېرغا بەكلا سادىق بىرى ئىدى. "مەن قاتتىق ھاياجانلىنىپ كەتكەن ئىدىم، راستىنلا قىلچە قورقمىدىم. جىدەل چىقىدىغانلىقى مانا مەن دەپلا كۆرىنىپ تۇراتتى. زالدىكىلەرنىڭ كۆپۈنچىسى قىزىللار ئىدى." ئەسلىدە يىغىنغا كەلگەن ھىتلېرغا قارشى بۇ كىشىلەر ماففېي زاۋۇتىدىن، ئىسارىيە نازۇك سائەت ئەسۋاپلار زاۋۇتىدىن ۋە باشقا بەزى زاۋۇتلاردىن كەلگەن يىغىننى قالايماقان قىلىشنى مەقسەت قىلىپ كەلگەن ئىشچىلار ئىدى. بۇ ئىشچىلار سان جەھەتتە ھىتلېر تەرەپتارلىرىدىن خېلىلا كۆپ ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە باش مىنىستىر ۋون كاھر ۋەزىپىسىدىن ئىستىپا بېرىپ، ئۇنىڭ ئورنىغا تېخىمۇ مۇتىدىل يۇمشاقباش بىرسى چىققانلىقى سەۋەبىدىن، ناتسىستلار پارتىيىسى بۇندىن كېيىن باۋارىيە ھۆكۈمەت تەرەپنىڭ يۇشۇرۇن قوغدىلىش پۇرسىتىدىنمۇ مەھرۇم قالغان ئىدى.
ھىتلېر زالغا كىرىپ ئەتىراپنى بىر قۇر كۈزەتكەندىن كېيىن، پۈتۈن ئىشىكلەر تاقالسۇن دەپ بويرۇق قىلىدۇ. ئەسلىدە ھىتلېر زالغا كىرەر-كىرمەيلا سوتسىئال دېموكرات پارتىيىسىنىڭ ئادەملىرى ئاللىمۇقاچان كوپ قىسىم ئورۇنلارنى ئىگەللەپ بولغانلىقىنى سېزىپ بولغان ئىدى. ئۇ، ئېس-ئا ئەترەت ئەزالىرى (50 نەپەر ئەتىراپىدا) غا "مانا بۈگۈن سىلەرنىڭ ھەرىكىتىمىزگە ساداقەت كۆرسىتىدىغان ۋاقتىڭلار كەلدى، بۇ يەردىن ئۆلۈكىمىز چىقسا چىقسۇنكى، زالدىن بىرىمىزمۇ ئايرىلمايمىز" دەيدۇ. ئۇلار، ھۇجۇم قىلىش ― ئەڭ ياخشى مۇداپىيە دېگەن قاراشتا ئىدى. شۇڭا، بىرەر زوراۋانلىق ھەرىكىتى شەپىسى كۆرۈلگىدەكلا بولىدىكەن دەرھال ھۇجۇمغا ئۆتۈپ زەربە بېرىشكە تەييار ھالدا تۇرۇشاتتى. "سالاملاشقاندا خايل! خايىل! خايىل! ― بىر-بىرىڭلاردىن كۈچلۈك ياشىسۇن دەپ ئۈچ قېتىم توۋلاپ جاۋاب بېرىشىڭلار كېرەك" دەيدۇ. ھىتلېرنىڭ بۇ خىل رومانتىك بايان قىلىش ئۇسلۇبىنى ئۇنىڭ ئەگەشكۈچىلىرى ئىسىدە چىڭ تۇتىدۇ. خۇددى ھىتلېرنىڭ شەكسىز تۈردە شۇنداق ئىپادىدە بولغىنىدەك، ئۇنىڭ تەرەپتارلىرىمۇ ئۇنىڭغا شۇنداق سادىق مۇئامىلىدە بولۇپ، "ئاكوپلاردىن چىققان، ئىرادىلىك جەڭچىلەرلا ۋەتەننىڭ شان-شەرىپىنى ئەسلىگە كەلتۈرەلەيدۇ" دەپ قارايتتى.
ھىتلېر سەھنىگە قاراپ كېتىۋاتقىنىدا، ئىشچىلار قاتتىق توۋلىشىپ ئۇنىڭغا تەھدىت سېلىشقا باشلايدۇ. ھىتلېر ئۇلارغا پەرۋامۇ قىلماي يولىنى داۋام قىلىدۇ. بۇ چاغدا ھېرمان ئېسېر يىغىن زالىدا تەرتىپ ئورنىتىش ئۈچۈن ئالدىدا تۇرغان سەھنە ئۈستىلى ئۈستىگە چىقىۋېلىپ،114 يىغىن باشلىنىدۇ، كۆپچىلىك تىنچلىنايلى، دەپ ۋارقىرايدۇ. ئۇ سەھنىدىن چۈشىشى بىلەن ھىتلېر سەھنىگە چىقىپ نۇتقىنى باشلىۋېتىدۇ. دەسلىۋىدە يىغىن زالىدىن "ۋەەەت!" دېگەن مازاق قىلىش ئاۋازلىرى كېلىشكە باشلايدۇ. ئەمما سەل تۇرۇپ مەخسۇس ھىتلېرنى شاڭخو قىلىش ئۈچۈن ئۇيۇشتۇرۇلغان بۇ كىشىلەرمۇ قۇلاقلىرىنى دىڭ قىلىپ ھىتلېرنىڭ نۇتقىنى ئاڭلاشقا كىرىشىپ قالىدۇ. شۇنداق قىلىپ، ھىتلېر، يېرىم سائەتتەك قىلچە دەخلىسىز نۇتۇق سۆزلەيدۇ. شۇنداقتىمۇ ئۇنىڭ رىقابەتچىلىرى پەيت كۈتۈپ بىر مۇنچە پىۋا قۇتىسىنى قۇرال قىلىش ئۈچۈن ئورۇندۇقىنىڭ ئاستىغا يىغىپ تەييار تۇرىشاتتى. تۇيۇقسىز بىرسى سەكرەپ چىقىپ ھىتلېرنىڭ نۇتقىنى بۆلىۋېتىدۇ. ھىتلېرمۇ قاتتىق
137
ۋارقىرىغىنىچە ئۇ كىشىگە رەددىيە بېرىدۇ. زال ئىچىدە غەزەپلىك ۋارقىراپ جارقىراشلار كۆتۈرىلىدۇ. ئارىدىن بىرسى ئورۇندۇقىغا چىقىپ "ئەركىنلىك!" دەپ ۋارقىرايدۇ. شۇ ۋاقىتتا پىۋا شىشىسىدىن بىرسى ھىتلېرنىڭ بېشىغا قاراپ ئۇچۇپ كېلىدۇ. كەينىدىنلا يەنە بەش-ئالتىسى ئېتىلىدۇ. بىرسى ئالدى قاتاردىكى ئاياللارغا "دەرھال جوزا ئاستىغا يوشۇرنۇڭلار!" دەپ ۋارقىرايدۇ. شۋېيېر خانىم دەرھال بېشىنى ئىگىدۇ. "ھەر تۈرلۈك ئاۋازلار، پىۋا بوتولكىلىرىنىڭ پاچاقلىنىپ سۇنۇشلىرى، بىر-بىرىنى ئۇرىۋاتقان تاياق ئاۋازلىرى، ئورۇندۇق-ئۈستەللەرنىڭ ئۆرۈلۈپ سۇنغان ئاۋازلىرى ئاڭلىنىپ، باشقا ھېچ نېمىنى پەرق قىلغىلى بولمايتتى. زالدا ئېس-ئاچىلار راسا ئۆزىنى كۆرسەتمەكتە ئىدى" دەيدۇ بۇ ئايال. نېمە بولۇپ كېتىۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ باقماقچى بولۇپ بېشىنى كۆتەرگەن بۇ ئايال ھاڭ-تاڭ بولۇپ قېتىپلا قالىدۇ: ھىتلېر، شۇنچە كۆپ پىۋا بوتولكىلىرىنىڭ ئۇچۇپ كېلىشىگە پەرۋا قىلماي، قىمىرمۇ قىلماي بۇرۇنقى يېرىدە تۇراتتى. سان جەھەتتە بەكلا ئاز ئېس-ئاچىلار ئۆزىنى كۆرسىتىشىپ قىزىللارنىڭ راسا ئەدىۋىنى بەرمەكتە ئىدى. يېرىم سائەتكە قالماي دۈشمەنلەر بىنادىن تازىلاپ چىقىرىلىدۇ. زال ئىچى يېڭىلا سىنارىيەت ئوقىدا تىتما-تىتما بولۇپ كەتكەندەك ئورۇندۇق-ئۈستەللەر ئۆرۈلگەن، پۈتۈن ئەتىراپ پىۋا پوتولكىسى بىلەن تولغان، بۇ قالايماقانچىلىق ئارىسىدا قايتا ھېرمان ئېسېرنىڭ ئاۋازى ئاڭلىنىدۇ: "يىغىنىمىز ئوچۇق، ناتىق سۆزىنى داۋام قىلسۇن!" ھىتلېر نۇتقىنى داۋاملاشتۇرىدۇ. بۇ چاغدا ئېس-ئاچىلارنىڭ بەزىلىرى يارىلىرىنى تېڭىۋاتقان، يەنە بەزىلىرى نۇسۇلكىلىق سىرتقا توشۇلماقتا ئىدى. ھىتلېرنىڭ سۆزى تۈگىشى بىلەن تەڭ، پۈتۈن ئەتىراپتىن ئالقىش-سادا كۆتۈرۈلدى. شۇ چاغدىلا ئىشىكتىن ئالدىراش كىرگەن بىر ساقچى "يىغىندىن تارقىلىڭلار، تارقىلىڭلار!" دەپ  ۋارقىرايدۇ.

5
ھىتلېر، بۇ قېتىمقى خوف پىۋىخانا جىدىلىدىن، قىلچە ئىككىلىنىپ ئولتۇرماي زورلۇق كۈچىگە تايىنىپ ھۇجۇمغا ئۆتىدىغانلا بولىدىكەنمىز چوقۇم غەلىبە قىلالايمىزكەن، دېگەننى ئېنىق تونۇپ يەتكەن ئىدى . شۇ كۈنى كەچتىكى غالىبىيەت، ھىتلېر بىلەن نېمىس مىللەتچى سوتسىئالىزم ئىشچىلار پارتىيىسىنىڭ داڭقىنى پۈتۈن جاھانغا پۈر كەتكۈزىدۇ. شۇنداقتىمۇ پارتىيە ئەزا سانىنىڭ ئارتىپ بېرىشىغا ئەگىشىپ، سەمىمى، ئاق كۆڭۈل شەھەر ئاھالىسى بۇ تۈردىكى ئىپتىدائىي ئۇسۇللارغا تايىنىپ ۋەقە پەيدا قىلىشلارنى توختىتىش تەلىۋىنى ئوتتۇرىغا قويماقتا ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە باۋارىيە يېڭى ھۆكۈمىتىمۇ ھىتلېرغا قارىتا جىددى تەدبىر قوللىنىپ چەكلىمە قويۇش يوللىرىنى ئاختۇرۇپ يۈرگەن بولسىمۇ، بۇنىڭ ئۈچۈن ھىتلېرنىڭ ھەقىقەتەنمۇ قۇتۇراتقۇلۇق قىلغانلىقىغا دائىر ئېنىق پاكىتلارنى قولغا كەلتۈرۈشكە مۇھتاج ئىدى. يەنە بىر تەرەپتىن، يېڭى ھۆكۈمەت، ھىتلېرغا ئۆزىنى قوغداش ئۈچۈن يېنىغا تاپانچا ئېلىپ يۈىدىغان يانقۇرال رۇخسەت قەغىزى بېرىپ ئادىل مۇئامىلىدە بولغانلىقىنىمۇ كۆرسەتمەكتە ئىدى.
ھىتلېرنىڭ زورلۇق كۈچىدىن پايدىلىنىشتىن ئىبارەت بۇ قېتىمقى ھەرىكىتى جەريانىدا، پۈتۈن مەملىكەتتىكى مىللەتچىلەر بىلەن خەلق ئاممىسى نارازىلىق بىلدۈرۈش شەپىسىنى كۆرسىتىشكە باشلايدۇ. شۇ يىلىنىڭ باشلىرىدا، گېرمانىيە ھۆكۈمىتى ئىتتىپاقداش دۆلەتلەرنىڭ ئۇرۇش چىقىم مىقدارىنى ئۈستۈرۈپ تۆلىتىش تەلىۋىنى رەت قىلىدۇ. نەتىجىدە فرانسىيە بىلەن بېلگىيە ئارمىيىسى دۇئىسبۇرگ بىلەن دۈسسېلدورفنى ئىشغال قىلىش ئارقىلىق جازالايدۇ. ئىككى ئايدىن كېيىن ئىتتىپاقداش دۆلەتلەر ئاخىرقى ئۇلتىماتوم تاپشۇرۇپ، گېرمانىيىنى ئۇرۇش چىقىمى ئۈچۈن ئىكىسپورت مىقدارىنىڭ يۈزدە يىگىرمە بەش قىسمى بىلەن قوشۇپ يىلىغا ئىككى مىليارد مارك تۆلىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. بۇ ئۇلتىماتومدا يەنە، ئەگەر بۇ
138
تەلەپلىرىمىزگە ماقۇل بولمايدىكەن، رۇر رايونىنى پۈتۈنلەي ئىشغال قىلىۋالىمىز، دەپ تەھدىت قىلىدۇ.
موتىدىل ھەم كونسىرىۋاتىپ ئىچكى كابىنت بۇن قەتئىي قوبۇل قىلالمايدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن بولسىمۇ، بۇ ۋاقىتتا ھۆكۈمەت تېزگىنىدىكى "مەركىزى پارتىيە" ئىتتىپاقداش دۆلەتلەرنىڭ بۇ تەلىۋىگە باش ئېگىپ ماقۇل بولىدۇ. ئۇلارنىڭ بۇنداق تەسلىمچىلىك ھەرىكىتى ھىتلېرغا ئوخشاش مىللەتچىلەرنى قاتتىق غەزەپلەندۈرىدۇ.115 شۇڭا بۇ تۈر مىللەتچى كۈچلەر مەركىزى پارتىيە رەھبىرى، ئۇرۇش توختىتىش شەرتنامىسىغا قول قويغان "جىنايەتچى" ماتتىياس ئېرزبېرگېرنى سۈيىقەست بىلەن ئۆلتۈرۈشتەك بىر مۇنچە زوراۋانلىق ھەرىكەتلىرىنى پەيدا قىلىدۇ. قانۇن-تەرتىپنى قوغداش تەلىۋىدە بولغان نېمىسلارنىڭ كۆپ قىسمى بۇ تۈر سۈيقەست ھەرىكەتلىرىنىڭ قاتىلىرىنى قەھرىمان ھېسابلاپ مەدھىلەشمەكتە ئىدى.
1921-يىلىنىڭ ئاخىرلىرىدا، بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمىيىتى، پولشانىڭ يوقىرى سىلېسىيەنى قايتۇرىۋالىدىغانلىقىنى ئېلان قىلىدۇ (گېرمانىيىنىڭ بەشتە تۆت قىسىم كانلىرى بىلەن ئېغىر سانائىتى شۇ يەردە ئىدى). بۇمۇ مىللىتچىلەرنى غەزەپلەندۈرگەن يېڭى سەۋەپلەردىن بىرى بولۇپ بېرىدۇ. قىش يېقىنلىشىشى بىلەن مارك پاخاللىشىشقا باشلايدۇ، شۇنىڭدەك يەنە بۇ سەۋەپتىن كېلىپ چىققان ھەر تۈرلۈك قىيىنچىلىقلار تۈپەيلى نېمىسلارنىڭ نارازىلىق كەيپىياتلىرى تېخىمۇ كۈچىيىپ كېتىدۇ. 1922-يىلى پاسخا بايرىمى بولغان يەكشەنبە كۈنىدە تاشقى ئىشلار ۋەزىرى ۋالتېر راتېناۋ تۇيۇقسىزلا شەرققە يۈزلىنىپ، راپاللودا سوۋېتلەر ئىتتىپاقى بىلەن كىلىشىم ئىمزالىشىدۇ. بۇمۇ زوراۋانلىق ھەركەت مۇھىتىنى كۈچەيتىۋېتىدۇ. بولشېۋىكلارغا قارشى ھىتلېردەك قاراشتىكىلەر، بۇنداق ئىتتىپاقداشلىقنىڭ ئىمپېرىيىنىڭ گۈللىنىشى ئۈچۈن پايدىلىق بولىدىغانلىقىنى بىلەلمىگەچكە، بۇنىڭدىنمۇ قاتتىق غەزەپلىنىدۇ. گېرمانىيە سىياسى مۇستەقىللىق ئارقىلىق كۆتۈرۈلۈپ كېتىشى غەرب ئىتتىپاقداشلىرىغا قاتتىق زەربە پەيدا قىلاتتى. بۇنىمۇ ئۇلار كۆرمەسكە سېلىۋالىدۇ.
گېرمانىيە، روسىيە بىلەن دېپلوماتىك مۇناسىۋىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە ماقۇل كېلىپ، بىر-بىرسىدىن ئۇرۇش چىقىمى تۆلىتىش تەلىۋىدىن ۋاز كېچىش بىلەن بىرگە يەنە سودا مۇناسىۋىتىنىمۇ ئەسلىگە كەلتۈردىغان بولىدۇ. بىر تەرەپ يەنە بىر تەرەپ بىلەن مۇزاكىرە قىلىشماي تۇرۇپ ئۆز ئالدىغا دوستىنىڭ ئىقتىسادى كىلىشىمىگە تەسىر يەتكۈزىدىغان ئۈچىنچى بىر دۆلەت بىلەن ھەر قانداق ئىقتىسادى كىلىشىم ئىمزالىيالمايدىغانلىقى؛ روسىيەنىڭ زامانىۋى تېخنىكىلارغا ئېھتىياجلىق ئىكەنلىكى كۆرسىتىلگەن ئىدى؛ گېرمانىيە بولسا، ۋېلشايل شەرتنامىسىنىڭ ھەربى كۈچلىرىنى مەلۇم دائىرىدە چەكلەش دەيدىغان ماددىلىرىغا خىلاپلىق قىلسىمۇ، يەنە بىر تەرەپتىن گېرمانىيىدە تۇرۇشلۇق خەلقئارالىق چەكلىمە قويۇش كومىتېتىنى گۇمانلاندۇرۇپ قويماسلىققىمۇ تىرىشماقتا ئىدى. لېنىن، خېلى بۇرۇنلا گېرمانىيىدىن سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ قىزىل ئارمىيىنى ئۆزگەرتىپ تەشكىللىشىگە ياردەم قىلىشىنى تەلەپ قىلىۋاتقان بولۇپ، گېرمانىيە دۆلەت مۇداپىيە ئارمىيىسىنىڭ رەھبىرى گېنېرال خانس ۋون سېكتمۇ ئامالسىز بۇنىڭغا ماقۇل بولغان ئىدى. شۇ سەۋەپتىن، ئىككى دۆلەت ھەربى دائىرىلىرىڭ بېرىش-كېلىش مۇناسىۋەتلىرى قۇيۇقلاشقان ئىدى. شۇ ئارقىلىق، كىچىككىنە گېرمانىيە ئارمىيىسى قىزىل ئارمىيىگە ھەربىي تەلىم-تەربىيە بېرىش، شۇ ئارقىلىق ئالاھىدە يېڭى قۇراللاردىن پايدىلىنىش بىلىملىرىنىمۇ ئۆگىنىش پۇرسىتىگە ئېرىشكەن ئىدى.
بۇ ھەمكارلىقلارنىڭ دائىرىسى قانچىلىك، تەسىرى قانچىلىك ئىكەنلىكىنى راتېناۋنى تەنقىت قىلغۇچىلار پەقەتلا مۆلچەر قىلالمايتتى. گەرچە ئۇ، سوۋېتلەر ئىتتىپاقى بىلەن تۈزۈشكەن بۇ شەرتنامە گېرمانىيىنى قايتىدىن قۇراللاندۇرۇش جەھەتتە كۈچلۈك تۈرتكە بولۇپ بېرىدۇ دەپ ئويلىغان بولىشىغا قارىماي، گېرمانىيە كۈچلۈك بىر ئارمىيىگە ئىگە بولۇش كېرەك دەپ قارايدىغان نېمىسلار بۇنداق ھەمكارلىقنى سوۋېت ئىتتىپاقى بىلەن تىل بىرىكتۈرگەنلىك دېيىشىپ، ئۇنى يەنىلا قىزىللىشىپ
139
كېتىۋاتىدۇ، دەپ تەنقىتلىشىدۇ. يەنى ئۇنىڭ بۇ تۈر ھەمكارلىقىنى نېمىسلارنىڭ يۈزىگە داغ چۈشەرگەنلىك دېيىشمەكتە ئىدى. ئەسلىدە، راتېناۋ ۋېلشايل شەرتنامىسىدا ۋەدە قىلىنغان كىشىنى چۈچۈتكىدەك ئېغىر ئىقتىسادى تۆلەم ۋەدىسىگە رىئايە قىلىشقا غەيرەت قىلغانلىقى سەۋەبىدىن خېلى بۇرۇنلا غەرىپلىكلەرگە بويۇن ئېگىشنىڭ تىپىك ئۈلگىسى دەپ قارىلىۋاتقان ئىدى. شۇنىڭدەك يەنە ئۇ بىر باي يەھۇدىي بولغاچقا، ناتسىستلار تەرىپىدىن يەھۇدىيلارنىڭ دۇنياغا غوجايىن بولۇشى ئۈچۈن يۇشۇرۇنچە پىلان تۈزۈش ھىلىمىكىرى بىلەن شوغۇللانماقتا دەپ قارىلىنىدۇ. ئاقىۋەت، 4-ئىيۇندا، ئىقتىدارلىق ۋەتەنپەرۋەر بولغان بۇ ئادەم، ئىككى نەپەر "ئەركىن پولك" سابىق ئەزاسى تەرىپىدىن ۋەھشىلەرچە قەستلەپ ئۆلتۈرۈلىدۇ.
يەنە شۇ كۈنى، باۋارىيىدىكى بۇ قورقۇنۇچلۇق ھەرىكەتنى پەيدا قىلغانلارنىڭ تەلىيى ئوڭدىن كەلمەي قولغا ئېلىنىپ قاماققا ئېلىنىدۇ. ھىتلېر، ئەگەشكۈچىلىرىگە "بۇندىن ئىككى مىڭ يىل بۇرۇن، ئېرۇسالىمدىكى بىر ئۇچۇم زوراۋانمۇ خۇددى بۈگۈنكىدەك بىرسىنى جاللات ئالدىغا سۆرەپ كەلگەن ئىدى" دەيدۇ. شۇنىڭ كەينىدىنلا ھىتلېرمۇ "توپىلاڭ قىلىشقا كۈشكۈرتكەن" دېگەن جىنايەت بىلەن ستادېلخېيىم تۈرمىسىگە قامىلىدۇ. گۇندىپاي ئۇنى يۈز يۇيۇش يېرى بار بىر كامىرغا يېتىلەپ كىرىدۇ. ئاندىن "دوستانىلىق" بىلەن، باۋارىيىنىڭ ئاتاغلىق دراماتورگى لۇدۋىگ توما ،116 ئىنقىلابچى كۇرت ئېيسنېر قاتارلىق نۇرغۇنلىغان داڭلىق كىشىلەرنىڭمۇ بۇ كامىردا ياتقانلىقىنى ئېيتىپ بېرىدۇ. راتېناۋنىڭ زىيانكەشلىككە ئۇچرىغانلىق خەۋىرىدىن ھىتلېر ئۇنچە بەك خوشال بولۇپ كەتمەيدۇ. بۇنداق يالغۇز بېشىغا قىساس ئېلىش ھەرىكەتلىرى، ئۇنىڭچە تىلغا ئالغۇچىلىقى يوق ئەھمىيەتسىز ئىشلار دەپ ئىپادە بىلدۈرسىمۇ، بۇ سۈيىقەست ھەرىكىتى ئۇنىڭ ئۈچۈنمۇ بىر سىياسى ساۋاق بولىدۇ. شۇندىن كېيىن ئۇمۇ پىكاۋىنىڭ كەينىگە كۈچلۈك چىراقلاردىن بېكىتىپ، پېيىغا چۈشكەن ماشىنا شوپۇرنى كۈچلۈك چىراق نۇرى بىلەن كۆزىنى ئاچالماس قىلىۋېتىپ سۇيىقەست قىلىشىغا ئىمكان بەرمەيدىغان قىلىۋالىدۇ.
شۇ قېتىمقى سۈيىقەستتىن كېيىن، ۋېيمار ھۆكۈمىتى ئالدىراپ-تىنەپ «جۇمھۇرىيەتنى قوغداش قانۇنى» نى تۈزۈپ ئېلان قىلىدۇ. بۇ قانۇن، بەكلا رەھىمسىز بىر قانۇن بولۇپ، ئاساسلىقى رادىكال ئوڭچىل تېررورچىلىقنى چەكلەش مەقسەت قىلىناتتى. شۇڭا، بۇ قانۇن باۋارىيىنىڭ ھەر تۈرلۈك مىللەتچىلىرىنىڭ كۈچلۈك قارشى تۇرۇشىغا دۈچ كېلىدۇ. بۇ ھەقتىكى جىدەللەر ئايرىغىلى بولمىغىدەك ھالغا كەلگىنىدە، ھىتلېر، ستادېلخېيم تۈرمىسىدىن قويۇپ بېرىلىدۇ. ھىتلېر، داغ-دۇغىلىق سىياسىي سەھنىدىن ئايرىلىپ قالغان بۇ مەزگىللەردە ئۆزىنىڭ قاينام-تاشقىنلىق كۆزقاراشلىرىنى قايتىدىن كۆزدىن كۆچۈرۈشكە مەجبۇر بولىدۇ. تەخمىنەن بەش ھەپتىلىك تۈرمە ھاياتى جەريانىدا  ھىتلېرنىڭ كىتاب ئوقۇش ۋە پىكىر يۈرگۈزۈش بىلەن شوغۇللىنىشتىن باشقا قىلغىدەك باشقا ئىشىمۇ يوق ئىدى. شۇڭا ئۇ، بۇ جەرياندا ئۆزىنىڭ يەھۇدىيلارغا بولغان ئۆچمەنلىكى بىلەن يىرگىنىشىنى نىسبەتەن سىستېمىلىق، مەقسىدىمۇ بىر قەدەر ئېنىق بولغان نەزىرىيە ھالىغا كەلتۈرۈش ئىمكانىغا ئېرىشىدۇ. ئۇ، تۈرمىدىن چىقار-چىقماي ۋاقىتنى چىڭ تۇتۇپ «جۇمھۇرىيەتنى قوغداش قانۇنى» غا رەددىيە بېرىش ھەرىكىتىگە ئاتلىنىدۇ. ئۇ، تۈرمىدىن چىققان كۈنىسى «ئەركىن دۆلەتمۇ ياكى قۇللۇقمۇ؟» دېگەن تېمىدا شۇ چاققىچە سۆزلەپ باقمىغان ئىنتايىن ئۆتكۈر نۇتۇقتىن بىرنى سۆزلەيدۇ. بىر قارىماققا، ئۇنىڭ بۇ نۇتقىنىڭ تىغ ئۇچى يېڭى قانۇنغا قارىتىلغاندەك كۆرۈنسىمۇ، ئەمەلىيەتتە يەھۇدىيلارغا ۋە ئۇلارنىڭ دۇنياغا يالغۇز ھۈكۈمىرانلىق قىلىش ھىلىمىكىرى ئۈستىدىن دەرت تۆكۈشنى ئاساس قىلغان ئىدى. يەھۇدىيلارنىڭ قانداقلارچە بۇنچە چوڭ ھوقۇقلارغا ئېرىشىۋالغانلىقى ھەققىدە ئوتتۇرىغا قويغان پاكىتلىرى ھېچ قاچان بۇنچە تولۇق، تەسىرىمۇ بۇنچە كۈچلۈك بولۇپ باقمىغان؛ ھىتلېر يەھۇدىي زوراۋانلىقى ئۈستىدە ھېچقاچان "بۇنچە مەنتىقىلىق، بۇنچە پاكىتلىق" سۆزلەپ باققان ئەمەس ئىدى.
140
ھىتلېر، ئاۋازىنى پۈتۈن بۇلۇڭ-پۇچقاقلاردا ئېنىق ئاڭلىغىلى بولىدىغان بۈرگېربراۋكېللېر پىۋىخانىسىدا، جىم ئولتۇرۇپ نۇتقىنى ئاڭلاۋاتقان يىغىن قاتناشقۇچىلىرىغا مىللەتچىلىك ۋە ئاممىۋى كۈچلەرنىڭ غايىسى بىلەن ئىنتېرناتسيونالىزمچى يەھۇدىيلار غايىسى ئوتتۇرىسىدا كېتىۋاتقان شىددەتلىك كۈرەشنىڭ پۈتكۈل ياۋروپا قىتئەسى بويىچە كۈچلۈك قانات يېيىۋاتقانلىقى ئۈستىدە توختىلىدۇ. سوتسىئال دېموكراتىيە بىلەن كوممۇنىزمنىڭ ئاساسىنى تىكلىگەن كىشىمۇ بىر يەھۇدىي ئىكەنلىكىنى؛ ئاكسىيە بىرژىسى بىلەن ئىشچىلار ھەرىكىتىنى تېزگىنلەپ يۈرگەنلەرنىڭمۇ يەنە شۇ يەھۇدىيلار ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ ئۆتىدۇ. ھىتلېر سۆزلەپ بۇ يەرگە كەلگىنىدە، ھەتتا سەھنىلەردە ئويۇن قويۇپ يۈرىدىغان يەھۇدىيلارنىڭ سىكىلەك چېچىنى كەينىگە تاشلاش قىلىقىنىمۇ دوراپ مىتىنگدىكىلەرنى قاتتىق كۈلدۈرۈۋېتىدۇ. بۇنىڭدىن خوشال بولغان يىغىن ئەھلى قۇلاقنى يارغۇدەك ئالقىش كۆتۈرىشىدۇ. ھىتلېر سۆزىنى داۋاملاشتۇرۇپ، يەھۇدىيلار بۇزغۇنچى، بۇلاڭچى، قان شورىغۇچى! دەيدۇ. شۇنىڭدەك يەنە، بولشېۋىك يەھۇدىيلار بۈگۈنكى كۈندە ئەڭ ئاخىرقى جەڭگە ئاتلانماقتا، ئۇلار بۇ كۈرەشتە ئىككى تۈرلۈك غايىنى مەقسەت قىلغانلىقىنى كۆرسىتىپ كېلىپ، ئۇلارنىڭ مەقسىدى "دۆلەتلەرنى قۇرالسىزلاندۇرۇش ھەمدە خەلقنى ئىدىيىۋى قۇرالدىن مەھرۇم قىلىش!" دەيدۇ (1922-يىلىدىكى ھىتلېر، يەھۇدىيلارغا ھۇجۇم قىلىش جەھەتتە پىكىرىنىڭ چوڭقۇرلىقى ۋە زەھەرلىكلىكى بىلەن گەۋدىلىنەتتى. ئۇنىڭ بۇ ھەقتىكى قاراشلىرى شۇ يىللاردا ئۇنىڭ بىلەن يېقىن ئۆتكەن جوزېف ھېل بىلەن ئۆتكۈزگەن بىر قېتىملىق سۆھبىتىدە ئالاھىدە گەۋدىلىك ئىپادىلەنگەن ئىدى. شۇ قېتىمقى سۆھبەتتە خېل، ھىتلېردىن ئەگەر يەھۇدىيلارغا تاقابىل تۇرۇشتا تولۇق ھوقۇقلۇق بولغىنىڭىزدا ئۇلارنى قانداق قىلار ئىدىڭىز؟ دېگەن سۇئالىنى ئاڭلاپ ھىتلېرنىڭ چىرايى تۇيۇقسىزلا ئۆزگىرىپ كەتكەن. كۆزىنى دەرھال ھېلدىن ئېلىپ قېچىپ كۆككە تىكىلگىنىچە ئاۋازىنى تەدىرىجى يوقىرى كۆتۈرۈپ سۆزلەشكە باشلىغان. ئۇنىڭ پۈتۈن ۋۇجۇدى كىرىشىپ تىتىرەپ كەتكەن. "قاتتىق ۋارقىراپ سۆزلەشكە باشلىدى. شۇ پەيتتە گويا مەن ئۇنىڭ ئالدىدا تۇرغان مىتىنگ مەيدانىدىكى خەلق ئاممىسى ئىدىم. 'ئەگەر مەن كۈنلەرنىڭ بىرىدە راستىنلا پۈتۈن ھوقۇقنى قولغا ئالالىغىدەك بولسام، مېنىڭ قىلىدىغان بىرىنچى ئىشىم، مېنىڭ ئەڭ مۇھىم ئىشىم، يەھۇدىيلارنى يوقۇتۇش بولاتتى. مەن ھوقۇقنى قولغا كىرگۈزگىدەك بولسام، ھەممە يەرگە دارلارنى تىكىۋىتەتتىم. مەسىلەن ميۇنخېننىڭ مارىيېن مەيدانىدا، قاتناشقا توسالغۇ بولمىغىدەكلا ئىمكانىيەت بولىدىكەن، بۇنداق دارلارنى كۆپلەپ تىكىۋەتكەن، بۇ دارلارغا يەھۇدىيلارنى بىر-بىرلەپ ئېسىۋەتكەن، ئۇلارنىڭ جەسىدىنى تا سېسىپ پۇرىمىغىچە داردىن چۈشەرتمىگەن بولاتتىم. شۇ شەكىلدە دارغا ئېسىلغانلارنى داۋاملىق يېڭىلاپ، تاكى ميۇنخېندا ئەڭ ئاخىرقى بىر يەھۇدىيمۇ دارغا ئېسىلىپ تۈگىگەنگە قەدەر بۇ ئىشنى توختاتمىغان بولار ئىدىم. باشقا شەھەرلىرىمىزدىمۇ بۇ تۈزۈم يولغا قويۇلۇپ، پۈتۈن ۋەتىنىمىز تەۋەسىدە بىرمۇ يەھۇدىي قالمىغانغىچە شۇنداق قىلدۇرغان  بولار ئىدىم!' دەيدۇ." ― ئا. ھ. ئى). بۇنىڭ ئۈچۈن يەھۇدىيلار ئاشكارە نارازىلىق بىلدۈرۈشكە جاسارەت كۆرسىتەلەيدىغانلىكى ئېغىزلارنى تۇۋاقلاشقا ئۇرۇنماقتا دەيدۇ. ھىتلېر، نۇتقىدا يەھۇدىيلار ھەققىدە يوقۇرقىدەك شىكايەتلەر بىلەن بىرەر سائەتتەك توختالغاندىن كېيىنلا ئاندىن رەسمى تېمىسىغا ئۆتىدۇ: "بىزگە مەلۇمكى، بۈگۈن بېرلىندىن كېلىۋاتقان ئاتالمىش «جۇمھۇرىيەتنى قوغداش قانۇنى» دېگىنى پەقەتلا تەنقىتنى باستۇرۇش، كىشىلەرنى سۆزلەش ئەركىنلىكىدىن مەھرۇم قالدۇرۇشنىڭ بىر تەدبىرى."117 شۇنىسى ئېنىقكى، سوتسىئالىزمچى ئىشچىلار پارتىيىسىنىڭ ئاغزىنى تۇۋاقلاش ھەرگىز مۇمكىن ئەمەس، دەيدۇ. ئۇ، يەنە خەلقنى بىۋاستە زوراۋانلىق كۈچ ئىشلىتىشكە چاقىرىق قىلىدۇ. "شۇڭا، مەن بۇ نۇتقىمنى تاماملاشتىن بۇرۇن ئاراڭلاردىكى ياشلارغا مۇنداق يېڭى بىر ئىشقا ئاتلىنىشىنى ئۈمىت قىلىمەن. بۇنداق ئىشقا مەجبۇر ئىكەنلىكىمىزنى تەستىقلايدىغان ئالاھىدە باھانىلىرىمىز بار. بۇرۇنقى پارتىيە، ياشلىرىمىزنى سۆزلەش قابىلىيىتىنى ئۆستۈرۈشكىلا يىتەكلەپ كەلگەن بولسا، ئەندى مەن ياشلارنى جىسمانى كۈچىنى ئىشقا سېلىش ئۈچۈن چېنىقىشقا چاقىرىمەن. مەن سىلەرگە شۇنداق چاقىرىق قىلىمەنكى، خەلقىنىڭ تەغدىرىنى تۈزەش يولىنى تاپالماي يۈرگەن ياشلار، ئەڭ ئاخىرقى چارىنى ئىشقا سالىدىغانلا بولىدىكەن، بۇ يولنى چوقۇم تاپالايدۇ. ئەگەر پەلسەپەلىك

141
جەھەتتىكىلا تەتقىقاتلار ئىچىگە چۆكۈپ كېتىپ، پۈتۈن ۋاقتىنى كىتابقىلا بېرىۋەتكىنىدە ياكى ئىسسىق ئۇچاق ئالدىدا ئولتۇرۇپ ۋاقت ئۆتكىزىشنىلا ئويلىغىنىدا، بۇنداق بىر ياش، نېمىس بولۇش ھەققىگە ئىگە ئەمەس! سىلەرگە شۇنى چاقىرىق قىلىمەنكى، ھەممىڭلار ھۇجۇمچىلار ئەترىتىگە بېرىپ قوشۇلۇڭلار!"
ئۇ، ئەسكەرتىپ مۇنداق دەيدۇ: بۇ ياشلىرىمىزنىڭ ئالدىدىكى ۋەزىپە ھەقىقەتەنمۇ مۇشەققەتلىك، بۇ ۋەزىپىنى ئورۇنداپ بەلكىم ھېچ نېمىگە ئېرىشەلمەسلىكىڭلار، ئەكسىچە ھەممىدىن مەھرۇم بولۇپ قېلىشىڭلار مۇمكىن. "بىز بىلەن بىر سەپتە كۈرەش قىلىۋاتقان خەلقمۇ ھېچ قانداق بىر ئورۇنغا ئېرىشەلمەسلىكى، بولۇپمۇ قىلچىلىك ماددى مەنپەئەتكە ئېرىشەلمەسلىكى مۇمكىن. ھەتتا دەل ئەكسىچە تۈرمىلەردە ئۆمۈر بويى چىرىپ يېتىپ كېتىشىمۇ مۇمكىن. بۈگۈنكى كۈندە رەھبەر بولماقچى بولىۋاتقان بىرسىدە چوقۇم ئېنىق بىر غايە بولىشى كېرەك. ئۇنداق بولماي، پەقەت بىرسىلىرىگە قارشى تۇرۇشنى مەقسەت قىلىپلا بىرسىلىرىگە يىتەكچىلىك قىلىشنى ئويلىغان بولىدىكەن، ئۇنداق بىر رەھبەر ھېچ قانداق بىر ئىشقا ئەسقاتمايدىغان بىرى ھېسابلىنىدۇ." ھىتلېرنىڭ غايە ئۈچۈن جان پىدا قىلىش دېگەن بۇ چاقىرىقى يىغىن زالىدىكىلەرنى قاتتىق ھاياجانلاندۇرىۋېتىدۇ.
شۇنىڭدىن كېيىنكى ئىككى ھەپتە جەريانىدا، ھىتلېر يېڭى قانۇنغا ئىزچىل تۈردە رەددىيە بېرىش ھەرىكىتى بىلەن شوغۇللىنىدۇ. 16-ئاۋغۇست كۈنىگە كەلگەندە، ھىتلېر كۆنىگسىتراس مەيدانىدىكى ئاممىۋى يىغىننىڭ رەسمى چولپانىغا ئايلانغان ئىدى. بۇ قېتىمقى يىغىلىش ئەسلىدە "ۋەتەن بىرلىكسېپى" تەرىپىدىن ئۇيۇشتۇرۇلغان بىر مىتىنگ بولۇپ، ميۇنخېندىكى ھەر قايسى ۋەتەنپەرۋەر تەشكىلاتلارنىڭ بىرلىشىپ قاتنىشىشى بىلەن شەكىللەنگەن ۋېيمار ھۆكۈمىتىنىڭ يېڭى قانۇنىغا ئورتاق نارازىلىق بىلدۈرۈش يىغىنى ئىدى. ھىتلېر قاتارىدىكى كىشىلەر يىغىن مەيدانىغا كېلىشتىن بۇرۇن، يىغىن مەيدانى نىسبەتەن  تىنچ  ئىدى. تۇيۇقسىز، يىراقتىن ھاياجانلىق داقا-دۇمباقلىق، ناغرا-سۇنايلىق ئىككى ئوركىستېر ئۈمىگى مەيدانغا كىرىپ كېلىدۇ. كەينىدىنلا ئارقىسى ئۈزۈلمەي كېلىۋاتقان كرىست بەلگىلىك يەڭلىك تاقىغان كىشىلەر رەتلىك قەدەملەر بىلەن يىغىن مەيدانىغا كىرىدۇ. ئۇلار ئالتى گۇرۇپلۇق ئەتىرەتلەر بولۇپ تىزىلىپ  15 تال "سوتسىئالىزم ئىشچىلار پارتىيىسى" دېگەن بايراقنى كۆتۈرۈپ كېلىشىدۇ. نەچچە مىنۇتقا قالماي مەيدان ھاياجانغا تولغان 15 مىڭدىن ئارتۇق ئادەم بىلەن لىق تولىدۇ!
ھىتلېر يىغىن سەھنىسى ئالدىدا پەيدا بولغىنىدا، مەيداندىن كۆتۈرۈلگەن ئالقىش سادالىرى ئۇنچە بەك كۈچلۈكمۇ ئەمەس ئىدى. ئادولف، نۇتۇق سەھنىسىدە بىر مىنۇت ئۈن-تۈنسىز تۇرۇپ كېتىدۇ. ئاندىن نۇتقىنى باشلايدۇ. دەسلىۋىدە ئۇ نۇتقىنى بەكلا سىلىق باشلىغان بولۇپ، قىلچىمۇ ھاياجانلانماي سۆزلەيدۇ. يالقۇنلۇق مىللەتچىلەردىن بولغان كۇرت لۈدېك (ئۇ ئەسلىدە ھىتلېرنى شۇ كۈنى تۇنجى قېتىم كۆرىشى ئىدى) كېيىنچە شۇ كۈنكى مەنزىرىنى ئەسلەپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: "سەل ئۆتكەندىن كېيىن، ئۇنىڭ ئاۋازى ئاستا-ئاستا كۆتۈرۈلۈپ، ئەڭ ئاخىرقى چېكىگە يېتىدۇ. ئۇنىڭ ئاۋازى كىشىنىڭ ھېسسياتىنى ئالقىنىغا ئېلىپ، پەۋقۇلئاددە تەسىر پەيدا قىلىۋەتكەن ئىدى." ئەندى ئۇ ئىنتايىن ۋەھشى، باشقىلا قىياپەتكە كىرگەن بولۇپ، كىچىك ئىككى قولىنى تىنماي شىلتىپ سۆزلەيتتى؛ ئۆتكۈر كۈلرەڭ كۆك كۆزلىرى چاقناپ تۇراتتى؛ بىر تەرەپتىن كىشىلەرگە تەھدىت قىلغاندەك، يەنە بىر تەرەپتىن يالۋۇرغاندەك قىلىقلارنى قىلاتتى، دەيدۇ. شۇنداق قىلىپ، لۈدېكمۇ ئىختىيارسىز ھالدا ھىتلېرغا مەھلىيا بولۇپ، خۇددى سىزىمىنى يوقاتقان، گىپنوزلانغاندەك ھالغا كېلىپ قالغان. ئاخىرىدا، ھىتلېر دېگەن بۇ ئەسەبىي ئادەم ئۇنىڭ كۆز ئالدىدا تۇيۇقسىزلا تەڭداشسىز بىر ۋەتەنپەرۋەر قەھرىمان، يەنە بىر لۇتېر بولۇپ كۆرۈنۈشكە باشلايدۇ. "ئۇنىڭ نېمىس ئەرلىرىدە قالدۇرغان تەسىرى، ئۇلارنى دەرھال قولۇڭلارغا قۇرال ئېلىپ ئاتلىنىڭلار
142
دەۋاتقىنىدەك، خۇددى مۇتلەق ھەقىقەت دەپ تونۇلغان ئىنجىل ئايەتلىرىنى تەرغىپ قىلىۋاتقاندەك قاتتىق تەسىر پەيدا قىلىۋەتتى." شۇنداق قىلىپ، ھىتلېر بۇ مەيداندا قارغۇلارچە ساداقەت كۆرسىتىدىغان يەنە بىر ئەگەشكۈچىگە ئېرىشىدۇ.
لۈدېك، شۇ كۈنى ئاخشىمى ھىتلېرنىڭ يەنە بىر قېتىملىق نۇتقىنى ئاڭلايدۇ. بۇ قېتىمقى يىغىن زىركۇس كروندا ئۇيۇشتۇرۇلغان ئىدى. نۇتۇق ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، لۈدېك، بىرسى تەرىپىدىن ھىتلېرغا تونۇشتۇرىلىدۇ. بۇ چاغدا ھىتلېرنىڭ چاچلىرى چۇۋۇلۇپ كەتكەن، چىلىق-چىلىق تەر ئىچىدە قالغان ئىدى. ئۇنىڭ مۆرىسىدە ئاكوپلاردا كىيىدىغان يىرتىلىپ كىرلىشىپ كەتكەن ھەربىي پەلتو يېپىنچاغلىق ئىدى. شۇنداقتىمۇ،118 لۈدېكنىڭ ئالدىدا تۇرغان بۇ ئادەم، مىجەزى كەسكىن، غەيرەتلىك بىرسى بولۇپ كۆرۈنمەكتە ئىدى. ئەتىسى، ئۇ ئۆز تەغدىرىنى قىلچە ئاياپ ئولتۇرماي پۈتۈنلەي ھىتلېرغا تاپشۇرىۋېتىدۇ. ئۇ ئىككىسى تۆت سائەتتەك ئەركىن پاراڭلىشىدۇ. ئاندىن، بىر-بىرسى بىلەن دەبدەبىلىك ھالدا قول ئېلىشىدۇ. "مەن ئۇنىڭغا روھىمنىمۇ ئاتىۋەتكەن ئىدىم" دەيدۇ لۈدېك.

6
«جۇمھۇرىيەت قوغداش قانۇنى» توغرىسىدىكى مۇنازىرىلەر، شۇنىڭدەك ۋېيمار بىلەن باۋارىيە ئوتتۇرىسىدا كۈنسايىن چوڭقۇرلىشىپ بېرىۋاتقان ھاڭ يەنە بىر سىياسى ئۆزگىرىش پىلانىنى بىخلاندۇرماقتا ئىدى. سىياسى ئۆزگىرىشنى نامىمۇ چىقمىغان ميۇنخېنلىق سەھىيە كادىرى بولغان ئوتتو پىتتىڭگېر ئىسىملىك بىر دوختۇر قوزغاشنى پىلانلايدۇ. بۇ كىشى، نېمىس مىللى سوتسىئالىزم ئىشچىلار پارتىيىسى بىلەن باشقا مىللەتچى تەشكىلاتلارنىڭ ياردىمىگە تايىنىپ باۋارىيە ھۆكۈمىتىنى ئاغدۇرۇپ تاشلاپ، ئورنىغا سابىق باش مىنىستىر ۋون كاھرنىڭ مۇستەبىت ھاكىمىيىتىنى تىكلەشنى پىلانلايدۇ.
شۇڭا، كۇرت لۈدېكنى، يەنى ھىتلېر يېقىندا ئۆزىگە قوبۇل قىلغان بۇ يېڭى مورتىنى بېرلىن تەۋەسىگە بېرىپ ھەمكارلىشىش ئېھتىمالى بار مەخپى سۈيىقەستچىلەرگە ئەڭ ئاخىرقى يوليورۇقىنى يەتكۈزۈش ئۈچۈن يولغا سالىدۇ. لۈدېك گېرمانىيىنىڭ شىمالىي تەرىپىدىن ئايلىنىپ "گېرمانىيىنىڭ پاۋۇل رېۋېر قىياپىتى بىلەن ئوتتۇرىغا چىقىپ"، مىللەتچىلەرنى ياتقان يېرىدىن تارتىپ تۇرغۇزىدۇ ― كېيىن باۋارىيىدە ھېچ قانداق بىر ھادىسە يۈز بەرمىگەنلىكىدىن خەۋەر تاپقىنىدىن كېيىن، پويىز ئارقىلىق ميۇنخېنغا قايتىپ كېلىدۇ، ― بۇ ۋاقىت 1922-يىلى سىنتەبىرنىڭ ئاخىرلىرى ئىدى، ― دەرھال ماشىنىلىق پتتىڭگېرنىڭ شىتابىغا كېلىپ بۇ دوختۇرنى تاپىدۇ. "بۇ قانداق بىر سىياسى ئۆزگىرىش؟" دەيدۇ لۈدېك ئەيىپلىگەن ھالدا. ئەمما "كۆزئەينەكلىك ھاكاۋۇر" پىتتىڭگېر، لۈدېكقا پەرۋامۇ قىلماي مەرسەدېس ماركىلىق پىكاۋىغا ئولتۇرغىنىچە دەم ئېلىش ئۈچۈن ئالپىس تاغلىرىغا قاراپ يولىغا راۋان بولىدۇ. شۇنداق قىلىپ ئۇنىڭ قوزغىلاڭ پىلانىمۇ ئۈن-تۈنسىز جىمىپ قالىدۇ. پەقەت سوتسىئالىزم ئىشچىلار پارتىيىسىلا بۇ ھەقتىكى تەييارلىقىنى داۋام قىلدۇرىدۇ. ئەمما بۇ چاغدا ئۇلارنىڭ داھىيسى قورقۇپ يوشۇرىنىۋالغان ئىدى. لۈدېك،  ئاخىرى بىر بىنانىڭ ۋەيرانە بالكون قەۋىتىدە ھىتلېرنى تاپىدۇ. بۇ يەردە ئۇنىڭغا  يۇغان بىر بۆرى ئىت بىلەن مۇھاپىزەتچىسى گراف ھەمراھ ئىدى. لۈدېكقا "مەن تەييارلىقىمنى پۈتتۈرۈپ بولدۈم. مېنىڭ ئادەملىرىممۇ تەييار! ― دەيدۇ ھىتلېر غەزەپلەنگەن ھالدا، ― بۇنىڭدىن كېيىن، مەن ئۆز ئالدىمغا يالغۇز ھەرىكەت قىلىمەن، دېگىنىچە ھېچكىم ئۇنىڭ كەينىدىن ماڭماي ئۆزى يالغۇز قالسىمۇ بۇ ئىشقا تۇتۇش قىلىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ، ― بۇندىن كېيىن پىتتىنگېر دېگەندەك نەرسىلەرگە، ۋەتەن جەمئىيىتى دېگەندەكلەرگە يالۋۇرۇپ يۈرمەيمەن. مەن پەقەت بىرلا پارتىيىگە، ئۆزىمىزنىڭ پارتىيىسىگە تايىنىپلا بۇ ئىشنى ئەمەلگە ئاشۇرىمەن. ھەي شۇ كاتتا ئەپەندىلەر، شۇ كاتتا بايىۋەتچىلەر بىلەن شۇ گېنېراللار ―
143
ئۇلارنىڭ قولىدىن ھېچ ئىش كەلمەيدىكەن. بۇ ئىشنى ئۆزەم قىلىمەن، يالغۇز قىلىمەن!"
شۇ يىلىنىڭ باشلىرىدا، ھىتلېر، ئارتۇر مۆللېر ۋون دېن برۇك (بۇ كىشى «ئۈچىنچى ئىمپىرىيە» دېگەن بىر كىتاب يېزىش بىلەن مەشغۇل ئىدى) قا مۇنداق دەپ ئېتراپ قىلغان ئىدى: "مېنىڭدە سىزدە بار نەرسىلەردىن بىرسىمۇ يوق ئىكەن. سىز گېرمانىيىنىڭ قايتا گۈللىنىشى ئۈچۈن روھى ئۇزۇق يارىتىپ كېلىۋاتىسىز. ئەمما مەن پەقەت قۇرۇق بىر دۇمباقچىمەن، مېنىڭ قولۇمدىن ئادەم توپلاشتىن باشقا ئىش كەلمەيدىكەن. شۇنداق بولغاچقا ئىككىمىز بىرلىشىپ ھەركەت قىلساق قانداق؟" مۆللېرنىڭ لايىھىلىگىنى بىر خىل مىللىي سوتسىئالىستىك ئاپتونومىيە بولغاچقا، ھىتلېرنىڭ تەلىۋىنى رەت قىلىدۇ. كېيىن ئۇ بىر كەسىپدىشىغا "بۇ مەخلۇق ھەرگىزمۇ بۇ ئورگاننى قولغا ئالالمايدۇ. مەن ئۆزەمنى ئۆلتۈرىۋېلىشقا رازىمەنكى، ھەرگىزمۇ ئۇنى ئىشخانامدا كۆرۈشنى خالىمايمەن" دېگەن.
بىرلىشىپ قوزغىلاڭ كۆتۈرىمىز دەپ پىتتىڭگېر تەرىپىدىن ئىزاغا قالدۇرۇلغان ھىتلېر، بۇ ئىشلاردا قەتئىي تۈردە ئۆزەم داھىي بولۇپ ئىش قىلىشىم كېرەك ئىكەن دېگەن تەجرىبىگە ئېرىشكەن ئىدى. ئۇنىڭ بۇنداق ئويغا كەلگەنلىكىدىن لۈدېك بەكلا خوشال بولىدۇ. شۇڭا ئۇ دەرھال پارتىيىمىز مۇسسولىننىڭ ئۇسۇلىدىن پايدىلانسا قانداق دەپ تەكلىپ قىلىدۇ. شۇ كۈنلەردە مۇسسولىن ئىتالىيىنىڭ داھىيسىغا ئايلىنىش يولىدا كېتىۋاتاتتى. ئۇنىڭ فاشىزم ھەرىكىتىمۇ ئەسلىدە بىر مىللەتچىلىك ھەرىكىتى، ھەمدە سوتسىئالىزم ھەرىكىتى، بولشىۋېكچىلىققا قارشى بىر ھەرىكەت ھېسابلىناتتى؛ ئۇنىڭ قارا كۆڭلەكلىكلەر پارتىيىسى يېقىندا راۋېننا بىلەن بىرگە ئىتالىيىنىڭ باشقا شەھەرلىرىنىمۇ قولغا ئالغان ئىدى.119 لۈدېك، ئۆزىنى كۆرسىتىۋېلىش مەقسىتىدە، ھىتلېرغا ۋاكالىتەن ئىتالىيىگە بېرىپ مۇسسولىننىڭ بىزگە پايدىلىق ئىتتىپاقداش بولۇشقا شەرتى توشامدۇ-توشمامدۇ، بىلىپ كېلىشكە تەييارمەن دەيدۇ.
مۇسسولىن گەرچە ھىتلېر دېگەن بىرسىنى پەقەتلا ئاڭلاپ باقمىغان بولسىمۇ، يەنىلا لۈدېكنى مىلاندا قىزغىن كۈتىۋالىدۇ. ۋېلشايل شەرتامىسى بىلەن خەلقئارالىق پۇل مۇئامىلە مەسىلىلىرىدە ھىتلېرنىڭ قاراشلىرىغا قوشۇلىدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن بولسىمۇ، يەھۇدىيلارغا قارشى تەدبىر مەسىلىسىدە ئېنىق بىر نېمە دېمەي تىلىنى چايناپ تۇرىۋالىدۇ. لۈدېكقا بەكىرەك ياققىنى، مۇسسولىندىن، ئەگەر ئىتالىيە ھۆكۈمىتى تەلىۋىڭىزگە كۆنمىسە ھۆكۈمەتكە قارشى قۇرال ئىشلىتەرسىزمۇ دەپ سورىغىنىدا، مۇسسولىننىڭ بەكلا كەسكىن جاۋاب بېرىشى ئىدى: "بىز بىر دۆلەت قۇرماقچىمىز. – دەيدۇ خۇددى بىر پادىشاھتەك قەتئىي تەلەپپۇزىدا، ― چۇنكى بۇ، بىزنىڭ غايىمىز."
لۈدېك، ھىتلېرغا ئىتالىيە زىيارىتىدىن ھەۋەسلەنگەن ھالدا مەلۇمات بېرىپ، مۇسسولىن بىر قانچە ئاي ئىچىدىلا ئىتالىيىنى قولغا ئېلىشى مۇمكىندەك قىلىدۇ، دەيدۇ. ئۇ يەنە، فاشىزم بىلەن ناتسىستىزم ھەيران قالارلىق دەرىجىدە ئوخشاشلىقلارغا ئىگە ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلاپ كۆرسىتىدۇ. يەنى بۇ ئەقىدىلەرنىڭ ھەر ئىككىسىلا قىزغىن مىللەتچى ئىكەنلىكىنى، ھەر ئىككىسىلا ماركسىزم بىلەن پارلامېنتارىزمغا قارشى ئىكەنلىكىنى، ھەر ئىككىسىلا يېڭى تۈزۈم تىكلەش ئۈچۈن ئۆزىنى پىدا قىلىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. شۇنىڭدەك يەنە، بۇ ئىككىلا داھى بىر-بىرسىگە ئوخشاپ كېتىدىغانلىقىنى، ھەر ئىككىسىنىڭلا خەلق ئارىسىدىن كەلگەنلىكىنى، ئىككىسىلا جەڭ مەيدانىدا پىشىپ يېتىلگەن پىشقەدەم سەركەردىلەر ئىكەنلىكىنى ئېيتىدۇ.
ھىتلېرنى ئەڭ بەك قىزىقتۇرغىنى، مۇسسولىننىڭمۇ قۇراللىق كۈچكە تايىنىپ ھاكىمىيەتنى تارتىپ ئالماقچى ئىكەنلىكى ئىدى. كېيىن لۈدېك ئەسلەپ مۇنداق دەيدۇ: "ھىتلېر قارا كۆڭلەكلىكلەرنىڭ بولشېۋىكلەشكەن شەھەرگە باستۇرۇپ كىرىپ ئۇ يەرنى ئىگەللىۋالغانلىقىنى، شەھەر قوغداۋاتقان قىسىملار بىتەرەپ تۇرۇپ بەرگەنلىكىنى، ھەتتا بەزى يەرلەردە مەردانىلارچە
144
قارا كۆڭلەكلىكلەرگە تۇرىدىغانغا ياتاق ھەل قىلىپ بەرگەنلىكىنى ئاڭلاپ ئۇنىڭمۇ خىيالىغا بىر نېمە كەلگەنلىكىنى ھېس قىلدىم." بۇ ئىش، جاسارەت كۆرسىتىلىدىغانلا بولىدىكەن تېخىمۇ زور غەلىبىلەرنى قولغا كەلتۈرۈشكە بولىدىغانلىقىنى ئىسپاتلاپ بەرگەن ئىدى!
ھىتلېرمۇ، مۇسسولىن قولغا كەلتۈرگەن غەلىبىنىڭ تۈرتكىسى ھەمدە باۋارىيە تەۋەسىدىكىلەرنىڭ ئۇنى بارغانسىرى كۈچلۈك ھىمايە قىلىش نەتىجىسىدە، شۇ يىلى كۈزدە قۇراللىق كۈچىنى كۆرسىتىشكە بەل باغلايدۇ. ئۇ، يوقىرى باۋارىيىدىكى كوبۇرگ دېگەن كىچىك بىر شەھەرنى قوزغىلاڭ باشلاش نوقتىسى قىلىپ تاللىۋالىدۇ. بۇ شەھەر ميۇنخېننىڭ شىمالدا 160 مىل يىراقلىقتىكى بىر يەر ئىدى. شۇ كۈنىسى، شۇ يەرلىك بىر قانچە ئاممىۋىي جەمئىيەتلەر پائالىيەت تەشكىللەپ "گېرمانىيە كۈنى" نى تەبىرىكلىمەكچى بولىۋاتقان ئىدى. بۇ تەبرىكلەش پائالىيىتىنىڭ ئاساسلىق مېھمىنى كوبۇرگ گېرتسوگى بىلەن گېرتسوگ خانىمى ئىدى. ئۇلار ئىككىسىلا ئاشكارە مىللەتچى بولۇپ، گېرتسوگ خانىم يەنە كېلىپ مەرھۇم رۇسىيە ئاق پادىشاھىنىڭ تۇغقانلىرىدىن بىرى ئىدى.
ئۇلار ھىتلېرنى "بىر قانچە ھەمراسى" بىلەن بىرگە كېلىپ بۇ مۇراسىمغا قاتنىشىپ بېرىشىنى تەكلىپ قىلىدۇ. يولغا چىقىشتىن ئاۋال ھىتلېر بۇ مۇراسىمغا تەكلىپ قىلىنىشىنى كەڭ مەنىدە چۈشەندۈرۈپ ئۆتىدۇ. 1922-يىلى 14-ئۆكتەبىر (شەنبە كۈنى) چۈشتىن بۇرۇن، ئالتە يۈزگە يېقىن ئېس-ئاچىلار بىلەن بىرلىكتە (كۆپ قىسمى يول كىراسىنى ئۆزلىرى چىقىرىدۇ) مەخسۇس پويىز بىلەن ميۇنخېندىن يولغا چىقىدۇ. ئېس-ئاچىلارنىڭ ھەر بىرسى ئىككى كۈنلۈك يەيدىغىنىنى يېنىغا ئېلىپ خۇددى بايرامغا ماڭغاندەك 42 كىشىلىك ئوركىستىر مۇزىكىسىنىڭ رېتىمىغا ماسلاشتۇرۇپ ماڭغىنىچە پويىزغا چىقىدۇ.
بۇ كىشىلەر قىزغىن كۈلكە-چاقچاقلار بىلەن ساياھەتكە چىققاندەك خوشال سەپەر قىلىشىدۇ. ھەتتا ھىتلېر ئولتۇرغان ۋاگوندىمۇ بايرام مەنزىرىسى بار ئىدى. ھىتلېر بىلەن بىرگە كامىردا جەمئى يەتتە كىشى بار بولۇپ، ئۇلارنىڭ ھەممىسىلا ئۇنىڭ يېقىن ئادەملىرى، ئوڭ-سول قول ياردەمچىلىرى ئىدى: يەنى بۇ كىشىلەر سابىق ئون بېشى (ماكس ئامان)، چېلىشچى (گراف)، ئات سودىگىرى ھەم قاۋاقخانا قوغدىغۇچىسى (كرىستيان ۋېبېر)، سابىق كوممۇنىست ھەم بروشۇر يازغۇچىسى (ئېسېر)، ئارخىتىكتور (روزېنبېرگ)، يازغۇچى (ئېكارت) ۋە ئۆزىنى ماجىراچى دەپ ئاتىۋالغان بىرسى (لۈدېك) قاتارلىق كىشىلەردىن تەشكىل تاپقان ئىدى. بۇلارنىڭ ئىچىدە لۈدېكنى بەكرەك قىزىقتۇرغان ئىككى كىشى بار بولۇپ، بىرسى خوشخۇي مىجەزلىك ئېكارت بولۇپ، "بۇ كىشىنىڭ قابىلىيىتى بىلەن بىلىمى ھەممىنى تاڭ قالدۇراتتى"؛ ئۇنى قىزىقتۇرغانلاردىن يەنە بىرسى بولسا روزېنبېرگ دېگەن مۇز چىراي بىرسى ئىدى. بۇ ئادەم شۇنداق ھۈمىيىپ تىكىلىپ تۇرۇغلۇقمۇ، ئۇنىڭ ئالدىدا ھېچ كىم يوقتەك بۇتتەك قاراپ ئولتۇراتتى.120
پويىز تېخىمۇ كۆپىرەك ئادەم ئېلىۋېلىش ئۈچۈن نيۇرېمبېرگدا يېرىم سائەتتەك تۇرۇپ قالىدۇ. بۇ چاغدا ئوركىستىر يەنە بىر قېتىم مۇزىكا باشلايدۇ. پويىزدىكىلەرمۇ ۋارقىراشقىنىچە پەنجىرىدىن كرىست بايراقلىرىنى چىقىرىپ لەپىلدىتىشكە باشلايدۇ.
تاماشا كۆرگۈچىلەر بۇ كەلگەنلەرنىڭ قايسى سىرىك ئۈمىگى ئىكەنلىكىنى بىلىپ بېقىش ئۈچۈن كېلىپ پويىزنى ئورىۋېلىشىدۇ. يان يولدا توختىغان يەنە بىر پويىز ۋاگونىدىكى يەھۇدىيلار، كرىست بەلگىلىك بايراقلارغا قاراپ چىرايلىرىنى پۈرۈشتۈرەتتى. كېيىنكى ۋاقىتلاردا ھىتلېرنىڭ شەخسى شوپۇرلىقىنى قىلىدىغان جولىئوس شرېك "دەرھال يەھۇدىيلار ئارىسىغا ئېتىلىپ كىرىپ ئۇلارنى بىر مۇنچە ئەدەپلەپ" قىزىق ئويۇن چىقىرىپ بېرىش بىلەن بۇ يەردىكى قىزىقچىلىقلار ئاخىرلىشىدۇ.

145
پويىز كوبۇرگ ئىستانسىسىغا كىرگىچە ئېس-ئاچىلارنىڭ سانى 8 يۈز گە يەتكەن ئىدى. ھىتلېر سۈرلۈك قىياپەتتە پويىزدىن چۈشىدۇ. ھىتلېر، بۇ يەردىكى سوتسىئالىزمچىلار بىلەن كوممۇنىزىمچىلارنىڭ سانى ھەددىدىن ئارتۇق كۆپ بولغانلىقى سەۋەبىدىن بۇ شەھەرنى جەڭ مەيدانى قىلىپ تاللىۋالغان ئىدى. ھىتلېر بۇ يەردە خۇددى مۇسسولىنغا ئوخشاش ئۇلارنى لاگىرلىرىدىن قوغلاپ چىقىرىشنى مەقسەت قىلغان ئىدى. تېخى ئەندىلا ئىككى يىللىق باۋارىيىلىككە ئايلانغان كوبۇرگ خەلقى، بۇ كىشىلەرنىڭ ۋارقىراپ-جاقىراشقىنىچە كاناي-سۇنايلىرىنى چېلىشىپ قىزىل بايراقلارنى لەپەڭشىتىپ ھىتلېرنىڭ كەينىدىن ئەگىشىپ سەھنىگە چىقىپ كېلىشىنى كۆرۈپ چۈچۈپ كېتىشىدۇ. ئوركىستېر مارشقا چېلىشقا باشلىشى بىلەن تەڭ، ئېس-ئاچىلار مارشقا دەسسىگىنىچە شەھەر ئىچىگە كىرىپ كېلىدۇ. ئەڭ ئالدىدا 8 نەپەر قىسقا خۇرۇم ئىشتانلىق باۋارىيە پالۋانلىرى قولىدا تۆمۈر زىخلىق ھاسسا،  ئۇلارنىڭ كەينىدىن قىزىل ۋە قارا بايراقلار سەپ بولۇپ كەلمەكتە ئىدى. ھىتلېر بولسا 7 نەپەر ھەمرايى بىلەن بايراقلىقلارنىڭ كەينىدىن پىيادە ماڭىدۇ. ئۇلارنىڭمۇ كەينىدە بايىقى 8 يۈز كىشىلىك ئېس-ئاچىلار قوشۇنى قوللىرىدا شلانكا ياكى خەنجەر، رېتىملىك قەدەملەر بىلەن ئەگىشىپ ماڭىدۇ. ئۇلارنىڭ بەزىلىرىنىڭ ئۇچىسىدا ئۆڭۈپ كەتكەن ياماق چۈشكەن كۈلرەڭ ھەربى فورما، يەنە بەزىلىرى ئەڭ ياخشى كىيىملىرىنى كېيىشكەن بولۇپ، ئۇلارنىڭ بىردىن-بىر ئورتاق بەلگىسى سول بىلىكىدىكى كرىست بەلگىلىك يەڭلىكى ئىدى. ھىتلېرنىڭ قىياپىتىمۇ باشقىلاردىن قىلچە پەرقى يوق ئىدى. بىرلا ئوخشىمايدىغان يېرى، ھىتلېر ھەربى پەلتو كىيىۋالغان بولۇپ، بېلىنى تاسما بىلەن چىڭ باغلىغان، بېشىدا قالپاق، پۇتىغا موزاي تېرىسىدە غەلىتە بىر ئۆتۈك كىيىۋالغان ئىدى.
بىر توپ ئىشچى ئىككى تەرەپتىن ئۇلارغا ئېتىلىپ كېلىپ "قاتىللار! بۇلاڭچىلار! دېڭىز قاراقچىلىرى! جىنايەتچىلەر!" دەپ ۋارقىراشقا باشلايدۇ. ئەمما ناتسىستلار قوشۇنى ئۇلارغا پەرۋايى پەلەك، تەكشى قەدەملەر بىلەن يولىنى داۋام قىلىۋېرىدۇ. يەرلىك ساقچىلار بۇ نامايىش قوشۇنىنى شەھەر مەركىزىدىكى خوفبراۋخاۋس پىۋىخانىسىغا باشلاپ بېرىپ ئىشىكنى سىرتىدىن قۇلۇپلىماقچى بولغاندا، ھىتلېر ئادەملىرىنى ئاتىش مەيدانىدا چۈشكۈن قىلىمەن دەپ چىڭ تۇرىۋالىدۇ. شۇنداق قىلىپ، ئېس-ئاچىلار قايتىدىن داقا-دۇمباقلار بىلەن دۈشمەنلىك كۆزى بىلەن قارىشىپ تۇرغان شەھەر خەلقىنىڭ ئارىسىدىن ئۆتۈپ شەھەر سىرتىغا قاراپ يۈرۈش قىلىدۇ. بۇ چاغدا تۇخۇمەك تاشلار ئۇلارنىڭ بېشىغا يامغۇردەك يېغىشقا باشلايدۇ؛ ھىتلېر قامچىسىنى بىرلا ئويىنىتىۋىدى ئېس-ئاچىلار دەرھال شلانكا توخماقلار بىلەن تاش ئاتقان كىشىلەر توپىغا ئېتىلىپ بېرىپ باش-كۆزلىرىگە ئۇرۇشقا باشلايدۇ. كىشىلەر توپى ئۈركۈپ چېكىنىشكە باشلىغاندىن كېيىن قوشۇن ئالغا ئىلگىرلىشىنى داۋام قىلىدۇ. نامايىشچىلار قوشۇنى كۆتۈرەڭگۈ روھلۇق بىلەن بىرىنچى قېتىملىق ھۇجۇمنى چېكىندۈرگەن ئەسكەرلەردەك مەغرۇر قەدەملەر بىلەن ئىلگىرلەيدۇ. بۇلارنىڭ ئىچىدە ئۆزىنى ئەڭ مەغرۇر ھېساپلىغىنى بۇ سىناقتىن ئۆتكەنلىكىدىن خوشال بولۇپ كەتكەن لۈدېك ئىدى. ئۇ، تۆۋەن تەبىقە كىشىلەر ئارىسىدىن ئورۇن ئالالىغانلىقىدىن مەغرۇر ئىدى. "كىيىملىرىنىڭ سۈپىتى قانداق بولىشىدىن قەتئىي نەزەر، كىشىلەر قەھرىمانلارچە جەڭ قىلدى. بۇ ئەھۋالنى كۆرگەنلەر چوقۇم مېنىڭ كېيىمىمنى تىككەن تىككۈچىنىمۇ كەچۈرۈم قىلدى ھەقىچان."
ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن، يەنى يەكشەنبە كۈنى، سولچىل ئۇنسۇرلار ئاممىۋىي نامايىش قىلىپ، "ناتسىستلارنى قوغلاپ چىقىرايلى!" دەپ شۇئار توۋلىشىدۇ. بۇ نارازىلىق نامايىشىغا قاتناشقانلارنىڭ سانى تەخمىنەن ئون مىڭ كىشىگە يېتەتتى. ئۇلار مەيدانغا يىغىلىدۇ. ئەمما ئۆكتىچىلەر قوشۇنى سان جەھەتتىن بەكلا ئۈستۈن بولۇپ ھىتلېرنىڭ پىلانىنى ئاستىن-ئۈستىن قىلىۋېتىش خەۋىپى بار ئىدى. شۇڭا ئۇ، "بىر ھۇجۇم بىلەنلا قىزىللار تېررورچىلىقىنى مەڭگۈلۈك بېسىقتۇرىۋېتىش" قا
146
غەيرەت قىلىدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن شۇ ۋاقىتقىچە كۆپىيىپ بىر يېرىم مىڭ كىشىگە يەتكەن ئېس-ئاچىلار قوشۇنىنى يان يوللار بىلەن مەيداندىن ئايلاندۇرۇپ ئۆتكۈزۈپ كوبۇرگ شەھەر قەلئەسىگە قاراپ ئىلگىرلىتىدۇ. چۈش ۋاقتىدا، ھىتلېر ئۇشتۇمتۇت ھۇجۇم قىلىش ئەترىتىنى باشلاپ مەيدانغا يېتىپ بارغىنىدا، مەيداندا ئارانلا نەچچە يۈزدەك ئۆكتىچىنىڭ بارلىقىنى كۆرىدۇ. ئالدىنقى كۈنى، شەھەر خەلقى پىيادىلار  يولىدا تۇرۇپ ئۈن-تۈنسىز نارازىلىق قاراشلىرى بىلەن ئېس-ئاچىلارنىڭ پارات قىلىپ ئۆتىشىنى كۈزىتىشكەن ئىدى. بۈگۈن بولسا، خەلق دېرىزىلىرىگە يۈزلىگەن ئىمپىرىيە بايرىقىنى ئېسىشقان ئىدى.121 يول بويىدا قاتار تىزىلغان دوستانە كۆرۈنۈشتىكى خەلق، غەلىتە بەلگىلەرنى تاقاشقان مىللەتچى سوتسىئالىزم پارتىيىسى ئەزالىرىنى قىزغىنلىق بىلەن كۈتىۋالىدۇ. ئۇلار قىزىللارنىڭ كوبۇرگ شەھىرىنىڭ بارلىق چوڭ-كىچىك كوچىلىرىدىكى ھاكىممۇتلەقلىقىگە خاتىمە بەرگۈزگەن كىشىلەر بولغاچقا، بۈگۈن ئۇلار قەھرىمانلار قاتارىدا كۈتىۋېلىنماقتا ئىدى. "مانا بۇ بۇرجۇئازلارنىڭ تىپىك ئۈلگىسى. ― دەيدۇ ھىتلېر يېنىدا كېتىۋاتقانلارغا، ― خەۋپ يېقىنلاشقاندا قورقۇپ قاچىدىغان، ئىش تۈگىگەندە پو ئېتىشىدىغان خاراكتېر، بۇرجۇئازىيىنىڭ تىپىك مىجەزى!"
كوبۇرگ ھىتلېرغا شۇنى ئىسپاتلاپ بەردىكى،  ئۇنىڭ ھۇجۇمچىلار ئەتىرىتىدىكىلەر بىلەن بىرلىكتە مۇسسولىندىن قېلىشىدىغان يېرى يوق ئىدى. ئارىدىن ئىككى ھەپتە ئۆتكەندە، مۇسسولىن يەنە بىر ئۈلگە تىكلەپ بېرىدۇ: 28-ئۆكتەبىر كۈنى، مۇسسولىننىڭ قارا كۆڭلەكلىكلىرى رىمغا قاراپ پىيادە يۈرۈش قىلىپ (مۇسسولىن ئۆزى پويىزلىق)، بۇ شەھەرنى ئىگەللىۋالىدۇ. ئارىدىن 4 كۈن ئۆتكەندە، ئادەتتىكى ۋاقىتلاردىكىدەك، ئېسېر ھىتلېرنىڭ تونۇشتۇرغۇچىسى سۈپىتى بىلەن خوفبراخاۋستىكى زىياپەت زالىدا "گېرمانىيىنىڭ مۇسسولىنى ― بىزنىڭ ھىتلېرىمىز!" دەپ ئېلان قىلىدۇ.122


147

5.شەپقەتسىز ۋە مېھرىبان
1922~1923

1

0

تېما

1

دوست

180

جۇغلانما

يىڭى ئەزا

ئۆسۈش   60%

ئەزا ئۇچۇرى
تىزىم نۇمۇرى:  30580
يازما سانى: 12
نادىر تېمىسى: 0
مۇنبەر پۇلى: 0
تۆھپە : 56
توردىكى ۋاقتى: 15
سائەت
ئاخىرقى: 2015-4-14
يوللىغان ۋاقتى 2014-8-8 20:42:23 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش

5.شەپقەتسىز ۋە مېھرىبان
1922~1923

1
ھىتلېر، 1922-يىلىنىڭ بېشىدىن تارتىپ ئۆز ئەتىراپىغا تۈرلۈك سىنىپلارغا مەنسۈپ كىشىلەرنى يىغىشقا كىرىشىدۇ. بۇ كىشىلەر بىر-بىرسىدىن بەكلا كۆپ پەرق قىلاتتى. ئەمما بۇ كىشىلەر بىر-بىرسىدىن بەلگىلىك پەرق قىلىپ تۇرسىمۇ ئۇلارنىڭ ھەممىسىلا ئاساسەن ھىتلېرغا ئوخشاش مىللەتچىلىكنى ھىمايە قىلىدىغان، ماركسىزم دېسە دەرھال سۈر باسىدىغان كىشىلەردىن ئىدى. بۇ كىشىلەر ئارىسىدا ئىككى نەپەر ليوتچىكمۇ بار بولۇپ، ئۇنىڭ بىرسى ھېرمان گيۆرىڭ دېگەن كىشى ئىدى. بۇ كىشى بۇرۇن بىرىنچى دەرىجىلىك كۈرەش ئايروپلان ليوتچىكى، ئاتاغلىق "رىچتوفىن ئۇچقۇچىلار ئۆمىكى" نىڭ ئەڭ ئاخىرقى كوماندىرلىرىدىن بىرى ئىدى؛ يەنە بىرسى رۇدولف ھېس بولۇپ، بۇ كىشى ئۇرۇشنىڭ باشلىرىدا ھىتلېر تۇرغان پولكنىڭ بىر ئوفىتسېرى ئىدى. ئۇرۇش ئاخىرلاشقاندا ئاۋىئاتسىيە ليوتچىكى بولغان. گەرچە بۇ كىشىلەرنىڭ ھەر ئىككىسىلا ھاللىق ئائىلىنىڭ پەرزەنتلىرى بولسىمۇ، ھىتلېرنى گېرمانىيىنىڭ تەغدىرىنى ئۆزگەرتەلەيدىغان بىردىن-بىر ئادەم دەپ قاتتىق ئىشىنەتتى. ئەمما بۇ ئىككىسىنىڭ تاشقى كۆرۈنۈشلىرى، مىجەز-خاراكتېرلىرى بىر-بىرىدىن تۈپتىن پەرق قىلاتتى.
گيۆرىڭ بەكلا يەڭگىل مىجەزلىك، ئۆزىگە ھەيۋەتلىك تۈس بېرىشكە ئامىراق، ئوچۇق مىجەزلىك، چىقىشقاق، ھەمدە ھەر دائىم دوستلىرىنى باشقۇرۇپلا يۈرىدىغان بىرسى ئىدى. ئۇنىڭ ئاتىسى رايونلۇق سوتچى بولغان، كېيىن بىسمارك تەرىپىدىن ئىمپېرىيىنىڭ غەربى جەنوبى ئافرىقا ھەيئەت ئەزالىقىغا تەيىنلەنگەن؛ ئىككى قېتىم ئۆيلەنگەن بولۇپ، 8 پەرزەنت كۆرگەن ئىدى. گيۆرىڭ بالىلارنىڭ كەينىدىن ئىككىنچىسى ئىدى. گيۆرىڭ ئەسلى بىر ئىلمى خادىم بولىشىغا قارىماي كەسىپىگە بەك قىزىقمايدىغان، پۈتۈن قەلبى بىلەن ۋەتىنى ئۈچۈن خىزمەت قىلىشتىن باشقىنى ئويلىمايدىغان بىرسى ئىدى. ئۇ روھانىي ئاتىسىنىڭ مۇناسىۋىتىگە تايىنىپ "پروسىيە خانلىق ياشلار قوشۇنى" غا قېتىلىپ، جەڭلەردە نام چىقارغان، 27 قېتىم ھاۋا ئۇرۇشىغا قاتنىشىپ ئەڭ يوقىرى ھەربى مېدال ― "تۆھپىكار مېدالى" غا ئېرىشكەن بىرسى ئىدى. ئۇرۇش ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، شىۋىتسىيە ئاۋاتسىيە شىركىتىنىڭ ئۇچقۇچىسى بولىدۇ. گيۆرىڭ نىكاھلىق كارىن ۋون كانتزوۋ دېگەن بىر ئايال بىلەن توي قىلىشقا پۈتۈشىدۇ. كارىننىڭ ئاتىسى شىۋىتسىيە ئاقسۈڭەكلەر ئائىلىسىدىن كەلگەن بىرسى بولۇپ، ئاپىسى ئېرلاندىيىلىك بىر ھاراق زاۋۇتى كاپىتالىست ئائىلىسىدىن ئىدى.123 كارىن ئاجرىشىش رەسمىيەتلىرىنى پۈتتۈرىشى ھامان گيۆرىڭ بىلەن توي قىلىدۇ. گيۆرىڭ، ئەسلىدە شىۋىتسىيىدە ماكانلىشىپ خاتىرجەم تۇرمۇش كۆچۈرىشى مۇمكىن ئىدى. ئەمما ئۇ، "ۋېلشايل نۇمۇسىنى تازىلاش، مەغلوبىيەت نۇمۇسىنى تازىلاش، پروسىيە قەلبىنى ئوتتۇردىن يېرىپ ئۆتكەن دانزىك كورىدورىنى قايتۇرىۋېلىش" نىلا ئويلاپ، گېرمانىيىگە قايتىپ كېتىش ئارزۇسى ئىچىدە پۇچۇلماقتا ئىدى. ئۇ، ميۇنخېن ئۇنىۋېلشىتېتىغا ئىمتىھان بېرىپ ئىمتىھاندىن ئۆتۈپ ئوقۇشقا كىرىپ، تارىخ پەنلىرى بىلەن سىياسەتشۇناسلىقنى ئۆگىنىدۇ. ئەمما ئۇ ئەمىلى سىياسەتكە بەكرەك قىزىقاتتى. شۇڭا ئۇ، جەڭ مەيدانلىرىدا چېنىقىپ چىققان ئوفىتسېرلار ئىچىدىن ئۆز ئىنقىلابى
148
پارتىيىسىنى قۇرۇپ چىقىدۇ. "ھەرگىز ئېسىمدىن چىقمايدىغىنى، بۇ ئوفىتسېرلار ياتقىدەك بىرەر جاي تېپىش مەسىلىسىنى مۇزاكىرە قىلىشىۋاتقىنىدا، 'ھۇ دۆت كالىۋالار! ― دېدىم مەن يىغىندىكىلەرگە، ― سىلەرچە، شۇنچە چېنىققان بىر ئوفىتسېر ياتقىدەك بىرەر كارىۋاتلىق يەرمۇ تاپالماسمۇ؟ چىرايلىق بىرەر قىز بىلەن بىرگە ياتىدىغانغىمۇ بىرەر ئورۇن تاپالماسمۇ؟ ھۇ ئاناڭنى …، ئالدىمىزدا قىلىدىغانغا شۇنچە كۆپ ئىش تۇرۇغلۇق مۇزاكىرىگە قويغان نەرسەڭلار شۇمىدى سىلەرنىڭ؟' ― قايسى بىرسى يۈزىنى پۈرۈشتۈرىۋىدى ئۇنىڭ بېشىغا بىرنى قويدۇم. كۆپچىلىك بۇنىڭدىن قاتتىق بىر كۈلىۋېلىشتى. يىغىنمۇ شۇنىڭ بىلەن ئاخىرلاشتى." شۇنداق قىلىپ، ئۇ ئىنقىلابى پارتىيە قۇرۇپ رەھبەرلىك قىلىش ئارزۇسىغىمۇ خاتىمە بېرىدۇ. 1922-يىلى كۈزدىكى بىر قېتىملىق مىتىنگتە، گيۆرىڭ ئەگەشكىدەك ھەقىقى رەھبەردىن بىرنى تېپىۋالىدۇ. بۇ مىتىنگ ئىتتىپاقداش دۆلەتلەرنىڭ گېرمانىيىدىن ئۇرۇش جىنايەتچىلىرىنى تاپشۇرۇشقا مەجبۇرلىشىغا نارازىلىق كۆرسىتىش مەقسىتىدە كۆنىگسپلاتز مەيدانىدا ئۇيۇشتۇرۇلغان بىر قېتىملىق ئاممىۋىي يىغىن بولۇپ، مىتىنگتە ھەر قايسى پارتىيە-گۇرۇھ ۋەكىللىرى كەينى-كەينىدىن سەھنىگە چىقىپ نۇتۇق سۆزلەيدۇ. ئارقىدىن، خەلق ئاممىسى نۇتۇق سۆزلىشىنى تەلەپ قىلىپ "ھىتلېر، ھىتلېر!" دېيىشىپ قاتتىق ۋارقىرىشىدۇ. قىزىق، ئەسلىدە ھىتلېرمۇ دەل گيۆرىڭ بىلەن كارىن ئىككىسىنىڭ يېنىدىلا بېر يەردە تۇرغان ئىكەن (ئۇ ئىككىسى يىل بېشىدا توي قىلىۋالغان ئىدى). دەل شۇ پەيتتە، گيۆرىڭ، ھىتلېرنىڭ "مەن بۇ قولغا كۆندۈرۈلگەن بۇرجۇئازىيە دېڭىز قاراقچىلىرىغا نۇتۇق سۆزلەشنى ھەرگىز خالىمايمەن" دېگىنىنى ئاڭلاپ قالىدۇ. شۇ چاغدا، ھىتلېرنىڭ ئۇچىسىدا ھەربى پەلتو، بېلىدە كەمەر بار ئىدى. ئۇنىڭ تۇرقىدىكى نېمىدۇ-بىر نەرسە گيۆرىڭنى ئۆزىگە تارتقاندەك قىلىدۇ. شۇڭا، گيۆرىڭ بېرىپ نيۇمان ئۆز كۈچىگە تايىنىش رېستۇرانتىدا ئۇلارنىڭ بىر قېتىملىق پارتىيە يىغىنىغا قاتنىشىدۇ. "مەنمۇ ئۆزەمنى بىلىپ زالنىڭ كەينى بىر يەردە ئولتارغان ئىدىم. ئىسىمدە قېلىشىچە، شۇ چاغدا يىغىندا روزېنبېرگ بار ئىدى. ھىتلېر نېمە ئۈچۈن مىتىنگدە سۆزگە چىقمىغانلىقىنى چۈشەندۈرۈپ سۆزلەۋاتاتتى: ئۇلاردەك ئۇنداق سىلىق-سىپايە سۆزلىسەڭ، فرانسۇزلارنىڭ خاتىرجەم ئۇخلىشىغىمۇ دەخلى قىلالمايسەن. شۇڭا سەن تەھدىت سېلىۋاتقان كۈچكە نەيزە سانچىلغاندەك كۈچلۈك سۆز قىلالىشىڭ كېرەك، دەيدۇ. شۇنداق، مانا بۇ گەپلەر مېنىڭ ئارزۇيىمدىكى گەپلەر ئىدى. ئۇنىڭ قۇرماقچى بولىۋاتقان پارتىيىسىمۇ گېرمانىيىنى قۇدرەت تاپتۇرالايدىغان، ۋېلشايل شەرتنامىسىنى پاچاقلاپ تاشلىيالايدىغان بىر پارتىيە بولىشى كېرەك ئىدى. توغرا، ― دېدىم ئىچىمدە، ― مانا مۇشۇنداق بىر پارتىيىلا ماڭا مۇۋاپىق كېلىدۇ! يوقالسۇن ۋېلشايل شەرتنامىسى! ئاناڭنى، مانا بۇ مېنىڭ كۆڭلۈمدىكى پارتىيە ئىكەن!"
گيۆرىڭ پارتىيە مەركىزىگە كىرىپ پارىتىيىگە كىرىش ئىلتىماس جەدۋىلىنى توشقۇزىدۇ. بۇنداق بىر ئۇرۇش قەھرىمانىنىڭ شۇنچە ۋەيرانە بىر ئىشخانىدا پەيدا بولىشى ھەقىقەتەنمۇ ھەممىنى ھاياجانغا سالىدىغان بىر ۋەقە ئىدى. گيۆرىڭ شۇ كۈنلەرنى ئەسلەپ كېلىپ، "دېگەندەك، بىرسى ماڭا، ھىتلېر دەرھال سېز بىلەن كۆرۈشمەكچى دەپ خەۋەر يەتكۈزدى." سالاپەتلىك كۆرۈنۈشلۈك گيۆرىڭنى ھىتلېر بىر كۆرۈپلا قايىل بولىشى ئېنىق ئىدى. ئۇنىڭ ئالدىدا تۇرغان بۇ ئادەم، چاقناپ تۇرغان سۈزۈك كۆزلۈك، ئىگىز بويلۇق، ئاق قىزىل تەنلىك شىمالى ياۋروپالىق بىرسى ئىدى. "ھىتلېر ماڭا، مەن ئېس-ئاچىلار ئەترىتىگە مەسئۇل بولىدىغانغا ئادەم تاپالماي يۈرگىنىمنىڭ ئۈستىگە كىرىپ كەلدىڭىز، بۇ ھەقىقەتەنمۇ تەلەي ئىشى، دېدى" دەيدۇ گيۆرىڭ. ئۇلار ئۇنى بۇ ئىشقا مەسئۇل قىلىپ بېكىتكەنلىكىنى بىرەر ئايدىن كېيىن ئېلان قىلساق سىزچە قانداق، دەپ سورىۋىدى، گيۆرىڭ ئالدىرىغىنىچە دەرھال ئىشقا كىرىشىدىغانلىقىنى ئېيتىپ ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنى مەشىق قىلدۇرۇش ئىشىغا كىرىشىپ كېتىدۇ. شۇنىڭدەك ئۇ، بۇ ئەترەتنى رەسمى بىر ھەربى قوشۇن شەكلىدە تەربىيىلەشكە كىرىشىدۇ. "سىلەر بىر ئارمىيە!
149
― دېدىم مەن ئۇلارغا، ― سىلەر ئۆزەڭلارنى رەسمى بىر ئارمىيە دەپ تونۇڭلار!"
بىر قارىماققا، گيۆرىڭ ھەقىقەتەنمۇ تولۇق بىر نېمىس ھېسابلىناتتى. شۇنداقتىمۇ ھىتلېرنىڭ ئۆلچىمى بويىچە ئالغاندا ئۇنى يەنىلا بىر ئىرقچى دېيىشكە بولمايتتى. ھەتتا ئۇنىڭ دوستلىرىنىڭ بىر مۇنچىسى يەھۇدىي ئىدى. گيۆرىڭنىڭ نېمىس مىللەتچى سوتسىئالىزم ئىشچىلار پارتىيىسىگە كىرگەنلىكى بۇ پارتىيىنىڭ ئىدىيىسىگە ئەمەس بەلكى ئىنقىلابى ھەرىكەت قىلىدىغانلىقىغا قىزىققانلىقىدىن بولغان ئىدى. "باشقا پارتىيىلەرمۇ ئىنقىلابى  پارتىيىلەر بولغاچقا،124 خالىغان بىر پارتىيىگە كىرەلىشىم مۇمكىن ئىدى" دەيدۇ گيۆرىڭ. ئۇ ئەسلىدە، بىرەر ئەمەلىي ھەرىكەتكىلا قىزىقىدىغان، ئەمەلىي ھەرىكەت قىلىشقا قىزىقىدىغان بىرەر تەشكىلات بولسىلا ئۇنى جەلىپ قىلىۋېرەتتى. ھىتلېرغا لازىم بولغىنىمۇ دەل شۇنداق بىرسى ئىدى. گيۆرىڭ، ئوفىتسېر جۇنكېر ۋە باشقا جەمئىيەتتىكى ھەر ساھە كىشىلىرى بىلەن ئىنتايىن  قۇيۇق مۇناسىۋىتى بار بىرسى بولۇپلا قالماي، يەنە نامايىش ۋاقىتلىرىدا، يىغىنلاردا كۆز-كۆز قىلىدىغانغىمۇ لايىق بىرى. زۆرۈر تېپىلغاندا بەزى رەھبەرلەر بىۋاستە تەنقىتلەنسىمۇ ئۇنىڭ بۇنداق ئىشلارغا پەرۋايى پەلەك ئىدى.
ئەمما رۇدولف ھېسنى گيۆرىڭغا زادىلا سېلىشتۇرغىلى بولمايتتى. ھېس مىسىرنىڭ ئىسكەندىرىيە پورتىدا تۇغۇلغان بولۇپ، ئاتىسى توپ مال ساتقۇچى ۋە ئېكىسپورت قىلغۇچى پۇللۇق چوڭ سودىگەر ئىدى. ئاتىسى ئوغلىنى ئۆزىگە ۋارىسلىق قىلىپ تىجارەت ئىشلىرى بىلەن شوغۇللىنىشىنى ئارزۇ قىلغان بولسىمۇ، ھېس ئىلمى خادىم بولۇش يولىنى تاللىۋالىدۇ. ئۇ دەسلىۋىدە باد گودېسبېرگ ياتاقلىق مەكتىۋىدە ئوقۇيدۇ. كېيىن شىۋىتسىيىدە سودا سانائەت ئالى مەكتىۋىگە ئىمتىھان بېرىپ قوبۇل قىلىنىدۇ. ئەمما ئۇرۇش ئۇنى ئوقۇشىنى يېرىم يولدا توختىتىپ تۇرۇشقا مەجبۇر قىلىدۇ. ئۇرۇشتىن كېيىن سودا ئىشلىرى بىلەن شوغۇللىنىشنى پەقەتلا خالىمايدۇ. شۇڭا ئۇمۇ خۇددى گيۆرىڭغا ئوخشاش ميۇنخېن ئۇنىۋېلشىتىتىگە كىرىپ تارىخ، ئىقتىسات ۋە سىياسى جوغراپىيە بىلىملىرىنى ئوقۇيدۇ. ئۇمۇ "نويابىر جىنايەتچىلىرى" تەرىپىدىن سېتىۋېتىلدۇق دەپ قارايدىغانلاردىن بىرى بولغىنى بىلەن، بۇ جەھەتتە ئۆز ئەقىدىسىدىكى ئىنقىلابى ھەرىكەتلەرگە قاتنىشىش ئورنىغا "تۇلې جەمئىيىتى" گە ئەزا بولىۋالىدۇ. ئۇ نامايىشلارغا قاتنىشاتتى، كوچىلاردا مىتىنگلەردە نۇتۇقمۇ سۆزلەپ قوياتتى (بەكلا تارتىنچاق بولىشىغا قارىماي يەنىلا كېلىشتۈرۈپ نۇتۇق سۆزلەپ قوياتتى). "ئەركىن پولك" نىڭ ئەزاسى بولۇش سۈپىتى بىلەن باۋارىيە سوۋېت ھاكىمىيىتىنى ئاغدۇرۇپ تاشلاش كۈرىشىگىمۇ قاتناشقان ئىدى.
گيۆرىڭغا ئوخشاش رۇدولفمۇ داھى ئاختۇرۇپ يۈرگەنلەردىن بىرى ئىدى. ئۇنىۋېلشىتېتتىكى ۋاقتىدا ئۇنىڭ يازغان «قانداق بىر داھى گېرمانىيىنى بۇرۇنقىدەك پارلاق كۈنلەرگە يىتەكلىيەلەيدۇ؟» تېمىلىق دېسسىرتاتسىيىسى مۇكاپاتقا ئېرىشكەن ئىدى. ھېس ئۇ ماقالىسىدا، بۇنداق بىرسى چوقۇم كۈچلۈك مۇستەبىت بىرسى بولىشى، شۇئاردىن پايدىلىنىشقا ماھىر بولىشى، كوچىلاردا نامايىش تەشكىللىيەلەيدىغان، خەلق ئاممىسىنى كۈشكۈرتەلەيدىغان بولىشى كېرەك؛ بۇنداق بىرسى چوقۇم خەلق ئارىسىدىن كەلگەن، ئەمما خەلق ئاممىسى بىلەن قىلچىمۇ ئورتاق نوقتىسى يوق بىرسى بولىشى كېرەك؛ بۇنداق بىرسى خۇددى باشقا ئۇلۇغ كىشىلەرگە ئوخشاش "ساغلام خاراكتېرلىك" بولىشى، "قان تۆكۈلۈشتىن قورقۇپ تۈگۈلىۋالىدىغان بولماسلىقى؛ بارلىق ھەق-ناھەق ئىشلارنى تۆمۈر مۇشتۇمغا تايىنىپ قانلىق ھەل قىلىش تەرەپتارى بولىشى كېرەك"؛ بۇنداق مەقسەتكە يېتىشى ئۈچۈن "ئۆزىنىڭ دوستلىرىنىمۇ دەسسەپ ئۆتۈپ كېتەلەيدىغان" بولىشى، قىلچە يۈز-خاتىرە قىلىپ ئولتۇرماي قانۇن ئىجرا قىلالايدىغان، "ئېھتىياتچان بولۇش بىلەن بىرگە يەنە سەزگۈرلۈك بىلەن" خەلق ۋە دۆلەتكە جانلىق مۇئامىلىدە بولۇشنى بىلىدىغان، زۆرۈر تېپىلغاندا "ئاتلىق ئەسكەرلەرنىڭ ئۆتۈكى بىلەن ئۇلارنى چەيلەپ ئۆتۈپ كېتەلەيدىغان" بولىشى كېرەك،
150
دەپ تەسۋىرلەپ بەرگەن ئىدى.
ھېس، ھىتلېردا بۇ غايىۋى داھىلىق ئالامەتلەرنىڭ بارلىقىنى سېزىدۇ. شۇنداق قىلىپ، ھىتلېرنىڭ ئىشەنچىلىك ئادىمى، يېقىن دوستى سۈپىتىدە بىر يىلدىن بېرى ئۇنىڭ يېنىدا تۇرماقتا ئىدى. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، ھېس يەنە بىر ئادەمگىمۇ خۇددى شۇنداق ساداقەتمەنلىك كۆرسىتىپ كېلىۋاتقان ئىدى. بۇ كىشى گېنېرال كارل خاۋشوفېر ئىسىملىك بىرسى بولۇپ، ئايالى يەھۇدىي ئىدى. بۇ گېنېرال ھەربى مەسلىھەتچىلىك ۋەزىپىسى بىلەن توكيو ئەلچىخانىسىدا ئۈچ يىلدەك تۇرغان بولۇپ، ياپونچىنى سۇدەك بىلەتتى. 1911-يىلى ياپونىيىدىن گېرمانىيىگە قايتىپ كەلگەن. بۇ گېنېرال ۋەتەنگە قايتىپ كەلگەندىن كېيىن ئاسىيا ئىشلىرىغا ئۆزىنى بېغىشلاپ كەلگەن؛ ئۇ، بىر دۆلەتنىڭ مەۋجۇت بولۇش ياكى يىمىرىلىشى ئۇ دۆلەت تېزگىنلەپ تۇرغان زېمىنىنىڭ چوڭ-كىچىكلىكىگە باغلىق دەپ قارايدىغان بىرسى ئىدى. دۇنيا ئۇرۇشى ئۇنىڭ بۇ قارىشىنىڭ بىر ئىسپاتى ھېسابلىناتتى. گېرمانىيىنىڭ قورشاۋغا چۈشۈپ قالغانلىقى، تىنىق تارتالماس ھالغا چۈشۈپ قېلىشى، ئاخىرى بېرىپ ئۇرۇش مەغلوبىيىتىدىن ئىبارەت نۇمۇسقا مەھكۈم بولىشىنىڭ تۈپكى سەۋەبى، دەل بۇ دۆلەتنىڭ ھاياتلىق ماكانىنىڭ يېتەرلىك بولماسلىقىدىن كەلگەن دەپ قارايتتى. ئۇرۇش توختىغاندىن كېيىن، بۇ گېنېرال ميۇنخېن ئۇنىۋېلشىتېتىنىڭ سىياسى جوغراپىيە پروفېسسورى بولۇپ دەرس بېرىدۇ. ئۇ، ئوقۇغۇچىلىرىغا، ۋەتەننى قۇتقۇزۇشنىڭ بىردىن-بىر ئامىلى ئۆزىنى ئۆزى قامدىيالايدىغان بولىشى كېرەك، بۇنىڭ ئۈچۈن گېرمانىيە ئۆزىنى ئۆزى قامدىيالايدىغانلا بولۇپ قالماي (خەلق ئىگىلىكىدە مۇستەقىل بولۇش بىلەنلا قالماي)، يەنە يېتەرلىك ھاياتلىق ماكانىغىمۇ ئىگە بولىشى كېرەك دەپ تەكىتلەپ كۆرسىتەتتى. ھېس، پروفېسسور خاۋشوفېر بىلەن ھىتلېر ئىككىسىنىڭ دېگەنلىرىگە تولۇق قايىل ئىدى. شۇڭا بۇ ئىككىسىنىڭ بىر-بىرسىگە چىڭ يۇغۇرىلىپ كېتىشىنى بەكلا ئارزۇ قىلاتتى. ئەمما ئۇلار ئىككىسىنىڭ زىچ ھەمكارلىشالىشى ئۈچۈن ئوتتۇرىدا بىر توساق بار ئىدى: پروفېسسورنىڭ ئايالى بىر يەھۇدىي سودىگىرىنىڭ قىزى ئىدى. ھېس گەرچە ئىرقچىلىق نەزەرىيىسىگە بوي سۇنىدىغان بىرسى بولسىمۇ، قەلبىدە ئادىمىلىك گەۋدىلىنىپ تۇرىدىغان ھېسسىياتچان بىرسى بولغانلىقى ئۈچۈن،125 بىر تەرەپتىن پروفېسسورغا چىن قەلبىدىن ئەقىدە قىلسا، يەنە بىر تەرەپتىن ئۇنىڭ ئايالىغىمۇ باشقىچە قاراشتا بولۇشنى خالىمايتتى.
ئۇ كۈنلەردە ھېس تازا روناق تېپىۋاتقان ۋاقىتلىرى بولۇپ، بىر تەرەپتىن كىچىك پېيىل بولۇش بىلەن بىرگە يەنە ئۇنداق باش-باشتاق رەھىمسىزلەردىنمۇ ئەمەس ئىدى. گەرچە ئۇ، جەڭ مەيدانلىرىدا ۋە كوچىلاردا قەھرىمانلارچە كۈرەش قىلغان ھەمدە مۇكاپاتلانغان ئىلمىي ماقالىسىنىمۇ قان پۇراپ تۇرىدىغان مەزمۇنلار بىلەن يېزىپ چىققان بىرسى بولسىمۇ، بەرىبىر ئۇنداق رەھىمسىز جاللات مىجەز بىرسىمۇ ئەمەس ئىدى. ھېس كىتاب بىلەن مۇزىكىنى بەكلا ياخشى كۆرىدىغان، بۇ جەھەتتە قاتتىق مۇنازىرىلىشىپمۇ كېتىدىغان بولغىنى بىلەن، قەھۋىخانا-چايخانىلاردىكى مۇنازىرىلەردىمۇ ئۇنى پات-پاتلا ئۇچىرىتىشقا بولاتتى. ھەتتا ئۇمۇ ھىتلېر ھەققىدىكى مەلۇماتلارنى ئەنە شۇنداق پىۋىخانىلاردىن بىرى بولغان خوفبراۋخاۋۇس ئۇرۇش جىدەللىرى ئارىسىدا ئاڭلاپ بىلگەن ئىدى. ئۇ ئات يۈزلۈك، قۇيۇق قارا قاشلىق، كۆزلىرى چاقناپ تۇرغان، ئىنچىكە لېۋىنى ھەر دائىم چىڭ يۇمۇپ يۈرىدىغان، "يېقىن دوستلىرىنىڭمۇ ئۈستىدىن دەسسەپ ئۆتۈپ كېتىشكە تەييار" كەسكىن بىرسى ئىدى. ھېس، مىيىقىدا كۈلگەن ۋاقتىدىلا ئۆزىنىڭ ھەقىقى قىياپىتىنى ئاشكارلاپ قوياتتى ― شۇنداق چاغلاردىلا ئىنتايىن ئەقىللىق ۋە سەزگۈر، رەسمى غايىلىك ياش بىرسى بولۇپ كۆرۈنەتتى. ئىلسە ھېس (ئۇ چاغلاردا ئىلسە پرۆھل دەپ  ئاتىلاتتى) شۇ ۋاقىتلارنى ئەسلەپ كېلىپ، "بەكلا ئاز كۈلىدىغان، تاماكا چەكمەيدىغان، ھاراق ئىچمەيدىغان بىرسى ئىدى.
ئۇرۇش مەغلوب بولۇپ تۇرۇغلۇقمۇ يەنىلا نومۇس قىلماي ئۇسۇل ئويناپ كۆڭۈل ئېچىپ يۈرىدىغانلارنى كۆرسە
151
پەقەتلا چىدىمايتتى." ئۇنى پىششىق تونۇيدىغان كىشىلەردىن باشقا، ھەر قانداق بىرسى ئۈچۈن ھېس ھەقىقەتەنمۇ سىرلىق ھېسابلىناتتى. ئۇ، غايە ئۈچۈن ئۆزىنىڭ بارلىقىنى ئاتىۋەتكەن ئىدى. ئەمەل تۇتۇشقا پەقەت قىزىقمايدىغان، ئۆزىنى ھىتلېرغا پۈتۈنلەي ئاتىۋەتكەن بولۇپ، ئۇنىڭ بىلەن بىرگە جەھەننەمگە كىرىشكىمۇ تەييار ئىدى.
جۇلىئۇس سترېيچېر دېگەن بىرسىمۇ ھىتلېرغا قارغۇلارچە ئەگىشىدىغانلاردىن بىرى ئىدى. يەھۇدىيلارغا قارشى تۇرۇش جەھەتتە ھېس بىلەن گيۆرىڭ ئىككىسىلا فۈھرېرىگە قارىغاندا بەكلا ئاجىز ئىدى. ئەمما سترېيچېر زەھەرلىك تىلدىن پايدىلىنىش جەھەتتە ھىتلېردىن بەكلا ئېشىپ كېتەتتى. بۇ كىشى بەكلا جىدەلخور، دۇغلاق ۋە پاكىنەك، تاقىرباش، قاپان باش، سالپاڭ قۇلاق بىرسى بولۇپ، كىشىگە بەكلا قوپال كۆرۈنەتتى. ئۇ، مەيلى دەستىخان ئۈستىدە ياكى ياتىقىدا بولسۇن، بەكلا ئىشتەيلىك، قارنىغا ئامىراق ئىدى. ئۇ بەزىدە بەكلا تۈز كۆڭۈل، يېقىملىق بولۇپ كۆرۈنسە، يەنە بەزىدە بەكلا ۋەھشى، بەكلا تەرسا بىرسىگە ئايلىنىپ قالاتتى. بۇ ئادەم قىلچە قىينالمايلا كۆڭلى يېرىملىقتىن بىراقلا رەھىمسىز بىر مەخلۇققا ئايلىنالايتتى. ئۇمۇ خۇددى ھىتلېرغا ئوخشاش جامائەت ئارىسىدا كۆرۈلۈشى ھامان چوقۇم قولىدا قامچىلىق يۈرەتتى. ئەمما بۇ ئىككىسىنىڭ قامچا تۇتۇپ يۈرىشى بىر-بىرسىدىن تۈپتىن پەرق قىلاتتى. ھىتلېر قامچىسىنى خۇددى يىتىلەپ يۈرگەن ئىتىنىڭ تاسمىسىنى بىلىكىگە ئۆتكۈزۈپ يۈرگەندەك قامچا سېپىنى بىلىكىگە ئۆتكۈزىۋېلىپ يۈرەتتى. ئەمما سترېيچېر قامچىسىنى ئۇياق-بۇياققا شىلتىپ ھەيۋە قىلىشنى ياخشى كۆرەتتى. سترېيچېر ياش ۋاقىتلىرىدا "يەھۇدىيلارغا قارشى كىتاب ۋە بروشۇرلار بىلەن لىق تولدۇرۇلغان سومكىسىنى مۆرىسىگە ئېسىۋېلىپ تەرەپمۇ-تەرەپ چېپىپ يۈرەتتىكەن." ئۇنىڭ پۈتۈن نۇتۇقلىرى ھەسەتخورلۇق پۇرىقىغا تولغان بولاتتى. ئۇ سىياسى دۈشمەنلىرىگە ئەڭ پاسكىنا تىللار بىلەن ھۇجۇم قىلاتتى. بۇ ئادەم يەھۇدىيلار، ئارىيانلارغا قارشى سۈيىقەست پىلانلاپ يۈرىدۇ دەيدىغان گەپلەرگە قەتئىي ئىشىنىدىغان بىرسى بولغاچقا، ئۇنىڭ تىلى چەكسىز تىل-ئاھانەتلىك سۆزلەر بىلەن تولغان بولاتتى.
ئۇمۇ كېلىپ  مىللەتچى سوتسىئالىزم نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسىگە ئەزا بولىدۇ. 1922-يىلى، بۇ پارتىيىنىڭ نيۇرېمبېرگ ياچىكىسى قۇرۇلىشى بىلەن تەڭ، سترېيچېر، يەھۇدىيلارغا مەخسۇس قارشى تۇرىدىغان «ئاتاكىچىلار» دېگەن بىر گېزىت چىقىرىشقا كىرىشىدۇ. بۇ گېزىت خۇددى ۋيېننادا نەشىرى قىلىنغان، ئۆز ۋاقتىدا ياش ھىتلېرغا قاتتىق تەسىرىنى يۇقتۇرۇپ زەھەرلىگەن «شەرق يۇلتۇزى» دېگەن ژۇرنالغا قارىغاندا ھاقارەت قىلىش بىلەن زەھەرخەندىلىك جەھەتلەردە كۆرىنەرلىك ئالغا كەتكەن ئىدى. شۇنىڭدەك بۇ گېزىت ھىتلېرنىڭ نۇرغۇنلىغان مورتلىرىنى ھەيران قالدۇرىدىغان بىر مەنبەگە ئايلىنىدۇ. گەرچە ھىتلېر سېرىق ئەدەبىياتلارغا قاتتىق ئۆچ بىرسى بولغانلىقى سەۋەبلىك سترېيچېرنىڭ چەكلىمىسىز شەھۋەتپەرەسلىكىنى توغرا تاپمىسىمۇ، بۇ غەلىتە مورتىنىڭ قۇتۇراتقۇلۇق قىلىشى بىلەن پارتىيىلەر ئوتتۇرسىدىكى تىنماي جىدەللىشىشلەرگە يەنىلا بەكلا ئەھمىيەت بېرەتتى. شۇنىڭدەك، ھىتلېر يەنە سترېيچېرنىڭ تولۇپ تاشقان زىھنى كۈچى بىلەن ئۇنىڭ ئەسەبىلەرچە ساداقىتىگە قاراپ ئۇنىڭدىن يەنىلا مەمنۇن ئىدى. ھىتلېر بۇ ئادەم ھەققىدە توختىلىپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: "ديېترىك ئېكارت ماڭا نۇرغۇن قېتىم سترېيچېرنىڭ ئوتتۇرا مەكتەپ ئوقۇتقۇچىسى بولغان بىرسى بولغىنى بىلەن نۇرغۇن تەرەپلەردىن بەكلا غەلىتە ئادەم ئىكەنلىكىنىمۇ ئېيتقان ئىدى. ئۇ يەنە ماڭا، ئەگەر بىز سترېيچېردەك بۇنداق كىشىلەرنى قوللاپ بەرمىگىنىمىزدە، مىللىي سوتسىئالىزم ھەرىكىتىنى غەلىبىگە ئېرىشتۈرەلىشىمىز مۇمكىن ئەمەس دەيتتى." ھەقىقەتەنمۇ سترېيچېر «ئاتاكىچىلار» گېزىتىدە بەكلا ھەددىدىن ئېشىپ كېتىپ نۇرغۇن ئادەملەرنىڭ نارازىلىقىنى كەلتۈرۈپمۇ چىقارغان ئىدى.126 بۇنداق ۋاقىتلاردا ھىتلېر، كۈتۈلمىگەن جاۋاپلارنى بېرەتتى: "بەزىلەر، سترېيچېر يەھۇدىيلارنى قارىلاشتا بەكلا
152
چېكىدىن ئاشۇرىۋەتتى دېيىشىدىكەن. ئەسلىدە دەل بۇنىڭ ئەكسىچە، يەھۇدىيلار تېخىمۇ پەسكەش، تېخىمۇ ۋەھشى نەرسىلەر بولۇپ، سترېيچېرنىڭ بەرگەن باھالىرىدىن مىڭ ھەسسە رەھىمسىز."
ھىتلېرنىڭ يېقىنلىرى ئەنە شۇنداق ئادەملەردىن تەشكىل تاپقان ئىدى. ئۇنىڭ قوزغىغان ھەرىكىتى جەمئىيەتنىڭ بارلىق تەبىقىلىرى بىلەن چەمبەر-چەست باغلىنىپ كەتكەن بولغاچقا، ھەر تۈرلۈك كىشىلەرنى ئۆز ئەتراپىغا توپلىيالىغان ئىدى. يەنى ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى كىشىلەر ئارىسىدا زىيالىيلار، كوچا نوچىلىرى، ھەر تۈرلۈك غەلىتە كىشىلەر، غايىلىق ئادەملەر، سەرگەندارلار، ياللانما ئەسكەر كوماندىرلىرى، ئىنتىزامغا رىئايە قىلىدىغانلار ۋە ئىنتىزامغا بوي سۇنمايدىغانلار، ئەمگەكچىلەر ۋە ئاق سۈڭەكلەر قاتارىدىكى ئادەملەرنىڭ ھەممىسىلا تېپىلاتتى. بۇ تۈردىكى كىشىلەرنىڭ بەزىلىرى ئەدەپ-قائىدىلىك بولسا، يەنە بەزىلىرى رەھىمسىز زوراۋان كىشىلەر ئىدى؛ بەزىلىرى لۈكچەك ۋە ھۇرۇن، يەنە بەزىلىرى ئاق كۆڭۈل ئىشچان كىشىلەردىن تەشكىل تاپاتتى. بۇ ئادەملەرنىڭ بەزىسى يازغۇچى، رەسسام، مەدىكار، دۇكاندار، چىش دوختۇرى، ستۇدېنت، ئەسكەر، ھەتتا  پوپ ئىدى. شۇڭا ئۇنىڭ تەسىرى ھەممە يەرگە تارقالغان بولۇپ، ئۇنىڭ كۆڭلى ھەممە ساھەدىكى كىشىلەرنى سىغدۇرالايتتى. يەنى خۇددى ئېكارتقا ئوخشاش زەھەرلىك چىكىملىك خۇمارلىرىنى سىغدۇرالىسا، يەنە رۆمغا ئوخشاش بەچچىۋازلارنىمۇ سىغدۇرالايتتى. كۆپلىگەن كىشىلەر ئۈچۈن ھىتلېر دېمەك، ھەممە دېمەك بولاتتى. شۇنىڭدەك يەنە يەھۇدىيلارغا، ماركسىزمغا قارشى كىشىلەر بىلەن گېرمانىيىنى گۈللەندۈرۈش ئۈچۈن كۈرەش قىلالايدىغان بارلىق كىشىلەرنى پارتىيىسى ئەتىراپىغا توپلاشقا ھەر دائىم تەييار تۇراتتى.
"مېنىڭ ئەڭ خوشال كۈنلىرىم دەل شۇ كۈنلەر ئىدى. ― دەيدۇ ھىتلېر ئارىدىن 19 يىل ئۆتكەن بىر قىش كېچىسى، ئۇ قاتتىق ھاياجان ئىچىدە شۇ كۈنلەرنى ئەسلەپ ئىنتايىن خوشال ھالدا شۇ ۋاقىتلاردا ئۇنى ھىمايە قىلغان كىشىلەر ھەققىدە سۆزلەپ كېتىدۇ، ― مەن بۈگۈن، شۇ ۋاقىتلاردىكى بەزى كىشىلەرنى تۇيۇقسىز ئۇچرىتىپ قالسام بەكلا ھاياجانلىنىپ كېتىمەن. ئۇلار مېنى ھەقىقەتەنمۇ چىن قەلبىدىن ھىمايە قىلغان ئىدى. ئۇ كۈنلەر ھەقىقەتەنمۇ ھاياجانلىق كۈنلەر ئىدى. كىچىك بىر يايمىچىمۇ كېلىپ مېنىڭ بىلەن كۆرۈشۈشكە ئالدىراپ، ‘ھىتلېر ئەپەندىگە بىر قانچە تال تۇخۇم بولسىمۇ سوغات قىلىۋالسام’ دېيىشىپ كېتەتتى. … مەن بۇ تۈردىكى سەمىمى سادىق كىشىلەرنى راستىنلا بەك ياخشى كۆرىمەن."
مورتلىرى ئارىسىدىكىلەردىن بەزىلىرى ھەرقانچە پەسكەش كىشىلەر بولسىمۇ ھىتلېر ئۇنداقلاردىن پەقەتلا ئىچى پۇشمايتتى. بەلكىم ۋيېننادىكى بېشىدىن ئۆتكەن شۇ پاجىئەلىك كۈنلەرنىڭ خاتىرىسى ئۈچۈنلا پارتىيە مەركىزى ئورنى ئۈچۈن كورنېليۇس كوچىسىنى تاللىۋالغان دېيىش مۇمكىن. پارتىيە مەركىزى قىلىپ تاللىۋالغان بۇ يەر خېلىلا ئازادە بىر يەر بولۇپ، ئۇ يەر نامىراتلىق دەردىدە ياتقىدەك بىرەر يەرنىڭ غىمىدا قالغان كىشىلەرگە زىمىستان سوغۇق قىشنى چىقىرىۋېلىشقا قولايلىق يارىتىپ بېرىشنى مەقسەت قىلىپ تاللانغان ئىدى. "قىش كېلىشى ھامان، ― دەيدۇ فىلىپ بوۋھلېر ئەسلەپ كېلىپ، ― كۈتىۋېلىش زالى ئىشسىز پارتىيە ئەزالىرى بىلەن پارتىيىنى ھىمايە قىلغۇچى كىشىلەرنىڭ ئىسىنىش ماكانىغا ئايلىنىپ قالاتتى. بۇ كىشىلەر ئۇ يەردە ۋارقىراپ-جارقىرىشىپ قەرت ئويناپ، ۋاقتىنى بەكلا كۆڭۈللۈك ئۆتكۈزىشەتتى. بۇ ۋاراڭچۇرۇڭلۇق ئىچىدە ئۆزەڭنىڭ ئاۋازىنىمۇ ئاڭلىيالماي قالىسەن. تاقىلىش ۋاقتىدا بۇ يەرگە مەسئۇل قىلىنغان كرىستىئان ۋېبېر ئۇلارنى قامچىلاپ يۈرۈپ ئاران قوغلاپ چىقىراتتى."


153

2
1922-يىلى كۈز ئايلىرىدا، ئادولف ھىتلېرنىڭ پائالىيەتلىرى ئىتتىپاقداش دۆلەتلەرنىڭمۇ دىققىتىنى تارتىشقا باشلىغان ئىدى. ئامېرىكىنىڭ گېرمانىيىدە تۇرۇشلۇق باش ئەلچىسىنىڭ تەكلىۋىگە ئاساسەن، ئامېرىكا ھۆكۈمىتى "توختىماي كۈچلىنىپ بېرىۋاتقان، ئۆزلىرىنى مىللەتچى سوتسىئالىزمچىلار ھەرىكىتى دەپ ئاتىۋالغان ھەرىكەتنىڭ قانچىلىك كۈچى بارلىقىنى مۆلچەرلەپ كېلىش" ۋەزىپىسى بىلەن بېرلىندا تۇرۇشلۇق باش ئەلچىخانا مۇئاۋىن ھەربى ئەمەلدار كاپىتان ترۇمان شمىدتنى ميۇنخېنغا ئىۋەرتىدۇ. بۇ كىشى يالې ئۇنىۋېلشىتېتى بىلەن ۋېست پويىنت ھەربى مەكتىۋى (ئامېرىكا غەربىي ھەربى ئنىستىتۇتى ― ئۇ.ت) نى پۈتتۈرگەن ئالاھىدە مەلۇماتلىق بىرى ئىدى. ئۇنىڭغا يەنە، بېرىپ ھىتلېر بىلەن بىۋاستە ئۇچرىشىپ "ئۇنىڭ مىجەز-خاراكتېرى، ئالاھىدىلىكى، قابىلىيىتى ۋە ئاجىزلىق تەرەپلىرى ھەققىدە مۆلچەرلەپ كېلىش" نى ۋەزىپە قىلىپ تاپشۇرىدۇ. شۇنىڭدەك شمىدت يەنە نېمىس مىللەتچى سوتسىئالىزم ئىشچىلار پارتىيىسىنىڭ كۈچ-قۇدرىتى، ئىستىقبالى ھەققىدىمۇ تەكشۈرۈپ كېلىشى كېرەك ئىدى. تېخىمۇ ئېنىقىراق ئېيتقاندا، شمىدت، بىرەر ئامالىنى قىلىپ تۆۋەندىكى سۇئاللارغا جاۋاپ تېپىپ كېلىشى لازىم ئىدى: "باۋارىيە تەۋەسىنىڭ گېرمانىيىدىن ئايرىلىپ مۇستەقىل دۆلەت بولۇش ئېھتىمالى بارمۇ-يوق؟ ميۇنخېندا يەنە بىر قېتىملىق كومپارتىيە قوزغىلىڭى پارتلاش خەۋىپى بارمۇ-يوق؟ ھىتلېرنىڭ سوتسىئالىزمچى ئىشچىلار پارتىيىسى باۋارىيە ھاكىمىيىتىنى تارتىپ ئېلىش ئىھتىمالى بارمۇ-يوق؟127 باۋارىيىدە تۇرۇشلۇق دۆلەت مۇداپىيە ئارمىيىسى 7-دىۋىزىيىسى گېرمانىيە ئىمپىرىيىسىگە سادىق بىر ئارمىيىمۇ ياكى بېرلىن بىلەن باۋارىيىگە ئايرىم-ئايرىم ساداقەت كۆرسىتىش ئېھتىمالى بارمۇ؟ ئەگەر ئوڭچىلار ياكى سولچىلار توپىلاڭ چىقارسا ياكى قوزغىلاڭ كۆتىرىپ قالغىدەك بولسا بۇ دىۋىزىيە كۈچىدىن پايدىلىنىپ باستۇرۇش ئېھتىمالى بارمۇ-يوق؟"
كاپىتان شمىدت، 15-نويابىر چۈشتىن بۇرۇن ميۇنخېنغا يېتىپ كېلىدۇ. ئۇ ماريېنباد مىھمانخانىسىغا جايلاشقاندىن كېيىن، دەرھال لېدېرېر كوچىسىغا جايلاشقان ئا ق ش كونسۇلخانىسىغا بېرىپ كونسۇل ۋاكالەتچىسى روبېرت مۇرفى بىلەن كۆرۈشىدۇ. 28 ياشلىق مۇرفى (بۇ كىشى كېيىن بېلگىيە باش ئەلچىلىكىگە تەيىنلىنىدۇ) شمىدتقا باۋارىيىنىڭ يېڭى باش مىنىستىرى "ئۇنچە بەك كۈچلۈك بىرسى ئەمەس، … ئۇنى سابىق باش مىنىستىر كاھرنىڭ “قولىدىكى بىر ئويۇنچۇقلا دېيىش مۇمكىن" دەيدۇ. بۇ كونسۇل يەنە مۇنداق دەيدۇ: سوتسىئالىزمچى ئىشچىلار پارتىيىسى تېزلىكتە كۈچىيىپ بارماقتا، بۇ پارتىيىنىڭ داھىيسى بولغان كىشى گەرچە "قارام، تەۋەككۈلچى" بولغاندەك قىلسىمۇ، ئۇ كىشىنى يەنىلا "نارازىلىق كۈچلىرىنى قېزىپ چىقىرىۋاتقان" ساپ نىيەتلىك ئادەم دەپ قاراشقا بولىدىغانلىقىنى، ھىتلېر دېگەن بۇ ئادەم باۋارىيەلىكلەرنىڭ كۆڭلىنى ياخشى بىلىدىغان بىرسى ھېسابلانسىمۇ، "گېرمانىيە مىللەتچى ھەرىكىتىگە رەھبەرلىك قىلالىغىدەك قابىلىيىتىنىڭ بار-يوقلىقىغا ھازىرچە بىر نېمە دېمەك تەس" لىكىنىمۇ قوشۇمچە قىلىدۇ.
شۇنىڭدىن كېيىنكى بىر قانچە كۈن ئىچىدە، شمىدت قۇرۇغلۇق ئارمىيە قۇماندانلىرى بىلەن، ھۆكۈمەت مەسئۇللىرى بىلەن، ۋارىس شاھزادە رۇپپرېچت (بۇ ئادەم ھەقىقەتەنمۇ قابىلىيەتسىز ئىدى. ئەمما ئۇنىڭ بەزى سىياسى كۈچى بولىشى ئېھتىمال) بىلەن، يەنە بىر لىبىرال گېزىت تەھرىرى بىلەن ۋە ماكس ئېرۋىن، ۋون شيۇبنېر رىچتېر (بۇ ئادەم نېمىس ئىرقىدىن بولۇپ، بالتىق دۆلەتلىرىدىن قېچىپ كەلگەن بىر مۇساپىر ئىدى. ئۇ ئايالىنىڭ كىنەزلىك سالاھىتىدىن پايدىلىنىپ يۈرگەن بىرسى) قاتارلىقلار بىلەن سۆھبەتلىشىپ چىقىدۇ. شېۋبنېر رىچتېر دېگەن بۇ ئادەم روزېنبېرگنىڭ يېقىن دوستلىرىدىن بىرسى
154
بولۇپ، باشتىن تارتىپلا ھىتلېرغا ئالاھىدە تەسىر كۆرسىتىپ كەلگەن ئىدى. بۇ كىشى شمىدتقا مۇنداق دەپ كاپالەت بېرىدۇ: پارتىيىنىڭ يەھۇدىيلارغا قارشى مەيدانى "پۈتۈنلەي تەشۋىقات مەقسىتىدە ئوتتۇرىغا قويۇلغان بىر ئىش دەپ بىلسىڭىز بولىدۇ." شۇنىڭدىن كېيىن بۇ ئادەم شمىدتنى پارتىيىسىنىڭ يېڭى مەركىزىدە ئۆتكۈزۈلىدىغان ئېس-ئاچىلار ئەترىتىنىڭ پارات مۇراسىمىغا تەكلىپ قىلىدۇ.
شۇ كۈنى ئاخشىمى مىھمانخانىدىكى ياتىقىدا ئولتۇرۇپ "ھەقىقەتەنمۇ ھەشەمەتلىك بىر يىغىلىش ئىدى. ― دەپ يازىدۇ شمىدت كۈندىلىك خاتىرىسىگە، ― مەن بۇنداق بىر مەنزىرىنى پەقەتلا كۆرۈپ باقمىغان ئىكەنمەن، 1200 نەپەر قاۋۇل يىگىت كونا ئىمپىرىيە بايرىقىنى كۆتۈرۈپ، بىلەكلىرىگە كرىست بەلگىلىك قىزىل يەڭلىكلەرنى تاقاپ، مۇراسىم قەدەملىرى بىلەن پارات قوبۇل قىلىۋاتقان ھىتلېرنىڭ ئالدىدىن ئۆتتى. پارات قوبۇل قىلىش تاماملانغاندىن كېيىن، ھىتلېر بىر نۇتۇق سۆزلىدى. … ئاندىن 'يەھۇدىيلارغا ئۆلۈم!' دېگەندەك بىر قانچە شۇئار توۋلىدى. كىشىلەر توپى پۈتۈنلەي ئۆزىنى يوقاتقىنىچە ئۇنىڭغا ئەگىشىپ تەنتەنە قىلىشاتتى. مەن ئۆمۈرۈمدە بۇنداق ھاياجانلىق بىر مەنزىرىنى كۆرۈپ باقماپتىكەنمەن."
شمىدت، ئەتىسى شەنبە كۈنى لۇدېندورف بىلەن ئۆيىدە سۆھبەت ئۆتكۈزىدۇ. بۇ گېنېرال، بۇرۇن ئۇنىڭ "ئاۋال رۇسىيىدە بولشېۋىكلار تارمار كەلتۈرلگىنىدىلا ئاندىن گېرمانىيىدىكىلەرنى يوقۇتۇشقا بولىدۇ" دەپ ئويلايدىغانلىقىنى ئاشىكارىلايدۇ. ئۇ مۇنداق دەيدۇ: "ئىتتىپاقداش دۆلەتلەر چوقۇم ماركسىزم بىلەن تاقابىل تۇرالايدىغان كۈچلۈك بىر ھۆكۈمەتنى قوللىشى شەرت، … بۇنداق بىر ھۆكۈمەت ھەرگىزمۇ قالايماقانچىلىق ئىچىگە پېتىپ قالغان مەۋجۇت پارلامېنت شارائىتى ئاستىدا ئوتتۇرغا چىققان ھۆكۈمەت بولماسلىقى كېرەك. … بۇنداق ھۆكۈمەتنى پەقەت ۋەتەنپەرۋەر كىشىلەرگە تايىىپلا تەشكىللەش مۇمكىن. … فاشىزم ھەرىكىتى ياۋروپادىكى ئەكسىيەتچىل كۈچلەرنىڭ ئۇيغۇنۇشقا باشلىغانلىقىنى كۆرسەتمەكتە. …" مۇسسولىن گېرمانىيىنىڭ مىللى ئىشلىرىغا ھەقىقەتەنمۇ كۆڭۈل بۆلىدىغانلىقىغا قەتئىي ئىشىنىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ.
شمىدت، دۈشەنبە كۈنى چۈشتىن كېيىن سائەت تۆتتە شېۋبنېر رىچتېر بىلەن كۆرۈشكەن يەردە ھىتلېر بىلەنمۇ كۆرۈشىدۇ. سۆھبەت زالى "شۇنچىلىك ئاددى ئىدىكى، بۇنچە قۇرۇق بىر يەرنىڭ يىغىن زالى بولىشىغا ئادەمنىڭ ئىشەنگىسى كەلمەيتتى؛ بۇ يەر خۇددى نيۇيوركتىكى ئەبجىغى چىقىپ كەتكەن ئىجارە ئۆيلىرىنىڭ ئارقا مېھمانخانا ئۆيلىرىدىن قىلچە پەرقى يوق ئىدى." بۇ كۆرۈشۈشتىن كېيىن، شمىدت كۈندىلىك خاتىرىسىنىڭ باش تەرىپىگىلا مۇنۇ سۆزلەرنى يازىدۇ:128 "مەشھۇر ئۆكتۈچى پارتىيە داھىيسى. مەن بۇنچىۋالا تەلۋە، شۇنىڭدەك يەنە بۇنچە غەرەز ئۇقىدىغان بىرسىنىڭ مۇلاھىزىسىنى پەقەتلا ئاڭلاپ باقماپتىكەنمەن دەپ ئېيتالايمەن. بۇنداق بىر ئادەمنىڭ يىغىن ئاممىسىنى تىزگىنىدە تۇتۇش قابىلىيىتى چوقۇم تەڭداشسىز بولسا كېرەك. … ھىتلېر ئۆزىنىڭ بۇ ھەرىكىتىنى 'جىسمانى ۋە ئەقلى ئەمگەكچىلىرىنىڭ ئىتتىپاقلىشىپ ماركسىزمغا بىرلىكتە قارشى تۇرۇش ھەرىكىتى' دەپ تەرىپلىدى. ئۇ يەنە 'ئەگەر بولشىۋېكچىلارنى باستۇرماقچى بولىدىكەنمىز، ھازىرقىدەك كاپىتالغا قارىتا ھاقارەت قىلىشلار قەتئىي توختۇتۇلىشى؛ پارلامېنت تۈزۈمى ئېلىپ تاشلىنىشى شەرت؛ پەقەت مۇستەبىتچىلىكلا گېرمانىيىنى ئورنىدىن دەس تۇرغۇزالايدىغان بىر تۈزۈم بولالايدۇ' دەيدۇ." شمىدت خاتىرىسىگە "بىزنىڭ مەدەنىيىتىمىز ماركسىزم بىلەن ھەل قىلغۇچ جەڭ قىلماقچى بولىدىكەن، بۇنداق بىر جەڭنى ئا ق ش ياكى ئەنگلىيە تۇپراقلىرىدا قانات يايدۇرغاندىن گېرمانىيە تۇپراقلىرىدا قانات يايدۇرۇش تېخىمۇ مۇۋاپىق دەپ قارايمەن. شۇنداق بولغىنىدا، ئامېرىكا بىلەن ئەنگىلىيىگە تېخىمۇ پايدىلىق بولىدۇ. ئەگەر بىز (ئامېرىكا) گېرمانىيىنىڭ مىللەتچىلىرىنى قوللىمايدىكەنمىز، بولشېۋىكچىلار چوقۇم گېرمانىيىنى بوي سۇندۇرىۋالىدۇ. ئۇ چاغدا، ئۇرۇش چىقىمىنى تۆلەش دەيدىغان مەسىلىمۇ مەۋجۇت بولماي قالىدۇ. بۇ چاغدا روسىيە بىلەن
155
گېرمانىيە بولشېۋىكچىلىكى ئۆزىگە بەكلا تەمەننا قويۇپ، چوقۇم غەرب ئەللىرىگە ھۇجۇم قوزغۇشى مۇمكىن."
ھىتلېر يەنە باشقا مەسىلىلەر ئۈستىدە توختىلىپ ئۆتكەن بولسىمۇ، يەھۇدىيلار مەسىلىسىنى ئېغىزغىمۇ ئېلىپ قويمايدۇ. كېيىن، بۇ مەسىلىنى شمىدتنىڭ ئۆزى كەسكىن بىر شەكىلدە ئوتتۇرىغا قويۇپ سۇئال قويىدۇ. ھىتلېر بۇ مەسىلە ھەققىدە "بىز پەقەت ئۇلارنىڭ گراژدانلىق ھوقۇقىنى ئېلىپ تاشلاپ، ئىجتىمائىي ئىشلىرى بىلەن شوغۇللىنىشىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇشنىلا تەشەببۇس قىلىمىز" دېگەن جاۋابى بىلەن شمىدتنىڭ ئاغزىنى تۇۋاقلايدۇ. شمىدت بۇ قاراڭغۇ ئۆيدىن، گېرمانىيە سىياسى سەھنىسىدە ھىتلېر ئىنتايىن مۇھىم بىر ئامىل ئىكەن دەپ قەتئى ئىشەنچ بىلەن ئايرىلىدۇ. ھىتلېر 22-نويابىر كۈنى نۇتۇق سۆزلەيدىغان بولىدۇ. بۇ يىغىن ئۈچۈن شمىدت يىغىنغا كىرىش بېلىتىدىن بىرنى تاپشۇرۇپ ئالغان بولسىمۇ، كۈتۈلمىگەندە بېرلىنغا چاقىرتىلغانلىقى سەۋەبىدىن، بۇ يىغىنغا قاتنىشىش بېلىتىنى بىرسى ئارقىلىق ئېرنست خانفىستايىنگىلغا قايتۇرۇپ بېرىۋېتىدۇ. خانفستايىنگىل دېگەن بۇ ئادەم ئىگىز بويلۇق، ئۇرۇق ئىنچىكە ئىڭەكلىك، غەلىتە مىجەزلىك بولۇپ، خارۋارد ئۇنىۋېلشىتېتىنى پۈتتۈرگەن بىرسى ئىدى. خانفىستايىنگىل، ھىتلېر دېگەن بۇ مەخلۇققا زېھىن سەرىپ قىلىپ نۇتۇقتىن چىقارغان خۇلاسىسىنى ئۇنىڭغا يەتكۈزۈشنى خالارمۇ؟ "پەرىزىمچە، ئۇ بەكلا مۇھىم رول ئوينىشى مۇمكىن. ― دەيدۇ شمىدت، ― سەن بۇ كىشىنى مەيلى ياخشى كۆر ياكى كۆرمە، ئۇ نېمىنى خالاپ، نېمىنى خالىمايدىغانلىقىنى ياخشى بىلىدىغان بىرى ئىكەن."
شمىدتنىڭ خانفىستايىنگىلنىڭ ھۆكۈم قىلىش قابىلىيىتىگە شۇنچە ئىشەنچ قىلىشىدىكى يەنە بىر سەۋەب، بۇ ئادەمنىڭ ئارقا كۆرۈنىشىنىڭ ھەقىقەتەنمۇ بەكلا ئالاھىدە ئىكەنلىكى ئىدى. خانفىستايىنگىلنىڭ ئاپىسى ئەنگىلىيىنىڭ داڭلىق يېڭى ئائىلىلىرىدىن كېلىپ چىققان، يەنى لودىۋىكلار جەمەتىنىڭ بىر ئەزاسى ئىدى؛ خانفىستايىنگىلنىڭ بوۋىلىرىدىن ئىككىسى جەنۇب-شىمال ئۇرۇشى دەۋرىدىكى گېنېراللاردىن بولۇپ، ئۇلاردىن بىرسى يەنە كېلىپ لىنكولننىڭ ئاديۇتانتى بولغان ئىكەن. خانفىستايىنگىللار جەمەتىدە ئىككى نەپەر كىشى ساكس-كوبۇرگ-گوتا كىنەزلىكىدە مەخپى مەسلىھەتچىلىك ۋەزىپىسىنى ئۆتىگەن بولۇپ، ئۇلار يەنە كېلىپ گۈزەل سەنئەت ئەسەرلىرى مەھلىياسى ۋە بۇ جەھەتتىكى مۇھىم خېرىدارلاردىن ئىدى. بۇ جەمەتتىكىلەر ميۇنخېندا ئۆزلىرىنىڭ گۈزەل سەنئەت نەشرىياتىنى ئاچقان، شۇنىڭدەك نەپىس گۈزەل سەنئەت ئەسەرلىرى بىلەن داڭق چىقارغان كىشىلەر ئىدى. خانفىستايىنگىلمۇ گۈزەل سەنئەت ۋە مۇزىكا مۇھىتى ئىچىدە ئۆسۈپ يېتىلگەن بىرسى بولۇپ، ئۇنىڭ ئائىلىسى لىلى لېھمان، ۋىلھېلم بۇش، ساراسات، رىچارد ستراۋۇس، فېلىكس ۋېينگارتنېر، ۋىلھېلم باكخاۋۇس، فرىدتجوف نانسېن ۋە مارك تۋايىن قاتارلىق كىشىلەرنىڭ ئۇچرىشىش سورۇنى ھېسابلىناتتى. ئۇمۇ ھەقىقەتەن ئۇستا پىيانىست ھېسابلىناتتى. باۋارىيىدىكى داڭلىق سالونلاردا كىشىلەر ئۇنىڭ پىيانو پەدىلىرى ئالدىدا كۆتۈرۈلۈپ تۇرغان 6.4 غېرىچ گەۋدىسىنى پات-پاتلا كۆرۈپ قالاتتى. شۇڭا ئۇنىڭغا "ۋىجىك بالا" دەپ بويىنىڭ تەتۈرسىچە لەقەم قويىۋېلىشقان ئىدى.
يەنە شۇ 22-نويابىر كۈنىسى، خانفىستايىنگىل ترامۋايغا ئولتۇرۇپ كىندىلكېللېر رېستۇرانتىغا كېلىدۇ. بۇ رېستۇرانت L ھەرىپى شەكلىدىكى چوڭ بىر رېستۇرانت بولۇپ، رېستۇرانت ئىچى ئادەملەر بىلەن مىغىلداپ تۇراتتى. يىغىن قاتناشقۇچىلىرى ئارىسىدا ئاز ساندا پىنسىيىگە چىققان ئوفىتسېر ۋە ئۇششاق ئەمەلدارلار، ئۇششاق تىجارەتچىلەرمۇ بار بولۇپ، مۇتلەق كۆپ قىسمى ياشلار بىلەن ئىشچىلار ئىدى. نۇرغۇنلىغان كىشىلەر باۋارىيىنىڭ مىللىي كىيىملىرىنى كىيىپ كەلگەن ئىدى. خانفىستايىنگىل مۇخپىرلار  تەۋەسىدىن بىرەر تونۇشۇم بارمىدۇ دەپ شۇنچە ئاختۇرۇپمۇ بىرەر تونۇش تاپالمايدۇ. شۇنچە قاراپ ھىتلېرنىڭ نەدە ئولتۇرغانلىقىنىمۇ تاپالمايدۇ. بۇ چاغدا بەخىتكە يارىشا مۇخبېرلاردىن بىرسى ئۇنىڭغا
156
سەھنىدىكى ئۈچ كىشىنى بىر-بىرلەپ كۆرسىتىدۇ. ئۇ ئۈچەيلەننىڭ پاكار بويلۇقى ماكس ئامان؛129 كۆزئەينەك تاقىغىنى ئانتون درېكسلېر بولۇپ، ئۈچىنچىسى ھىتلېر ئىدى. ھىتلېر تۈز تاپانلىق بەكلا قوپال ھەم ئېغىر ئۇزۇن قونچلىق ئاياق كىيىۋالغان بولۇپ، ئۇچىسىغا كراخماللانغان ئاق ياقىلىق قارا كىيىم كىيىۋالغان ئىدى. خانفىستايىنگىل ئىختىيارسىزلا ئۇنىڭ خىيالىغا بۇ قىياپەت قايسى بىر پويىز ئىستانسىسىنىڭ ئاشخانىسىدا ئىشلەيدىغان يۈگۈر-يىتىمچىنىڭ قىياپىتىگە ئوخشايدىغانلىقى كېلىدۇ. ئەمما درېكسلېر شۆبىھسىزكى، ھىتلېرنى كۆپچىلىككە تۇنۇشتۇرۇپ ئىنتايىن ئىشەنچىگە تولغان ھالدا تىزلىكتە مۇخپىرلارنىڭ يېنىغا ماڭغىنىدا "ئېنىقكى، ئۇ بىر پۇخراچە كېيىنگەن ئەسكەر" دېگەنلەرنى خىيالىدىن ئۆتكۈزگەن بولىشى مۇمكىن.
بۇ چاغدا قۇلاقنى يارغۇدەك ئالقىش سادالىرى كۆتۈرۈلىدۇ. ھىتلېر سەھنىگە چىقىپ ئىككى پۇتىنى كېرىپ، قولىنى كەينىچە قوشتۇرۇپ، خۇددى پوستتا تۇرىۋاتقان بىر ئەسكەردەك تىك تۇرىدۇ. ئۇ، تەمكىن بىر شەكىلدە ئىنتوناتسىيىلىك ئاۋازى بىلەن ئۆتكەن بىر قانچە يىل ئىچىدە يۈز بەرگەن ۋەقەلەرنى بىر قۇر ئەسلىتىپ ئۆتىدۇ. ئاندىن ئۇستىلىق بىلەن گېپىنى ھۆكۈمەتكە بۇرايدۇ. ئەمما ئۇ مازاق قىلىدىغان ياكى تەنقىتلەيدىغان سۆزلەرنى ئىشلەتمەيدۇ. ئۇ ۋەقەلىكلەرنى ئەدەپ-قائىدىلىك يوقىرى سەۋىيىلىك نېمىسچە بىلەن ئىنتايىن تەپسىلى تونۇشتۇرۇپ ئۆتىدۇ. ئۇنىڭ تىلى ئارىلاپ ۋيېننا شىۋىسىگىمۇ كېتىپ قالاتتى. ئۇنىڭدىن ئون نەچچە فۇد نېرىسىدا ئولتۇرغان خانفىستايىنگىل ھىتلېرنىڭ سەمىمىلىك چاقناپ تۇرغان كەھرىۋا رەڭلىك كۆزلىرىدىن بەكلا قاتتىق تەسىرلىنىپ كېتىدۇ. "ئۇنىڭ كۆزلىرىدىن سەمىمىي راستچىللىق روھى چاقناپ تۇراتتى. شۇنىڭدەك ئۇنىڭ كۆزلىرىدىن چارىسىزلىقى بىلەن سۆزسىز يالۋۇرۇشىنىمۇ كۆرىۋېلىشقا بولاتتى." ئۇ نۇتقىنى سۆزلەپ ئون مىنۇتقا قالماي خەلق ئاممىسىنىڭ قەلبىنى پۈتۈنلەي ئۆزىگە قارىتىپ بولىدۇ. بۇ چاغدا، ئۇ ئۆزىنىڭ تۇرۇشىنى ئىختىيارى قويىۋېتىپ، خۇددى تەجرىبىلىك بىر ئارتىسقا ئوخشاش قوللىرىنى ئويناتقىنىچە ۋيېننا قەھۋىخانىلىرىدىكىدەك قىلىقلارنى چىقىرىپ ھىلىكار زەھەرلىك سۆزلەر بىلەن كۈچلۈك ھۇجۇمغا ئۆتۈشكە باشلايدۇ. خانفىستايىنگىل، يېنىدىكى بىر ئايالنىڭ ھىتلېرغا تىكىلگىنىچە ئاغزى ئېچىلىپلا قالغانلىقىنى كۆرىدۇ. كېيىن ھەتتا ئارىدىن بىر ئايال: "پۈتۈنلەي توغرا، بەك ياخشى سۆزلىدى!" دەپ ۋارقىرىۋېتىدۇ. دەل شۇ پەيتتە خۇددى بۇ ئاياللارغا رەخمەت ئېيتىۋاتقاندەك ھىتلېرنىڭ ئاۋازى تۇيۇقسىزلا كۈچىيىپ جاراڭلاشقا باشلايدۇ. ئۇ يەنە قولىنى رەسمى شىلتىپ ھاۋادا ئويناتقىنىچە دۆلەتنىڭ قىيىن كۈنلەردە قالغان پۇرسىتىدىن پايدىلىنىپ بېيىش يولىنى تۇتقان كىشىلەرنى قاتتىق سۆكۈپ كېتىدۇ.
ھىتلېر پىشانىسىدىن ئېقىپ چۈشىۋاتقان تەرلىرىنى سۈرتىۋېتىپ، ساقاللىق بىرسى سۇنغان پىۋىنى ئالىدۇ. ميۇنخېندا پىۋىخۇمارلارنىڭ قارىشىدا ئۇنىڭ بۇ ھەرىكىتى بەكلا قىزىقارلىق تۇيۇلاتتى. ئۇ نۇتقىغا قايتقاندىن كېيىن، قوللىرى تېخىمۇ كۈچلۈك ھەرىكەت قىلىشقا باشلايدۇ. ھەر دائىم تۆۋەندىكى ئامما ئارىسىدىن بىرسى چىقىپ ئۇنى تىللاپ ۋارقىراپ كېتەتتى. بۇنداق ۋاقىتلاردا ئۇ بىردەم جىم تۇرۇپ، خۇددى توپ تۇتقاندەك ئوڭ قولىنى سەل-پەل كۆتۈرۈپ قوياتتى ياكى  ئۇنىڭغا ۋارقىرىغانغا زەربە بەرگەندەك قىياپەت بىلەن ئىككى قولىنى مەيدىسىگە قويۇپ تۇراتتى. "ئۇنىڭ ھەرىكەتلىرى خۇددى قېلىچۋازلارنىڭ ھەرىكىتىگە ئوخشاش بولۇپ، قارشى تەرەپكە قېلىچ ئۇرغاندەك ياكى ئۇرغان قېلىچىنى قايتۇرغاندەك ھەرىكەتلەرنى قىلاتتى. يەنە بەزىدە باۋۇرات سىمدا ماڭىدىغان ماھارەتلىك دارۋازدەك ئۆزىنى تەڭپوڭلۇقتا تۇتۇشقا تىرىشاتتى. يەنە بەزىدە ئۇنى ئۇستا بىر ئىسكىروپكىچىغىمۇ ئوخشاتقىم كېلىدۇ. ئۇنىڭ ئىسكىروپكا ئۈستىگە قويغان كامالچىسى مەڭگۈ تارتىپ تۈگۈتكىلى بولمايدىغاندەك نازۇك ئاۋاز چىقىرىپ، تىل بىلەن ئىپادىلەش مۇمكىن بولمايدىغان ماھارەت بىلەن ئاجايىپ مۇڭلۇق ئاۋاز چىقىرىۋاتقان مۇزىكا نوتىلىرىدەك پىكىرلىرىنى ئىپادىلەشكە تىرىشاتتى. … ئەمما دۈشمىنىگە قارشى شىددەت بىلەن
157
ھۇجۇمغا ئۆتكەن ۋاقتىدا، يەنى يەھۇدىيلار بىلەن قىزىللارغا قارشى ھۇجۇمغا ئۆتكىنىدە ئۇنىڭدىكى بۇ خىل نازۇك ھەرىكەتلەر پۈتۈنلەي غايىپ بولاتتى. … بىزنىڭ پىرىنسىپىمىز، ئەگەر سەن نېمىس بولۇشنى خالىمايدىكەنسەن، كاللاڭنى مىجىپ تاشلايمىز. چۇنكى بۇ بىر كۈرەش. كۈرەش قىلماي ھېچقانداق بىر غەلىبىنى قولغا كەلتۈرەلمەيمىز. بۇنداق بىر كۈرەشتە بىز ئىدىيىۋى كۈرەشنى ئاساس قىلىپ ھەرىكەت قىلىمىز. شۇنداقتىمۇ، ئەگەر زۆرۈر تېپىلسا مۇشتۇمدىن پايدىلىنىشتىنمۇ چېكىنمەيمىز."
خانفىستايىنگىل خۇددى ھۇشىنى يوقاتقان ئادەمدەك ھىتلېرنىڭ نۇتقى ئىچىگە كىرىپلا كەتكەن ئىدى. ئۇ ئۆزىگە كېلىپ ئەتىراپنى كۈزىتىشكە كىرىشىدۇ. ئۇ، ئەتراپتىكىلەرنىڭ بۇرۇنقى كۆزقاراشلىرى پۈتۈنلەي ئۆزگىرىپ كەتكەندەك ھېسسىياتقا كېلىپ قالىدۇ. بۇنىڭدىن تېخىمۇ بەك ھەيران قالىدۇ: "تېخى بىر سائەت ئاۋاللا ۋارقىراپ-جارقىرىشىپ ئۇنى ھەر تەرەپكە ئىتتىرىشىپ يۈرگەن بۇ كىشىلەر، بايىقى ۋارقىراپ تىللاپ يۈرگەنلەر بىردەمدىلا ئۈن-تۈنسىز ھاياجان ئىچىدە ھىتلېرنىڭ نۇتقىنى ئاڭلاپ ئولتۇرغانلىقىنى كۆردۈم. ھەتتا ئالدىدىكى پىۋا ئىستاكانىغا قول ئۇزارتىشنىمۇ ئۇنۇتقان ھالدا بىرىلىپ ئاڭلاپ ئولتۇراتتى. خۇددى ئۇلار ھىتلېرنىڭ نۇتقىنىڭ ھەر بىر سۆزىنى پىۋا بىلەن قوشۇپ ئىچىۋاتقاندەكلا كۆرۈنەتتى." "يېنىمدا ئولتۇرغان ياش بىر قىزمۇ ھىتلېردىن كۆزىنى ئۈزمەي تىكىلىپ ئولتۇراتتى. بۇ قىز خۇددى بىر سۆيگۈنىنىڭ قىزغىن مۇھەببەت سۆزلىرىنى ئاڭلاۋاتقاندەكلا قىلاتتى. ئۇ پۈتۈنلەي ئۆزىنى ئۇنۇتقان ئىدى. ھىتلېرنىڭ تەسۋىرلەپ بېرىۋاتقان كەلگۈسىدىكى ئۇلۇغ گېرمانىيە تەسۋىرى ئىچىگە كىرىپلا كەتكەن ئىدى."130 نۇتۇق يوقىرى پەللىگە كۆتۈرۈلگەن ۋاقتتا ئۇ نۇتقى بىلەن پۈتۈنلەشكەن بىر سىماغا ئايلانغان ئىدى. ئۇ تۇيۇقسىزلا نۇتقىنى ئاخىرلاشتۇرىدۇ. خەلق ئاممىسى ئۆزىنى يوقاتقان ھالدا ئورۇندۇق-ئۈستەللەرنى مۇشلىشىپ ئەسەبىلەرچە ۋارقىرىشىپ تەنتەنە قىلىشاتتى. ھىتلېرمۇ چارچاپ ھالىدىن كېتىپلا قالغان ئىدى. بۇ مەنزىرە خانفىستايىنگىلغا ئالدىدىكى بۇ مەنزىرە "ئۇلۇغ بىر سەنئەتچى پۈتۈن كۈچىنى سەرىپ قىلىپ ئورۇندىغان ئوركىستىردىن كېيىن ھالىدىن كېتىپ ئولتۇرۇپ قالغىنىدەك" بىر مەنزىرىنى ئەسلىتەتتى. ئۇنىڭ چاچلىرى، باش كۆزى چىلىق-چىلىق تەر ئىچىدە قالغان ئىدى. ھەتتا ئۇنىڭ كراخماللاپ قاتۇرىۋالغان ئاق ياقىلىرىمۇ تەردە يۇمشاپ سالپىيىپ قالغان ئىدى ("بىر قېتىملىق مۇھىم نۇتۇقنى تۈگەتكىنىمدىن كېيىن پۈتۈن بەدىنىم تەر ئىچىدە قېلىپ، ئېغىرلىقىممۇ 3~5 پونت ئازىيىپ كېتەتتى" دەيدۇ ھىتلېر).
خانفىستايىنگىل ھاياجان ئىچىدە سەھنە ئالدىغا كېلىدۇ. ھىتلېر ئۇ يەردە كۈلۈمسىرىگىنىچە ئىنتايىن كىچىكپېيىللىق بىلەن كىشىلەرنىڭ تەبىرىكلىرىنى قوبۇل قىلىدۇ. "كاپىتان ترۇمان شمىدت سىزگە چىن قەلبىدىن تەبىرىكلەيدىغانلىقىنى بىلدۈرۈشۈمنى ئېيتتى" دەيدۇ خانفىستايىنگىل. شمىدتد دېگەن بۇ ئىسىم ھىتلېرنى قىزىقتۇردى ئەتىمالىم، ھىتلېر دەرھال ئۇنىڭدىن نۇتقى ھەققىدە پىكىرىنى سورايدۇ. "شۇنداق، مەن سىزنىڭ دېگەنلىرىڭىزگە پۈتۈنلەي قوشۇلىمەن. ― دېدى خانفىستايىنگىل ھىتلېرنىڭ كۆڭلىگە تېگىدىغان بىرەر سۆز قىلىپ سالماسلىققا ئالاھىدە دىققەت قىلغان ھالدا، ― سىزنىڭ دېگەنلىرىڭىزگە مەن شەخسەن يۈزدە توقسەن بەش قوشۇلىمەن. ھە، قالغان بەش پىرسىنى، ئۇ توغرىلىق بىز كېيىن يەنە سۆزلىشەرمىز." ئۇنىڭ قوشۇلمايدىغىنى، تەبىئىيكى ھىتلېرنىڭ يەھۇدىيلارغا قارشى مەيدانى ئىدى.
"شۇنداق، قالغان ئۇ ئەرزىمەس بەش پىرسەنت ئۈچۈن ئىككىمىز جىدەللىشىپ يۈرمىسەك كېرەك؟" ― دېدى ھىتلېر مۇلايىملىق بىلەن. ئۇ بىر تەرەپتىن سۆزلىگەچ كىرلىشىپ پۇرلىشىپ كەتكەن قول ياغلىق بىلەن يۈزىدىكى تەرلىرىنى سۈرتەتتى. بۇ ھەرىكىتى بىلەن ئۇ تېخىمۇ كىچىك پېيىل ۋە دوستانە كۆرۈنەتتى. ئۇ گېلىنى قىرىپ بىر نەچچە قېتىم يۈتىلىۋالغاندىن كېيىن
158
قولىنى ئۇزاتتى. ئۇنىڭ قولى "ھەم قاتتىق ھەم قوپال" ئىدى. قول سىققاندا "خۇددى ئالدىنقى سەپتىكى ئەسكەرلەرگە ئوخشاش قولنى چىڭ سىقىپ كۆرۈشەتتى."
شۇ ئاخشىمى، خانفىستايىنگىلنىڭ كۆزىگە پەقەتلا ئۇيقۇ كەلمىدى. "شۇ كۈن ئاخشىمىقى ئۇنىڭ ماڭا قالدۇرغان تەسىراتى پەقەتلا خىيالىمدىن چىقمايدۇ. بارلىق مۇتەئەسسىپ سىياسىيونلار بىلەن ناتىقلار ئادەتتىكى ئاممىنىڭ قەلبىنى قولغا كەلتۈرشنى بىلمەيدۇ. مانا بۇ، ئۇلارنىڭ مەغلوب بولۇشىدىكى تۈپكى سەۋەب. ئەمما ئۆزلىگىدىن يېتىشىپ چىققان ھىتلېر كوممۇنىزمدىن باشقا مۇھىم نوقتىلارنى مۇۋەپپەقىيەت بىلەن خەلققە سۇنالايتتى. بۇ كىشىلەرنىڭ قوللاپ قۇۋەتلىشى دەل بىزنىڭ ئېھتىياجلىق بولىۋاتقان نەرسىمىز ئىدى." شۇندىن باشلاپ خانفىستايىنگىل ھىتلېرغا ياردەم قىلىشنى نىيەت قىلىدۇ.
كاپىتان شمىدت، بېرلىندا باشلىقىغا ميۇنخېن سەپىرى توغرىسىدا بىر پارچە دوكلاد سۇنىدۇ. 5-دېكابىر كۈنىسى، ئەلچىخانا كونسۇلى روبپونسېت مۇئاۋىن تاشقى ئىشلار مىنىستىرىغا بىر پارچە شەخسى دوكلات سۇنىدۇ. بۇ دوكلادتا، "باۋارىيە تەشكىلاتىنىڭ ئاساسىي ئالاھىلىكى ھەققىدە چىقارغان خۇلاسەم: قاچانلا بولمىسۇن چوقۇم ئېغىر پارچىلىنىش يۈز بېرىشى مۇمكىن. ئۇرۇش يىللىرى گېرمانىيە سېپىدا جەڭگە قاتناشقان ئاۋسترىيىلىك ياش ئون بېشى، يەنى بۇ كۈنلەردە فاشىزم ھەرىكىتى دېگەن بىر ھەرىكەت ― 'قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەر پارتىيىسى' گە رەھبەرلىك قىلىۋاتقان ھىتلېر، مۇسسولىن ماڭغانغا ئوخشاش بىر يولدا مەزمۇت قەدەملەر بىلەن غەلىبىلىك ئالغا ئىلگىرلىمەكتە. ئىلگىرى بۇ يەرگە ئىۋەرتىلگەن مەخسۇس خىزمەتچىمىزدىن بىرسىنىڭ بەرگەن دوكلاتىدىن قارىغاندا، ئادولف ھىتلېر ئالاھىدە قابىلىيەتلىك بىر ناتىق بولۇپ، ئۇنىڭ ئەخلاقى سەۋىيىسى ئۇنچە بەك يوقىرى بولمىغاندەك قىلغان بىلەن، ھەقىقەتەنمۇ ئۇلۇغ بىر داھىي بولۇشقا لايىق ئادەم ئىكەن. خۇددى مۇسسولىننىڭ قىلغانلىرىدەك بۇ ئادەممۇ سانائەتچىلەرنىڭ زور دەرىجىدە ماددى ياردىمىگە ئېرىشىپ كېلىۋاتقان بولسىمۇ، ئۇنىڭ ھەرىكىتى بەكلا ئېغىر قەدەملەر بىلەن ئىلگىرلىمەكتە ئىكەن. بۇ ئادەم ئۇ يەرگە بارغان بىزنىڭ بىر ھەربى مەسلىھەتچى ياردەمچىسى بولغان ترومىن شمىدتقا 'بىز كىلەر ئايدىن باشلاپ، بەلكىم بۇ ئىككى ئاي ئىچىدە كەڭ كۆلەملىك بىر ھەرىكەت قوزغايمىز' دەپ ئېيتقان. شۇڭا ھىتلېر بۇ ئىش ئۈچۈن پۇل ۋە قۇرال يىغىش ئىشىغا كىرىشكەن، ئۇنىڭ ئىشلىرى بەكلا ئوڭۇشلۇق كېتىۋاتماقتا."
ئۇ كۈنلەردە باشقا ئىشلار بىلەن ئالدىراش بولۇپ كەتكەن ئا ق ش ھۆكۈمەت كابىنتىدا،131 بۇ دوكلات ئېنىق بىر تەسىر پەيدا قىلالمىغاچقا بىر چەتكە تاشلاپ قويۇلىدۇ. ئەمما، گېرمانىيىدىكى مىللەتچى سوتسىئالىزم نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسى ئەزالىرى بىلەن ئېس-ئاچىلارنىڭ كۆپىيىپ بېرىشى كىشىلەرنىڭ كۈچلۈك دىققەىتىنى قوزغايدۇ. دېكابىر ئوتتۇرلىرىدا، باۋارىيە شىتاتى ئىچكى ئىشلار مىنىستىرلىكى كىشىنى قورقاتقىدەك بىر دوكلاد تەييارلايدۇ. بۇ دوكلاتتا، ھىتلېر يىتەكچىلىك قىلىۋاتقان بۇ ھەرىكەت، "شۆبىھسىزكى، كەلگۈسىدە ھۆكۈمەتكە تەھدىت بولۇپ قالىدىغانلىقى مۇقەررەر. ھەتتا بۈگۈنكى ھۆكۈمەت شەكلىگە تەھدىت بولۇپلا قالماي، پۈتكۈل سىياسىي تۈزۈملەرگىمۇ تەھدىت بولىدىغاندەك كۆرۈنمەكتە. چۇنكى ئۇلار يەھۇدىيلارنىڭ، سوتسىئال دېموكرات پارتىيىسىنىڭ ۋە شۇنىڭدەك بانكىرلارنىڭ جىنايىتى ھەققىدىكى قاراشلىرى ئاساسىدىكى ھەرىكەتلىرى ئەمەلگە ئاشقىدەكلا بولىدىكەن، كەڭ كۆلەملىك قان تۆكۈلۈش ۋە قالايماقانچىلىق يۈز بېرىشى مۇقەررەر" دەپ كۆرسىتىلگەن.
تەخمىنەن يەنە شۇ ۋاقىتلاردا، ئىمپېرىيىنىڭ يېڭى باش مىنىستىر ۋەزىرى ۋىلھېلم كۇنومۇ شۇنىڭغا ئوخشاش جىددى دوكلادتىن بىرنى تاپشۇرۇپ ئالىدۇ. ھەيران قالارلىق يېرى، بۇ دوكلاد بولغارىيىنىڭ ميۇنخېندا تۇرۇشلۇق كونسۇلى قولىدىن
159
چىققان بولۇپ، بۇ دوكلاد بولغارىيە كونسۇلى بىلەن ھىتلېر ئوتتۇرىسىدا ئۆتكۈزۈلگەن ئاشكارە سۆھبەت ئاساسىدا يېزىلغان ئىدى. بۇ سۆھبەت جەريانىدا ھىتلېر، گېرمانىيە پارلامېنت ھۆكۈمىتى ئۇزۇنغا قالماي گۇمران بولىدۇ؛ چۇنكى، پارلامېت يېتەكچىلىكى خەلق ئاممىسىنىڭ ھىمايىسىگە ئېرىشەلمەي كەلمەكتە. ئوڭچى ياكى سولچىلارنىڭ دېكتاتورلىقىدىن ساقلىنىش مۇمكىن ئەمەس. گەرچە شىمالى گېرمانىيە چوڭ شەھەرلىرى ئاساسەن سولچىلار تېزگىنى ئاستىدا تۇرغاندەك قىلسىمۇ، نېمىس مىللەتچى سوتسىئالىزم ئىشچىلار پارتىيىسىگە ھەپتىسىگە مىڭلارچە كىشى ئەزا بولۇپ تىزىملاتماقتا بولۇپ، پارتىيىمىز باۋارىيىدە چوقۇم غەلىبە قىلىدۇ؛ شۇنىڭدەك، ميۇنخېندىكى مەخپى ساقچىلار ئارىسىدا 75 پىرسەنت ئادەم ئىشچىلار پارتىيىسىگە ئەزا بولغان، بۇ شەھەردىكى ئادەتتىكى ساقچىلار ئىچىدە تۇتقان نىسبەت بۇنىڭدىنمۇ يوقىرىلىقىنى ئېيتىدۇ. ھىتلېرنىڭ پەرىزىچە، بولشېۋىكلار شىمالى گېرمانىيىدە تېزگىننى قولىغا ئېلىۋېلىشى مۇمكىن. بۇ مىللەتنى قۇتۇلدۇرۇپ قېلىش ئۈچۈن باۋارىيىدە چوقۇم بىر ئىنقىلابقا قارشى ھەرىكەت تەشكىل قىلىنىشى زۆرۈر ھالغا كەلدى. شۇ سەۋەپتىن، ئۇلار باۋۇراتتەك ئىرادىلىك بىر مۇستەبىتكە، يەنى "زۆرۈر تېپىلغىنىدا قان ۋە جەسەتلەر قاپلاپ كەتكەن دالادا ئالغا ئىلگىرلەشكە ھەر دائىم تەييار تۇرالايدىغان" بىر ئادەمگە مۇھتاج ئىكەن.
كەلگۈسى ۋەزىيەت ھەققىدە ئوتتۇرىغا قويۇلغان بۇ تۈر كىشىنى ئۈمىدسىزلەندۈرىدىغان پەرەز، بولۇپمۇ ئۇنىڭ پەرىزى ھېسابلانغان بولشېۋىكچىلىكنى تارمار كەلتۈرۈپ، فرانسىيىنىڭ رۇر رايونىنى ئىشغال قىلىش پىلانىغا قارشى تۇرۇشى، باۋارىيىلىك مۇتلەق كۆپ قىسىم ۋەتەنپەرۋەر مىللەتچىلەرنىڭ قىزغىن ئالقىشىغا ئېرىشىدىغانلىقى ئېنىق. چۇنكى ئۇلار "قىزىللار ھۈكمىرانلىقى" دەۋرىدىكى قورقۇنۇچلۇق كۈنلەرنىڭ تەمىنى تېتىپ باققان بولغاچقا، رەھىمسىزلەرچە ھەرىكەت قىلىشقا ھەر دائىم تەييار تۇرىدىغان، "سولچىل دوگماتىزم" نى تەرغىپ قىلىدىغان ھەرقانداق قاراشلارغا قارشى تۇرىدىغان كىشىلەر ھېسابلىناتتى.

3
1923-يىلىنىڭ باشلىرىدا، ئەنگلىيە بىلەن فرانسىيە "ئۇرۇش چىقىمىنى تۆلىتىش كومىتىتى" ئىچدە تالاش-تارتىش چىقىپ، ئەنگلىيە ۋەكىللىرى بۇ كومىتىتتىن چېكىنىپ چىقىدۇ. بۇ ھادىسە، فرانسىيىگە ئۇرۇش چىقىمىنى تۆلىتىش مەسىلىسىنى قۇراللىق كۈچكە تايىنىپ ھەل قىلىش پۇرسىتىنى بېرىدۇ. 11-يانۋاردا، فرانسىيە بىلەن بېلگىيە قوشۇنلىرى گېرمانىيە مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىدى دېگەننى باھانە قىلىپ رۇر رايونىغا بېسىپ كىرىدۇ. بۇ ھەرىكەت گېرمانىيە بويىچە مىللەتچىلىك روھىنىڭ قوزغىلىشىنىلا پەيدا قىلىپ قالماي، ماركنىڭ پاخاللىشىشىنىمۇ تېزلىتىۋېتىدۇ. ئىككى ھەپتىگە قالماي ماركنىڭ ئامېرىكا دوللىرىغا نىسبىتى 6750:1 دىن 50000:1 گە كۆتۈرۈلىپ كېتىدۇ (1918-يىلى "ئۇرۇش توختۇتۇش كېلىشىمى ئىمزالانغان كۈنى" دىكى نىسبىتى 7.45:1 ئىدى). ۋېيمار ھۆكۈمىتى “كاپالەت كومىتېتى" نىڭ بىر قېتىملىق بېرلىن سەپىرىنىڭ پويىز بىلىتى ئۈچۈنلا "نەچچە يەشىك 20 ماركلىق قەغەز پۇلنى 7 نەپەر ئىشخانا خادىمىغا كۆتەرتىپ پويىز ئىستانسىسىغا ئاپارغان."132 مانا ئەندى بۇنچىلىك بىلەت پۇلىنى كۆتۈزۈشكە 49 كىشىلىك ھاممال لازىم ئىدى.
رۇر رايونىنىڭ ئىشغال قىلىنىشى، مال باھاسىنىڭ ئۆرلەپ كېتىشى ھەمدە ئىشسىزلىقنىڭ كۆپىيىپ كېتىشى مىللەتچىلىكنىڭ ئاساسىنى كېڭەيتىپ بېرىپلا قالماي، ھىتلېر ئۈچۈنمۇ نۇرغۇنلىغان ئەگەشكۈچى كۆپەيتىپ بېرىدۇ. ھىتلېر "سوتسىئالىزمچىلار كۆپ سانلىقى" نىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان باشقا پارتىيە-گۇرۇھلار بىلەن ھەمكارلىق ئورنىتىشنى خىيالىغىمۇ
160
كەلتۈرمەي، ئۆز ئالدىغا نارازىلىق مىتىنگى تەشكىللەشكە كىرىشىدۇ، ئۇ يەنە 27-يانۋار كۈنى، يەنى نېمىس مىللىي سوتسىئالىزم ئىشچىلار پارتىيىسىنىڭ تۇنجى قۇرۇلغان كۈنىنى خاتىرلەش ئۈچۈنلا 7 قېتىم ئاممىۋى مىتىنگ ئۇيۇشتۇرىدۇ.
گەرچە باۋارىيە ساقچى باشلىقى بۇ تۈردىكى مىتىنگلەر چەكلىمىگە ئۇچرايدىغانلىقىنى بۇرۇنلا ئۇقتۇرۇش قىلغان بولسىمۇ، ھىتلېر ئەسلا قورقۇپ قالمايدۇ. ھىتلېر "ئەگەر ساقچى دائىرىلىرى ئوق چىقارماقچى بولسا، مەرھەمەت، ئوق چىقارسۇن، مەن ھەر زامان ئەڭ ئالدىدا ئولتۇرۇپ بېرىمەن!" دەپ ۋارقىراپ كېتىدۇ. ھىتلېر راستىنلا دېگىنىنى قىلىدۇ. مىتىنگ كۈنى كەلگىنىدە، ھىتلېر ماشىنىسىغا ئولتۇرۇپ بۇ مىتىنگ مەيدانىدىن يەنە بىر مىتىنگ مەيدانىغا چېپىپلا يۈردى. "مەيلى ئۇرۇش مەزگىللىرىدە ياكى ئىنقىلاب مەزگىللىرىدە بولسۇن، مەن بۇنچە غەزەپلەنگەن خەلق ئاممىسىنى پەقەتلا كۆرۈپ باقمىغان ئىكەنمەن" دەيدۇ ھىتلېر. ئىلگىرى، لوۋېنبراخاۋس پىۋىخانىسىدىكى مىتىڭكە قاتناشقان تارىخشۇناس كارل ئالېكساندېر ۋون مۈللېر ئەسلەپ مۇنداق دەيدۇ: ھىتلېر چوڭ قەدەملەر بىلەن ئوتتۇر يولدىن مېڭىپ ئۆتكىنىدە پۈتكۈل يىغىن مەيدانىدىكىلەر ئورۇنلىرىدىن تۇرۇپ "خايل، ياشىسۇن!" دەپ قاتتىق توۋلاشتى. "ئۇ يېنىمىزدىن ئۆتكىنىدە، مەن ئۇنىڭغا بەكلا يېقىن بىر يەردە تۇراتتىم. ئۇنىڭ كۆرۈنىشى مەن بۇرۇن ئۇنى ياتىقىدا كۆرگەن ۋاقتىمدىكى ھىتلېرغا پەقەتلا ئوخشىمايتتى. ئۇنىڭ ساغرىپ كەتكەن چىرايىدا قەلبىنىڭ ئۆركەشلەپ تۇرغانلىقى بىلىنىپ تۇراتتى. ئۇ كېتىۋېتىپ خۇددى بوي سۇندۇرۇشقا تېگىشلىك بىرەر دۈشمەن ئاختۇرىۋاتقاندەك ئەتىراپنى كۈزىتىپ ماڭاتتى. ئەجىبا، ئۇنىڭدىكى بۇ تۈر پەۋقۇلئاددە كۈچنى مۇشۇ خەلق بەرگەنمىدۇ؟ ياكى بولمىسا بۇ كۈچ ئۇنىڭ ۋۇجۇدىدىن خەلق ئاممىسىغا ئۆتكەنمۇ؟ مەن دەرھال 'شەپقەتسىز ئىرادىنىڭ ئەسەبىيلىكى، ئەمما ھېستىرىيىلەرچە رومانتىكلىق' دەپ يېزىپ قويدۇم."
ئەتىسى، ئۇلار يەنە بىر قېتىم ساقچىلارنىڭ چەكلەش بويرىقىنى بىر چەتكە قايرىپ قويۇپ، 6 مىڭ كىشىلىك ئېس-ئاچىلار قوشۇنى بىلەن بايراق كۆتۈرۈشكىنىچە مارسفېلدقا يېتىپ كېلىدۇ. ئېس-ئاچىلار قارلىق مەيداندا سوغۇقتىن غالىلداپ تىتىرىشەتتى. بەزىلىرى بېشىغا كۆك رەڭلىك چاڭقى تېيىلىش پوسمىسى كېيىۋالغان، ئۇچىسىغا قوڭۇر رەڭلىك كاژانكا كېيىشكەن، پۇتىغا كۆجەي باغلىغان بولۇپ، قالغانلار كاستيۇملۇق ئىدى. ئۇلار كۆتۈرىۋالغان بايراقلارمۇ رەڭگارەڭ بولۇپ، كرىست بەلگىلىرىنىڭ چوڭ-كىچىكلىكىمۇ بىر-بىرسىگە ئوخشىمايتتى. بۇ كىشىلەرنىڭ كېيىم-كىچەكلىرى ھەر تۈرلۈك بولسىمۇ، "دىققەت!" دەپ كوماندا بېرىلىشى بىلەن تەڭ، خۇددى گېرمانىيە پادىشاسىنىڭ پارات قوشۇنلىرىغىلا ئوخشاش ئۇلارنىڭ ھەممىسى ياغاچتەك تىك تۇرۇپ قېتىپ قالىدۇ. گەرچە ساقچىلار قالايماقانلىق تېرىغۇچىلار ئۈچۈن تەييارلىقىنى پۇختا قىلغان بولسىمۇ، مەيداندا ھېچ قانداق تەرتىپسىزلىك ئەھۋالى كۆرۈلمەيدۇ. ئەسلىدە بۇ ئىككى كۈن جەريانىدا مىتىنگ مەيدانلىرى ھەقىقەتەنمۇ كىشىنى چۆچۈتەتتى. يەنى ھېچقانداق بىر ئۇرۇش-جىدەل چىقمىغان، ئاشكارە توپىلاڭمۇ كۆتۈرۈلمىگەن بولىشىغا قارىماي بۇ نارازىلىق مىتىنگلىرىنىڭ كۆرسەتكەن تەسىرى ھەقىقەتەنمۇ چوڭ ئىدى. ھىتلېرنىڭ ساقچى دائىرىلىرىنى كۆزگە ئىلماي تۇرىۋالغانلىقى، نۇرغۇنلىغان بىتەرەپ مەيداندا تۇرىۋاتقان پارتىيە-تەشكىلات يىتەكچىلەرنىمۇ ئۇنىڭغا مايىللاشتۇرىۋەتكەن ئىدى. شۇنىڭدەك ميۇنخېن ئۇنىۋېلشىتېتىنىڭ ستۇدېنتلىرىنى تېخىمۇ ھاياجانلاندۇرىۋەتكەن ئىدى. ئەڭ مۇھىمى، باۋارىيە ھۆكۈمىتىنىڭ ئىناۋىتى يەر بىلەن يەكسان قىلىۋېتىلىپ، ھۈكۈمەت دائىرىلىرى بىلەن تۇنجى قېتىملىق قاتتىق تىركىشىشتە غالىپ كەلگەن تەرەپ يەنىلا ھىتلېر بولغان ئىدى.
"ئۇ ھەقىقەتەنمۇ خاسىيەتلىك بىرسى ئىدى. ― دەيدۇ بىر قانچە كۈن ئۆتكەندە ھىتلېرنىڭ مىتىنگىگە قاتناشقان ئامېرىكىلىق مۇخبىر لۇدۋېل دېننىي بەرگەن خەۋىرىدە، ― ئۇنىڭ نۇتقى ئاددى ئەمما كۈچلۈۈك ئىدى. ئۇ مۇشتۇمىنى چىڭ
161
تۈگكىنىچە ھېلى تۈگۈپ ھېلى ئېچىپ تىنماي قول شىلتىيتتى. ئۇ مېنىڭ بىلەن سۆھبەتلەشكەن قىسقىغىنە ۋاقىت ئىچىدە ئۆزىنىڭ بەكلا نورىمالسىز بىرسى ئىكەنلىكىنى كۆرسەتكەن ئىدى؛ ئۇنىڭ غەلىتە بىر جۈپ كۆزى، بىنورىمال شىلتىپ تۇرىدىغان ئىككى قولى، غەلىتە بىر شەكىلدە باش چايقاشلىرى ھەقىقەتەنمۇ نورىمالسىز قىلىقلار ئىدى." ئۇنىڭ شەخسى تۇرمۇشى ھەقىقەتەنمۇ نورىمال ئەمەس ئىدى. ئۇ يەنىلا شۇ بۇرۇنقى تيېرش كوچىسىدىكى بىنانىڭ قاراڭغۇ ئۆيىدە تۇراتتى. ئۇنىڭ تۇرغان ئۆيى سەل چوڭ كېلىپ قالغاندەك قىلسىمۇ، بۇرۇنقىدەك ئۇنداق سوغۇق ئەمەس، ئەمما ئۆي سايمانلىرى يەنە شۇ بۇرۇنقى ئۆيىدىكىدەك بەكلا ئاز ئىدى.133 بۇ ئۆيىنىڭ كەڭلىكى بەك بولۇپ كەتسە ئون فودلا بولۇپ، ئىگىز باشلىق كارىۋىتى، بۇ ئۆينىڭ بىردىن-بىر تار دېرىزىسىمۇ بار ئىدى. يەردە ئەرزان باھالىق كونا كىلىيونكا سېلىنغان؛ كارىۋىتىنىڭ ئۇدۇلىدا ئاددى بىر كىتاب ئىشكاۋى تامغا يۈلەگلىك ئىدى. تاملار ھەر تۈرلۈك رەسىملەر، گېزىت رەسىملىرى بىلەن قاپلانغان؛ كىتاب ئىشكاۋىنىڭ ئۈستىگە ھەر تۈرلۈك كىتابلار دۆۋىلەنگەن بولۇپ، دۇنيا ئۇرۇشى تەسۋىرلەنگەن كىتابلار، گېرمانىيە تارىخى توغرىلىق كىتابلار، شۇنىڭدەك يەنە رەسىملىك ئانسىكلوپىيىدىن بىرىمۇ كۆزگە چېلىقاتتى. ئۇندىن باشقا يەنە كلاۋسېۋىتز يازغان ئىمپېراتور فرېدېرىخ قىسقىچە تەرجىمىھالى، خوۋستون ستېۋارت چامبېرلايننىڭ «ۋاگنېر تەرجىمىھالى»، سۋېن خېدىننىڭ «ئەسلىمىلەر» كىتابى، بىر قانچە پارچە قەھرىمانلار رىۋايىتى، ۋون ۋارتېنبۇرگنىڭ «دۇنيا تارىخى»، «يەر شەكلى خەرىتىسى» دېگەندەكلەر بار ئىدى. خانفىستايىنگىلنىڭ دېيىشىچە ئىشكاپنىڭ ئاستىنقى قەۋەتىدىكىلەر پۈتۈنلەي رومان بولۇپ، ئارىسىدا ئېدۋارد فۇچس (ئۇ بىر يەھۇدىي) يازغان يېرىم سېرىق ھىكايىلار كىتابى، ھەمدە يەنە بىر پارچە «شەھۋانە سەنئەت تارىخى» دېگەن كىتابمۇ بار ئىكەن.
ھىتلېر ئولتۇرغان ئۆينىڭ غوجايىنى رېيچېرت خانىمنىڭ دېيىشىچە، بۇ ئىجارىچىسىنىڭ ئۆيى ھەددىدىن ئارتۇق جىمجىت ئىكەنمىش. "بەزى ۋاقىتلاردا، نەچچە ھەپتىلەپ قاپىقىنى تۈرۈپ ماڭا گەپمۇ قىلماي ئۆتۈپ كېتەتتى. ھەتتا بەزىدە مەن بۇ دۇنيادا يوقتەك چىرايىمغا قاراپمۇ قويماي ئۆتۈپ كېتەتتى. … گەرچە ئۇ ئۆي ئىجارىسىنى ئۆز ۋاقتىدا ياكى ئالدىن تۆلەپ تۇرغاندەك قىلسىمۇ، ئۇ بەرىبىر كەمكۈستىسىز بىر بوسىمىيىلىك ئىدى." شۇنداق بولىشىغا قارىماي ئۇ بەرىبىر ياخشى بىرسى بولغاچقا، ئۆي غوجايىنى ئۇنىڭ بۇنچىلىك ئەيىپلىرىنى توغرا چۈشىنىپ كەچۈرىۋېتىش بىلەن بىرگە، كورىدوردا قويۇلغان رويالدىن پايدىلىنىشقىمۇ يول قويغان. ھىتلېرنىڭ تۇرمۇشى بەكلا ئاددى بولۇپ، ئادەتتە 'ۋولف' (بۆرى) ئىسىملىك يۇغان بىر بۆرى ئىتى ئۇنىڭ كەينىدە ئەگىشىپلا يۈرەتتى. ئۇ، ئۇرۇش مەزگىلىدە "تۈلكىچاق" بىلەن يېقىن مۇناسىۋەتتە بولغىنىدىن بۇيان، ئىتنىڭ سادىقلىقىغا ئامىراق بولۇپ قالغان ئىدى. ھىتلېرنىڭ ئىتلارنى بۇنچە ياخشى كۆرىشى ھەقىقەتەنمۇ پەۋقۇلئاددە بىر ئەھۋال ئىدى. "بەزى ئىتلار بەكلا دۆت كېلىدۇ. ئەمما ئەقىللىقلىرىمۇ كىشىنى قىزغاندۇرىدۇ" دەيدۇ. بۇنداق قاراڭغۇلۇق بىر ئۆيدە تۇرىۋاتقان ئادولف، ئاپىسىنى ۋە ئۇنىڭ ئازاپلىنىپ پاجىئەلىك ئۆلۈپ كېتىشىنىمۇ كۆز ئالدىغا كەلتۈرىشى مۇمكىن. ئەنە شۇ ۋاقىتلاردا ئادولف «ئاپامنى ئەسلەيمەن!» دېگەن بىر شىئېر يېزىپ چىققان ئىدى. بۇ شىئېر ئىشتىن سىرتقى قىزىققۇچىغا خاس پۇراقلار كېلىپ تۇرغان بىر شىئېر بولغاندەك قىلغىنى بىلەن، يەنىلا ئىنتايىن باي مەنىلەرگە ئىگە بىر شىئېر ھېسابلىناتتى:
ئاپا ياشىنىپ قالدى، دېمەك، مەنمۇ كىچىك ئەمەسمەن دېگەن گەپ.
كىچىگىڭدە ئويناپ-ئەكىلەپ يۈردۇڭ، ئەندى ئېغىر مەسئولىيەت ئاستىداسەن.
ئاپاڭنىڭ سەمىمى سادىق مىھرىبان قاراشلىرى، كۈنسايىن خۇنۇكلىشىپ بارىدۇ.
پۇت-قوللىرى تېلىپ، ئۆزىنى ئارانلا كۆتۈرۈپ يۈرگىنىدە ― قوللىرىڭنى ئۇزات ئاپاڭغا،
باشلىرىنى سىلا، كۆڭلىنى ئال.
162
قايغۇلۇق كۈنلىرىڭ يېقىنلاشتى، ئاخىرقى قەدەملىرىگە ھەمرا بول.
سورىغىنىغا جاۋاب بەر، يەنە سورىسا يەنە جاۋاب بەر! قايتا-قايتا جاۋاب بەر ھەرگىز جاۋابسىز قويما.
ھەرگىز تىرىكمە، مۇلايىم بول، سىلىق بول! ئاڭلىيالمىسا، ئۇقالمىسا، قايتىلاپ چۈشەندۈر، زىرىكمە.
يامان كۈنلەر بوسوغۇڭدا، ئۇنىڭ يوقىدا، ئاۋازىغىمۇ زار بولىسەن!134
ھىتلېر، ياش ۋاقىتلىرىدا كىشىلەرگە ئارىلاشماي يالغۇزلۇقنى خالايدىغان بىرسى ئىكەنلىكىنى، ئەمما ئۇرۇشتىن كېيىن بۇنداق يالغۇزلۇققا ھەرگىزمۇ بەرداشلىق بېرەلمەيدىغان بولۇپ ئۆزگەرگەنلىكىنى ئېتىراپ قىلاتتى. گەرچە ئۇ بۇ قاراڭغۇ ئۆيىدە خۇددى تۈرمىدە ياشىغاندەك يالغۇز ياشىسىمۇ، ميۇنخېندىكى ئەرزان ئاشخانىلاردا، سالونلاردا، قەھۋىخانىلاردا ۋە قاۋاقلاردا پۈتۈنلەي باشقىچە ياشايتتى. ئادولف، ۋېيچارد قەھۋىخانا (خەلق تىياتىرخانىسىنىڭ يېنىدىكى ئاشخانا)، كارلتون چايخانىسى (بريېننېر كوچىسىدا يوقىرى تەبىقە كىشىلىرى يىغىلىدىغان جاي) ۋە خېك رېستۇرانت (گالېريېن كوچىسىدا) قاتارلىق جايلارنىڭ دائىملىق خېرىدارلىرىدىن ئىدى. ئۇ پات-پات دېگىدەك خېك رېستۇرانتىغا كىرىۋېلىپ تېنىچ بىر بۇلۇڭنى تېپىپ سائەتلەرچە ئولتۇرۇپ كېتەتتى. ھىتلېر ئەتراپتىكى مۇھىتنى ئەنە شۇنداق يەرلەردە كۈزىتىپ يۈرەتتى.
ئۇ، ھەر دۈشەنبە كۈنى نېيۇمايېر رېستۇرانتىدا يېقىن سىرداشلىرى بىلەن ئۇچرىشىپ تۇراتتى. بۇ يەر كونا پاسوندىكى بىر قەھۋىخانا بولۇپ، پېتېر مەيدانىدىكى بىر كوچا دوخمۇشىغا جايلاشقان ۋىكتۋاليېن بازىرىنىڭ يېنىدا بىر يەر ئىدى. بۇ رېستۇرانت ئۇزۇن بىر كارىدور شەكلىدىكى ئاشخانا بولۇپ، تاملىرى تاختايلىق، ئورۇندۇقلىرى باۋۇرغا مىخلىۋېتىلگەن ئىدى. بۇ يەردە دائىملىق خېرىدارلار ئۈچۈن ساقلاپ قويۇلىدىغان ئورۇندا ئادولف ھىتلېر ئۆزىنىڭ ئەڭ يېڭى ئويلىرىنى مورتلىرىغا سۆزلەپ بېرەتتى (ئاڭلىغۇچىلىرىنىڭ كۆپۈنچىسى ئوتتۇرا ياشلىق ئاياللاردىن تەشكىل تاپاتتى)، ئۇلارنىڭ پىكىرىنى ئالاتتى. يەنە شۇ يەردە ئۇلار بىر تەرەپتىن ئەرزان پۇللۇق كەچلىك تاماقلارنى بويرۇتقاچ (بەزىلىرىنى ئۇلار يېنىدا بىرگە ئالغاچ كەلگەن بولاتتى)، سۆزلىشىپ، چاخچاقلاشقاچ ئولتۇرۇپ غىزالىناتتى.
قالغان ئاخشاملىرى، ئادولف، فرانز جوزېف كوچىسىدا تۇرىدىغان ديېترىخ ئېكارتنىڭ ئۆيىدە ۋاقتىنى ئۆتكۈزەتتى. "ئۇنىڭ ئائىلىسىدىكىلەر بىلەن ھەقىقەتەنمۇ ئىناق ئۆتەتتى. قاراڭلار، ئۇ كىچىك قىز ئاننانى ئەكىلىتىشلىرىگە!" بۇ قىزىنىڭ ئەسلى ئىسمى ئاننېرل بولۇپ، ئۇنىڭ ئۆي غوجايىنى ئىدى. ئېكارت ئايالى بىلەن ئايرىم ئۆيدە تۇرىدىغان بولغىنىدىن كېيىن، ئاننېرل بىلەن بىرگە ياشىماقتا ئىدى. ياردەمچىسى بولغان خانفىستايىنگىل بەلكىم بۇ كۈنلەردە ھىتلېر بىلەن ئەڭ كۆپ بىرگە ئۆتىدىغان ئادەم ھېسابلانسا كېرەك. ئۇمۇ پات-پاتلا ھىتلېرنى ۋىللىئام بايارد خالې (بۇ كىشى پرىزدېنت ۋىلسوننىڭ پرىنسېتون ئۇنىۋېلشىتېتىدا بىر سىنىپتا ئوقىغان ساۋاغدىشى بولۇپ، خېئارست گېزىتخانىسىنىڭ ياۋروپادا تۇرۇشلۇق ئەڭ مۇھىم مۇخبېرى) ۋە ۋىلخېلم فۇنك (ئۇنىڭ سالونى نۇرغۇنلىغان مىللەتچى باي سودىگەرلەرنى ئۆزىگە جەلىپ قىلىپ تۇراتتى) دېگەندەك مۇھىم كىشىلەر بىلەن تونۇشتۇرۇپ قوياتتى. ئادولف، دائىم دېگىدەك خانفىستايىنگىل بىلەن بىرگە ئېلسا برۇكمان خانىم ئۇيۇشتۇرغان كەچلىك زىياپەتلىرىگە قاتنىشىپ تۇراتتى. بۇ ئايال ۋېنگرىيىدىكى ئاق سۈڭەك بىر ئائىلىنىڭ قىزى بولۇپ، نەشرىياتچى بىرسى بىلەن توي قىلغان ئىدى. بۇ ئايال ھىتلېر دېگەن بۇ ئادەمنىڭ سىياسى ساھەلەردىكى جەلىپ قىلىش كۈچىدىن بەكلا تەسىرلىنەتتى. ئۇنىڭ تۇرمۇش سەۋىيىسى ھىتلېرنى ھەيرانۇ-ھەس قالدۇراتتى.
خانفىستايىنگىل ئۇنى بېچستېيىننىڭ تۇرىۋاتقان يېرىگە باشلاپ بارغىنىدا (ميۇنخېندىكى بىر مېھمانخانىدا تۇراتتى) ھىتلېر ياردەمچىسىگە: كىيىۋالغان شۇ كۆك چاپىنىمغا قاراپ بەكلا نومۇس قىلىپ كەتتىم، بېچستېيىن ئەپەندى كەچلىك كىيىم

163
كىيىۋالغان بولۇپ، ئۇنىڭ خىزمەتچىلىرىنىڭ ھەممىسىلا كاستوم-بۇرۇلكا كىيىپ يۈرىشىدىكەن، كەچلىك زىياپەتكىچە بولغان ئارىلىقتا ساپلا شامپان ئىچىشىدىكەن، دەيدۇ. "سەن تېخى ئۇنىڭ مونچىسىنى كۆرمىدىڭ، مونچا سۇيىنىڭ ئىسسىقلىقىمۇ ئاپتوماتتىك تەڭشىلىدۇ."
خانفىستايىنگىل، تيېرش كوچىسىدىكى ھىتلېرنىڭ كىچىك ھۇجرىسىنىڭ دائىملىق مىھمانلىرىدىن بىرى بولۇپ قالغان ئىدى. بىر كۈنى، ھىتلېر ئۇنى كارىدورغا چىقىپ (ئۇ يەردە بىر رويال قويۇلغان ئىدى) بىرەر نەرسە چېلىپ بەرسەڭ، ئازىراق ھۇزۇرلىنىۋالاي دەپ تەلەپ قىلىدۇ. خانفىستايىنگىل بۇ كونىراپ تۆكۈلۈپ تۇرىدىغان رويال شۇنچە كۆپ پەدە قاچۇرۇپ تۇرغىنىغا قارىماي، يەنىلا بىر ئاماللارنى قىلىپ باخنىڭ پارچىلىرىدىن بىرنى ئورۇنداپ بېرىدۇ. ھىتلېر مۇزىكا ئاڭلىغاچ تىنماي باش لىڭشىتىپ تۇراتتى. ئەمما ئۇنىڭ كۆڭلى باشقا يەردە ئىكەنلىكى ئېنىق. خانفىستايىنگىل پەدە يۆتكەپ «شائىرلار كېچىلىكى» نىڭ باش مۇزىكىنى چېلىشقا كىرىشىدۇ. ئۇ بىر تەرەپتىن چالغاچ، يەنە بىر تەرەپتىن بۇ كونىراپ  ئەبجىغى چىقىپ كەتكەن رويالنىڭ پەدىلىرى بەكىرەك بېسىۋەتسەم تۆكۈلۈپ يۈرمىسۇن دەپ ئېھتىيات قىلاتتى. ئۇ پەدىلەرنى باسقاچ "خۇددى لىسزىتيانغا ئوخشاش كۆرۈنۈشكە تىرىشىپ ئالاھىدە رومانتىك قىياپەتتە" چېلىشقا كىرىشىدۇ. ھىتلېر مۇزىكىدىن رەسمى ھاياجانلىنىشقا باشلاپ، تار كارىدوردا ئالدى-كەينىگە مېڭىپ كېتىدۇ. ھەتتا قوللىرىنى ھەرىكەتكە كەلتۈرۈپ خۇددى بىر ئوركىستېر ئۆمۈكىگە رىژىسسورلۇق قىلىۋاتقاندەك ھەرىكەتلەرنى قىلىشقا باشلايدۇ. "بۇ مۇزىكا ئۇنىڭ روھىنى ئۇيغۇتىۋەتتى. مەن چېلىپ پۈتتۈرگىنىمدە ئۇ رەسمى ھاياجان ئىچىدە قېلىپ، بايىتىنقى غەم-ئەندىشىلىرىدىن ئەسەرمۇ قالمىغان ئىدى."135
خانفىستايىنگىل، ھىتلېرنىڭ «شائىرلار كېچىلىكى» نى سۇدەك يادقا بىلىدىغانلىقىنى، "غەلىتە بىر ئاۋازدا ئىسقىرتىپ مۇزىكىنىڭ ھەربىر پەدىسىنى تولۇق ئىپادىلەپ بېرەلەيدىغانلىقى" دىن بەكلا ھەيران قالىدۇ. ھىتلېر يەنە باخ، موزارت بىلەن بىر قاتارداشيۇمان، شوپىن ۋە رىچارد ستراۋسنىڭ بەزى ئەسەرلىرىنى بەكلا ياخشى كۆرىدىغانلىقىنى، بولۇپمۇ بېتخوۋېن بىلەن ۋاگنېرنىڭ ئەسەرلىرىنى ئالاھىدە ياخشى كۆرىدىغانلىقىنى سېزىدۇ. ئۇ ھەقىقەتەنمۇ ۋاگنېر ئەسەرلىرىدىن ھۇزۇرلىنىش ۋە ئۇنى چۈشىنىدىغان بىرسى ئىدى، دەيدۇ خانفىستايىنگل. شۇڭا، ئادولف، ئۇنىڭ ئورۇندىغان ترىستان ۋە لوھېڭگرىن قاتارىدىكى بىر مۇنچە داڭلىق سىمپونىيە پارچىلىرىنى ئاڭلاپ پەقەتلا زىرىكمەيتتى.
خانفىستايىنگىلنىڭ پەزىلىتى ھىتلېرنى قىزىقتۇرغاچقا ئەتىراپىدىكى باشقا يېقىنلىرىغا ئۇنى ماختاپ تونۇشتۇرۇپ چىقىدۇ. "ئۇ، يېنىدىكى كىشىلەرنى ھىم ئېتىگلىك ئۆيىگە قاماپ قويۇپ، ئۆزىنىڭ نەگە بارىدىغانلىقىنى ياكى كىملەر بىلەن كۆرۈشكەنلىكىھەققىدە بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلمايتتى. ― دەپ يازىدۇ خانفىستايىنگىل ئەسلىمىسىدە، ― ئەمما ئۇ يالغۇز مېنى يېنىغا ئېلىپ ئۆيمۇ-ئۆي ئايلىنىپ يۈرۈپ بۇ مېنىڭ مۇزىكا ئوقۇتقۇچۇم، ماڭا رويال چېلىشنى ئۆگۈتىۋاتىدۇ دەيتتى." بىر قېتىم، فوتوگرافچى ھېينرىخ خوفماننىڭ ئۆيىدە خارۋارد ئۇنىۋېلشىتېتى پۇتباۋۇرچىلار مارشىنى چېلىپ بېرىدۇ. ئۇ چۈشەندۈرۈپ كېلىپ، رىغبەتلەندۈرگۈچىلەر ئەترەتلىرىنىڭ باشلىقلىرى بىلەن مۇزىكانتلار ئەترىتى ئاممىنى ھاياجانلاندۇرالايدىكەن. ھەتتا تاماشىبىنلارنى ھىستېرىيە تەلۋىلىرىدەك ۋارقىرتىپ جارقىرتالايدىغان ھالغا كەلتۈرىۋېتىشىدىكەن. شۇنداق دەپ كېلىپ ھىتلېرمۇ دەرھال ھاياجان ئىچىدە قالىدۇ. شۇڭا ئۇ خانفىستايىنگىلنى رويال بىلەن قايتا ئورۇنداپ بېرىشنى تەلەپ قىلىپ، گېرمانىيە مارشىنى ئامېرىكا مۇزىكىلىرىغا ئوخشاش ھاياجانلىق پەدىلىلەر بويىچە قايتا ئۆزگەرتىپ چىقىش لازىملىقىنى ئېيتىدۇ. "شۇنداق. ― دەيدۇ ھىتلېر بىر تەرەپتىن ۋارقىراپ يەنە بىر تەرەپتىن خۇددى دۇمباقچىلار ئەترىتىنىڭ رېژىسسورلىرىدەك قولىنى ئويناتقىنىچە، ― بىزمۇ شۇنداق قىلىشىمىز كېرەك. مۇزىكا ئارقىلىق خەلقنى ھاياجانلاندۇرۇشنى
164
ئۆگۈنىۋېلىشىمىز كېرەك!"
شۇنداق قىلىپ، خانفىستايىنگىل بۇ خىل ئاھاڭلارغا ئاساسەن ھۇجۇمچىلار ئەترىتى ئۈچۈن بىر قانچە خىل مارش نوتىسى ئىشلەپ چىقىدۇ. ئەمما ئۇنىڭ ئەڭ چوڭ ئۆزگەرتىش قىلغىنى خارۋارد مارشىدىكى "ئۇر، ئۇر، ئۇر" دېگەن سۆزلىرىنى "خايىل، خايىل!" دېگەنگە ئۆزگەرتكەنلىكى ئىدى. خانفىستايىنگىل شۋابىڭدا ئولتۇراتتى. يەنى 1914-يىلى ھىتلېر ئوقۇماقچى بولغان شۇ چوڭ تىپتىكى مەكتەپ بىناسىنىڭ ئۇدۇلىدا بىر بىنادا تۇراتتى. ھىتلېر ئۇنىڭ دائىملىق مېھمىنى ئىدى. بەلكىم ھىتلېرنى بەكرەك قىزىقتۇرىدىغىنى ئۇنىڭ ئايالى ھېلېنا بولىشىمۇ مۇمكىن. بۇ ئايال ئامېرىكىلىق نېمىسلاردىن بولۇپ، ئىگىز بويلۇق، چاچ، كۆز ۋە تەنلىرىنىڭ رەڭگى ھال رەڭدە كىشىنى ئۆزىگە ئالاھىدە جەلىپ قىلىدىغان بىر ئايال ئىدى. ھىتلېر ئۆيگە كېلىشىدە ئۇچىسىدا ئۆزىگە ئىنتايىن ياراشقان كۆك سارجا كاستوم-بۇرۇلكىسى بار ئىدى. "ئۇ ھەقىقەتەنمۇ قاملاشقان سالاپەتلىك، ھەتتا سەل-پەل ياسالما كۆرۈنۈشىمۇ يوق ئەمەس ئىدى. − دەپ يازىدۇ خانفىستايىنگىل ئەسلىمىسىدە، ― گەپ قىلغىنىدا خۇددى تۆۋەن تەبىقىدىكىلەردەك بەكلا تارتىنچاق قىياپەتتە ئىدى. ئەسلىدە گېرمانىيىدە ئۇ دەۋرلەردە يوقىرى بىلىملىك، ئاقسۈڭەكلىك ئۈنۋانى نىسبەتەن يوقىرى بولغان ئەربابلار ياكى ئىلمى جەھەتتە ئۇتۇق قازانغان كىشىلەرنىڭ گەپ قىلىش شەكلى ئومۇملاشقان بىر دەۋرلەر ئىدى." روشەنكى، ھېلېنانىڭ قىزغىن مۇئامىلىسى، سالاپەتلىك كۆرۈنىشى بىلەن ئۇنىڭ گۈزەللىكى باشتىن تارتىپلا ھىتلېرنى ئۆزىگە جەلىپ قىلىۋالغان ئىدى. ھىتلېر بۇ ئايالنى بەكلا ھۆرمەت قىلاتتى. ھەتتا ئۇنىڭغا چوقۇناتتى دېسىمۇ ئارتۇق كەتمەيتتى. شۇنىڭدىن ئون يىل ۋاقىت كېيىن ھېلېنا ئېلان قىلىنمىغان ئەسلىمىسىدە 1923-يىلى باھاردا ميۇنخېن كوچىلىرىدا ھىتلېر بىلەن دوقۇرۇشۇپ قالغان ۋاقتىنى تەسۋىرلەپ كېلىپ: "ئۇ چاغدا ھىتلېر بەكلا ئۇرۇق، تارتىنچاق بىر يىگىت ئىدى. ئۇنىڭ ھەقىق كۆزلىرىدىن كۆڭلى بىر يەردە ئەمەسلىكى چىقىپلا تۇراتتى. ئۇچىسىدىكى كىيىملىرىمۇ بەكلا ۋەيرانە بولۇپ، ئەرزان باھالىق ئاق كۆڭلەك كىيىپ بوينىغا قارا رەڭلىك گالۇستۇك تاقىغان، ئۇچىسىدىكى پەلتوسىمۇ بەكلا ياراشمىغان قېنىق كۆك رەڭلىك خۇرۇم پالشوپكىسى ئۈستىگە كىيگىچىلىكى قالمىغان كونا كۈلرەڭ قوڭۇر ھەربى پەلتو ئىدى. پۇتىغا ئەرزان باھالىق قارا ئاياق كىيىۋالغان، بېشىدىمۇ سۇس كۈلرەڭ كونا شەپكە بار ئىدى. ئۇنىڭ كۆرۈنىشى ھەقىقەتەنمۇ كىشىنىڭ ئىچىنى ئاغرىتاتتى" دەپ يازىدۇ.
ھېلېنا شۇ كۈنى رەتسىز كىيىملىك بۇ ھىتلېر دېگەن كىشىنى ئۆيىگە تاماققا تەكلىپ قىلىدۇ. "شۇ كۈندىن باشلاپ، ھىتلېر ئائىلىمىزنىڭ دائىملىق مېھمىنىغا ئايلىنىپ ئائىلىمىزنىڭ راھەت مۇھىتىدىن تەڭ ھۇزۇرلىنىشقا باشلايدۇ.136 ئۆيدە ئوغلۇم بىلەن ئوينايتتى، گېرمانىيە ئىپىرىيىسىنى قايتا گۈللەندۈرۈش ھەققىدىكى پىلانلىرى، ئۈمىدلىرى ئۈستىدە سۆزلەپ كېتەتتى. باشقا كىشىلەرمۇ ئۇنى ئۆيىگە تەكلىپ قىلىپ تۇرغاندەك قىلسىمۇ، ئۇ يەنىلا بىزنىڭ ئۆيدە بولۇشنى خالايتتى. چۇنكى بىز ئۇنىڭ بىلەن بىرگە بولغان ۋاقىتلىرىمىزدا باشقىلاردەك ئۇنداق ئاجايىپ-غارايىپ سۇئاللار بىلەن ئۇنىڭ بېشىنى قايدۇرۇپ يۈرمەيتتۇق. شۇنىڭدەك بىرەرسىگە ئۇنى كەلگۈسىدىكى قۇتقازغۇچىمىز دەپ تونۇشتۇرۇپ قۇرۇق ماختاپمۇ كەتمەيتتۇق. ئۇ ئۆيىمىزدە كۆڭلى نېمىنى خالىسا شۇنى قىلالايتتى. مەسىلەن بىر چەتتە ئولتۇرۇپ كىتاب ئوقۇش ياكى خاتىرە قالدۇرۇش بىلەن خاتىرجەم شوغۇللىنالايتتى. بىز ئۇنى ئۆز بىلىپ، ھەرگىزمۇ ۋاقىتلىق مېھمان مۇئامىلىسى قىلمايتتۇق."
ھېلېنا، ھىتلېرنى يۇمشاق كۆڭۈللۈك بىر ئادەم دەپلا بىلەتتى. بۇنىڭ بىر سەۋەبى، ھىتلېر ئۇنىڭ ئىككى ياشلىق ئوغلى ئېگونغا بولغان ئامراقلىقى ئۇنى قاتتىق تەسىرلەندۈرگەن ئىدى. "ئېنىقكى، بۇ ئادەم بالىلارنى بەكلا ياخشى كۆرەتتى. ئەگەر بۇنى بىر ياسالمىلىق دەپ قاراشقا توۈرا كەلسە، ئۇ ھالدا، بۇ ئادەمنى ئۇستا بىر ئەرتىس دېيىشلا مۇمكىن." بىر كۈنىسى، ئوغلى
165
ھىتلېرنى قارشى ئالماقچى بولۇپ ئىشىككىچە يۈگىرىپ بارغىنىدا ئورۇندۇققا ئۈسىۋېلىپ يىغلاپ كېتىدۇ. "بۇ چاغدا ھىتلېر بالىغا كۆرسىتىپ تۇرۇپ 'سەن مېنىڭ ئاپپاق ئوغلۇم ئېگوننى نېمىشكە يارىلايسەن' دېگىنىچە ئورۇندۇقنى تۇتىۋېلىپ ۋارقىراپ يالغاندىن ئۇرۇپ كېتىدۇ. بۇنى كۆرگەن بالا خوشال بولۇپ يىغىدىن توختاپ قىزىققىنىچە بۇ ئويۇننى تاماشا قىلىشقا باشلايدۇ. شۇ كۈندىن باشلاپ ھىتلېر ئۆيگە كېلىشى بىلەن، چوقۇم بۇ ئويۇننى بىر قېتىم تەكرارلىماي قويمايتتى. ئېگونمۇ بولۇشۇپ 'ئادولف تاغا، بۇ ئەسكى ئورۇندۇقنىڭ سۆڭگۈچىگىمۇ ئۇرۇپ بەرسىڭىز' دەپ يالۋۇرىدىغان بولدى."
كۈز كەلگەندە، ھىتلېر بىلەن خانفىستايىنگىل ئائىلىسىدىكىلەر پۈتۈنلەي ئۆزلىشىپ تېخىمۇ قىزغىن مۇئامىلە قىلىشىدىغان بولىدۇ. ھىتلېرمۇ بۇ ئائىلىدىكىلەرنىڭ كۆڭلىنى خوش قىلىش ئۈچۈن ئۆزىنىڭ باشقا مورتلىرىنىڭ قىلىقلىرىنى دوراپ (مەسىلەن ئۇنى بەكلا ئەتىۋارلايدىغان گيۆرىڭ ئائىلىسىدىكىلەرنى) بېرەتتى ياكى بولمىسا يەردە ئۆمىلەپ ئېگون بىلەن بىرگە ئويناپ كېتەتتى. ھىتلېر ئادەتتە بىر تەرەپتىن شاكىلات ئارىلاشتۇرۇلغان قەھۋە ئىچكەچ پاراڭغا چۈشسە سائەتلەپ گېپى تۈگىمەيتتى. بەزىدە ئۇ "جوھاننىسبېرگېر ھارىقى" نىمۇ ئىچىپ قوياتتى. ئەمما ئۇنىڭغا لىق بىر قوشۇق قۇم شېكەر ئارىلاشتۇرۇپ ئىچەتتى. ئۇلار ئادەتتە بىرلىكتە سىرتلارغا چىقىپ ئايلىنىپمۇ كېلەتتى. بىر كۈنى ئاخشىمى بىرگە كىنوغا بېرىپ «فرېردېرىكۇس رېكس» دېگەن كىنونىڭ بىرىنچى قىسمىنى كۆرۈپ كېلىدۇ. ھىتلېرنىڭ بۇ كىنو فىلىمدىكى ئەڭ ياخشى كۆرىدىغان سەھنىسى ياشانغان كىنەزنىڭ تەھدىت قىلىپ تۇرۇپ شاھزادىنى كاللاڭنى ئالىمەن دەيدىغان يېرى ئىدى. كىنودىن چىقىپ قايتىش يولىدا: "بۇ نېمە دېگەن مەرتلىك، ئىنتىزامنى كۈچەيتىش ئۈچۈن بۇ ياشانغان پادىشا ئۆز ئوغلىنىڭ كاللىسىنى ئېلىشتىنمۇ يانمىغىنىنى قاراڭ!" دەپ كىنونى باھالاپ كېتەتتى."گېرمانىيە قانۇنىنىمۇ ئەنە شۇنداق تۈزۈپ ئىجرا قىلىش كېرەك: يا ئۆز ئىختىيارىغا قويىۋەت، يا كاللىسىنى ئال!"
خانفىستايىنگىل ئەر-خوتۇن، ھىتلېرنىڭ بۇ تۈردىكى ئىنتايىن رەھىمدىل بىرسىدىن بىراقلا ئىنتايىن ۋەھشى بىرسىگە ئايلىنىپ قېلىشىغا قاراپ ئۇنىڭدىن قورقۇپمۇ قالاتتى. شۇڭا ئۇنىڭ شەخسى تۇرمۇشى ھەققىدە بەكلا كۆپ سۆزلىشىپ كېتەتتى. مەسىلەن ئالايلى، ھىتلېر ئاياللار بىلەن زادى قانداق مۇناسىۋەتتە بولۇشنى خالايدۇ؟ دەيدىغان مەسىلىلەر ئۈستىدە بەكلا كۆپ تالىشىپ كېتەتتى. بىر كۈنى ھىتلېر ئۇلارغا "مېنىڭ ئۈچۈن ئېيتقاندا، خەلق ئاممىسى، پۈتكۈل خەلق، نەق بىر ئايال كىشىگىلا ئوخشايدۇ" دېگەن ئىدى. ھىتلېر ھەقىقەتەنمۇ ئۆزىنىڭ نۇتقىنى ئاڭلىغۇچىلارنى ئايال كىشىگىلا ئوخشىتاتتى. "ئەگەر كىمىكى ئاممىنىڭ ئايال مىجەزلىك بولىدىغانلىقىنى چۈشىنەلمەيدىكەن، ئۇنداق بىرسى ھەرگىزمۇ مۇۋەپپەقىيەتلىك ناتىق بولالمايدۇ. سەن ئۆزەڭدىن سوراپ باق، ئاياللار ئەرلەردىن زادى نېمە تەلەپ قىلىدۇ؟ ئاياللارنىڭ ئەرلەردىن تەلەپ قىلىدىغىنى كەسكىنلىك، ئىرادىلىك، كۈچ-ھوقۇق، ھەركەت قىلىش … ئەگەر سەن ئۇلار بىلەن مۇۋاپىق تۈردە سۆزلىشەلەيدىغانلا بولساڭ، ئايال خەق مەغرۇر ھالدا ئۆزىنى ساڭا قۇربان قىلالايدۇ، چۇنكى، ھەر قانداق بىر ئايال خەق ھېچقاچان مېنىڭ بەرگەن پىداكارلىقىم چېكىگە يەتتى دەپ قارىمايدۇ" دەيتتى. يەنە بىر قېتىمدا ئۇ، مەن ئۆمۈر بويى توي قىلماي ئۆتىمەن دەپ ئوچۇق ئېيتىدۇ. "ۋەتەن مېنىڭ بىردىن-بىر سۆيگۈنۈم، بىردىن بىر ئوبىكتىۋىم" دەيتتى. ئۇنىڭ بۇ يەردە دېمەكچى بولغىنى ھەممە ئاغزىدىن چۈشەرمەيدىغان "دۆلەت ئاتا" (گېرمانىيىنى كۆزدە تۇتماقتا) ئىدى. خانفىستايىنگىل ئۇنىڭدىن چاخچاق قىلىپ "سەن نېمىشكە بىرەر ئاشنا تېپىۋالمايسەن؟" دەپ سورىۋىدى، "سىياسەتنىڭ ئۆزى بىر ئايال دېگەن گەپ. ― دەيدۇ ھىتلېر جاۋابەن، ― سەن ئۇنى ياخشىلىقچە ياخشى كۆرمەيدىكەنسەن، ئۇ سېنىڭ بېشىڭنى غاجىلاپ تۈگەشتۈرىۋېتىدۇ" دەيدۇ.
ھىتلېرنىڭ بەزى يېقىنلىرى، ئۇ شوپۇرىنىڭ قىزى جېننىي خاۋۇگنى ئاشنا قىلىپ يۈرىدۇ دەپ گۇمانلىناتتى. ئۇ قىز
166
ھىتلېرغا بەكلا سادىقمىش؛ ھەتتا ئۇ قىز ھىتلېرنى ئۆز ئىختىيارى بىلەن قوغدىغۇچىسى بولۇپ قوغداش ئۈچۈن قولتۇقىغا بىر تاپانچا يوشۇرۇپ يۈرگىدەكمىش. ھېلېنا خانفىستايىنگىل خانىم بۇنداق گەپلەرگە ئىشەنمەيتتى. "ماڭغىنە، ئادولف بۇ جەھەتتە ئۇنچىلىك ھەددىدىن ئاشىدىغان شاللاق بىرسى ئەمەس!" دەيتتى.137
ھىتلېرنىڭ شۇ كۈنلەردىكى يېقىنلىرىدىن بىرسى ئۇلارنىڭ بۇنداق دېگەنلىرىگە پەقەتلا قوشۇلمايتتى. ھىتلېرنىڭ باشقا بىر شوپۇرى ئېممىي ماۋرىسمۇ "مەن ئۇنىڭدىن ئايرىلماي بىرلىكتە قىز قوغلاپ يۈرەتتۇق" دەيدۇ كېيىن ئەسلەپ كېلىپ. ئۇلار ئىككىسى پات-پاتلا بىرلىكتە سەنئەت ئىنىستىتۇتىغا ياكى رەسىم كۆرگەزمىخانىلىرىغا بېرىپ يالىڭاچ مودېللەرنى كۆرىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. بەزىدە ھىتلېر ئىسمىنى "ۋولف ئەپەندى" دەپ ئاتاپ ماۋرىس بىلەن بىرگە ئاخشاملىرى كوچا-كويلاردا ئايلىنىپ قىز ئاختۇرۇپ يۈرەتتىكەن. ماۋرىس قىزلارنى ئۆزىگە قارىتىشقا ئۇستا بولغاچقا، ھىتلېرگە قىز تونۇشتۇرپ يۈرەتتىكەن. ماۋرىسنىڭ دىيىشىچە، ھىتلېر بۇنداق دەللال ۋاستىسىغا تايىنىپ قولغا چۈشەرگەن قىزلارنى ئۆز ئۆيىىدە كۈتىۋالاتتىكەن. ھەتتا يېنىدا بىر تىيىن پۇلى قالمىغان ۋاقىتلىرىدىمۇ دائىم دېگىدەك بۇنداق قىزلارغا گۈل دەستىسى سوۋغا قىلىپ تۇراتتىكەن. ئۇ يەنە "بىز پات-پات بالېت تىياتىرىدىكى ئارتىسلارنىمۇ زىيارەت قىلىپ تۇراتتۇق" دەيدۇ.
بۇ كۈنلەردە خانفىستايىنگىل ناتسىستلار پارتىيىسىگە خىزمەت قىلىشىنى پۈتۈن كۈنلۈك ئىشى ھالىتىگە ئايلاندۇرىۋالغان ئىدى. ھىتلېر، (يالغانچىلىق پەلسەپەسى سەۋەبىدىن) بەك كۆزگە ئىلىپ كەتمەيدىغان مەسلىھەتچىسى روزېنبېرگتىنمۇ قورقماي مەسىلەھەت ئالاتتى. خانفىستايىنگىلنىڭ، بۇرۇتۇڭنى سەل چوڭايتىۋالساڭ بوپتىكەن، ھازىر بۇنداق كىچىك بۇرۇتلار بەك مودا ئەمەس دەپ ئېيتقان مەسلىھەتىگە قارىتا: ھازىر مودا بولمىغاندەك قىلغىنى بىلەن، مېنىڭ باھانەمدە كەلگۈسىدە چوقۇم مودا بولۇپ كېتىدۇ، دەپ جاۋاپ بېرىدۇ. ھىتلېر مەسلىھەتىنى رەت قىلىپ تۇرسىمۇ يەنىلا خانفىستايىنگىلدىن قەرزگە پۇل ئېلىپ تۇراتتى. بىر قېتىم ھىتلېر ئۇنىڭدىن ئۆسۈمىمۇ يوق مىڭ دوللار قەرز ئالىدۇ. شۇ كۈنلەردە خانفىستايىنگىل ئاتا-ئانىسىنىڭ نيۇيوركتا ئاچقان سەنئەت رەسىملەر دۇكىنىدىن ئۆزىگە تەۋە پايدا ئۆلىشىنى تاپشۇرۇپ ئالغان ئىدى. بۇ پۇلنى پاخاللاشقان ماركقا ئالماشتۇرغىنىدا ئۇنىڭ بەكلا كۆپ پۇلى بار بولغان ھېسابلىناتتى. ھىتلېر ئۇنىڭدىن ئالغان بۇ قەرز پۇلغا  ئامېرىكىدا ياسالغان ئىككى يۈرۈش شىپىگىراف ماشىنىسى سېتىۋېلىپ، «خەلق كۈزەتكۈچىلىرى» نى ھەپتىلىكتىن كۈنلۈك گېزىتقا ئۆزگەرتىدۇ.
خانفىستايىنگىل ھەقىقەتەنمۇ ھىتلېرغا مەرتلىك قىلىپ ياردەمدە بولۇپ يۈرگەن ئىدى. ئەمما ھىتلېر ئۇنىڭ ئويلىمىغان يېرىدىن چىقىپ ئۇ بەكلا يامان كۆرىدىغان دۈشمىنىنى داڭلىق بىرسىگە ئايلىنىدىغان ئورۇنغا تەيىنلەيدۇ. يەنى ھىتلېر، ھەپتىلەپ ئىشقا كەلمەيدۇ دېگەننى باھانە قىلىپ «كۈزەتكۈچىلەر» گېزىتىنىڭ تەھرىرلىكىنى ئېكارتنىڭ قولىدىن ئېلىپ روزېنبېرگكە تاپشۇرىدۇ. بۇ ۋەزىپە، روزېنبېرگنى شەرق مەسىلىلىرى بويىچە پارتىيىنىڭ مۇتەخەسسىسى ھالىغا كەلتۈرۈش بىلەنلا قالماي، ئۇنى شېۋبنېر رىچتېرقا ئوخشاش روسىيىدىن قېچىپ چىققانلار ئارىسىدىكى تەسىرىنىمۇ كۈچەيتىپ بېرىدۇ. رىچتېر دېگەن بۇ كىشى بەكلا سىرلىق بىرسى بولۇپ، گېرمانىيىدىكى كاپىتالىستلار ۋە يوقىرى تەبىقە جەمئىيىتىنىڭ ئادەملىرى بىلەن يېقىن مۇناسىۋىتى بار بولغاچقا، لۇدېندورف ئارىسىدىكى مۇناسىۋەت باغلىغۇچىلىق رولىنى ئويناشتىن باشقا ھىتلېرنىڭ بارغانسىرى ئەتىۋارلىق مەسلىھەتچىلىرىدىن بىرسىگە ئايلانماقتا ئىدى. بارلىق روسىيە مۇساپىرلىرى بولشېۋىكلارنى ئاغدۇرۇپ تاشلاشقا پۈتۈن كۈچى بىلەن تىرىشماقتا بولۇپ، ئۇلارنىڭ ھەممىسىنىڭلا كاللىسى چار پادىشانىڭ يەھۇدىيلارنى يوقۇتۇش ھىلىمىكىرلىرى بىلەن تولغان ئىدى. يەنى يەھۇدىيلارنى يوقۇتۇشنىڭ بىردىن-بىر چارىسى تېررورلۇق ۋە زورلۇق كۈچىدىن
167
پايدىلىنىش دەپ قارايتتى. بۇ تۈردىكى تەۋەككۈلچىلەرنىڭ قارىشىچە، يەھۇدىيلارغا قارشى ئىجتىمائىي ياكى ئىقتىسادى تەدبىرلەرنىڭ ھېچقايسى كارغا كەلمەيدىكەن. يەھۇدىيلارنى كەڭ كۆلەمدە قىرىپ تاشلاش ئارقىلىقلا ئۇلاردىن قۇتۇلۇش مۇمكىن دەپ قارىشاتتى.

4
ھىتلېر، 1923-يىلى ئەتىيازدا بەكلا ئالدىراش بولۇپ كېتىدۇ. شۇ كۈنلەردە ئۇنىڭغا ئەڭ ئېھتىياجلىق بولىۋاتقىنى پۇل ئىدى. شۇڭا ئۇ، ھەر تەرەپكە قاتىراپ يۈرۈپ پارتىيىسى ئۈچۈن پۇل يىغىشقا كىرىشىدۇ. ئاپرېلنىڭ باشلىرىدا، ھىتلېر بىلەن خانفىستايىنگىل ئىككىسى ماۋرىس ھايداپ ماڭغان ھىتلېرنىڭ سېلۋې ماركىلىق خوجايىنلار پىكاۋىغا ئولتۇرۇپ بېرلىنغا قاراپ يولغا چىقىدۇ. ئۇلار يولدا نۇرغۇن جايلارنىڭ كوممۇنىستلارنىڭ تېزگىنلىشىدە تۇرىۋاتقانلىقى ئۈچۈن ساكسونىيەدىن ئايلىنىپ ئۆتۈشكە مەجبۇر ئىدى. ئۇلار لېيپزىگنىڭ شىمالىغا كەلگەندە قىزىل قوغدىغۇچىلار تەرىپىدىن توسىۋېلىدۇ. سۈرلۈك قىياپەتتىكى خانفىستايىنگىل شىۋىتسارىيە پاسپورتىنى چىقىرىپ كۆرسىتىپ،138 ئامېرىكا شىۋىسىدىكى نېمىسچىسى بىلەن ئۆزىنىڭ چەتئەللىك قەغەزچىلىك سودىگىرى ئىكەنلىكىنى، گېرمانىيىگە كېلىشتىكى مەقسىدىنىڭ لېيپزىگ يارمەنكىسىگە قاتنىشىش ئىكەنلىكىنى، ماشىنىدىكىلەرنىڭ بىرسى ئۇنىڭ شوپۇرى، يەنە بىرسى بولسا ئۇنىڭ خىزمەتچىسى ئىكەنلىكىنى ئېيتىدۇ. ئۇنىڭ بۇ ھىلىسى ئىشقا يارايدۇ. ئۇلار قىزىل مۇھاپىزەتچىلەردىن قۇتۇلۇپ يولغا چۈشكىنىدە ھىتلېر "ئۇلار مېنى بىلىپ قالسا كاللامنى ئېلىشتىن يانمايتتى" دېگەن بولسىمۇ، ئۇ ئۆزىنىڭ بىر خىزمەتچى دەپ تونۇشتۇرۇلىشىدىن بەكلا كۆڭۈلسىز بولغانلىقى مانا مەن دەپلا چىقىپ تۇراتتى.
بېرلىندا ئۇلار ھەممىلا يەرگە قاتىراپ يۈرۈپ پۇل تىلەش بىلەن قالماي، يەكشەنبە كۈنىسى ھەربى مۇزىي بىلەن دۆلەتلىك گۈزەل سەنئەت كۆرگەزمىخانىسىنىمۇ زىيارەت قىلىپ ئۈلگۈرىدۇ. ئۇلار گۈزەل سەنئەت كۆرگەزمىخانىسىنى زىيارەت قىلغاندا، ھىتلېر، رېمبراندتنىڭ «ئالتۇن دۇبۇلغىلىق ئادەم» دېگەن رەسىمى ئالدىدا تۇرۇپ كېتىدۇ. ئۇ، رەسىمدىكى ھەربىلەردەك قەھرىمانلارچە ئىپادىسىگە بەكلا دىققەت قىلىدۇ. ئۇ ھەمرايىغا قاراپ، بۇ رەسىمدىكى قەھرىمان تەسۋىرىنى كۆرسىتىپ بۇ ئۇلۇغ رەسسام "گەرچە ئامىستىردامنىڭ يەھۇدىيلار رايونىدا نۇرغۇنلىغان رەسىملەرنى سىزغان بىرسى بولىشىغا قارىماي، ئۇنىڭ تۇيغۇلىرى يەنىلا ئارىيان ئىرقى بىلەن نېمىس مىللىتىدىن كەلگەنلىكىنى دەلىللەپ بەرمەكتە!" دەيدۇ. ئاندىن ئۇلار لۇنا پاركىدا ئاياللار بوكسۇر مۇسابىقىسىنى كۆرىدۇ. مۇسابىقە جەريانىدا ھىتلېر بەكلا سوغۇق قاراپ تۇرىدۇ. شۇنىڭغا قارىماي يەنە بىر قانچە مەيدان كۆرەيلى دەپ چىڭ تۇرىۋالىدۇ. مۇسابىقىنى كۆرۈپ بولۇپ، ھىتلېر يېنىدىكىلەرگە "بوكسۇرچىلىقنى ھەر قانچە ياۋايىلىق دېسىمۇ گېرمانىيىدە ئۆتكۈزۈلىدىغان قېلىچۋازلىق مۇسابىقىسىدىن مىڭ ياخشى ئويۇن دېيىشكە بولىدۇ" دەيدۇ.
ئەتىسى ئۇلار بېرلىندىن ئايرىلىپ، ساكسونىيەدىن ئايلىنىپ ئۆتۈپ يۇرتىغا قايتىدۇ. ھىتلېر سەپەر زىرىكىشىنى چىقىرىش ئۈچۈن يول بويى ۋاگنېر ئوپراسىنىڭ ھەر بىر پەردىسىنىڭ مۇزىكىسىغا ئىسقىرتىپ ماڭىدۇ. ھەتتا قوللىرىنى ئوينىتىپ ئۇسۇللىرىنىمۇ كۆرسىتىپ ھەمرالىرىنى زېرىكتۈرمەيدۇ. ھەتتا ئۇ بىيىت بىلەن ئاخىرلاشقان بەكلا ئۇزۇن بىر ئېيتىشىشنىمۇ يادقا دېكلىماتسىيە قىلىپ بېرىپ ئۆزىنى ئۆزى شاڭخو قىلىپ كۈلۈپ كېتىدۇ. خانفىستايىنگىل كېيىن ئەسلەپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: "ھىتلېر خوشال ۋاقىتلىرىدا ئۆزى قايتا ئۆزگەرتىپ چىققان شىئېرلارنى دېكلىماتسىيە قىلىپ بېرىپ ھەممىمىزنى
168
كۈلدۈرۈپ تېلىقتۇرىۋىتەتتى."
ئۇلار رىچارد ۋاگنېرنىڭ يۇرتى بولغان بايرېئۇتتا ئازىراق تۇرۇپ ئۆتىدۇ. بۇ يەردە ئۇلار ئايەم تىياتىرخانىسىغا كىرىپ چىقىدۇ. تىياتىرخانىغا دەرۋازىۋەن باشلاپ كىرگەن ئىدى. سەھنە دېكلاراتسىيىسى يەنىلا «ئۇچار گوللاندىيىلىك» ئۈچۈن لايىھىلەنگەن پىتى تۇراتتى. 1914-يىلى ئۇرۇش ئېلان قىلىنغاندىن بېرى، بۇ تىياتىر ئىزچىل تۈردە بۇ يەردە ئوينالغان ئىدى. خانفىستايىنگىلمۇ بۇ سەھنە كۆرۈنۈشىنى كۆرگەندىن كېيىن پۇرسەتنى قولدىن بەرمەي "بۇ ئويۇننىڭ ئەڭ دەسلەپكى سەھنە كۆرۈنىشىنى ئۇنىڭ چوڭ بوۋىسى فېردىناند ھېين لايىھىلەپتىكەن" دەپ ماختىنىۋالىدۇ. بۇ كۆرۈنۈشلەر ھىتلېرنى پۈتۈنلەي ئۆزىگە مەپتۇن قىلىۋالىدۇ. بولۇپمۇ ۋاگنېرنىڭ كۈتۈپخانىسى ئۇنى قاتتىق ھاياجانلاندۇرىدۇ. كۈتۈپخانا تېمىدا ۋاگنېرنىڭ سەنئەتچىلەر بىلەن خىزمەتچىلەر دىققىتى ئۈچۈن يازغان بېغىشلىمىسى ھېلىمۇ ئېسىىغلىق ئىدى.
شۇ قېتىملىق سەپەرنىڭ ئەڭ ئاخىرقى كۈنىسى، چۈشلۈك تاماققا توختىغان ۋاقتىدا ھىتلېر، لېيپزىگ شەھەر سىرتىدا كۆرگەن "ھەر قايسى ئەللەرنىڭ ناپالىئونغا قارشى ئۇرۇش ئوپىراتسىيىسى" نى خاتىرىلەش ئۈچۈن تىكلەنگەن مۇنارە ھەققىدە گەپ قوزغايدۇ. ھىتلېر، بۇ ھەقتە توختىلىپ دېگەن مۇلاھىزىلىرى خانفىستايىنگىلنى قاتتىق ئويغا سېلىپ قويىدۇ. شۇ چاغدا ھىتلېر "كېيىنكى قېتىملىق ئۇرۇشتىكى ئەڭ مۇھىم بىر ئىش، بىز رۇسىيىنىڭ غەربىدىكى ئاشلىق مەنبەسى بىلەن تەمىنلەش يوللىرىنى چوقۇم قولغا كەلتۈرۈشىمىز شەرت" دەيدۇ. بۇ گەپلەر، روزېنبېرگ بىلەن قالغان روسسىيىلىك دوستلارنىڭ ھىتلېرغا يەنە ئۆز گېپىنى سىڭدۇرۇشقانلىقىنى كۆرسەتمەكتە ئىدى. خانفىستايىنگىل بۇنىڭغا قارشى چىقىپ، روسسىيىگە قارشى ئۇرۇش قىلغاننىڭ قىلچە پايدىسى يوق. ئەسلى بىزنىڭ دىققەت نەزىرىمىز زور كۆلەملىك سانائەت ئاساسىغا ئېرىشىۋالغان ئامېرىكىغا قارىتىلىشى كېرەك. "ئەگەر سەن ئۇلارنى بىر چەتكە قايرىپ قويساڭ، ئۇ چاغدا كەلگۈسىنىڭ ئۇرۇشىنى قوزغاتماي تۇرۇپلا ئۇتتۇرۇپ قويغان بولىسەن" دەيدۇ. ھىتلېر بۇ گەپلەرگە ئېنىق بىر نېمە دېمەي دۇدۇخلىغىنىچە ئۆتكىزىۋېتىدۇ. روشەنكى، بۇ گەپلەرگە تولۇق قايىل بولمىغان ئىدى.
ھىتلېر ميۇنخېنغا يېتىپ كېلەر-كەلمەي دەرھال فرانسىيەنىڭ رۇرنى ئىشغال قىلىۋېلىشىغا قارشى نارازىلىق ھەرىكىتىگە تۇتۇش قىلغان بولسىمۇ، ئۇ يەنىلا ئايلاندۇرۇپ كېلىپ بەكرەك قىزىقىدىغان ئىشى، خەلقىنى قوزغىلىپ يەھۇدىيلارغا قارشى ھەرىكەتكە ئاتلىنىشىنى كۈشكۈرتىشكە قارىتىدۇ. مەسىلەن، 13-ئاپرېل كۈنى، ھىتلېر ئۇلارنى بىۋاستە تەنقىتلەپ، رۇرنىڭ ئىشغال قىلىۋېلىنىشىغا، ئۇرۇشتا مەغلوب قىلىنىشقا ھەمدە مال باھالىرىنىڭ ئۆرلەپ كېتىشىگە بىۋاستە سەۋەپچى بولغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ.139 ئۇ ھۇجۇمغا ئۆتۈپ يەنە مۇنداق دەيدۇ: "ئاتالمىش دۇنيا تىنچلىقپەرۋەرلىكى" دېگىنى ئەسلىدە يەھۇدىيلار كەشىپ قىلغان نەرسە؛ پرولېتارلارنىڭ داھىسىمۇ بىر يەھۇدىي ("مانا ساڭا بىر يەھۇدىي!")؛ ئورتاق ئىقتىسادى جەمئىيىتى دېگىنىمۇ يەھۇدىيلارنىڭ بىر قورالى ("مانا ساڭا يەنە بىر يەھۇدىي!")؛ ئەسلىدە يەھۇدىيلار ھىلىمىكىرگە تايىنىپ دۇنيانى قولغا كىرگۈزمەكچى! شۇڭا ئۇلار، "كونا ۋەدىلەرنى ئىسپاتلاش ئۈچۈن روسىيە بىلەن گېرمانىيە چوقۇم ئاغدۇرۇپ تاشلىنىشى كېرەك! بۇنىڭ ئۈچۈن پۈتۈن دۇنيانى باش ئەگدۈرۈش لازىم! بۇنىڭ ئۈچۈن ھەر قانداق بىر يالغانچى تەشۋىقات ئورگىنىنى خالىغانچە ھەرىكەت قىلالايدىغان ھالغا كەلتۈرۈپ ئاخىرىدا ساقلىنىپ قالغان بىردىن-بىر غايىلىك دۆلەتكە، يەنى گېرمانىيىگە قارشى ئاتلىنالايدىغان ۋەزىيەتنى شەكىللەندۈرگىلى بولىدۇ، دەپ جار سېلىشماقتا! شۇ ئارقىلىق، دۇنيا ئۇرۇشىدا غالىپ چىقىدىغان تەرەپ يەھۇدىيلار بولىدۇ! ياكى باشقىچە ئېيتقاندا، سىلەر فرانسىيىنىڭ، ئەنگىلىيىنىڭ ۋە ئامېرىكىنىڭ ئۇرۇشتا غالىپ كېلىشىنى خالايتتىڭلارمۇ؟" ھىتلېر نۇتقىنى تۈگەتكىنىدە ھاياجان ئىچىدە دۇنيا ئۇرۇشىدا ئۆلگەن ئىككى مىليون نېمىس
169
ئۈچۈن، شۇنىڭدەك مىليونلارچە يىتىم-تۇللار، مېيىپ قالغانلار ئۈچۈن ھەققانىيەت تەلەپ قىلايلى، بۇ مىليونلىغان خەلق ئۈچۈن چوقۇم يېڭى گېرمانىيە قۇرۇپ چىقايلى! دەپ شۇئار توۋلايدۇ.ھىتلېر يەھۇدىيلاردىن نەپرەتلىنىش بىلەن بىر ۋاقىتتا ئۇلاردىن قورقىدىغانلىقى ئۈچۈن، رىياللىقتىن ھالقىپ سۆزلەشكە باشلايدۇ. ئۇ، يەھۇدىيلارغا قارشى تۇرۇشتا گەرچە مەنتىقىلىق سۆزلەردىن پايدىلىنىپ مەقسەتلىرىنى ئىپادىلىگەندەك قىلسىمۇ، ئەمەلىيەتتە مەنتىقىنىڭ بارلىق چەكلىرىدىن ئاللىمۇقاچان ئاشۇرىۋەتكەن ئىدى. ئۇ دۇنيانى ئاستىن-ئۈستۈن قىلىپ تەسۋىرلىمەكتە ئىدى: ئەسلىدە فرانسىيە، ئەنگلىيە ۋە ئامېرىكا ئۇرۇشتا ھەقىقى مەغلۇپ بولغانلار، گېرمانىيە يەھۇدىيلار تېزگىنىدىن قۇتۇلۇش ئۈچۈن ھەرىكەتكە ئاتلانغانلىقى سەۋەبىدىن ئەڭ ئاخىرىدا غەلىبە قىلىدىغىنى چوقۇم گېرمانىيە بولىدۇ، دەيتتى. ئەگەر ھىتلېر بۇ دېيىشلىرى بىلەن ئۆزىنى ئالداۋاتىدۇ دېيىشكە توغرا كەلسە، ئۇ ھالدا، ھىتلېر شۇ قاتاردا تەرەپتارلىرىنىمۇ مۇۋەپپەقىيەتلىك بىلەن ئالدىماقتا دېيىش كېرەك. ھىتلېر ئۇستىلىق بىلەن يوشۇرۇن ئىپتىدائى ھېسسىياتنى ئۇيغاتماقتا ئىدى، خەلق ئاممىسى مىتىنگدىن ئايرىلغىنىدا ئۇلارنىڭ ئەقلىدە قالغىنى بىرەر ئاقار يۇلتۇزدەك بەكلا ئاز نەرسىلەر ئىدى. خەلق ئاممىسىنىڭ ئەقلىدە قالغىنى پەقەتلا ھىتلېرنىڭ كرىست ئارمىيىسىسېپىگە قاتنىشىش ئارقىلىق گېرمانىيىنى قۇتقۇزۇش؛ فرانسىيەنى چوقۇم رۇردىن قوغلاپ چىقىرىش، ئەڭ مۇھىمى يەھۇدىيلارنى چوقۇم تىگىشلىك يېرىگە يوللاش دېگەندەكلەر ئىدى.
ئۆتكەن بىر يىل ئىچىدە، ھىتلېرنىڭ نۇتۇق سۆزلەش ئۇسلۇبىدا زور ئۆزگىرىشلەر كۆرۈلىدۇ. ئۇنىڭ قول ھەرىكىتىمۇ نۇتقىغا ئوخشاش كۈرمىڭ خىل ئۆزگىرىپ تۇراتتى. بولۇپمۇ خانفىستايىنگىلنىڭ دىققىتىنى بەكىرەك تارتقىنى ئۇنىڭ بىلىكىنى ئۇشتۇمتۇت يوقىرى كۆتۈرىشى ئىدى. "ئۇنىڭدا ھەقىقەتەنمۇ ئۇلۇغ ئوركىستېر رېژىسور خاراكتېرى بار ئىدى. ئادەتتە ئۇلۇغ بىر رېژىسور قولىنى تۆۋەنگە سىلكىپ تەڭكەش قىلىپلا قالماي، چوكىسىنى يوقۇرى سىلكىش ئارقىلىقمۇ ئىچكى رېتىم ۋە مەنىلەرنى ئوتتۇرىغا چىقىرالىشى مۇمكىن." ھىتلېر نۇتقىدا ئەنە شۇنداق مۇزىكا بىلىملىرى بىلەن تۇيغۇلاردىن پايدىلىنىپ، نۇتقىنى كىشىنى ئۇرغۇتىدىغان مۇزىكا رېتىمىغا ئايلاندۇرىۋالغان. يەنى ئۇ، نۇتقىنىڭ دەسلەپكى ئۈچتە ئىككى قىسمىدا مارش رېتىمىدا سۆزلىگەن بولسا، قالغان ئۈچتە بىر قىسمىدا رېتىمىنى تۇيۇقسىز تېزلىتىپ جوشقۇنلۇق ھالنى پەيدا قىلىشقا تىرىشىدۇ. ئۇ ئاۋاز تونلىرىنىمۇ ئىنتايىن ئۇستىلىق بىلەن تەڭشەپ ئىشلىتەلەيدىغان ماھارەتنى يېتىلدۈرگەن ئىدى. ئۇ خىيالىدا قايسى بىر رىقابەتچىسىنىڭ مۇۋەپپىقىيەتلىك نۇتۇق سۆزلىشىنى كۆز ئالدىغا كەلتۈرۈپ، ئۇنىڭ ئۇسلۇبىنى دوراش ئارقىلىق تەتۈر ئىسپاتلاش ئارقىلىقمۇ پەرىزىدىكى بۇ دۈشمىنىنى بىت-چىت قىلىۋېتىش ئۇسۇلىنى ئىشقا سېلىپ ئىنتايىن مۇۋەپپىقىيەتلىك نۇتۇق تەسىرىنى پەيدا قىلالايتتى. ئاندىن قايتا ئۆز تەپەككۈر ئۇسلۇبى بويىچە نۇتقىنى داۋام قىلدۇراتتى.
گەرچە ئۇنىڭ نۇتقىنىڭ قۇرۇلمىسى بەكلا مۇرەككەپ بولغاندەك قىلسىمۇ، ئاساسلىق مەقسىدى ئورتاق ھاياجان پەيدا قىلىش بولغانلىقى ئۈچۈن ئۇنىڭغا ئاسانلا ماسلىشىپ كەتكىلى بولاتتى. شۇنداق بولغاچقا، ئۇ بىر مەزمون بىلەن يەنە بىر مەزمون ئوتتۇرسىدىكى باغلىنىشقا ھېسسىيات، يەنى غەزەپ، نەپرەت، ۋەھىمە، مۇھەببەت ياكى ئۆچمەنلىكنى قىستۇرۇپ سۆزلىگەنلىكى ئۈچۈن خەلقنى قىلچە زىرىكتۈرمەي بىر تېمىدىن يەنە بىر تېمىغا بەكلا ئاسان ئۆتەلەيتتى. گەرچە ئۇنىڭ نۇتقى بەكلا ئەگرى-توقايلىقلار بىلەن تولغان مۇرەككەپ بىر ۋەقەلىكتەك قىلسىمۇ، ئۇ يەنىلا ئىنتايىن ماھارەتلىك بىر سەنئەتچىنىڭ تاماشىبىنلارنى قايسى بىر ئويۇن سەھنىسى ئىچىدىكى مۇرەككەپ پەردىلەرنى چۈشىنەلىشىگە يىتەكلىيەلىگىنىگە ئوخشاش مەيداندىكى خەلقنىمۇ ئۆزى خالىغان تەرەپلەرگە قاراپ يىتەكلىيەلەپ كېتەلەيتتى.140
ھىتلېردا، مىتىنگ مەيدانىدىكىلەرنى نۇتقىنىڭ مەزمۇنى ئىچىگە تارتىپ كىرەلەيدىغان بەكلا كام ئۇچىرايدىغان بىر
170
قابىلىيەتمۇ بار ئىدى. "مەن خەلق ئاممىسىغا نۇتۇق سۆزلىگىنىمدە، بولۇپمۇ پارتىيە ئەزاسى بولمىغانلارغا قارىتا، ياكى قانداقلا بىر سەۋەپ تۈپەيلىدىن بولمىسۇن پارتىيىمىزدىن ئايرىلىش ئالدىدا تۇرىۋاتقان كىشىلەرگە خىتاپ قىلغان ۋاقتىمدا، گۇيا ۋەتىنىمىزنىڭ تەغدىرى دەل شۇ كىشىلەرنىڭ قارار قىلىشىغىلا باغلىنىپ قالغاندەك سۆزلەيتتىم. ― دەيدۇ خانفىستايىنگىلغا، ― ئۇ كىشىلەرنى قالغانلار ئالدىدا ئۈلگىلىك رول ئويناپ بېرىشى كېرەكلىكىنى ئىما قىلاتتىم. شۆبىھسىزكى، بۇنداق سۆزلىرىم ئۇلارنىڭ ئابرويپەرەستلىكى بىلەن جاسارىتىنى ئۇرغىتىۋىتەتتى. مەن بۇ مەقسەتكە ئېرىشەلىگەنلا بولىدىكەنمەن، قالغان مەسىلىلەر بەكلا ئاسان ھەل بولۇپ كېتەتتى. ئۇ يەنە مۇنداق دەيتتى: مەيلى باي، مەيلى كەمبەغەل بولسۇن، بارلىق كىشىلەرنىڭ قەلبىدە ئۆز ئۈستىگە چۈشكەن ۋەزىپىسىنىڭ ھۆددىسىدىن چىقىپ كېتەلمەيۋاتقانلىقىنى ھېس قىلىدىغان بىر تۇيغۇ بولىدۇ. ئەگەر مەلۇم بىر يەردە ئېغىر مۇگىدەش ئىچىگە پېتىپ قېلىش بار ئىكەن، دېمەك مەلۇم بىر يېڭىچە تۇرمۇش شەكلى ئۈچۈن ئەڭ ئاخىرقى پىداكارلىق كۆرسىتىش ياكى مەلۇم بىر تەۋەككۈلچىلىك ھەرىكىتى ئاخىرقى خەۋىپلىك نوقتىسىغا كېلىپ توختاپ قالغانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ. بۇ نوقتىغا كېلىپ قالغانلار ئەڭ ئاخىرقى قېتىم تەۋەككۈل قىلىپ دوغا چىقىشقا تەييار ھالغا كەلگەن كىشىلەر ھېسابلىنىدۇ. مېنىڭ ۋەزىپەم، دەل شۇ ھەۋەسلىرىنى سىياسى يولغا باشلاشتىنلا ئىبارەت. ئەسلىدە، ھەر قانداق بىر سىياسى ھەرىكەت ئۆزىنىڭ ھىمايىچىلىرىنى (مەيلى ئۇلار ئايال ياكى ئەر بولسۇن)، ئۆزى ئۈچۈنلا ئەمەس بەلكى ئۆز پەرزەنتلىرى ئۈچۈن ياكى باشقىلار ئۈچۈن ئەڭ بەخىتلىك كۈنلەرنى مەقسەت قىلىش ئاساسىغا ئوتتۇرىغا چىقىدۇ. … خەلقنىڭ ئىجتىمائى ئورنى قانچىكى تۆۋەن بولىدىكەن، ئۇلاردا ئۆز ئورنىدىن ئۈستۈن تۇرىدىغان بىرەر يوقىرى غايىگە ئىنتىلىشىمۇ شۇنچە كۈچلۈك بولىدۇ. ئەگەر مەن ئۇلارنى قايىل قىلالايدىغانلا بولىدىكەنمەن، ئۇلارنى گېرمانىيىنىڭ تەغدىرى خەۋىپ ئاستىدا ئىكەنلىكىگە ئىشەندۈرەلەيدىغانلا بولىدىكەنمەن، ئۇلار چوقۇم ھەرىكەتنىڭ قەتئىي تەڭ كەلگىلى بولمايدىغان ئايرىلماس بىر قىسمىغا ئايلىنالايدۇ. شۇڭا بۇنداق بىر ھەرىكەت بارلىق تەبىقە كىشىلىرىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان بولىشىمۇ مۇمكىن."
ھىتلېرنىڭ ھەربى ۋەزىيەت ھەققىدىكى ئاجايىپ دەبدەبىلىك بىلەن قالتىس ماھارەتلىك ئۇسلۇپتا ئوتتۇرغا قويغان غەلىتە ئەقىدىلىك ئويۇنلىرىغا قارىتا نۇتۇق ئاڭلىغۇچىلىرى ئەزەلدىن تەييارلىقى بولاتتى. ئادەتتە كىشىنى ھاياجانغا سالىدىغان مۇزىكىلار بىلەن لەپىلدەپ تۇرغان بايراقلاردىن باشقا يەنە يېڭى بىر ئۇسلۇپ ― ھىتلېر ئۆز قولى بىلەن لايىھىلەپ چىققان رىم پاسونى بايراق بىلەن سالام پاسونىنىمۇ پەيدا قىلغان ئىدى. بەلكىم بۇ ئىككىسىنىلا مۇسسولىننىڭ قېدىمقى رىم كايسەرلىرىدىن ئۈلگە ئالغىنىدىن كۆچۈرۈپ كەلگەن بولىشىمۇ مۇمكىن. ئەمما ئۇ، بىلەك سالىمىنى نېمىس پاسونى سالام دەۋالغان ئىدى. "مەن 'ھاشارەتلەر قۇرۇلتىيى' نىڭ يىغىن مەنزىرىسى تەسۋىرلىرىنى ئوقىغان ئىدىم. ئۇ ۋاقىتلاردا كىشىلەر ئەنە شۇنداق نېمىس سالىمى بىلەن لۇتېرغا سالام بېرەركەندۇق. بۇ نەرسىلەر خەلقنىڭ ئۇنىڭ بىلەن مەسىلىنى قۇراللىق ھەل قىلىش يولىنى تۇتماي بەلكى تىنچ كۆرۈشۈشنى تاللىۋالغانلىقىنىڭ بىشارىتى ئىكەندۇق. … بەلكىم 1921-يىلى (ختايچىدا 1931-يىلى، دەپ يېزىلغان ― ئۇ.ت) بولسا كېرەك، برېمېندىكى راتسكېللېر پىۋىخانىسىدا بۇ تۈردىكى بىلەك ئۇزارتىپ سالام بىرىشنى تۇنجى قېتىم كۆرگەن ئىدىم." بۇنداق بىلەك سالىمىنىڭ كېلىش مەنبەسى نەدىن بولىشىدىن قەتئىي نەزەر، شاد-خوراملىق مۇزىكا سادالىرى ياڭرىغان  تىنچ يىغىلىشلاردا بۇنداق قول كۆتۈرۈپ "خايىل! − ياشىسۇن!" دىگەن ئاۋازلار ئىچىدە بىلەك سالىمى بېرىش، ھەقىقەتەنمۇ خەلق ئاممىسىغا، بىز ھەقىقى نېمىس ئاۋازىنى ئاڭلىماقتىمىز، دېگەن ئىشەنچنى تۇرغۇزاتتى.

ھىتلېر، فرانسىيە بىلەن يەھۇدىيلارغا قارشى ئاشكارە جار سالغان كۈنىسى، باۋارىيە ھۆكۈمىتىنىڭ يەنە بىر قېتىم
171
ئاشكارە زىتىغا تەگكەن كۈنى ئىدى. ئۇ، باۋارىيە باش مىنىستىرىنىڭ زىيارىتىگە بارىدۇ. ئۇنىڭ بىلەن بىرگە بارغان كىشى سابىق ئوفىتسېرلاردىن بىرى بولۇپ، بۇ ئادەم "كۈرەشچان تەشكىل خىزمەت گۇرۇپپىسى" دېگەن شەخسى قۇراللىق قوشۇننىڭ قۇماندانى ئىدى. بۇ خىزمەت گۇرۇپپىسى دېگىنى، ئەسلىدە ئوڭچىل ئاكتىپلار گۇرۇھىنىڭ داشقاينىقىدىن باشقا نەرسە ئەمەس ئىدى. ئۇ ئىككىسى باش مىنىستېرغا ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتومىنى تاپشۇرۇپ، ھۆكۈمەتتىن «جۇمھۇرىيەت قوغداش قانۇنى» نى ئۆز ئىختىيارى بىلەن ئەمەلدىن قالدۇرۇشىنى تەلەپ قىلىدۇ. ئەگەر ۋېيمار دائىرىلىرى بۇ تەلەپنى رەت قىلغىدەك بولىدىكەن، ئۇ ھالدا باۋارىيە ئاشكارە قانۇنغا خىلاپلىق قىلغان ھېسابلىناتتى.
شۇ كۈنى ئايغا 13 (خىتايچىدا 19-چىسلا، دەپ يېزىلغان ― ئۇ.ت)، جۇما كۈنى بولىشىغا قارىماي، ھىتلېر شەنبە كۈنى جاۋاب بېرىلىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. بۇ تەلەپ جاۋابسىز قالغانلىقى ئۈچۈن، ئوڭچىل رادىكال ھەربىيلەر گۇرۇھى يەكشەنبە كۈنى "ھەربى مانېۋىر" ئۆتكۈزىدۇ. شۇ كۈنى پاسخا بايرىمى ئىدى. ھىتلېر، ئېستېر بىلەن بىرگە ئۈستى ئوچۇق ماشىنىدا ئۆرە تۇرىدۇ. ھۇجۇمچىلار ئەترىتى ― ئېس-ئاچىلار بىلەن پۇخرا تەرەپپازلار قاتار تىزىلىپ ئالدىدىن ئۆتىۋاتقىنىدا ھىتلېر بىلەك سالىمى بېرىدۇ.141 گيۆرىڭنىڭ شەخسى پىكاۋى ئىچىدە ئولتۇرۇپ قاراپ تۇرغان ھېلېنا خانفىستايىنگىل، ھىتلېرنىڭ كۆزلىرىدىن غالىپلىق ۋە رازىمەنلىك ئىپادىسى چاقناپ تۇرغانلىقىغا دىققەت قىلىدۇ. پارات ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، ھىتلېر "چىرايلىق بىر دەستە ئەتىر گۈل" ئېلىپ خانفىستايىنگىللار ئۆيىگە كېلىپ، ھېلېنا خانىمغا تۇغۇلغان كۈنى ئۈچۈن گۈلىنى سوغات قىلىدۇ. ئاندىن ئۇلار بىرلىكتە ئولتۇرۇپ خوشال-خوراملىق ئىچىدە بىرەر سائەت چاي ئىچىشىدۇ. بۇ جەرياندا ھىتلېر تىنماي قىزىق گەپلەرنى قىلىپ ئۇلارنى كۈلدۈرۈپ ئولتۇرىدۇ. ئەمما ئارىدىن بىر ھەپتە ئۆتكەندە، يەنى نۆۋەت ئۆزىنىڭ تۇغۇلغان كۈنىنى خاتىرلەشكە كەلگەندە پەقەتلا ئېچىلالماي جىمىپ كېتىدۇ. ئۇ خانفىستايىنگىلغا ئۈستىدە كرىست بەلگىسى بولغان تۇغۇلغان كۈنى تورتلىرىنى، شۇنىڭدەك ئۇنداق بەلگە چۈشۈرۈلگەن باشقا ھەرقانداق نەرسىلەرنى ھەرگىز يىمەيلى دەپ قاتتىق جىكىلەيدۇ. ئەسلىدە ئۇنىڭ بۇ تار ئۆيى كرىست بەلگىسى چۈشۈرۈلگەن تورتلار بىلەن تولۇپ كەتكەن ئىدى. "شۇنى ئۇنۇتمىغىنكى، ― دەيدۇ ھىتلېر، ― بۇ بىنا يەھۇدىيلارغا تەۋە بىر بىنا، ئۇلار رەقىبىدىن قۇتۇلۇش ئۈچۈن پۈتۈن تاملىرىنى زەھەر بىلەن مىلاپ بولدى. بۇنى بىر ئويۇن قىلىۋېلىشتى."
دۈشەنبە كۈنى، باش مىنىستىردىن ئاخىرى ھىتلېرغا جاۋاب كېلىدۇ: ئۇ ئۆزى «جۇمھۇرىيەت قوغداش قانۇنى» غا قارشى ئىكەنلىكىنى، ئەمما بۇ قانۇن باۋارىيىنىڭ رەسمى قانۇنى ھالىغا كېلىپ بولغانلىقىنى، شۇڭا ئۇنىڭ قولىدىن كېلىدىغىنى بۇ قانۇننى ئىجرا قىلىشتىن باشقىچە بولالمايدىغانلىقىنى ئۇقتۇرىدۇ. ھىتلېر بىرىنچى ماي كۈنى ئاممىۋىي نامايىش چاقىرقى چىقىرىپ نامايىش ئارقىلىق نارازىلىق بىلدۈرۈش قارارىغا كېلىدۇ. بۇ بىر پارتلاش خاراكتېرلىق خەۋەر ئىدى. چۇنكى "1-ماي" كۈنى ئەمگەكچىلەر بىلەن ماركسىزمچىلارنىڭلا مۇقەددەس بايرىمى بولۇپ قالماي، ميۇنخېننى سوۋېت جۇمھۇرىيىتى قولىدىن ئازات قىلىنىشىنىڭمۇ يىللىق خاتىرە كۈنى ئىدى. 30-ئاپرېل ئاخشىمى، ئوڭچىل رادىكال كۈچلەر ميۇنخېننىڭ ئاساسلىق پويىز ئىستانسىسىنىڭ شىمالىدىكى نەچچە چاقىرىم يەردىكى ئوبېرۋىسېنفېلد نېمىس ئارمىيىسى مەشىق مەيدانى تەرەپكە قاراپ يولغا چۈشىدۇ. تاڭ سۈزۈلگىچە ئۇ يەرگە مىڭغا يېقىن ئادەم يىغىلىپ بولغان ئىدى. ئۇلار سولچىل كۈچلەرنىڭ ھۇجۇمىدىن ساقلىنىش ئۈچۈن ئەتراپقا مەخسۇس پوست قويىۋېتىدۇ. ۋاقىت سائەتلەپ ئۆتمەكتە ئىدى. ئەمما بىرەر ھەرىكەت شەپىسى كۆرۈلمەيدۇ. "سائەت 6 بولغاندا، ― دەيدۇ ھىتلېر كېيىن ئەسلەپ كېلىپ، ― توپ-توپ قىزىللار كېلىپ بىز بىلەن تىركىشىشكە تەييارلاندى. ئۇلارنى كۈشكۈرتىشكە بىر مۇنچە ئادەم ئىۋەرتكەن بولساممۇ، ئۇلاردىن بىرەر سادا چىقمىدى."
172
سائەت 9 لاردا شەھەر سىرتىدىن ھەرقايسى ئەترەتلەردىن كەلگەنلەر قوشۇلۇپ ئۇلارنىڭ ئادىمى 1300 كىشىگە يېتىدۇ.
ئۇلار قۇراللىق ئىللىق ئاپتاپتا تولا كۈتۈپ زىرىكىپ تىت-تىت بولۇپ كېتىدۇ. ياۋۇزلاشقان ھىتلېر، قولىدا بىر كاسكا، "قىزىللار نەگە يوقالدى؟" دەپ سورايدۇ. چۈشكە يېقىن بىر ۋاقىتتا، تۇيۇقسىزلا بىر بۆلۈم ئەسكەرلەر بىلەن كۆك فورمىلىق ساقچىلار كېلىپ قۇراللىق نامايىشچىلارنى قاتمۇ-قات قورشاۋغا ئېلىۋالىدۇ. ئۇلار بىلەن كەلگەنلەرئارىسىدا غەزەپكە تولغان كاپىتان رۆممۇ بار ئىدى. ئۇھىتلېرغا ئۆزىنىڭ يېڭىلا بۇ يەردە تۇرۇشلۇق ئارمىيە گېنېرالىنىڭ يېنىدىن كەلگەنلىكىنى، ئۇ گېنېرال ھىتلېردىن دەرھال قۇرال تاپشۇرۇشى كېرەكلىكىنى، بولمىسا ئاقىۋىتىگە پۈتۈنلەي ئۆزى مەسئۇل ئىكەنلىكىنى ئۇقتۇرىدۇ.
ھىتلېر قاتتىق غەزەپلەنگەن بولسىمۇ، گرېگور ستراسسېر قاتارلىق كىشىلەرنى ھۆكۈمەت كۈچلىرىگە قارشى تاقابىل تۇرايلى، ئەسكەرلەرنى ئاتاكىغا ئاتلاندۇرايلى دېگەن تەلىپىنى بىكار قىلىشقا مەجبۇر بولىدۇ. قۇرال تاپشۇرغۇزۇش قارارى ھەقىقەتەنمۇ ئازابلىق بىر قارار ئىدى. ئەمما ھىتلېر ھۇجۇم قىلغىدەك بولغىنىدا، ئۇنىڭ كۈچلىرى چوقۇم تارمار كەلتۈرۈلىدىغانلىقى ئېنىق ئىدى. شۇنىڭ بىلەنلا قالماي، بۇنداق مەنىسىز قان تۆكۈلۈش ئۆزىنىڭ سىياسى ساھەدىكى داھىلىق ئورنىنىڭ ئاخىرلىشىشى، ھەتتا ئۇنىڭ ئۆزىمۇ قۇربان بولىشى ئېنىق ئىدى. ئوبېرۋىسېنفېلدتىكى چېكىنىشتە ئۇ ئاخىرقى ھېسابتا مۇۋەپپەقىيەتكە ئېرىشىدۇ. شۋابىڭدا، ھىتلېرنىڭ قوشونى كوممۇنىستلارنىڭ ئاۋانگارت كۈچلىرى بىلەن توقۇنۇشۇشتا ئۇلارنى تىرە-پىرەڭ قىلىۋېتىش بىلەنلا قالماي، قىزىللارنىڭ بايراقلىرىنىمۇ كۆيدۈرۈپ تاشلىغان ئىدى. بۇ ۋاقىتلار ھىتلېرنىڭ قالتىس يايراپ كەتكەن ۋاقىتلىرى ئىدى. شۇڭا ئۇ نەق مەيداندا قىسقا بىر نۇتۇق سۆزلەيدۇ. ئۇ نۇتقىدا، بۇ يالقۇن بولشېۋىكلارنىڭ دۇنياۋى يۇقۇملۇق كېسىلىنىڭ بىر ئىپادىسى. بۇ يالقۇن، ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ  ھوقۇقنى تارتىپ ئېلىشىنىڭ كىچىككىنە سېگنالىدىن ئىبارەتتۇر دەيدۇ. ئۇنىڭ بۇ قېتىملىق ئىنتايىن كۈچلۈك كۈشكۈرتكۈچى نۇتقى قول ئاستىدىكىلەرنىڭ غەيرەت-جاسارىتىنى ئالاھىدە كۈچەيتىپ بېرىدۇ. شۇنداق قىلىپ بىر قېتىملىق ئېغىر خاتالىقنى غالىبىيەتكە ئايلاندۇرىۋالىدۇ.142 ئەمما ئۇلارنىڭ بۇ خوشاللىقى قىسقا ۋاقىتلىق جىمىقىش ھېسابلىناتتى. شۇ ئاخشىمى، ھىتلېرنىڭ ئىنقىلابى ھەرىكىتى ئۈزۈل كېسىل مەغلوبىيەتكە ئۇچرايدۇ. بۇ قېتىملىق مەغلوبىيەت، ئۇنى بىر مۇنچە سادىق ئەگەشكۈچىلىرىدىن مەھرۇم قالدۇرىدۇ. "مەن ھىتلېردىن پۈتۈنلەي ئايرىلىمەن! ― دەيدۇ سابىق 'ئەركىن پولك' كوماندىرى بولغان بىرسى، ― 1-ماي كۈنى ئۇ پۈتۈنلەي مەغلۇپ بولدى. ئەندى بۇ ئادەم مەڭگۈ باش كۆتۈرەلمەيدۇ!"
ئوبېرۋيېسېنفېلد ۋەقەسىدە مەغلوب بولغانلار يالغۇز ھىتلېرلا ئەمەس ئىدى. باۋارىيە ھۆكۈمىتى ئۈچۈن ئالغاندىمۇ بۇ ۋەقە ئۇلار ئۈچۈن تېخىمۇ ئېغىر مەغلوبىيەت، تېخىمۇ ئېغىر قىيىنچىلىق ھېسابلىناتتى. ھۆكۈمەت دائىرىلىرى ھىتلېرنى جەمىئەت ئامانلىقىغا زىيان سالغان دەپ قارىلاپ ئۇنى سوتقا چىقىرىدۇ. ھىتلېر قىلچە تەمتىرىمەي سۇئاللارغا بىرمۇ-بىر جاۋاپ بېرىپ، تەپتىش ئەمەلدارىنى تاقابىل تۇرالماس ھالغا چۈشۈرۈپ قويىدۇ. ھىتلېر بۇ قېتىمقى سوتتا قىلچە باش ئەگمەي قەتئىي ئىرادىلىك بولۇپ، ئاپەتتىن سىياسى مەنپەئەت چىقىرىۋالىدۇ. مەغلوبىيەتنى غالىبىيەتكە ئايلاندۇرۇش، ئۇنىڭ مىزانى ھالىغا كېلىدۇ.
شۇنداقتىمۇ نۇرغۇنلىغان چەتئەللىك كۈزەتكۈچىلەر بۇ ۋەقەنى ھىتلېرنىڭ مەغلوبىيەتلىك ئاقىۋىتىنىڭ باشلىنىشى دەپ باھالىشىدۇ. روبېرت مۇرفى دەل شۇنداق قارايدىغانلاردىن بىرى ئىدى. ئۇ يازغان دوكلاتىدا، ناتسىستلار ھەرىكىتىنىڭ يۈزلىنىشى ئاجىزلاش باسقۇچىغا كىردى، دەيدۇ. ئۇ يەنە، خەلق "ھىتلېرنىڭ كۈشكۈرتۈش ھەرىكەتلىرىدىن زىرىكتى، چۇنكى ئۇ ھېچقانداق بىر نەتىجە يارىتالمىدى، ھېچقانداق بىر ئىجابى يېڭىلىقنىمۇ ئوتتۇرىغا قويالمىدى. ئۇنىڭ يەھۇدىيلىققا قارشى ھەرىكىتى ئۆزىگە بەكلا كۆپ دۈشمەن پەيدا قىلىۋەتتى. ئۇنىڭ ياش تەرەپپازلىرىنىڭ جىدەل تېرىشتىن باشقىنى بىلمەسلىكى
173
جەمئىيەت تەرتىۋىنى ھىمايە قىلىدىغان كىشىلەرنى بەكلا بىزار قىلىۋەتكەن ئىدى" دەپ يازىدۇ.

5
مۇرفىنىڭ قاراشلىرى پەقەتلا باۋارىيە يەرلىك ئەمەلدارلىرىنىڭ چۈشەنچىلىرىنىلا ئەكس ئەتتۈرۈپ بەرگەن ئىدى. بۇ ئەمەلدارلار "1-ماي" دىن كېيىنكى سىياسى ھەرىكەتلەردىكى تىنجىشنى ھىتلېردىن ھەمدە ئۇنىڭ ھەرىكىتىدىن قۇتۇلغانلىقىنىڭ مۇقەررەر نەتىجىسى دەيدىغان خاتا قاراشقا كېلەپ قالغان ئىدى. راس دېگەندەك، بۇ تۈر سىياسى پائالىيەتلەرنىڭ جىمىقىپ قېلىشى خېلى ئۇزۇن داۋام قىلىدۇ. بۇ جەرياندا بىرلا قېتىم ۋاقتلىق قالايماقانچىلىق يۈز بەرگەن بولۇپ، بۇ ۋەقە گېرمانىيىلىك بىر مىللەتچى بولغان ئالبېرت لېئون شلاگېتېر دېگەن بىرسىنىڭ دۇيىسبۇرگ ئەتىراپىدا فرانسىيىنىڭ رۇر رايونىنى بېسىۋېلىشىغا نارازىلىق بىلدۈرۈش ئۈچۈن تۆمۈر يول پارتلاتقانلىقىدىن ئۆلۈم جازاسىغا ھۆكۈم قىلىشىدىن كېلىپ چىققان بىر ۋەقە ئىدى. ئۇ كىشى بۇزغۇنچىلىق قىلىش جىنايىتى بىلەن سوتلىنىپ، 26-ماي كۈنى ئېتىپ تاشلىنىدۇ.
خانفىستايىنگىل، كۆپلىگەن ۋەتەنپەرۋەر تەشكىلاتلارنىڭ كىلەر ھەپتىدە كۆنىگسپلاتز مەيدانىغا يىغىلىپ نارازىلىق نامايىشى ئۆتكۈزمەكچى بولغانلىقىدىن خەۋەر تېپىپ، تاغدا دەم ئېلىۋاتقان ھىتلېرنىڭ دەرھال قايتىپ كېلىپ بۇ ھەرىكەتكە قاتنىشىشى لازىملىقىنى ئويلايدۇ. ئۇ دەرھال پويىزغا ئولتۇرۇپ گېرمانىيە-ئاۋسترىيە چېگرىسىغا جايلاشقان ئىنتايىن مەنزىرىلىك ساناتورىيە يېرى بولغان بېرچتېسگادېن ("ئۇ يەرنىڭ مەنزىرىسىنى بەكلا ياخشى كۆرۈپ قالغان ئىدىم") غا بېرىپ ھىتلېرنى تاپىدۇ. ئۇ ۋاقىتلاردا ھىتلېر ئىسمىنى 'ۋولف ئەپەندى' دەپ ئۆزگەرتىپ "مورىتز ئۆتەڭ" دە تۇرىۋاتقان ئىدى. بۇ ئۆتەڭ ئوبېرسالزبېرگدىكى قىيالىق تاغ چوققىسىغا سېلىنغان ئىدى. دەسلىۋىدە ھىتلېر نامايىشقا ھەر تۈرلۈك كىشىلەر قاتنىشىدىغانلىقىنى سەۋەپ قىلىپ كۆرسىتىپ ئۇ نامايىشچىلارغا نۇتۇق سۆزلەشكە بەك قىزىقىپ كەتمەيدۇ. ئەمما خانفىستايىنگىل چىڭ تۇرۇپ تەلەپ قىلغاچقا ھىتلېر نۇتۇق سۆزلەشكە ماقۇل بولىدۇ ۋە ئۇ ئىككىسى دەرھال نۇتۇق تېزىسىدىن بىرنى يېزىپ چىقىدۇ.
شۇ ئاخشىمى، خانفىستايىنگىل بىلەن بىرلا ۋاقىتتا ئورنىدىن ئايرىلغان ئېكارت غەزىۋىنى باسالماي، ھىتلېر دائىم قامچىسىنى ئوينىتىپ ھەممىلا يەردە قۇرۇق ھەيۋە قىلىپ يۈرىدۇ؛ داچىنىڭ مۇدىرىنىڭ ئايالى ئالدىدىمۇ ئۆزىنى كۆرسىتىشكە ئۇرۇنۇپ يۈرىدۇ. "ھىتلېرنىڭ بۇ تۈر قىلىقلىرى جېنىمغا تەگدى. ― دەيدۇ، ― مېنىڭچە بولغاندا بۇ ئادەم راستىنلا ساراڭ بولۇپ قاپتۇ." ئۇ يەنە، ھىتلېر ھەددىدىن ئارتۇق ئېغىر تىللار بىلەن بېرلىننى قارىلاش ئارقىلىق، بۇ ئايال ئالدىدا ئۆزىنى كۆرسىتىشكە ئۇرۇنماقتا: "… ئۇنىڭ بۇزۇپ-چېچىپ يۈرۈشلىرى،143 شەھۋانىلىق قىلىشلىرى، تەڭسىزلىك قىلىشلىرى، ھەشەمەتلىك قىلىش ۋە يەھۇدىي بايلىقىدىن پايدىلىنىشلىرى بەكلا جېنىمغا تەگدى. بۇلىۋاتقان بۇ ئىشلارغا زادىلا ئىشەنگىم كەلمەيدۇ. مەن ھازىر ئۆزەمنى خۇددى تەڭرىنىڭ مازارلىقىدا تۇرىۋاتقاندەك، پۇل ئالماشتۇرۇشنى ئۆزىگە كەسىپ قىلىۋالغانلارنىڭ ئەيساسى يېنىدا تۇرىۋاتقاندەك ھېس قىلماقتىمەن" ئۇ ھەقىقەتەنمۇ قايناپ قالغان ئىدى. شۇڭا ئۇ، ھىتلېر شۇ سەۋەپتىن قامچىسىنى ئوينىتىپ يۈرگەنلىكىنى، شۇڭا ئۇ ئەيسانىڭ قۇتلۇق ۋەزىپىسىگە ئوخشاش پايتەخىتتە پەيدا بولۇپ پارىخور چىرىگەن كىشىلەرنى ئەدەپلىمەكچى بولغانلىقىنى سۆزلەپ كېتىدۇ.
ھىتلېر، ئەتىسى خانفىستايىنگىل بىلەن بىرگە پويىز ئىستانسىغا قاراپ يولغا چىقىدۇ. ھىتلېر ئوبېرسالزبېرگقا قايتاشىدا "يېقىندا پارتىيە ئورگان گېزىتىمىزنىڭ مۇھەررىرلىكىدىن قالدۇرۇلغان ئېكارت رەسمى ئۈمىتسىز بىرسىگە، قېرىپ ھالىدىن كەتكەن بىرسىگە ئايلىنىپ قاپتۇ. ― دەيدۇ، ― شوپېنخاۋئېر ئۇنى قاتتىق گۇمانخور توماسقىلا ئايلاندۇرۇپ قويۇپتۇ. ئەگەر سەن
174
ئۇنىڭ ئېنىق ئۇققىلى بولمايدىغان بىلجىرلاشلىرىنى ئاڭلىساڭ، مېنى نەلەرگە باشلاپ ماڭماقچى بولغانلىقىنىمۇ بىلەلمەي قالىسەن. قالتىس يول كۆرسەتكۈچىدە-ئۇ! كىشىلەرنىڭ ئارزۇسى بىلەن غەيرىتىنى ئازايتىپ يوقلا قىلىۋېتىدۇ! غەيرىتىدىن ئايرىلغان خەلق پۈتۈنلەي ۋەيران بولىدۇ! ھايات دېگەنلىك، كۈرەش قىلىش دېگەنلىكتۇر. ئاندىن ئۇ غەلىتە بىر رېتىم بىلەن «لوھېڭگرىن» ئويۇنىدىكى ئاققۇ ئاھاڭىغا ئىسقىرتىشقا كىرىشىپ كەتتى."
تىنچلىقچى ئانتون درېكسلېرمۇ ھىتلېرنىڭ ئوبېرسالزبېرگدا نۇتۇق سۆزلىشىنى خالىمايتتى. ھىتلېرنىڭ بارغانسىرى كۈچىيىپ كېتىۋاتقان ئىنقىلابى قىزغىنلىقى ئۇلارنى نېمە قىلارىنى بىلەلمەس قىلىپ تەمتىرىتىپلا قويغان ئىدى. ھىتلېرنىڭ ئىشچىلار سىنىپى ئارىسىدا ھەقىقى سوتسىئالىزمچىلارنىڭ مۇستەھكەم ئاساسىنى قۇرۇش ئورنىغا كاپىتالىستلار بىلەن، بايىۋەتچىلەر بىلەن بانكىرلار بىلەن بەكلا ئىچ قويۇن-تاش قويۇن بولۇپ كېتىشىگە قارشى چىقىدىغانلارمۇ ئۇنىڭدىن بەكلا ئەنسىرەشمەكتە ئىدى. ھىتلېرمۇ پارتىيە ئىچىدە يەنە بىر قېتىملىق خائىنلىق يۈز بېرىشى مۇمكىنلىكىنى، يەنى دەسلىۋىدە ھىتلېر ھەققىدە بەكلا يوقىرى ئۈمىدلەرنى كۈتكەن، ئۇنى گېرمانىيىنىڭ يېڭىدىن دۇنياغا كەلگەن داھىيسى دەپ ھۆرمەت قىلىپ كەلگەن كىشىلەرنىڭ نارازىلىقى بىلەن ئۈمىدسىزلىكىدىن پەيدا بولغان قايتا ئۇنىڭدىن يۈز ئۆرۈش ۋەقەسىنىڭ يۈز بېرىشىنى كۆڭلىدە ھېس قىلماقتا ئىدى.
شۇ يىلى سىنتەبىر باشلىرىدا، ھىتلېر ئاشكارە ئوتتۇرىغا چىقىش شەكلى بىلەن پەسىيىپ كېتىۋاتقان ئابرويىنى قايتا تىكلەشكە ئاتلىنىدۇ. بۇ ئىش 1~2-سىنتەبىردە نيۇرېمبېرگتا "سېدان ئۇرۇشى" خاتىرە كۈنى بولغان "گېرمانىيە كۈنى" نى خاتىرلەش يىغىنىدا كۆرۈلىدۇ. ئۇ كۈنى، يۈز مىڭدىن ئارتۇق مىللەتچى بۇ قېدىمى شەھەرگە ئېقىن قىلىپ كوچىلاردا نامايىش قىلىپ يۈرۈش قىلماقتا ئىدى. بۇ شەھەرنىڭ ساقچى دائىرىلىرىنىڭ بەرگەن مەلۇماتىغا قارىغاندا، بۇ قېتىمقى پائالىيەت پەيدا قىلغان قىزغىنلىق 1914-يىلىدىن بۇيان پەقەتلا كۆرۈلۈپ باقمىغان بىر قىزغىنلىق ئىدى" دېيىلگەن. كوچىلار ناتسىستلار بىلەن تولۇپ تاشقان، باۋارىيە بايراق دېڭىزىغا ئايلانغان، پۈتۈن خەلق "خايىل! ― ياشىسۇن!" دەپ توۋلىشىپ يۈرگەن، لۇدېندورف بىلەن نامايىشقا قاتناشقان قىسىملارنى قارشى ئېلىشىپ ئۇلارغا گۈل-چىچەك ئېتىشىۋاتقان بەكلا قىزغىن مەنزىرە بارلىققا كەلگەن ئىدى. "ئۇرۇشتا مەغلوب بولغان، پاجىئەلىك مۇھىت ئاستىدا ئىزىلىۋاتقان، يۇرتلىرىدىن ئايرىلىپ سەرسان بولغان، يىمىرىلگەن بۇ خەلق ئازغىنە بولسىمۇ ئۈمىد نۇرى كۆرۈنگەندەك قۇللۇقتىن، نامىراتلىقتىن ئازاد بولۇشنىڭ ئازغىنە بولسىمۇ ئۇچقۇنىنى كۆرگەندەك ھاياجانلانماقتا ئىدى. بۇ قېتىمقى مۇراسىم ئەنە شۇنداق تۇيغۇلارنىڭ ئەركىن ئىپادىسى ئىدى.  نۇرغۇنلىغان ئەرلەر، ئاياللار ئۈن سېلىپ يىغلىشىپ، ھېسسىياتلىرىنى بېسىۋالالمايلا قالغان ئىدى."
نامايىشچىلارنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ تەرەپتارلىرى ئىدى. ھىتلېر، يىغىن باشلىنىشى بىلەن، سەھنىلەردىن بىرسىگە چىقىپ نۇتۇق سۆزلەيدۇ. ھىتلېر بۇ قېتىم كوبۇرگدىكىگە قارىغاندا ئالاھىدە سالاپەتلىك كۆرۈنەتتى: ئۇچىسىغا كەيگەن كىيىملىرى دەزماللانغان ئالاھىدە رەتلىك، چېچىنىمۇ تەكشى ياساتقان، پۇتىغا كەيگىنىمۇ ئۇزۇن قونجىلىق ئاياق ئەمەس ئىدى. "بىر قانچە ھەپتىگە قالمايلا ھۇشۇقىمىز قوپىدىغان بولدى. ― دەيدۇ ھىتلېر خۇددى ئالدىن كۆرەرلەردەك، ― بۈگۈن بارلىققا كەلگەن بۇ مەنزىرە دۇنيا ئۇرۇشى مەزگىلىدىكىدىنمۇ ئۇلۇق بىر مەنزىرە بولىدۇ. بۇ ھەرىكىتىمىز گېرمانىيە تۇپراقلىرىدا پۈتۈن دۇنيا ئۈچۈن تىكلەنگەن بىر خاتىرە مۇنارىسى بولۇپ قالغۇسى."
ئەتىسى، "گېرمانىيە جەڭگېۋارلار ئىتتىپاقى" قۇرۇلىدۇ. مۇنداق قارىماققا بۇ بىر مىللەتچىلەرنىڭ بىرلەشمىسىدەك كۆرۈنسىمۇ، ئەمەلىيەتتە ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ بىر كەشپىياتى ئىدى: ئۇنىڭ كاتىپى شېۋۇبنېر رىچتېر بولۇپ، ھەربى ئىشلار
175
كاتىۋېشى بولغان كىشى ھىتلېرنىڭ يەنە بىر ياردەمچىسى ئىدى. بۇ ئىتتىپاقنىڭ ئىنتايىن مۇھىم بولغان يەنە بىر ئورگىنىغا رۆم مەسئۇل بولىدۇ؛144 بۇ ئىتتىپاقنىڭ تۇنجى باياناتىنى (فېدېر يېزىپ بەرگەن) خۇددى ھىتلېر ئېيتىپ بەرگەندەكلا قىلاتتى. بۇ باياناتتا پارلامېنت تۈزۈمىگە، خەلقئارالىق كاپىتالغا، سىنىپى كۈرەشكە، تىنچلىقچىلىققا، ماركسىزمغا ۋە يەھۇدىيلارغا قارشى تۇرىمىز دەپ ئېلان قىلىنغان ئىدى.
نيۇرېمبېرگتا "گېرمانىيە كۈنى" نىڭ ئۆتكۈزۈلىشى بىلەن "گېرمانىيە پىدائىيلار باتالىئونى" نىڭ قۇرۇلغانلىقى، ھىتلېرنىڭ ئاشكارە ھالدا ئىنقىلابىنى باشلىتىدىغان سىياسىي سەھنىگە قايتىپ كەلگەنلىكىنى تولۇق نامايەن قىلماقتا ئىدى. بۇ تەرىپى ئارىدىن بىرەر ئاي ۋاقىت ئۆتمەيلا تېخىمۇ ئېنىق ئوتتۇرىغا چىقىشقا باشلايدۇ: ھىتلېر بۇ يېڭى تەشكىلنىڭ رەسمى سىياسى داھىسىغا ئايلىنىدۇ. بۇ تەشكىلاتنىڭ "ھەرىكەت پروگراممىسى" دا باۋارىيە ھوقۇقىنى تارتىپ ئېلىش ئاشكارە چاقىرىق قىلىنغان ئىدى. بەزى گەپلەردىن قارىغاندا، ھىتلېر يەنە بىر قېتىملىق ئىنقىلاب قوزغاشقا تەييارلىق قىلىۋاتقانمىش. ئەمەلىيەتتە، ھىتلېر راستىنلا مەخسەتلىك تۈردە قىزىللارنىڭ قايتا ھوقۇق تارتىۋېلىشىغا يول قويماسلىق ئۈچۈن ھەرىكەت قوزغايدىغانلىقىنى ئېلان قىلغان ئىدى. "بىزنىڭ بۇ ھەرىكىتىمىزنىڭ ۋەزىپىسى، خۇددى بۇرۇنقى ھەرىكىتىمىزگە ئوخشاش ئىمپېرىيىنى ئاغدۇرۇپ تاشلاشقا تەييارلىق قىلىشتۇر. شۇچاغدىلا، غۇلاپ چۈشكەن كونا دەرەختىن يېڭى نوتىلار شۇڭغۇپ چىقىدۇ."
باۋارىيە باش مىنىستىرى ئېۋگېن ۋون كنىللىڭ، ھىتلېرنىڭ بەزى چاقىرىقلىرىغا ماقۇل بولغاندەك قىلسىمۇ، ھىتلېرنىڭ ئىسيانچى خەلقنى كۈشكۈرتۈش تاكتىكىسىغا پەقەتلا چىداپ تۇرالمايتتى. كنىللىڭ، 26-سىنتەبىر كۈنى كابېنتىدىكىلەرگە ۋەزىيەت بەكلا جىددى بولغاچقا دەرھال شىتات ھەيئەت ئەزاسىدىن بىرنى بەلگىلىشىمىز كېرەك؛ بۇ ئەزا كۆرۈنۈشتە ئىچكى كابىنىتنىڭ باشقۇرۇشىدا ھەرىكەت قىلىدىغاندەك كۆرۈنسىمۇ ئەمەلىيەتتە "ھوقۇقىنى تولۇق ئىشقا سالالايدىغان سالاھىيەتكە ئىگە بولىشى كېرەك" دەيدۇ. ئۇ يەنە، سابىق باش مىنىستىر كاھرنى ۋەزىپىگە تەيىنلىشىمىز كېرەك دەيدۇ. بۇنىڭغا ئۇنىڭ بىر قانچە مىللەتچى تەشكىلاتلارنىڭ ھىمايىسىنى قولغا كەلتۈرەلىگەن ئىكەنلىكىنى، شۇنىڭ بىلەن بىرگە يەنە كونسىرىۋاتىپ كىنەزلەر گۇرۇھىدىكىلەر بىلەن كاتولىك چېركاۋلىرىنىڭ ھۆرمىتىگىمۇ سازاۋەر بىرسى ئىكەنلىكىنى سەۋەپ قىلىپ كۆرسىتىدۇ.
كاھر، قانۇن-تەرتىپ ئورنىتىش نامىدا بۇ ئېغىر ۋەزىپىنى تاپشۇرۇپ ئالىدۇ. ئۇنىڭ يولغا قويغان بىرىنچى ھەرىكىتى ئەتىسى ئېچىلماقچى بولغان 14 ناتسىستلار مىتىنگىنى چەكلەش بويرىقىنى چىقىرىش بىلەن باشلىنىدۇ. ئادولف ھىتلېر ئۈچۈن ئېيتقاندا، بۇ ھەرىكەت بىر تەھدىت قىلىش ھەرىكىتى بولۇش بىلەن بىرگە يەنە بىر پۇرسەت ھېسابلىناتتى (ئۇ تېخى يېڭىلا شىۋىتسارىيىدىن يېنىپ كەلگەن ئىدى). ئەگەر ئۇ گەپ ئاڭلاپ بۇ بۇيرۇققا بوي سۇنغىنىدا پۈتۈنلەي يوقۇلۇش يولىغا كىرگەن بولاتتى. ئەگەر ئۇ قارشىلىق كۆرسىتىپ مۇۋەپپەقىيەتكە ئېرىشكىدەك بولسا، پۈتۈن مەملىكەت بويىچە ئەڭ مۇھىم سىياسىيوندىن بىرىگە ئايلىنىشى مۇمكىن ئىدى. كىشىلەر ئۇنىڭغا بۇ ئىشتىن ۋاز كېچىپ، باشقا بىر ۋاقىتتا قايتىدىن باش كۆتۈرۈپ چىقىش مەسلىھەتىنى بېرىدۇ. ئۇلار پارتىيىمىز تېخى يېتەرلىك دەرىجىدە كۈچەيگەن بىر پارتىيە ھېسابلانمايدۇ، شۇڭا بۇنداق بىر ھەرىكەتكە ئاتلىنىشى مۇۋاپىق ئەمەس دەپ قارىشاتتى. ئەمما ئادەتتىكى پارتىيە ئەزالىرى بىلەن يېقىن ئۆتىدىغانلار ئۇنى ھەرىكەت قىلىشقا رىغبەتلەندۈرىدۇ. "ئەگەر بۇ قېتىم بىرەر ئىش قىلماي ياتىۋەرگىنىمىزدە جەڭچىلەر بىزدىن قېچىپ كېتىشى مۇمكىن" دەيدۇ ھۇجۇمچىلار ئەتىرىتىنىڭ ميۇنخېن قىسىمىنىڭ پولك كوماندىرى. "ئەسكەرلىرىمىزنىڭ ئىتتىپاق بولىشىنى ساقلايمەن دەيدىكەنمىز، ― دەيدۇ شېۋبنېر رىچتېر، ― چوقۇم بىر ئىش قىلغاچ تۇرىشىمىز كېرەك. بولمىسا تەرەپتارلىرىمىز سولچىل ئاكتىپ كۈچلەر تەرىپىگە ئۆتۈپ كېتىشى مۇمكىن."
176
تۈرتكىلىك رول ئوينايدىغان بۇ تۈر گەپلەر ھىتلېرنىڭ دىققىتىنى قوزغايدۇ. بۇ تۈردىكى ھاياجانلىق تۇيغۇلار ئۇنى ئىنقىلاب قىلىش يولىغا باشلايدۇ. ئۇ ميۇنخېن ۋە ھەر تەرەپتىن ھەرىكەتكە قاتنىشىدىغان ئىتتىپاقداش ئاختۇرۇش ئىشىغا كىرىشىدۇ. ئۇ ھەر كۈنى ھەر تۈرلۈك تەسىرى بار كىشىلەر بىلەن كۆرۈشۈش بىلەن ئالدىراش بولۇپ كېتىدۇ. مەسىلەن، ئۇ ھەربى باشلىقلار بىلەن، سىياسى ئەربابلار بىلەن، سانائەت ساھەسىدىكى كىشىلەر ۋە ئەمەلدارلار بىلەن ئۇچىرىشىشقا باشلايدۇ. ئۇ يەنە پارتىيىسىدىكى ئوتتۇرىدا قالغانلار ھەمدە تەۋرىنىپ يۈرگەنلەر بىلەن ۋەدە بېرىش، قورقۇتۇش، چىرايلىق گەپ قىلىش قاتارلىق چارىلاردىن پايدىلىنىپ ئۇلارنى بۇ ئىشقا جەلىپ قىلىشقا تىرىشىدۇ. ھىتلېر بۇ ھەقتە دائىم دەيدىغىنى: "بىز بۇ تۈر كىشىلەر بىلەن يارىشىپ ئۆتەلەيدىغانلا بولىدىكەنمىز، ئۇلارمۇ بىز بىلەن بىرلىكتە ئالغا ئىلگىرلىيەلەيدىغان بولىدۇ."
"ئۇ بىرەر ئىشقا قارار قىلدىمۇ-بولدى، ئۇنى كەينىگە قايتۇرۇشقا ھېچكىمنىڭ كۈچى يەتمەيتتى.145 ― دەيدۇ ھېلېنا خانفىستايىنگىل خانىم ئەسلەپ كېلىپ، ― كۆپۈنچە ۋاقىتلاردا، ئۇنىڭ تەرەپپازلىرى ئۇنى بىرەر ئىشقا مەجبۇرلاشقا باشلىشى بىلەن، ئۇنىڭ كۆزلىرىدىن يىراقلارغا تەلپۈنۈپ تۇرغان، يېقىنلىرىنىڭ دېگىنىگە پەرۋە قىلمايدىغان بىر رۇھنى كۆرگەندەك قىلىمەن. خۇددى ئۇنىڭ كاللىسى ئىتىلىپ قالغاندەك، ئۆزىنىڭ پىكىرىدىن باشقا ھېچ كىمنىڭ گېپىنى ئاڭلىمايتتى." شۇ يىلى كۈزدە ئۇنىڭ كۆزىدىكى يىراقلارغا تەلپۈنىدىغان باشقىلارنىڭ دېگىنىگە پەرۋاسىزلىق بىلەن قارايدىغان تۇرقى پەۋقۇلئاددە بىر نەرسىنى ئىپادىلەپ تۇراتتى. ئۇ كۆڭلىدە مۇسسولىن بىلەن بىر سىنىشىپ كۆرۈشنى ئويلاۋاتقاندەك كۆرۈنەتتى. ئەسلىدە ئۇنىڭ يۈرۈش قىلىش نىشانى بېرلىن ئىدى. بۇمۇ ئۇنىڭ ئىشەنچىلىك كىشىلىرىگىلا ئاشكارىلىيالايدىغان تۇيغۇلىرىدىن بىرى ئىدى. ئوڭچىل ھەربى تەرەپ باشلىقلىرىنىڭ بىر قېتىملىق يىغىنىدا، ئۇ پۈتۈن باۋارىيىلىكلەرنى پۈتۈن كۈچى بىلەن بېرلىنغا ھۇجۇم قىلىشقا چاقىرغان ئىدى. "بۈگۈن ناپالىئونغا ئوخشايدىغان بىر قۇتقازغۇچىغا مۇھتاجمىز دەيدىغان ئەقىدە كىشىلەردە بەكلا چوڭقۇر ئورنىشىپ كەتكەن. ― دەيدۇ بۇ قېتىمقى يىغىنغا قاتناشقانلاردىن بىرسى كېيىن ئەسلەپ كېلىپ، ― ئۇ يىغىندا، گېرمانىيىنى قۇتقۇزۇش چاقىرقى قەلبىمدە جاراڭلىماقتا، بۇ ۋەزىپە چوقۇم بىر كۈنى ماڭا تاپشۇرىلىدۇ، دەيتتى. ئاندىن ئۇ، ناپالىئون بىلەن نۇرغۇن جەھەتلەردە ئۆزىنى سېلىشتۇرىدۇ. بولۇپمۇ ناپالىئوننىڭ ئېلبا ئارىلىدىن پارىژغا قايتىپ كېلىشىنى ئۆزى بىلەن سېلىشتۇرما قىلىپ سۆزلىگەن ئىدى."146


177

6.پىۋىخانا ئىسيانى
1923

1

0

تېما

1

دوست

180

جۇغلانما

يىڭى ئەزا

ئۆسۈش   60%

ئەزا ئۇچۇرى
تىزىم نۇمۇرى:  30580
يازما سانى: 12
نادىر تېمىسى: 0
مۇنبەر پۇلى: 0
تۆھپە : 56
توردىكى ۋاقتى: 15
سائەت
ئاخىرقى: 2015-4-14
يوللىغان ۋاقتى 2014-8-9 19:09:19 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش

6.پىۋىخانا ئىسيانى
1923

1
1923-يىلى سىنتەبىرنىڭ ئاخىرقى كۈنى، ھىتلېر كۆڭلىنى بەكلا پاراكەندە قىلىدىغان بىر پارچە خەت تاپشۇرۇپ ئالىدۇ. بۇ خەتنى "پارتىيىڭلارنىڭ پىشقەدەم ئەزاسى، قاتتىق سادىق بىر پارتىيە ئەزاسى" يازغان. بۇ خەتنى يازغان كىشى، داڭلىق يۇلتۇز پالچىسى ئېلزابېت ئېبېرتىن خانىم تۈزگەن داڭلىق پالچىلىق كالىندارىدا، كىشىنى چۈچىتىدىغان بىر ئالدىن كۆرۈش يېزىلغانلىقىنى ئېيتقان. يەنى بۇ كىتاپتا، "1889-يىلى 10-ئاپرېل كۈنى تۇغۇلغان مەلۇم بىر سىياسى ھەرىكەتچى، ― دېيىلىدۇ بۇ كىتابتا، ― ھەرىكىتىنى ئېھتىيات بىلەن قانات يايدۇرمىغانلىقى سەۋەبىدىن ھاياتى خەۋپ ئاستىدا قېلىشى مۇمكىن. شۇنىڭدەك قەتئىي تېزگىنلەش مۇمكىن بولماي قالىدىغان ئېغىر بىر مەيدان بوھران پەيدا قىلىۋېتىشى مۇمكىن؛ شۇڭا بۇ كىشى ئەستايىدىللىق بىلەن تاقابىل تۇرۇشى كېرەك. كەلگۈسى يۈز بېرىدىغان ئۇرۇشتا بۇ كىشى مۇتلەق تۈردە داھىلىق رول ئوينايدۇ؛ شۇنىڭدەك بۇ كىشى چوقۇم نېمىس مىللىتى ئۈچۈن ئۆزىنى پىدا قىلىدۇ" دېگەنلەر يېزىلغانلىقىنى بىلدۈرگەن.
گەرچە ئۇ پالچى ئايال ئۇ كىشىنىڭ ئىسمىنى ئېيتىپ بەرمىگەن بولسىمۇ، ئۇ ئېيتقان ئادەمنىڭ ھىتلېر ئىكەنلىكى ئوپ-ئوچۇق كۆرۈنۈپ تۇراتتى. شۇنىڭدەك، ئۇ ئايال ئۇ كۈننىڭ قايسى كۈن ئىكەنلىكىنىمۇ ئېيتمىغان، ئەمما ئاگاھلاندۇرۇش بەرگەن. يەنى، ئەگەر يېقىنقى كۈنلەردە ھەرىكەتتە قاراملىق قىلغىدەكلا بولىدىكەن، ئۆز ھاياتىغا خەۋىپ كەلتۈرىۋېلىشى مۇمكىنلىكىنى ئېيتقان. ۋىلھېلم ۋۇلف ئىسىملىق يەنە بىر پالچى (بىر قانچە يىل ئۆتكەندىن كېيىن، بۇ پالچى ھىتلېرنىڭ مەخپى ساقچى ئىدارىسىدا تاپقاقلىق مەسلىھەتچى ۋەزىپىسىگە تەيىنلىنىدۇ) مۇ ھىتلېرنىڭ شۇ يىلى كەچ كۈزلەردە ئوتتۇرىغا چىقىدىغان تەغدىرى ھەققىدە پال سالغان بولۇپ، ئۇ پالىدا بۇ كۈننىڭ قايسى كۈن ئىكەنلىكىنى ئېنىق ئوتتۇرىغا قويغاان. ئۇمۇ ئوخشاشلا خەۋىپى كۆپ ئىكەنلىكىدىن خەۋەر بەرگەن بولۇپ، 1923-يىلى 8~9-نويابىر كۈنلىرى، ئەگەر قىلىدىغان ئىشىدا زوراۋانلىق ھەرىكەت قوللانغىدەك بولسا ئۇنىڭمۇ ئاقىۋىتى يوقۇلۇش خاراكتېرلىك ئاپەت بىلەن ئاخىرلىشىدىغانلىقىنى ئېيتقان.
پالچىلاردىن كەلگەن بۇ تۈردىكى ئالدىن خەۋەرلەر، نۇرغۇن كىشىلەرنى ئەستايىدىل دىققەت قىلىشقا زورلايدۇ. بىر قانچە گېرمانىيە روھىي كېسەللىكلەر دوختۇرى بىلەن پسىخولوگلارمۇ "پسىخىكىلىق تاپقاقلىق" مەسىلىسىگە دىققەت قىلىشقا باشلايدۇ. تېخى يېقىندىلا، شىۋىتسارىيە روھى كېسەللىكلەر دوختۇرى كارل گوستاپ جيۇڭ (فرېئۇدنىڭ بىرىنچى ئىزباسارى، ئەمما كېيىن ئۇنىڭ پسىخوئانالىز تەلىماتلىرىنىڭ بىر قىسىم يەرلىرىگە قارشى پىكىرلەرنى ئوتتۇرغا قويۇپ يېڭىچە پسىخوئانالىز، يەنى ئىپتىدائىي كوللىكتىپ ئاڭ تەلىماتى ئاساسىدا ئۆز يولىنى سىزىپ ماڭغانلىقى ئۈچۈن، تۇغما ئاجىزلىق تەلىماتىنى ئوتتۇرغا قويغان ئادلېر بىلەن بىرگە فرېئۇدتىن يۈز ئۆرىگەن شاگىرتلار دەپ تونۇلغان. ― ئۇ.ت) نىڭ سادىق مورتلىرىدىن بىرى بولغان دوكتور ئو. ئا. ھ. شىمىتز، ،147 پالچىلىق، بەلكىم  ئادەممىجەزى تەلەپ قىلىدىغان بىر ئېھتىياج بولىشىمۇ مۇمكىن دەپ كۆرسىتىدۇ. ئەمما ھىتلېر، پالچى ئېيپودىننىڭ پالىنى باھالاپ كېلىپ، پەرۋاسىزلىق بىلەن "ئۇ ئايال بىلەن يۇلتۇز پاللىرىنىڭ مېنىڭدە نېمە ئىشى بار؟" دەيدۇ.

178
ھىتلېر بۇنداق پاللارغا مەيلى ئىشەنسۇن ياكى ئىشەنمىسۇن، ئۆزىنىڭ تەغدىرى چوقۇم ئۇنى غەلىبىگە يېتەكلەپ بارالايدىغانلىقىغا ھەقىقەتەنمۇ تولۇق ئىشەنچ قىلاتتى. شۇنىڭدەك يەنە، خۇددى ھېلېنا خانفىستايىنگىلنىڭ دىققىتىنى تارتقىنىدەك، ئېنىق گەپلەردىن باشقا ھەر قانداق گەپكە قۇلاق سالمايتتى. ھىتلېر، يەنە شۇ ئېبېرتىننىڭ يۇلتۇز پېلى ھەققىدە ئاگاھلاندۇرۇشىنى تاپشۇرۇپ ئالغان كۈنىسى ئۇ ئادەتتىن تاشقىرى بىر ئاۋاز ئاڭلايدۇ: ئۇ، ۋاگنېرنىڭ يۇرتىدا، بايرېئۇتنىڭ ۋانفرېيد داچىسىدىكى ۋاقتىدا، شۇ يەردىكى مەرھۇم ۋاگنېرنىڭ 86 ياشلىق تۇل ئايالى كوسىمانى يوقلاپ كىرگەن ئىدى. ۋاگنېرنىڭ ئوغلى سيېگفرېدنىڭ ئېنگلىز ئايالى ۋېنىفرېد ۋاگنېر، ھىتلېر ۋە ئۇنىڭ ناتسىستلار پارتىيىسىدىكىلەرگە تولۇق قايىل ئىدى. شۇڭا ئۇ ھىتلېرنىڭ يوخلاپ كېلىشىنى بەكلا قىزغىن كۈتىۋالىدۇ. ئۇنىڭ 6 ياشلىق قىزى فرېدېلىند، باۋارىيە پاسونىدا قىسقا ئىشتان، قېلىن يۇڭ پايپاق، قىزىل-كۆك يوللۇق كۆڭلەك، كۆك رەڭلىك دۇمباق بىر چاپان كېيىۋالغان ھىتلېرنى كۆرۈپ بەكلا كۈلكىلىك ھېس قىلىدۇ. "ئۇنىڭ يۈز ئۇستىخىنى ئىگىز كۆتۈرۈلۈپ چىققان، چىرايى تاتارغان، كۆزىنىڭ كۆكلىكىمۇ بەكلا غەلىتە، مۇنداق قارىغاندا خۇددى يېرىم ئاچ-يېرىم توق بىرسىگىلا ئوخشايتتى. شۇنىڭغا قارىماي ئۇنىڭدا قانداقتۇ بىر نەرسە، كۈچلۈك ھاياجانلىق ئۇچقۇنلار چاقناپ تۇرغاندەك كۆرۈنەتتى."
ھىتلېر بەكلا سۇنئى ھەرىكەتلەرنى قىلىپ، مۇزىكا ئۆيى بىلەن كۈتۈپخانا ئۆيىدە ئىزا تارتقان ھالدا تەمتىرىگىنىچە ئالدى كەينىگە مېڭىپ كېتىدۇ. ئۇ تەمتىرىگەنلىكىدىن خۇددى بىر چېركاۋغا كىرىپ قالغاندەك بەكلا ھۇلۇقۇپ كېتىدۇ. كېيىن ئۇ گۈللۈكتە ۋاگنېرلار ئائىلىسىدىكىلەرگە ئۆزىنىڭ يېقىنقى كۈنلەردە ئويلىغان كەلگۈسى پىلانلىرىنى سۆزلەپ بېرىۋېتىپ "رېتىملىق، ئېنىق قىلىپ سۆزلەيدۇ. ئاۋازىمۇ بارغانسىرى ئېغىرلىشىپ بارىدۇ. كېيىن، بىز ھەممىمىز ھۇزۇر بىلەن مۇزىكا ئاڭلاۋاتقان قۇشقاچلاردەك ئۇنىڭ ئەتراپىغا ئولىشىۋالغان ئىدۇق. ئەمما بىز ئۇنىڭ دېگەن گەپلىرىدىن بىرىگىمۇ دىققەت قىلمىغان ئىدۇق." ھىتلېر كەتكەندىن كېيىن، ۋاگنېر خانىمى "سىلەر بۇ ئادەمنىڭ چوقۇم بىر كۈنى گېرمانىيىنىڭ قۇتقازغۇچىسىغا ئايلىنىدىغانلىقىنى ھېس قىلالمىدىڭلارمۇ؟" دېگىنىدە، سيېگفرېد ئۆزىنى تۇتىۋالالماي قاتتىق كۈلۈپ كەتكەن. چۇنكى ئۇنىڭ قارىشىچە، ھىتلېر ھەقىقەتەنمۇ ئاپ-ئاشكارە بىر ئالدامچى، تۇيۇقسىز بېيىغان بىر بايىۋەتچى ھېسابلىناتتى.
ھىتلېر كوچىنىڭ نېرقى تەرىپىگە ئۆتۈپ ئاجىزلاپ غالتەكلىك ھارىۋىغا چۈشۈپ قالغان ياشانغان خوۋستون ستېۋارت چىمبىرلىننى يوقلايدۇ. چىمبىرلىن، ئەنگلىيە دېڭىز ئارمىيىسىدىكى گېنېرال پولكوۋنىكىنىڭ ئوغلى بولۇپ، گېرمان مىللىتى ئەڭ ئېسىل مىللەت ئىكەن دەپ قاراپ گېرمايىنىگە كېلىپ تۇرۇپ قالغان بىرسى ئىدى. ئۇ ھەقىقەتەنمۇ تالانتلىق ئەمما بەكلا تىرىككەك ئىدى. كىشىلەر ئۇنى بىردەك دەۋرىمىزنىڭ ئەڭ ئېسىل ئەدىپلىرىدىن بىرى دەپ قارىشاتتى. ئۇ بىر ۋاگنېر ھەۋەسكارى ئىدى. شۇڭا ئۇ ۋاگنېرنىڭ قىزى ئېۋا بىلەن توي قىلغان ئىدى. بۇ ئەنگىلىيىلىك ئىرقچى ئالدىن كۆرەر ئادەم ھىتلېردىن شۇنداق قاتتىق تەسىرلەنگەن ئىدىكى، شۇ ئاخشىمى “بەكلا خاتىرجەم، بەكلا مېزلىك ئۇخلىيالىغان” لىقىنى، يەنى 1914-يىلى ئاۋغۇستتا قاتتىق زەربە يىگىنىدىن بۇيانقى ئەڭ ھۇزۇرلۇق بىر ئۇيقىغا غەرق بولالىغانلىقىنى ئېيتقان. ئۇ، ئارىدىن بىر قانچە كۈن ئۆتكەندە ھىتلېرغا يازغان بىر خېتىدا، "بۇ ئۇشتۇمتۇم زەربە مېنىڭ روھى ھالىتىمنى پۈتۈنلەي ئۆزگەرتىۋەتتى. گېرمانىيە، تازا ئېھتىياجلىق بولۇپ تۇرىۋاتقان كۈنلىرىدە ھىتلېر چىقىپ كەلدى. بۇ، گېرمانىيىنىڭ قايتىدىن جانلىنىش باسقۇچىغا كىرگەنلىكىنىڭ بىر ئىسپاتى" دەپ يازىدۇ.
چىمبىرلىننىڭ بۇ گەپلىرى ھىتلېرنىڭ ئۆزىگە بولغان ئىشەنچىسىنى تېخىمۇ چىڭىتىپ بەرگەنلىكىدە گەپ يوق. يەنى، ئۇ ئۆزىنى تەغدىرنى قولىغا ئالغان بىرسى دەپ قارىغان ئىدى. تەخمىنەن بىر ھەپتە ۋاقىت ئۆتكەندە، ھىتلېر بىلەن روزېنبېرگ ۋە
179
خانفىستايىنگىل ئەر-ئايال تۆتەيلەن باۋارىيىنىڭ  تاغلىرى ئىچىدە ماشىنىلىق كېتىۋاتقىنىدا، يولنى قۇيۇق تۇمان قاپلاپ كەتكەچكە، ئۇلار ئولتۇرغان قىزىل رەڭلىك مەرسەدېس پىكاۋى بىر ئازگالغا چۈشۈپ كېتىدۇ. ميۇنخېنغا قايتاشىدا يول بويى ھېچ كىم ئۈن چىقارماي جىمىپ كېتىشىدۇ.148 ھىتلېر، كېيىن ھېلېناغا "بۇ قېتىمقى قاتناش ۋەقەسىدە قىلچە ھۇلۇقماي ئولتۇرغانلىقىڭىزنى سەزدىم. راست، بىزگە ھېچ نەرسە بولمايتتى، مېنى يارىلاندۇرالمىغان ۋەقە بۇ بىر قېتىملىقلا ئەمەس. مەن ھەر قېتىمدا خەۋىپتىن قۇتۇلۇپ چىقىپ ئۆز پىلانىمنى ئىشقا ئاشۇرۇش يولىدا غەلىبىلىك ئالغا ئىلگىرلىمەكتىمەن" دەيدۇ.

2
مال باھاسىنىڭ ئۆرلەپ كېتىشى يالغان كۆرۈنۈشتە ئوتتۇرىغا چىققان بۇ ۋەزىيەتنىڭ يەنە بىر تەرىپى بولۇپ، بۇنداق بىر ۋەزىيەت ھىتلېرنىڭ ئىشلىرىغا ھەمدە ئۇنىڭ بېرلىنغا قاراپ يۈرۈش قىلىشىغا پايدىلىق بولۇپمۇ كۆرۈنمەكتە ئىدى. ئۆكتەبىر باشلىرىدا، ئۇرۇشتىن بۇرۇنقى بىر ماركنىڭ قىممىتى بۈگۈن 6014300 ماركقا تەڭلىشىپ قالغان ئىدى. بىر تۇخۇمنىڭ باھاسى تەخمىنەن ئالغاندا 1913-يىلقىنىڭ 30 مىليون ھەسسىسىگە تەڭلىشىپ قالغان ئىدى. نۇرغۇنلىغان شەھەرلەردە ھەمدە سودا-سانائەتچىلەرنىڭ ھەممىسى ئۆزىگە تەۋە "جىددى ھالەت پۇلى" نى بېسىشىپ قەرزىنى تۆلەشكە كىرىشىدۇ. ئىمپىرىيە بانكىسى بۇنداق "جىددى ھالەت پۇلى" نى رەت قىلىشقا ئامالسىز ئىدى ياكى ئۆزىنىڭ تارقاتقان پۇلى بىلەن ئايرىۋاشلاش ئۆلچىمى بويىچە بىر تەرەپ قىلىشقا مەجبۇر ئىدى. ھۆكۈمەت دائىرىلىرىنىڭ ئۆز پۇلىنى ئۆزى بېسىپ تارقىتىشىمۇ بىر شاڭخوغا ئايلانغان ئىدى: ئۆتكەن يىلى دېكابىردا بېسىپ تارقاتقان مىڭ ماركلىق قەغەز پۇلىغا بۈگۈن بىر مىليارد مارك دېگەن قىزىل تامغا بېسىلغان ئىدى. باۋارىيە شىتات بانكىسى بىر قانچە ھەپتە ئىلگىرى تارقاتقان 5 يۈز مىليونلۇق قەغەز پۇلغىمۇ 20 مىليارد مارك دېگەن تامغا بېسىپ ئۆزگەرتكەنىدى. بۇ 20 مىليارد مارك پۇلغا ئەسلىدە 8 يۈز دوللار پۇل تېگىشكىلى بولسىمۇ، ئاسترونومىيىلىك رەقەمدىكى كۆرۈنىشى بەك چىرايلىق بولمىغان بۇنداق بىر ۋاراق پۇلى بار بىرسى پۇل تىگىشىدىغان يەرگە كەلگىچە، ئارانلا نەچچە سىنىتقا تەڭ ھالغا چۈشۈپ قالاتتى. تەبىئىكى، تىگىشىدىغانغا بىرسىنى تاپالىغىنىدا. كىشىلەر ھەقىقەتەنمۇ ئەسەبىي ھالغا كېلىپ قالغا بولۇپ، پۇلى بارلاردىن ھېچ كىم يېنىدا پۇلىنى بىرەر سائەت ساقلاپ تۇتالماس ھالغا چۈشۈپ قالغان ئىدى. ئەگەر بىرەرسى بانكىغا بارىدىغان بىر ترامۋايغا ئۈلگىرەلمىدىمۇ-بولدى، ئۇ كىشىنىڭ بىر ئايلىق مائاش پۇلى ئەسلىدىكىسىنىڭ تۆتتە بىرىگە، ھەتتا ئۇنىڭدىنمۇ ئاز پۇلغا ئايلىنىپ قالاتتى. بادېندا، بىر ياش يۈگەر-يىتىمچى، ئامېرىكىلىق مۇخپىر ئېرنېست ھېمىڭۋايغا: "مەن رەسمى بىر مېھمانخانا سېتىۋالالىغىدەك پۇل يىغقان ئىدىم، مانا ئەندى، ئۇ پۇلۇمغا تۆت شىشە شامپانىسكىمۇ كەلمەيدۇ. … گېرمانىيىدىكى بۇ پۇل پاخاللىقىنىڭ پەيدا قىلىنىشى ئەسلىدە ئىتتىپاقداش دۆلەتلەرنى ئالداشنىلا مەقسەت قىلىپ پەيدا قىلىنماقتا. − دەيدۇ ھېلىقى كۈتكۈچى، ― ئەمما بۇنىڭدىن مەن نېمىگە ئېرىشەلەيمەن؟"
مال باھاسىنىڭ ئۆرلەپ كېتىشىنىڭ ئېغىر يۈكى نەق پۇل تۆلەشكە كۈچى يەتمەيدىغان كىشىلەرنىڭ ئۈستىگە، يەنى ئىشچىلار بىلەن قېرىلارنىڭ ئۈستىگە چۈشكەن ئىدى. ئىشچىلار ئاچارچىلىق گىرۋىكىدە قىينالماقتا، ياشانغانلار بىر كېچىدىلا قەلەندەر ھالغا چۈشۈپ قالماقتا ئىدى. قېرىلىق پىنسىيە پۇلىغا تايىنىپ كۈن ئالىدىغان پۇخرالار بىلەن پاي چېكى ئۆسۈمى ياكى ستراخۇۋانىيە ئۆسۈمىگە تايىنىپ كۈن ئۆتكىزىدىغان كىشىلەر پۈتۈنلەي يالىڭاچلىنىپ قالغان ئىدى. ئالتۇن ئارقىلىق قىممىتى كاپالەتكە ئىگە قىلىنىپ كېلىنگەن مارك بىلەن ئاكىتسىيە سېتىۋېلىش ئىشلىرىدىمۇ بۈگۈن نەق پۇلغا سېتىۋېلىش يولغا
180
قويۇلغاچقا، تۆلىنىدىغان قەغەز پۇل تىنماي قىممىتىنى يوقۇتۇپ تۇراتتى. ئامېرىكا ئىچكى ئۇرۇشىدىن كېيىن ئەنە شۇنداق ۋەقە  بېشىغاكەلگەن جەنۇپلۇق ئائىلىلەرلا بۇنداق پۇل پاخاللىقىنىڭ قانداق بىر ئاپەت ئىكەنلىكىنى ئەڭ ياخشى بىلەتتى.
بۇ ئىشلاردىن ئەڭ بەك خوشال بولغان كىشىلەر بۇرۇن ئېغىر قەرز ئاستىدا بۇغۇلۇپ قالغان كىشىلەر بولۇپ، ئۇلار ئەندى قەرزلىرىنى قىلچە قىممىتى يوق بۇ پاخال پۇللارنى تۆلەش بىلەن شۇنچە ئېغىر قەرز رەقەملىرىدىن بەكلا ئاسان قۇتۇلۇپ كېتەتتى. شۇنداقتىمۇ بۇ ئىشتىن ئەڭ كۆپ پايدىغا ئېرىشىۋاتقانلار يەنىلا ئاكىتسىيە بازارلىرىدىكى چوڭ غوجايىنلار، ھايانكەش ئېلىپ ساتارلار، ھەمدە پۇرسەتتىن پايدىلىنىشنى بىلىدىغان چەتئەللىكلەر بولۇپ، ئۇلار كۈلكىلىك ئەرزان باھالاردا زىبۇ-زىننەت ۋە مۇقىم مۈلۈكلەر سېتىۋېلىشاتتى. ئۇلار بىر قانچە يۈز دوللار خەجلەپلا چوڭ تىپتىكى زاۋۇتلار بىلەن چوڭ-چوڭ بىنا-مېھمان سارايلارنىڭ غوجايىنلىرىغا ئايلىنىۋالاتتى. كىشىلەرنىڭ ئۈنچە-مارجان دېگەندەك ئائىلە مىراسلىرىنىڭ پۇلىغىمۇ ئارانلا بىرەر ھەپتىلىك يەيدىغان نەرسە كېلەتتى.149 بەزى ئىشلارغا ئادەمنىڭ زادىلا ئىشەنگىسى كەلمەيتتى: بىر ئايال يولدا بىر سېۋەت پۇلنى ئۇنتۇپ قېلىپ كېتىپ قالغان. سەل ئۆتكەندىن كېيىن بۇ ئايال پۇلىنى ئىستەپ بايىقى يەرگە كەلسە بىرسى ئۇنىڭ پۇلىنى پاسكىنا ئېرىققا تۆكىۋېتىپ سىۋىتىنى ئوغرىلاپ كەتكەن؛ ھەپتىلىك مائاشى 2 مىليارد بولغان بىر ئىشچى ئارانلا ئائىلىسى بىر كۈن يىگىدەك قۇم چامغۇر سېتىپ ئالالىغان. ئاساسلىق يېمەكلىكلەرنىڭ تەمىنلىنىشى ئۈزۈلۈپ قالغاندىن كېيىن، ئەزەلدىن قانۇن ئىنتىزامغا قاتتىق رىئايە قىلىپ ئادەتلىنىپ كەلگەن نېمىسلاردا ئېتىزلىقلاردىن قۇمچامغۇر بۇلاپ يەيدىغان ھادىسىلەر ئادەتتىكىلا ئىشلارغا ئايلىنىپ قالغان (ئۇ كۈنلەردە ئەڭ بازىرى ئىتتىك كىنولار ھەرگىزمۇ نېمىسلار ئۆزلىرى لېنتىغا ئالغان فىلىملەر ھېسابلانمايتتى. ئۇ كۈنلەردە د. ۋ. گرىفىت تەرىپىدىن لېنتىغا ئېلىنغان فىلىملەر ئەڭ بەك بازارلىق كىنو فىلىمى ھېسابلىناتتى. ئۇنىڭ لېنتىغا ئالغان بىر كىنو فىلىمىنىڭ ئىسمى «ھايات ― نېمە دېگەن گۈزەل» دېگەن فىلىم بولۇپ، ئۇنىڭدا نيېل خاممېلتون بىلەن كارول دېمپىستېر ئىككىسىنىڭ رول ئېلىشىدىكى كەلگۈسىدە كىچىك بىر پارچە قۇمچامغۇر ئېتىزىغا تايىنىپ كۈن ئۆتكۈزمەكچى بولغان نېمىس ئەر-خوتۇن تۇرمۇشى تەسۋىرلەنگەن. بۇ كىنو فىلىمىنىڭ ئەڭ قىزىقارلىق سەھنىسىدە، بۇ بىر جۈپ ئەر-خوتۇن يېرىم كېچىدە ئوغۇرلۇقچە قۇمچامغۇرلۇقىغا بېرىپ ھوسۇل يىغىشقا كىرىشكەن بولۇپ، ئۇلار ئۆزىنى ھارۇۋىغا قوشۇپ ھارۇۋا سۆرەپ ئورمانلىق ئىچىدە كېتىۋاتقىنىدا ئالدىغا بىر توپ قاراقچى چىقىپ قۇمچامغۇرلىرىنى پاك-پاكىزە بۇلاپ كەتكەنلىكى تەسۋىرلەنگەن. ئۇ كۈنلەردىكى ئەڭ ياخشى نېمىس كىنو فىلىمى «تىم-تاس كوچىلار» دېگەن كىنو ئىدى. بۇ كىنو فىلىمىدا ئاساسلىق رول ئالغان گرىتا گاربوۋ، ۋيېننالىق بىر كاپىتالىسنىڭ قىزى رولىنى ئوينايدۇ. ۋەقەلىكتە ئاكسىيە بىرژىسىنى تېزگىنىگە كىرگۈزىۋالغان كىشى جاھاننى مالىماتاڭ قىلىۋېتىپ بۇ ئائىلىنى پۈتۈن مال-مۈلكىدىن ئايرىلغان قەلەندەر ھالغا چۈشۈرۈپ قويغاچقا، بۇ كاپىتالىست ئائىلىسى ئاچارچىلىق ئىچىدە كۈن ئۆتكۈزۈشكە مەجبۇر بولغانلىقى تەسۋىرلەنگەن. بۇ كىنونىڭ يەنە بىر سەھنىسىدە كىشىلەر گۆش دۇكىنى ئالدىدا كۆش ئېلىش ئۈچۈن كېچىچە ئۆچۈرەت تۇتۇپ چىققانلىق ۋەقەسى نەق مەيدان شەكلىدە تەسۋىرلەنگەن. بۇ كىنو فىلىمى قاتتىق غەزەپلەنگەن ئاممىنىڭ كىشىلەرنى قاخشىتىپ يۈرۈپ بېيىپ كەتكەن قاسساپقا ھۇجۇم قىلغانلىق سەھنىسى بىلەن ئاخىرلىشىدۇ ― ئا. ھ. ئى).
شۇ يىلى يانۋاردىن باشلاپ ھىتلېر پارتىيىسىگە 35 مىڭ نەپەر يېڭى ئەزا قوبۇل قىلىدۇ. ئۆكتەبىرنىڭ ئوتتۇرلىرىغا كەلگىنىدە، ھىتلېر، ئەندى خەلقىمىز بىر مەيدان ئىنقىلاب قوزغاشقا تەييار ھالغا كېلىپ بولدى، دەپ قاراايدۇ. "مېنىڭ ئادەتتىن تاشقىرى پانتازىيىلىك خىياللىرىم ۋە پۈتكۈل نېمىس خەلقىنىڭ قىزغىنلىقى مېنى ئەنە شۇنىڭغا مەجبۇرلىماقتا. ― دەيدۇ ھىتلېر نيۇرېمبېرگ مىتىنگىدە، ― ئەندى ھەرىكەت باشلىماقتىن باشقا چارەم قالمىدى." ھىتلېر نۇتۇق سۆزلەپ ھېچقاچان بۇنچىلىك ھاياجانلىنىپ باقمىغان ئىدى. "ھەيران قالىسەن، بۇ ئادەم نۇتقىنى باشلىغىنىدا مەيداندىكىلەر ھەقىقەتەنمۇ تىم-تاس بولۇپ ئۇنىڭ نۇتقىنى ئاڭلاشقا باشلايتتى. ― دەپ يازىدۇ، ھىتلېرنىڭ ئەسەبىي مورتىغا ئايلانغان بىر قىز شۇ يىلى ئۆكتەبىر ئېيىدا ئائىلىسىگە يازغان خېتىدە، ― پۈتۈن مىتىنگ مەيدانىغا يىغىلغان خەلق، نۇتۇقنى ئاڭلىيالماي قېلىشىدىن قورقۇپ ھەتتا تىنىقمۇ تارتماي دېگىدەك ئۇنىڭ نۇتقىنى تىڭشايتتى. مېنىڭچە، ھىتلېر قېرى-ياش، ئەر-ئايال بارلىق كىشىلەرنى ئۆز ئەتراپىغا
181
يىغىش ئۈچۈن ئۇلارغا ئەپسۇن ئوقىسا كېرەك؟" ئۇنىڭ نۇتقىدىن مەس بولۇپ كەتكەن يەنە بىرسى ھىتلېرنىڭ تۈكۈرۈكلىرى  چاچىرىغىدەك ئارىلىققىچە ئۇنىڭغا يېقىنلىشالىغان. "بىز ئۈچۈن بۇ ئادەم قۇيۇنتازدەك كېزىپ يۈرىدىغان بىر جاپاكەش راھىپ.
ئەمما ئۇ خەلقنىڭ قەلبىدە يېنىپ تۇرغان ئوت يالقۇنىنى قانداق قىلغاندا يالقۇنجىتىشنى ئىنتايىن ياخشى بىلىدىغان بىرسى. ئۇ نۇتقىدا مۇنازىرە ئۇسۇلىدىن پايدىلانمايدۇ. چۇنكى ئۇنداق مۇنازىرە شەكلى كىشىلەرنى قىساس ئوتى ئىچىدە يالقۇنجىتىش جەھەتتە كارغا كەلمەي قالىدۇ. ئۇ ئەسەبىلەرچە قاتتىق ۋارقىراپ سۆزلەش ئۇسۇلىدىن پايدىلىناتتى. ئەمما ئۇ يەنىلا قۇلاق پەردىلىرىنى تىتىرتىپ پاڭ قىلىۋەتكىدەك قايتا-قايتا تەكرارلاشلار، شۇنىڭدەك كىشىنى تەسىرلەندۈرەلىگىدەك ئاھاڭ بويىچە رېتىملىك  سۆزلەر بىلەن نۇتۇق سۆزلەيتتى. ھىتلېر بۇ ئۇسۇللاردىن پايدىلىنىش يولىنى تولۇق ئىگىلىگەن بىرسى ئىدى. ئۇنىڭ بۇنداق نۇتۇق سۆزلەش ئۇسلۇبى كىشىلەر قەلبىنى كۈچلۈك ئىسكەنجىگە ئېلىۋالالايتتى، شۇنىڭدەك ئىپتىدائى، ياۋايىلارچە ھاياجان يارىتىش تەسىرىنىمۇ پەيدا قىلالايتتى."
باۋارىيىدە، بۇ تۈردىكى كۈشكۈرتۈش خاراكتېرىنى ئالىدىغان نۇتۇقلار پەيدا قىلغان كۈچلۈك بېسىم، قولىدا شۇنچە كۆپ مۇستەبىتلەرچە ھوقۇق بولۇپ تۇرغىنىغا قارىماي، ۋون كاھرنى ئۆز ۋەزىپىسىنى پەقەتلا ئىجرا قىلالماس ھالغا چۈشۈرۈپ قويغان ئىدى. يوقۇرىدىن ئۇنىڭغا ھىتلېرنىڭ زوراۋانلىقىغا چەك قوي دەپ تەلەپ قىلىپ تۇرسىمۇ، باۋارىيىدىكى نۇرغۇنلىغان يېتەكچىلەر ئۇنىڭدىن ھىتلېرغا قوپال مۇئامىلىدە بولما دەپ بېسىم ئىشلەتمەكتە ئىدى. باۋارىيىلىكلەرنىڭ تىنچلىق دېگىنى ئەسلىدە مىللەتچىلىك ۋە كونسىرىۋاتىپلارنىڭ تىنچلىقى بولۇپ، ھىتلېرنىڭ بۇنچە قوپال ھەرىكەتلىرىنى، ئۇنىڭ بۇنچە ئېغىر نۇتۇقلىرىنى نۇرغۇن كىشىلەر تەنقىت قىلىپ كەلگەندەك قىلسىمۇ، ئۇلارمۇ خۇددى ھىتلېرغا ئوخشاش قۇدرەتلىك بىر گېرمانىيە چۈشىنى قىلىشىدىغان، بۇنى تېزىراق ئەمەلگە ئاشۇرۇشنى ئويلايدىغان كىشىلەر ئىدى. "بىر قىسىم كىشىلەر  بۇرۇنقدىن ھۆرمەت قىلىپ كەلگەن تۇيغۇلار كىشىلەرنى ئۆزلىكىدىنلا ناتسىستچىلىق تۇيۇق يولىغا باشلاپ كېتىشكە سەۋەپ بولماقتا ئىدى. ― دەيدۇ باۋارىيە دېموكراتلار پارتىيىسىنىڭ لېبرالىست بىر ئەزاسى، ― ئەسلىدە، بۇ كىشىلەرمۇ راستىنلا ۋەتەن ئۈچۈن خىزمەت قىلىشنى ئارزۇ قىلىدىغان سەمىمى كىشىلەر ئىدى." شۇ سەۋەپتىن، باۋارىيە ساقچى دائىرىلىرى شۇنچە قۇرساق كۆپىكى قىلىپ يۈرگەن بولىشىغا قارىماي ھىتلېرنىڭ بۇنچە زوراۋانلىق قىلىشلىرىغا بەك قول ئۇزارتىپ كەتمەيدۇ. باۋارىيىنىڭ قۇرۇغلۇق ئارمىيە قۇماندانى گېنېرال ئوتتو ۋون لوسسوۋ بېرلىندىن ھىتلېرنى چەكلەش، ئۇنىڭ گېزىتنى پىچەتلەش بۇيرۇقىنى تاپشۇرۇپ ئالغان بولسىمۇ، بۇ بۇيرۇقنى ئىجرا قىلشتىن باش تارتىپ قارشى چىقىدۇ. لوسسوۋنىڭ داۋاملىق تۈردە بۇ بۇيرۇققا بوي سۇنماي كەلگىنى ئۈچۈن ئۇنى ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلايدۇ. ئەمما بۇ ئىش چوڭىيىپ باۋارىيە ھۆكۈمىتىنىمۇ غەزەپلەندۈرىۋېتىدۇ. شۇڭا، باۋارىيە ھۆكۈمىتى بۇ سابىق گېنېرالنى بېرلىننىڭ تەلىۋىنىڭ ئەكسىچە باۋارىيە شىتاتى دۆلەت مۇداپىيە باش قۇماندانلىقىغا تەيىنلەيدۇ.150
ئەتىسى، باۋارىيىدە تۇرۇشلۇق بارلىق قوشۇنلار بىرلىكتە بۇيرۇققا ئىتائەتسىزلىك كۆرسىتىدۇ. يەنى بىر ھېساپتا پۈتۈن ئارمىيە ئىسيان كۆتەرگەندەك بىر ئىش يۈز بېرىدۇ. قىسىملار باۋارىيە ھۆكۈمىتىگە قەسەم بېرىپ، ۋېيمار جۇمھۇرىيىتى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى ئۆزگەنلىكىنى بىلدۈرۈشۈپ، "باۋارىيە بىلەن ئىمپىرىيە ئوتتۇرسىدىكى مۇناسىۋەتلەر قايتىدىن تەڭشەلگەن كۈنىسىلا ئاندىن يوقىرى دەرىجىلىك ئوفىتسېرغا بوي سۇنۇش پىرىنسىپىنى ئەسلىگە كەلتۈرىمەن" دەپ قەسەم قىلىشىدۇ. بۇ بىر قانۇنلۇق، رەسمى بىر ھەرىكەت بولۇپ، زوراۋانلىق كۈچىدىن پايدىلانماي قوزغىغان، ئەمما يەنىلا كەم-كۈستىسىز بىر ئىسيان ھېسابلىناتتى. "بۇنىڭلىق بىلەن ئىچكى ئۇرۇش چىقمايدۇ. ― دەيدۇ باۋارىيە ئىچكى كابېنت ئەزاسى روبېرت  مۇرفى بىلەن
182
ئۆتكۈزگەن  بىر قېتىملىق خۇسۇسىي سۆھبىتىدە، ― بۇ دۆلەتنىڭ رولى ھەقىقەتەنمۇ بەكلا سولغا قېيىپ كەتكەن ئىدى. بۇنداق قېيىپ كېتىشتىن ساقلاش ئىشى بۇرۇن ۋە ھازىرمۇ يەنىلا باۋارىيىلىكلەرنىڭ باش تارتىپ بولمايدىغان بىر مەسئولىيىتى."
ھەيئەت ئەزاسى ۋون كاھرمۇ ماقالە ئېلان قىلىپ فېدېراتىپ ھۆكۈمەتكە ھۇجۇم قىلىدۇ. ئۇ، «ميۇنخېن گېزىتى» دە ئېلان قىلغان بۇ ماقالىسىدا باۋارىيىنىڭ بويرۇققا بوي سۇنماسلىقىنى ئاقلاپ كۆرسىتىش بىلەن بىرگە، باش مىنىستىر گۇستاۋ ستېرېسېماننىڭ يېڭى ھۆكۈمىتىنى ئاغدۇرۇپ تاشلاشقا چاقىرىق قىلىدۇ. ستېرېسېمان بولسا ئۆز كۈچىگە تايىنىپ مۇۋەپپەقىيەت قازىنىش، ئەركىنلىك بىلەن سىياسى ھوقۇققا چىن قەلبىدىن ئىشىنىدىغان بىرسى ئىدى. شۇنىڭدەك ئۇنىڭ ئۆزىمۇ بىر مىللەتچى ئىدى. ئۇ قاتتىق تەنقىتلەپ كېلىپ، پرۇسىيىدە 32 مىڭ نەپەر ماركسىزمچى ھەر خىل مەمورى ئورۇنلارنى ئىگەللەپ ئېلىشقان، "شۇنداق بولغاچقا، مەملىكەت ئىچىدىكى سىياسەت يۈرگۈزۈش ئىشلىرى پۈتۈنلەي ماركسىزملىق ئۇسۇلدا كېتىۋاتماقتا، يەنى ماركسىزمچىلار شەيئىلەرنىڭ تەبىئى تەرەققىيات قانۇنىغا زىت ھەرىكەت قىلىپ كەلمەكتە. ئۇلارنىڭ مەقسىدى مەجبۇرلاش، رىغبەتلەندۈرۈش، كۈشكۈرتۈش ۋە كوچا جىدىلى پەيدا قىلىشتىنلا ئىبارەت. ھازىر تاشقى سىياسەتمۇ خەلقئارالىشىش يولىغا قاراپ ئىلگىرلىمەكتە، ئەمما دېپلوماتىيە ھوقۇقىنى قولىدا تۇتۇپ تۇرغانلار ھەممىلا يەردە ۋەھىمە تارقىتىشىپ گېرمانىيىنىڭ قايتىدىن كۈچلىنىشىگە يول قويماي كەلمەكتە." ئۇنىڭ بۇ تۈر قاراش ۋە بۇ گەپلىرى خۇددى ھىتلېرنىڭكىنىڭ ئەينى ئىدى.
ئارىدىن بىر قانچە كۈن ئۆتكەندىن كېيىن، ۋېيمار ھۆكۈمىتى تەرىپىدىن ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلىغان بولىشىغا قارىماي يەنىلا ئۆز قىسىملىرىغا قوماندانلىق قىلىپ يۈرگەن گېنېرال ۋون لوسسوۋ، بىر قېتىملىق نۇتۇقىدا "ھەممە ئىشلار ئۆز يولىدا بولىشى ئۈچۈن ئۈچ خىللا ئېھتىمال بارلىقىنى، يەنى، بۇرۇنقىدەك ئەبجىغى چىقىپ كەتكەن ھارۇۋىنى يەنە شۇ بۇرۇنقى كالا سۆرەش؛ باۋارىيە بىلەن ئىمپىرىيە بىر-بىرىدىن ئايرىلىش؛ ياكى بولمىسا بېرلىنغا يۈرۈش قىلىپ، مەملىكەت بويىچە دىكتاتۇرا يۈرگۈزۈشنى ئېلان قىلىشلاردىن بىرىنى تاللىۋېلىشقا توغرا كېلىدۇ" دەيدىغان پەرىزىنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ. ھىتلېر بۇ ئۈچ تۈرلۈك پەرەزنىڭ ئەڭ ئاخىرقىسىنى، يەنى بېرلىننى ئىگەللەش يولىنى پۈتۈن كۈچى بىلەن ھىمايە قىلىپ چىقىدۇ. باۋارىيىنى فېدېراتسىيە ھۆكۈمىتىنىڭ قولىدىن ئاجرىتىۋېلىش ئېھتىمالى ھىتلېرنىڭ ئارزۇسىغا ئۇيغۇن كەلمەيدىغان بىر يول ھېسابلىناتتى. چۇنكى باۋارىيە مۇستەقىل بولىۋېلىشى ھامان، شاھزادە رۇپرېچت پادىشالىقىدىكى مۇنارخىيە ھاكىمىيىتى تىكلىنىشى مۇمكىن دەپ قارايتتى (ھىتلېرغا تەۋە ئىچكى قىسىمدىكىلەرنىڭ پىكىر بىرلىكى بولمىغانلىقىنى كۆرسىتىش ئۈچۈن، كاپىتان رۆم، شاھزادە رۇپربچت بىلەن ئىككى قېتىم ھەمكارلىشىشقا ئۇرۇنغان ئىدى. بىرىنچى قېتىملىق ئۇرۇنۇشتا، ئۇ رۇپربچتنىڭ ئالدىدا تىزلىنىپ ئولتۇرۇپ ھىتلېر بىلەن قول تۇتۇشۇپ ھەمكارلىق ئورنىتىشىنى يالۋۇرۇپ تەلەپ قىلغان بولسىمۇ، شاھزادە "بەك دوستانە بولمىغان" قىياپەتتە قوبۇل قىلمىغان ئىدى. يەنە بىر قېتىمىدا، رۆم شاھزادىگە ھىتلېر، لۇدېندورف ۋە شاھزادە ئۈچى بىرلىشىپ باۋارىيىگە ھۈكمۈرانلىق قىلىش ئارقىلىق بۇ شىتاتنى بازا قىلغان ھالدا ھەر قايسى ۋەتەنپەرۋەر تەشكىلاتلار بىلەن بىرلىشىپ ئورتاق قوزغىلاڭ كۆتۈرۈپ شىمالى گېرمانىيىگە قۇراللىق بېسىپ كىرىپ ئىگەللەش تەكلىۋىنى بېرىدۇ. "شاھزادە رۆمغا نېمە دەپ جۆيلۈپ يۈرىسەن؟" دېگەن ئىدى دەيدۇ شاھزادىنىڭ سىياسى ئىشلار مەسلىھەتچىسى كېيىن ئەسلەپ كېلىپ ― ئا. ھ. ئى). شۇنداقتىمۇ، ئەگەر باۋارىيە مۇستەقىللىق ئېلان قىلمىسا، دېپوتات ۋون كاھر بىلەن گېنېرال ۋون لوسسوۋ ئىككىسىنى بىزنىڭ سېپىمىزدا تۇرۇپ بېرلىنغا يۈرۈش قىلىشقا ماقۇل قىلالامسەن؟ دەپ سورايدۇ. روزېنبېرگ بىلەن شېۋبنېر رىچتېر بۇنىڭغا مۇنداق دەپ جاۋاب بېرىدۇ: ئۇلارنىڭ پىلانى بويىچە، 4-نويابىر "گېرمانىيە كۈنى" نى خاتىرلەش كۈنىدە شاھزادە رۇپپرېچت بىلەن كاھر ئىككىسىنى قاچۇرۇپ كېلىمىز. ئاندىن يۈزلەرچە ھۇجۇمچىلار ئەترىتىدىكىلەر فېلدھېرنخال زالى ئەتىراپىدىكى يوللارنى قامال

183
قىلىمىز. بارلىق مۇھىم كىشىلەرنى زالغا يىغىمىز. ئاندىن ھىتلېر ئوتتۇرىغا چىقىپ تۆۋەندە تۇرغان بۇ ئەسىرلىرىگە151 "قىزىللار ھاكىمىيىتىگە چەك قويۇش ئۈچۈن، باۋارىيىنىڭ ئىمپىرىيىدىن ئايرىلىپ چىقىشىغا چەك قويۇش ئۈچۈن ھاكىمىيەتنى ئۆتكۈزىۋالدىم،" دەپ چىرايلىقچە ئېلان قىلىدۇ. روزېنبېرگنىڭ دېيىشىگە ئاساسەن، بۇ قېتىمقى قوزغىلاڭ، "بەكلا سىلىق ۋە بەكلا قىسقا ۋاقىت" ئىچىدە تاماملىنىدىغان بولغاچقا، كاھر بىلەن شاھزادە رۇپپرېچت ئىككىسى ھەمكارلاشماقتىن باشقا چارىسى قالمايدىكەن.
خانفىستايىنگىلنىڭ قارىشىچە بۇ بىر "خام خىيال" ئىدى. ئۇ، شاھزادىغا قارىتا يولغا قويۇلىدىغان ھەر قانداق بىر ھۇجۇم، چوقۇم قۇرۇغلۇق ئارمىيىنىڭ ئوتتۇرىغا چىقىپ قىساس ئېلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ دەپ چىڭ تۇرىۋالىدۇ. خانفىستايىنگىل، بۇنداق بىر ئۇرۇنۇشنىڭ نەقەدەر ئەقىلسىزلىق بىلەن تۈزۈلگەن پاقەتلا ئىشقا ئاشمايدىغان بىر پىلان ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىش بىلەن بىرگە، روزېنبېرگنىڭ شەخسىيىتىگىمۇ بىرمۇنچە ھاقارەتلەرنى قىلىدۇ. ئۇ سۆزىنى داۋام قىلىپ، ئەگەر ھىتلېر بۇ تۈردىكى بالتىقلىقلارنىڭ ھىلىمىكىرلىرى كەينىدىن كېتىۋەرگىنىدە بۇ پارتىيە چوقۇم بىر كۈنى يوقۇلۇپ كېتىدۇ، دەيدۇ. ھىتلېر ئادەم بۇلاش پىلانىنىڭ رەت قىلىنىشىغا ماقۇل كەلگەن بولسىمۇ، روزېنبېرگ دېگەن ئىشلارغا دەرھال بىر نېمە دېمەي تۇرىۋالىدۇ (ھىتلېر ئادەتتە ئادەملىرىگە بىر خىل گەپ قىلمايتتى. خۇددى ئۇنىڭ خانفىستايىنگىلغا ئېيتقىنىغا ئوخشاش، ئادەم قاچۇرۇش ئىشىدىن ۋاز كېچىشنى مۇنداقلا دەپ قويغان گەپ ئىدى. شۇنىڭغا قارىماي، روزېنبېرگ قوزغىلاڭنىڭ بەرىبىر پىلان بويىچە داۋاملىشىدىغانلىقىغا قەتئىي ئىشىنەتتى. بۇ ئىش تا "گېرمانىيە كۈنى" گە يېتىپ كەلگىنىدىلا، روزېنبېرگ ئۇ يوللاردا بەكلا كۆپ ھەربى پاتروللار ئايلىنىپ يۈرىدىغانلىقىنى بىلىپ قالىدۇ. شۇڭا ئۇ، ھىتلېرغا "بۇ سىياسى ئۆزگىرىش پىلانىدىن ۋاز كەچمىسەك بولمايدىغاندەك كۆرۈنىدۇ" دەيدۇ. ھېلېنا خانفىستايىنگىل، ھىتلېرنىڭ مۇنداق بىر ئادىتىنى ئۇزۇندىن بېرى كۈزىتىپ كەلمەكتە ئىدى: ئادەتتە ئەتىراپىدىكى مەسلىھەتچىلىرىگە ھېچ نېمىنى ئۇقتۇرماي ئۇلارنى ئاقماق قىلىپ يۈرەتتى. "ئۇ مەلۇم بىر پىلاننى، قايسى بىر قېتىملىق زىيارەت قىلىشىنى ياكى يېڭىدىن تونۇشقان كىشىلەرگە بەرگەن بىرەر ئىشىنى ھەرگىزمۇ ھەممىگە تەڭ سۆزلەپ يۈرمەيتتى. ھەر خىل پارتىيە ئەزالىرى تۇيۇقسىزلا پۈتۈن ئىشلاردىن خەۋىرى يوقلىقىنى سېزىپ قالدىغان بولغاچقا، بۇنىڭ ئاقىۋىتى كۆپۈنچە ۋاقىتلاردا كۆڭۈلسىزلىك پەيدا قىلىپ تۇراتتى. بۇنداق قىلىش، ئۇنىڭ پارتىيىنى بىر قول بىلەن باشقۇرۇپ تۇتۇش تاكتىكىسىنىڭ بىر قىسمى ھېسابلىناتتى" ― ئا.ھ.ئى). "بىزنىڭ ئويلىشىدىغان ئەڭ ئالدىنقى مەسىلىمىز بېرلىنغا يۈرۈش قىلىش ئىشى بولىشى كېرەك. ― خانىفستانگىل ھىتلېرنىڭ شۇنداق دېگەنلىكىنى ئەسلەيدۇ، ― بىز نۆۋەتتىكى ئەڭ جىددى ئىشىمىزنى ھەل قىلىۋالغىنىمىزدىن كېيىن، روزېنبېرگنى باشقا بىر ۋەزىپىگە قويمىساق بولمىغىدەك."

3
بۇ چاغدا، مىنىستىر پرېزدېنت ۋون كنىلىڭنڭ نازارىتىدا باشقۇرۇلىۋاتقان باۋارىيە ھۆكۈمىتى كاھر، لوسسوۋ ۋە پولكوۋنىك ھانس رىتتېر ۋون سېيسېر قاتارلىق ئۈچ نەپەر "ۋون" (ۋون ― نېمىسچە ئەسلى تەلەپپۇزدا 'فون' دەپ ئوقۇلىدىكەن. ― ئۇ.ت) ئۈنۋانلىق سىياسى كاتتىۋاشنىڭ قولىدا ئىدى. بۇلاردىن سېيسېر دېگىنى باۋارىيە ساقچى باشلىقى بولۇپ، ئۇنىڭ ئەتىراپىدا بىر تۈركۈم قابىل ھەم ياش شىتاپ باشلىقلىرى يىغىلغان ئىدى. بۇلارنىڭ ھەممىسىلا ئۆز ئورنىدىن غەم يىمەيدىغان كىشىلەر ئىدى. قېدىمقى رىم گۇندىپايلىرى مەنىسىدىن ئېلىپ ئېيتقاندا، بۇ ئۈچ نەپەر سىياسى كاتىۋاش، كۈزەتكۈچى دېگەندىن كۆرە ھەقىقەتەنمۇ مۇستەبىت ھۆكۈمەت باشلىقلىرىغا ئوخشايتتى. گەرچە بۇ ئۈچ نەپەر ئادەم ھەر تۈردىكى كۈچلۈك كونسىرۋاتىپ كىشىلەر بىلەن ئوڭچىل رادىكال كىشىلەرگە ۋەكىللىك قىلغاندەك قىلسىمۇ، ئۇلار، ھىتلېرنىڭ ئىنقىلاب ستىراتىگىيىلىرى خەلق ئاممىسىنىڭ مەنپەئەتىنى كۆزلىگەن ئەمەس، شۇڭا ئۇنى مۇۋاپىق دەرىجىدە يىتەكلەش ياكى قانۇن بويىچە
184
چەكلەپ تۇرۇش كېرەك دەپ قارىشاتتى. 30-ئۆكتەبىر كۈنى، ئۇلارنىڭ ئارىسىدا بۆلۈنۈش يۈز بېرىدۇ. ھىتلېر، شۇ كۈنى زىركۇس كروندا ھاياجان ئىچىگە تولغان مىتىنگ قاتناشقۇچىلىرىغا مۇنداق دەپ ئاشكارە ئېلان قىلىدۇ: بېرلىنغا يۈرۈش قىلماقچى بولىۋاتقانلىقىنى ئۇختۇرىدۇ. "مەن شۇنداق ئېيتالايمەنكى، ― دەيدۇ ھىتلېر ئاۋازىنى كۆتۈرۈپ، ― بېرلىن سارىيى ئۈستىدە قارا-ئاق-قىزىل ئۈچ رەڭلىك كرىست بايرىقىمىز لەپىلدىگەن كۈنىسىلا گېرمانىيە مەسىلىسى ھەل قىلىنغان بولىدۇ!
بىز بۈگۈن بۇنىڭ ئۈچۈن ۋاقىت پىشىپ يېتىلدى دەپ قارايمىز. بىز خۇددى جەڭ مەيدانىدىكى جەڭچىلەرگە ئوخشاش نېمىس خەلقىگە بولغان بۇ مەسئولىيەتتىن قەتئىي باش تارتماسلىقىمىز كېرەك. بىز بۇيرۇققا قەتئىي بوي سۇنغان ھالدا، رەتلىك قەدەملەر بىلەن ئالغا ئىلگىرلىشىمىز كېرەك!"
ھىتلېر، بۇ ئۈچ نەپەر سىياسى كاتىۋاشلار ئارىسىغا زىدىيەت تېرىشنى مەقسەت قىلىپ پولكوۋنىك ۋون سېيسېر بىلەن كۆرۈشۈشنى تەلەپ قىلىدۇ. 1-نويابىر كۈنى، ئۇلار بىر مال دوختۇرىنىڭ ئۆيىدە كۆرۈشىدۇ. بۇ مال دوختۇر، "ئوبىرلاند ئىتتىپاقى" دەپ ئاتالغان، ھەربى قىياپەتتە يۈرىدىغان مىللەتچىلەر تەشكىلاتنىڭ رەھبىرى ئىدى. ئۇ يەردە ھىتلېر، سېيسېرنى كاھر باۋارىيە ھۆكۈمىتىنىڭ بىر پېچكىسىدىن باشقا نەرسە ئەمەسلىكىگە ئىشەندۈرمەكچى بولىدۇ.152 كەينىدىنلا ئۇنىڭغا، بىر ھەپتە بۇرۇن تەكلىپ قىلغىنىغا ئوخشاش، سېيسېر بىلەن لوسسوۋ ئىككىسىنىڭ ئۆزى ۋە لۇدېندورف بىلەن بىرلىشىشىنى تەكلىپ قىلىدۇ. ئەمما سېيسېر دۇنيا ئۇرۇشىدا ئەتىۋارلىنىپ كېلىنگەن ھەر قانداق بىرسى بىلەن مۇناسىۋەت باغلىمايدىغانلىقىنى، قۇرۇغلۇق ئارمىيىسىدىكى يوقىرى دەرىجىلىك ئەمەلدارلارنىڭ ھېچ قايسى بۇنداق بىر ھەمكارلىق ئورناتمايدىغانلىقىنى قايتا تەكىتلەيدۇ. ھىتلېرمۇ گەرچە گېنېراللارنىڭ ھەممىسىلا دېگىدەك لۇدېندورفقا قارشى ئىكەنلىكىنى ئېتىراپ قىلسىمۇ، پولكوۋنىك دەرىجىسىدىن تۆۋەن بولغان ئوفىتسېرلار لۇدېندورفنى قوللاپ ھەرىكەت قىلىشتا باشلىقلىرىنىڭ كۆزىگە قاراپ كەتمەيدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. "بۈگۈن ھەرىكەت قىلىشنىڭ تازا پەيتى، ― دەيدۇ ھىتلېر ئاگاھلاندۇرۇپ كېلىپ، ― خەلقىمىز بەكلا ئېغىر ئىقتىسادى بېسىم ئاستىدا قالماقتا. ئەگەر بىز دەرھال ھەرىكەتكە ئاتلانمىغىنىمىزدا، خەلقنىڭ كوممۇنىستلار تەرىپىگە ئۆتۈپ كېتىشى ئېھتىمالى بەكلا كۈچلۈك."
گەرچە سېيسېر بىلەن كاھر ئىككىسىلا ناتسىستلارنى "بىر دۆۋە سۈپۈرەندىدىن باشقا نەرسە ئەمەس" دەپ قارىسىمۇ، ئۇلار يەنىلا ھەرىكەت قوللىنىدۇ. 6-نويابىر كۈنى، بۇ ئۈچ نەپەر سىياسى كاتتىباش ھەر قايسى مىللەتچىلەر تەشكىلاتىنىڭ ۋەكىللىرى بىلەن بىر يەرگە كېلىپ مۇزاكىرە قىلىشىدۇ. بۇ باش قوشۇشتا كاھر، نۆۋەتتە ھەممىدىن زۆرۈر بولۇپ تۇرىۋاتقىنى، يېڭىدىن مەملىكەتلىك بىر ھۆكۈمەت قۇرۇپ چىقىش، دەيدۇ. ئۇلارنىڭ ھەممىسىلا ۋېيمار ھۆكۈمىتىنى ئاغدۇرۇپ تاشلاشقا قوشۇلسىمۇ، ھەممە بىرلىكتە ھەمكارلىق ئاساسىدا ئاغدۇرۇپ تاشلاش كېرەكلىكىنى، ھەرگىزمۇ بەزى تەشكىلاتلارنىڭ ئويلىغىنىدەك ئۆز ئالدىغا ئىختىيارى ھەرىكەت قىلىشقا بولمايدىغانلىقىنى تەكىتلىشىدۇ. كاھر بۇ يەردە ئىسمىنى ئاتاپ كۆرسەتمىگەن بولسىمۇ، بۇ يەردە بەزى تەشكىلاتلار دېگىنىدە ھىتلېرنى كۆزدە تۇتقانلىقى ھەممىگە ئايدىڭ ئىدى. كاھر يەنە، ئادەتتىكى يوللاردىن پايدىلىنىپ باش مىنىستىر سترېسېماننى تەختتىن چۈشۈرۈشكە بولۇش-بولماسلى ئېنىق ئەمەس دەپ كېلىپ، "بۇنىڭ ئۈچۈن پەۋقۇلئاددە بىر چارە تەييار قىلىشقا توغرا كېلىدۇ. بۇنىڭ ئۈچۈن تەييارلىق قىلىپ بولدۇق. شۇنداقتىمۇ، ئەگەر پەۋقۇلئاددە تەدبىر قوللىنىشقا توغرا كەلگىنىدە، كۆپچىلىكنىڭ ھەمكارلىشىپ بىرلىكتە ھەرىكەت قىلىشى بەكلا مۇھىم، كۆپچىلىك ھەر تەرەپتىن ئەستايىدىللىق بىلەن ئويلىنىپ تولۇق تەييارلىق قىلىنغان پىلان بويىچە ھەرىكەت قىلىشى، شۇنىڭدەك ھەممە بىر نىييەتتە ھەمكارلىشىپ ھەرىكەت قىلىشى كېرەك" دەيدۇ.
185
ئۇنىڭ كەينىدىن لوسسوۋ سۆز ئالىدۇ. ئۇ، كاھرنىڭ تۇتقان يولىنى، شۇنىڭدەك ھەر قانداق بىر قوزغىلاڭنى قۇراللىق باستۇرۇش كېرەك دەيدىغان جاسارىتىنى قەتئىي قوللايدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. "ئەگەر مۇۋەپپىقىيەتكە ئېرىشەلىسەك، مەن ئوڭچى بىر ھۆكۈمەت قۇرۇلۇشىنى ھىمايە قىلىشقا تەييارمەن. ― دەيدۇ بۇ گېنېرال. يەنى، ئەگەر بۇ ھەرىكەتنىڭ مۇۋەپپىقىيەتلىك بولۇش ئېھتىمالى يۈزدە 51 لا بولىدىكەن، بۇ ھەركەتكە قاتنىشىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ― شۇنداقتىمۇ
بۇ ئىشتا پاراكەندىچىلىكنى قوزغىلاڭغا ئايلاندۇرۇشنىلا ئويلايدىكەنمىز، بۇنداق بىر ھەرىكەت 5~6 كۈن ئىچىدىلا مەغلوبىيەت بىلەن ئاخىرلىشىدۇ. ئۇنداق ئىش بولسا مېنى بۇ ئىشتا يوق ھېساپلاۋېرىڭلار" دەيدۇ. ئۇنداق بولغىنىدا ئۇ پولكوۋنىك ۋون سېيسېر بىلەن بىرگە "پىدائىلار باتالىئونى" بىلەن ھەمكارلىشىدىغانلىقىنى نوقتىلىق تەكىتلەپ ئۆتىدۇ. يەنى ئۇنداق ئەھۋالدا باشقىچە يول تۇتىدىغانلىقىدىن بىشارەت بېرىدۇ.
شۇ ئاخشىمى، ھىتلېر، ئۆزىنىڭ ھەرىكەت پىلانىنى تۈزۈش ئۈچۈن شېۋبنېر رىچتېرنىڭ ئۆيىدە بىر قانچە مەسلىھەتچىلىرى بىلەن كۆرۈشىدۇ. ئۇلار بىرلىكتە كېلەر يەكشەنبە، يەنى 11-نويابىر كۈنىسى پۈتۈن مەملىكەت بويىچە قوزغىلاڭ كۆتۈرۈشكە كېلىشىدۇ. بۇ كۈننى ھەرىكەت باشلىنىش كۈنى قىلىپ تاللىۋېلىشىدا مۇنداق تارىخى ۋە رىيال ئىككى تۈرلۈك سەۋەب بار ئىدى: ئۇ كۈنى، گېرمانىيىنىڭ تەسلىم بولغانلىقىنىڭ 5 يىللىق خاتىرە كۈنى ئىدى؛ شۇنىڭدەك ئۇ كۈن يەكشەنبە كۈنى بولغاچقا، بارلىق مەمورى ئىشخانىلار دەم ئېلىشتا بولۇپ، ئەسكەر-ساقچىلارمۇ كۆپ بولمايتتى. شەھەر ئىچىدىكى قاتناشمۇ ئۇنچە بەك قىستاقچىلىق كەتمەيدىغانلىقى ئۈچۈن، ئېس-ئاچىلار توسالغۇسىز ئالغا ئىلگىرلىيەلەيتتى.
ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن، بۇ سۈيىقەستچىلەر يەنە بىر قېتىم باش قوشۇش يىغىنى ئۆتكۈزىدۇ. بۇ قېتىمقى باش قوشۇش يىغىنىغا "پىدائىيلار باتالىئونى" نىڭ ياشانغان يىتەكچىسىمۇ قاتنىشىدۇ. شۇ قېتىمقى باش قوشۇش يىغىنىغا لۇدېندورفمۇ قاتناشقان بولىشى مۇمكىن. ئەمما ئۇ بۇ يىغىلىشقا قاتناشقانلىقىنى قەتئىي ئىنكار قىلىپ تۇرىۋالىدۇ. ئەمما شۇنىسى ئېنىقكى، بۇ يىغىنداا ھىتلېر، گيۆرىڭ ۋە شېۋبنېر رىچتېر قاتارلىقلار چوقۇم بار ئىدى. ئۇلار قوزغىلاڭنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئورۇنلاشتۇرۇش ئىشلىرىنى پۈتتۈرىدۇ: ئۇلار باۋارىيىنىڭ ھەر قايسى مۇھىم شەھەرلىرىنىڭ پويىز ئىستانسىلىرىنى، پوچتا ئىدارىسى، تېلېگراف ئىدارىسى، رادىئو ئىستانسىسى ۋە شۇنىڭدەك جامائەت ئورۇنلىرى، شەھەرلىك ھۆكۈمەت بىناسى ۋە ساقچى ئورۇنلىرىنى ئىگەللەش؛ كوممۇنىىزىمچى ۋە سوتسىئالىزمچىلار رەھبەرلىرىنى، ئىشچىلار ئۇيۇشمىلىرىنىڭ كاتىۋاشلىرىنى ھەمدە ماگىزىن مەسئوللىرىنى قولغا ئېلىش قاتارلىق قارارلارنى ئېلىشىدۇ.153 ميۇنخېندا ھىتلېر ئۈستۈنلۈكتە بولۇپ، ئۇنىڭ قول ئاستىدا 2 مىڭ 6 يۈز قۇراللىق ساقچىغا تاقابىل تۇرالىغىدەك تۆت مىڭ نەپەر قۇراللىق قوزغىلاڭچى كۈچى بار ئىدى.
شۇ ئاخشىمى ئاۋال ھىتلېر ئىككىنچى قېتىملىق يىغىن چاقىرىدۇ. بۇ يىغىنغا يەنە بۇرۇنقى ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىقى پۆھنېر بىلەن ھىتلېرنىڭ بۇرۇنقى ياردەمچىسى ۋىلھېلم فرىكمۇ قاتنىشىدۇ. فرىك ھازىرمۇ ساقچى ئىدارىسىنىڭ ئادىمى بولۇپ، ھىتلېر بىلەن ئۇنىڭ مورتلىرىنى يۇشۇرۇنچە قوغداپ يۈرەتتى. بۇ سۈيىقەستچىلەر يېڭى ۋەزىيەت تەرەققىياتى ئۈستىدە مۇھاكىمە يۈرگۈزىشىدۇ. بۇنداق يېڭى ۋەزىيەت، ئۇلارنىڭ بۇرۇن تۈزگەن پىلانلىرىنى دەرھال ئۆزگەرتىشىنى تەلەپ قىلاتتى. ئەسلىدە، كومىتىت ئەزاسى كاھر، تۇيۇقسىزلا ئەتىسى كەچتە بۈرگېربراۋ پىۋىخانىسىدا "ۋەتەنپەرۋەرلىك نامايىش" ھەققىدە ئاممىۋى يىغىن چاقىرىش ئۇختۇرۇشى تارقىتىدۇ. بۇ مىتىنگنىڭ كۆرۈنۈشتىكى مەقسىدى ھۆكۈمەتنىڭ ئاساسى مەقسىتىنى چۈشەندۈرۈشتەك قىلغىنى بىلەن، بىر ئېھتىمالدا، ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ مۇھىم ھۆكۈمەت ئادەملىرى ئارىسىدا، ھەربى قوماندانلار ۋە شۇنىڭدەك خەلق ئاممىسى ئارىسىدىكى ئىناۋىتى يوقىرى كىشىلەر بىلەن بىرلىشىپ ھەرىكەت قىلىش
186
ئېھتىمالىنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا ئۇرۇنماقچى ئىدى. بۇ مىتىنگكە ھىتلېرنىمۇ تەكلىپ قىلىشىدۇ. روشەنكى، بۇ تەكلىپ چوقۇم بىر قاپقان بولۇشى مۇمكىن ئىدى. ياكى بولمىسا، بۇ ئۈچ سىياسى كاتىۋاش باۋارىيىنى بېرلىندىن ئايرىپ مۇستەقىل قىلىپ، ۋىتتېلسباخ خاندانلىقىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشنىمۇ پىلانلاۋاتقان بولىشىمۇ ئېھتىمال ئىدى.
ھىتلېر، بۇ ئىش بىز ئۈچۈن ئىنتايىن پايدىلىق بىر پۇرسەت دەپ قاتتىق تۇرۇپ مۇنازىرىلىشىدۇ. ئۇ، مىتىنگ كۈنىسى ئۈچ سىياسى كاتىۋاش، مىنىستىر ۋون كنىلىڭ، شۇنىڭدەك ھۆكۈمەتنىڭ قالغان مۇھىم ئەزالىرى بىرلا سەھنە ئۈستىدە يىغىلىدۇ. ئۇنداقتا بىز نېمە ئۈچۈن بۇ پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ ئۇلارنى بىراقلا يىغىپ بىر ئۆيگە قامىۋېلىپ بىزنىڭ دېگىنىمىزگە، يەنى بىرلىكتە سىياسىي ئۆزگىرىش قىلىشقا ماقۇل كەلتۈرۈشكە ئۇرۇنمايمىز؟ ياكى بولمىسا، ئۇلار باش تولغاپ تۇرىۋالغىدەك قىلسا ئۇلارنى بىراقلا قاماپ قويالايدىكەنمىز؟ ئېنىقكى، ھىتلېر ھەرىكەتنىڭ ئۈنۈمىگە بەكرەك ئەھمىيەت بەرمەكتە ئىدى. ھىتلېر كۆڭلىدە شۇنى ئېنىق ھېس قىلماقتىكى، ئەگەر بۇ ئۈچ نەپەر سىياسى كاتىۋاشنىڭ پۈتۈن كۈچى بىلەن قوللاپ بېرىشىنى قولغا كەلتۈرەلمىگىنىدە، ئۇنىڭ قوزغىماقچى بولىۋاتقان قوزغىلىڭى مۇۋەپپەقىيەتكە ئېرىشەلىشى مۇمكىن ئەمەس ئىدى. ھىتلېرنىڭ باۋارىيە ھاكىمىيىتىنى تارتىۋېلىش نىيىتى يوق ئىدى، ئۇنىڭ ئەسلى مەقسىدى، شىددەتلىك بىر ھەرىكەت قوزغاش ئارقىلىق باۋارىيە خەلقىنى قوزغىتىۋېلىپ بېرلىن بىلەن ئۈنۈملۈك تۈردە تىركىىشىشلا ئىدى. ئەسلىدە ئۇنىڭ ئۇزۇننى كۆزلەيدىغان ئۇنچە تولۇق بىرەر ھەرىكەت پروگراممىسىمۇ يوق بولۇپ، بىر قېتىم تەلەي سىناپ بېقىش ئۈچۈن تەۋەككۈل قىلىشتىنلا ئىبارەت ئىدى.
ئەمما ھىتلېرنىڭ قالغان شىرىكلىرى بۇنداق تەۋەككۈل قىلىش پىلانىغا پەقەتلا قوشۇلمايتتى. شۇنداق بولغاچقا، بۇ يىغىن مۇنازىرىسى بىر قانچە سائەت داۋام قىلىدۇ. ھىتلېر دېگىنىدە قەتئىي چىڭ تۇرىدۇ. شۇنداق قىلىپ، 8-نويابىر تاڭغا يېقىن سائەت ئۈچ بولغاندا، كۆپچىلىك ئىلاجىسىز ھىتلېرنىڭ پىكىرىگە قوشۇلىدۇ: ئەڭ كېچىككەندىمۇ بۈرگېربراۋ پىۋىخانىسىدا قوزغىلاڭ كۆتۈرۈش. يىغىن قاتناشقۇچىلىرى سەھەرنىڭ سوغۇقىدا غايىپ بولىشى ھامان شېۋبنېر رېچتېر خىزمەتچىسىگە مۇھىم نەشرىيات ئەپكارلىرىغا يازغان بىر قانچە پارچە خەتنى تۇتقۇزۇپ، ئىشخانىلىرى ئېچىلىشى ھامان مەسئوللىرىغا تاپشۇرۇشغىن دەپ تاپىلايدۇ.
ئەتىسى، ھاۋا سۈڭەكتىن ئۆتكىدەك سوغۇق بولۇپ، بىر ياندىن شىۋرىغان چىقماقتا ئىدى. ئۇ يىلى، باۋارىيەگە بالدۇرلا سوغۇق چۈشۈپ، شەھەرنىڭ جەنۇبىدىكى تاغلىق رايونلار قار شىۋرىغان ئىچىدە قالغان ئىدى. ھىتلېرنىڭ ھاياتىدىكى ئەڭ مۇھىم بولغان بۇ كۈندە باش ئاغرىقىغا قوشۇلۇپ چىش ئاغرىقىمۇ مىڭىسىگە چىققان ئىدى. ھەمرالىرى ئۇنى دەرھال چىش دوختۇرىغا بېرىپ كۆرۈنۈپ باق دەپ نەسىھەت قىلسىمۇ "ياق، بۇنىڭغا ۋاقتىم يوق، بۈگۈن پۈتۈن ۋەزىيەتنى تۈپتىن ئۆزگەرتىۋىتىدىغان ئىنقىلاب ۋاقتى كەلگەن كۈن" دەپ جاۋاپ بېرىدۇ. ئىش بۇ يەرگە كەلگەندە باشقا كەلگەننى كۆرمەكتىن باشقا چارىسى يوق ئىدى. خانفىستايىنگىل ئۇنىڭدىن "ئەگەر ئاغرىقىڭ ئېغىرلىشىپ كەتسە ئىشلىرىمىزنى قانداق قىلىمىز؟" دەپ سورايدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭغا: "ئەگەر راستىنلا ئاغرىقىم كۈچىيىپ كەتسە ياكى ئۆلۈپ كەتسەم، يۇلتۇزۇم ئۆچكەن، كۈنۈممۇ ئاخىرلاشقان دېگەن گەپ. ئۇ كۈندە ۋەزىپەمنىڭمۇ ئاخىرى كەلگەن بولىدۇ" دەپ جاۋاب بېرىدۇ.
چۈش ۋاقتىغا يېقىنلاشقاندا، ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنىڭ بەزىلىرىگە تېلېفوندا،154 بەزىلىرىگە باغاق شەكلىدە ھەرىكەت تەييارلىقىغا ئۆتۈڭلار دەپ بۇيرۇق قىلىدۇ. يەنە بەزىلىرىگە ئادەم ئىۋەرتىپ بۇيرۇق يەتكۈزىدۇ. بۇيرۇقتا ھەرىكەت تەييارلىقىنى باشلىتىشتىن باشقا ھېچقانداق بىر تەپسىلات ياكى بىرەر ئىزاھاتمۇ بېرىلمىگەن ئىدى. شۇنىڭدەك يەنە، ھىتلېرنىڭ نۇرغۇنلىغان يېقىن كىشىلىرىمۇ پىلاندا ئۆزگىرىش بولغانلىقىدىن خەۋىرى يوق ئىدى. چۈش بولغاندا، روزېنبېرگ (ئۇچىسىغا قېنىق بىنەپشە
187
رەڭلىك كۆڭلەك كىيىپ، بوينىغا قىزىل گالۇستۇك چىگىۋالغان ئىدى)، يېڭىدىن بوياپ ھاكلانغان چاققان ئىشخانىسىدا خانفىستايىنگىل بىلەن شۇ كۈنكى «خەلق كۈزەتكۈچىلىرى» گېزىتىنى مۇزاكىرە قىلىشىدۇ. بۇ گېزىت بىرىنچى بېتىنىڭ پادىۋال ئۈستىگە پروسىيە ئارمىيىسىگە قوماندانلىق قىلىپ روسىيە تەرىپىگە ئۆتۈپ ناپالىئونغا قارشى تاۋروگېن قەلئەسى ئۇدۇلىدا تۇرغان گېنېرالنىڭ رەسىمى بېسىلغان ئىدى. رەسىمنىڭ چۈشەندۈرۈشىدە "جىددى ئەھۋال مەزگىلىدە گېنېرال يورېكتەك بىرسىنى تاپالارمەنمۇ؟" دېگەنلەر يېزىلغان ئىدى. بۇ ئىككى ئادەم، يەنى خانفىستايىنگىل بىلەن روزېنبېرگ بىر-بىرسىنى دېگەندەك ياخشى كۆرۈپ كەتمىسىمۇ، يەنىلا بىرلىكتە ئولتۇرۇپ بۇ رەسىم پەيدا قىلىشى ئېھتىمال بولغان تەسىر ھەققىدە سۆزلىشىدۇ. دەل شۇ پەيتتە ئۇلار بىرسىنىڭ ئاياق تاۋۇشى بىلەن ئۈنى پۈتكىدەك ۋارقىرىغان ئاۋازنى ئاڭلايدۇ: "كاپىتان گيۆرىڭ نەدە؟" دەپ ۋارقىرىغىنىچە ئىشىكنى قاتتىق ئېچىپ ھىتلېر كىرىپ كېلىدۇ. ئۇنىڭ ئۇچىسىدا ھەربى پەلتو، بىلىنى كەمەر بىلەن چىڭ باغلىغان، قولىدا قامچا بار ئىدى. ئۇنىڭ رەڭگى رويى غەزەپتىن كۆكۈرۈپ كەتكەن بولۇپ، ئۆيگە ئېتىلغاندەك كىرىپ كېلىدۇ.
"بۇ ئىشنى قەتئىي سىر تۇتۇپ ھېچ كىمگە دېمەسلىك ئۈچۈن قەسەم قىلىڭلار. ― دەيدۇ ھىتلېر ئالدىرىغىنىچە، ― ۋاقىت كەلدى. بۇ ئاخشام ھەرىكەت باشلايمىز!" ئۇ، بۇ ئىككىسىگە ئۆزىگە ھەمرا بولۇپ بېرىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. "يان قۇرالىڭلارنى ئېلىۋېلىڭلار، سائەت 7 دە پىۋىخانا سىرتىدا كۆرۈشەيلى" دەيدۇ. بۇ گەپتىن كېيىن خانفىستايىنگىل ئالدىراش ئۆيىگە بېرىپ ئايالىغا ئوغلى ئېگوننى ئېلىپ تېخى يېڭىلا يېزىدا سالدۇرغان داچىسىغا بېرىۋېلىشىنى جىكىلەيدۇ. ئاندىن ھ. ر. كنكېربۇكېرنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان ھەر قايسى ئەللەردىن كەلگەن مۇخبىرلارغا ھەر قانچە جىددى ئىشىڭلار بولسىمۇ قويۇپ تۇرۇپ بۇ ئاخشامقى مىتىنگنى قاچۇرماڭلار دەپ خەۋەر يەتكۈزىدۇ.
چۈشتىن كېيىن بولغاندا ھىتلېر ھاياجىنى خېلى بېسىققان، ھېك قەھۋىخانىسىدا ئولتۇرۇپ كونا دوستى، فوتو رەسىمچى ھېينىخ خوفمان بىلەن پاراڭغا چۈشۈپ كەتكەن ئىدى. ھىتلېر، بۈگۈن خۇددى باشقا كۈنلەردىكىدەك ئادەتتىكىچىلا بىر كۈن بولىدىغاندەك خاتىرجەم كۆرۈنەتتى. ئۇ تۇيۇقسىز ئورنىدىن تۇرۇپ، سېرىق كېسىلىگە گىرىپتار بولغان ئېسسېرنى يوخلاپ كېلىشنى تەكلىپ قىلىدۇ.
ئېسسېرنىڭ ئۆيىدە خوفماننى تالادا كۈتۈپ تۇر دەپ چىقىرىۋېتىپ ئېسسېرغا، "بۈگۈن ئاخشام مەملىكەت بويىچە ئومۇمى يۈزلۈك ئىنقىلاب قوزغاشنى ئېلان قىلماقچىمەن، شۇڭا ياردىمىڭگە مۇھتاجمەن" دەپ پىلانىنى ئاشكارىلايدۇ. شۇ كۈنى ئاخشىمى سائەت نەق 9 بولغاندا، ئېسسېر قولىدا بىر بايراق، لۆۋېنبراۋخاۋۇس پىۋىخانىسىنىڭ سەھنىسىگە ئېتىلغىنىچە چىقىپ، ناتسيونال نېمىس مىللەتچى سوتسىئالىزم ئىشچىلار پارتىيىسىنىڭ مەملىكەت بويىچە ئىنقىلاب قوزغايدىغانلىقىنى ئېلان قىلىدىغانغا كېلىشىدۇ. شۇ ئاخشىمى ئۇ زالدا مىللەتچىلەر يىغىنى ئېچىلاتتى.
ھىتلېر ئۆيدىن چىقىپ خوفمانغا، ئېسسېر خېلىلا تۈزۈلۈپ قاپتۇ، دەيدۇ. ئاندىن ئىككىسى شېلللىڭ كوچىسىدا مەقسەتسىز بىر شەكىلدە ئايلىنىپ يۈرىدۇ. بىر ئازدىن كېيىن گيۆرىڭمۇ يېتىپ كېلىدۇ. ھىتلېر ئۇنى بىر چەتكە تارتىپ بىر ھازا سۆزلىشىدۇ. ئاندىن خوفماننىڭ يېنىغا كېلىپ چىشىم بەكلا ئاغرىپ كېتىۋاتىدۇ، دەرھال ئۆيگە قايتمىسام بولمىغىدەك دەيدۇ. بۇ چاغدا خوفمان ھېچ نىمىنى ئۇقالماي گاڭگىرىغىنىچە، بۇ ئاخشام سىلەر زادى نېمە ئىش قىلماقچىسىلەر، دەپ ھىتلېردىن سورايدۇ. ھىتلېر رەسمى تۈردە "مەن بەك ئالدىراشمەن. بۈگۈن بەكلا ئالدىراش بىر ئىش چىقىپ قالدى" دەپ ئۇنىڭدىن ئايرىلىپ ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ مەركىزى بىناسىغا قاراپ كېتىپ قالىدۇ.
بۇ چاغدا، ھۇجۇمچىلار ئەترىتىدىكىلەر ― SA چىلار ئىش كىيىملىرىنى سېلىۋېتىپ بەل ۋە بويۇنلىرىدا تاسمىسى بار
188
كۈلرەڭ كاژانكىلارنى كىيىپ، كرىست بەلگىلىك يەڭلىك تاقاپ، كۈلرەڭ چاڭقىيچىلار شەپكىسىنى كېيىپ يان قۇرال ئاسىدىغان تاسمىلىرىنى باغلىشىدۇ. بۇ ئۇلارنىڭ ئېس-ئاچىلار ئۈنفورمىسى ئىدى. ئۇلار يىغىلىش نوقتىسىغا بېرىش ئۈچۈن تەييار ھالغا كېلىدۇ. ئىككىنچى روتىدىن كارل كېسلېر يوليورۇق بويىچە ئارزبېرگېر پىۋىخانىسىغا بېرىپ تەييار تۇرىدىغان؛ موزدوز جوزېف رىچتېر خوف پىۋىخانىسىغا ئىۋەرتىلىدىغان بولىدۇ. “"وبېرلاند ئىتتىپاقى" نىڭ ئەزالىرىمۇ يولغا چىقىشقا تەييار ئىدى. ئۇلار كرىست بەلگىلىك يەڭلىك ئورنىغا نىپىز قار ماسكىسى تاقىغان بولۇپ، ھەممىسىلا كاسكىلىق ئىدى. ئەڭ مۇھىم بولغان قىسىم، يەنى فۈھرېرنىڭ يۈز كىشىلىك مۇھاپىزەتچىلەر ئەترىتى بولسا155 توربراۋدا يىغىلىدىغان بولىدۇ. ئۇلارنىڭ كوماندىرى ئاغزىدىن موخوركىسىنى چۈشۈرمەي چىشلەپ يۈرىدىغان بىرسى بولۇپ، قاتتىق ۋارقىرىغىنىچە ئەسكەرلىرىنى ئۇچۇغداشقا كىرىشىدۇ: "قايسىڭ چىن قەلبىڭدىن ساداقەت كۆرسەتمەيدىكەنسەن، دەرھال يوقۇلۇش! ― دەيدۇ ئاۋازىنى كۆتۈرۈپ، ― بۇ ئاخشام بۈرگېربراۋ پىۋىخانىسىدا ھەر قانداق بىر ۋەقە يۈز بېرىشىدىن قەتئىي نەزەر، بىردىن-بىر ۋەزىپەڭلار ئەڭ ئالدىدا تۇرۇپ ھۇجۇمغا ئۆتۈش! بۈگۈن ھۆكۈمەتنى تەختتىن چۈشۈرىمىز!"
قاراڭغۇ چۈشكەندىن كېيىن، بىر پىكاپ كېلىپ شېۋبنېر رىچتېرنىڭ ئىشىكى ئالدىدا توختايدۇ. ماشىنىدىن چۈشىۋاتقان كىشى لۇدېندورف ئىدى. ئۇ شېۋبنېر رىچتېر بىلەن بىر قانچە مىنۇت سۆزلىشىپ كېتىپ قالىدۇ. ئۇزۇن ئۆتمەي، شېۋبنېر رىچتېرمۇ خىزمەتچىسى بىلەن بىرگە ماشىنىلىق ئۇچقاندەك يۈرۈپ كېتىدۇ. "خانسېل، شۇنى بىلگىنكى، ― دەيدۇ شېۋبنېر رىچتېر، ― ئەگەر بۈگۈن ئىشلار كۈتكىنىمىزدەك بولماي قالسا، ئەتە ھەممىمىز ئۆزىمىزنى تۈرمىدە كۆرىمىز." ئۇلار پارتىيە باش شىتابىدا ھىتلېر بىلەن پارتىيىنىڭ باشقا رەھبەرلىرىنى ئۇچۇرتىدۇ. بىر ھازا مەسلىھەت قىلىشىپ، بەزىلەر ئىككى كىچىك ماشىنىغا ئولتۇرۇپ بۈرگېربراۋ پىۋىخانىسىغا قاراپ يولغا چىقىدۇ. ئۇلار يولغا چىققان ۋاقىت كەچ سائەت 8 ئەتىراپى ئىدى. ئۇ پىۋىخانا ئىسار دەرياسىنىڭ قارشى قىرغىقىدا بىر يەردە بولۇپ، ميۇنخېن شەھەر مەركىزىدىن يېرىم مىلدەك يىراقتا ئىدى. بۇ بىنا رەتسىز سېلىنغان بىر بىنا بولۇپ، ئىككى يېنىدا بىرەردىن كىچىك گۈللۈكى بار ئىدى. بىنا ئىچىدە بىر مۇنچە رېستۇرانت ۋە قاۋاقخانا بار ئىدى. ئاساسلىق زالنىڭ چوڭلىقى شەھەر ئىچىدىكى زىركۇس كروندىن قالسىلا ئەڭ چوڭ ھېسابلىناتتى. زال ئىچىدە نۇرغۇنلىغان مەزمۇت يۇمۇلاق شەكىللىك ياغاچ ئۈستەللەر تىزىۋېتىلگەن بولۇپ، 3 مىڭ كىشى سىغىدىغان بىر زال ئىدى. ئەمەلدارلار بىرەر چاتاق يۈز بېرىش ئېھتىمالىنى پەرەز قىلغانلىقى ئۈچۈن، خەلق ئاممىسىنى قالايماقانچىلىق چىقارتقۇزماسلىق ئۈچۈن شەھەر ئىچىدىن 125 نەپەر ساقچى كەلتۈرۈپ ئورۇنلاشتۇرۇپ بولغان ئىدى. ئۇنىڭدىن باشقا يەنە يىغىن قاتناشقۇچىلىرى ئارىسىغا بىر ئاتلىق ئەسكەرلەر ئەترىتىنىڭ ئەسكەرلىرى بىلەن خېلى كۆپ ساندا ئوفىتسېرلارنى ئارلاشتۇرۇپ ئولتارغۇزىۋەتكەن ئىدى. ئەگەر بىرەر جىددى ۋەقە يۈز بەرگىدەكلا قىلىدىكەن، چارەك مىل يىراقتىكى ھەربى گازارمىدا بىر روتا يېشىل ئۈنفورمىلىق شىتات ساقچىلىرىمۇ بۇيرۇق كۈتۈپ ساقلاپ تۇراتتى.
ھىتلېرنىڭ ماشىنىلىرى ئىسار دەرياسىدىن ئۆتۈپ بۇ ياققا قاراپ يولغا چىققان ۋاقىتلاردا يىغىن زالىنىڭ چوڭ ئىشىكى ئېتىۋېتىلگەن بولۇپ، مۇھىم كىشىلەردىن باشقا ھېچ كىمنى ئىچىگە ئالمايتتى. بارلىق ئورۇنلار ئىگەللىنىپ بولغاچقا، خانفىستايىنگىل باشلاپ كەلگەن بىر مۇنچە چەتئەللىك مۇخپىرلارنى زالغا كىرگۈزۈشكە ئامالسىز قالىدۇ. سائەت 8 دىن بىر قانچە مىنۇت ئۆتكەندە، ھىتلېرنىڭ قىزىل رەڭلىك مەرسەدېس ماركىلىق پىكاۋى بىلەن ئۇنىڭ كەينىدىن كېلىۋاتقان شېۋبنېر رىچتېرنىڭ پىكاۋى پىۋىخانىغا يېتىپ كېلىدۇ. كىشىلەر ئەتراپتا توپلىشىپ ئايلىنىپ يۈرىشەتتى. بۇنىڭدىن ھىتلېر بەكلا ئەنسىرەيدۇ. ئۇنىڭ قاراماشىنا ئەترىتى بۇ كىشىلەر ئارىسىدىن بۈسۈپ ئۆتۈپ كېتەلىشى مۇمكىنمۇ؟ ئىككى پىكاپ دەرۋازىغا
189
قاراپ ئاستا-ئاستا سۈرۈلۈشكە باشلايدۇ. بۇ ئىشىك بىر مۇنچە ساقچى تەرىپىدىن ساقلىنىۋاتقان ئىدى. ھىتلېر، ھېلىلا يېتىپ كېلىدىغان قىسىملارنىڭ ئۆتەلىشى ئۈچۈن يول ئېچىپ تۇرىشى ئۈچۈن ئالدىراش ساقچىلارغا بۇ يەردىن كېتىڭلار دەپ نەسىھەت قىلىدۇ. ئاندىن بىرمۇنچە ئادەمنى ئەگەشتۈرگىنىچە پىۋىخانا دەرۋازىسىدىن كىرىدۇ. ئىشىككە ئېسسېرنى ئىشىك ساقلاشقا قويىدۇ. تالاش-تارتىش كېلىپ چىققانلىقى ئۈچۈن، ھىتلېر ئىچىگە كىرىشى ھامان ئىشىكلەر ئىتىۋېلىنىدۇ. بۇ چاغدا ئامېرىكىلىق بىر ئايال مۇخپىرنى يىتىلەپ كەلگەن خانفىستايىنگىلمۇ ئىشىكتىن كىرەلمەي سىرتتا قالىدۇ. ئۇ، "ئەگەر سىلەر چەتئەللىك مۇخپىرلارنى كىرگۈزمەيدىكەنسىلەر، چوقۇم قالايماقانچىلىق كېلىپ چىقىدۇ" دەپ ساقچىلارنى ئاگاھلاندۇرىدۇ. ئەمما ئۇلارغا يول ئاچتۇرغان ئادەم، ئاغزىغا گېرمانىيىدە ئاز تېپىلىدىغان ئامېرىكا تاماكىسىنى قىستۇرىۋالغان ئامېرىكىلىق مۇخپىرنىڭ ئۆزى بولىدۇ. زال ئىچىدە مېھمانلار ئولتۇرىدىغان يەردىكى بىر تۈۋرۈك يېنىدا تۇرغان ھىتلېر، سەھنە ئەتىراپىدىكى مىغىلداپ تۇرغان ئادەملەرنى كۈزىتىدۇ. سەھنىدە، كاھر نۇتۇق سۆزلەۋاتاتتى. ئۇ زىرىكىشلىك بىر خىللا ئاۋازدا سۆزلىمەكتە ئىدى. كاھر، ماركسىزمنى تەنقىتلەپ گېرمانىيىنى روناق تاپتۇرۇش ئۈچۈن كىشىلەرگە چاقىرىق قىلماقتا ئىدى. ئۇنىڭ كۆرۈنۈشى رەسمىي پىشقەدەم بىر ئوقۇتقۇچىغىلا ئوخشاپ قالغان بولۇپ، گويا ئۇ نۇتۇق ئەمەس دەرس سۆزلەۋاتقاندەكلا كۆرۈنمەكتە ئىدى. زالدىكىلەرمۇ ئۇنىڭ ھۆرمىتى ئۈچۈن تىنىچ ئولتۇرۇپ ئاڭلىماقتا، ئارىلاپ پىۋا بىلەن زىرىكىشىنى باستۇرۇشقا تىرىشماقتا ئىدى.
خانفىستايىنگىل، مۇھىتقا ماسلىشىش ئۈچۈن ھىتلېرمۇ خەققە ئوخشاش پىۋا ئىچكەچ ئولتۇرغان بولسىمىغۇ كاشكى، دەپ ئويلايدۇ. شۇڭا ئۇ كۈتكۈچى بوتكىسىدىن دەرھال 3000000000 ماركقا 3 شىشە پىۋە سېتىۋالىدۇ.156 ھىتلېر قوڭۇر كىيىملىك ئادەملىرىنىڭ كېلىشىنى تاقەتسىزلىك بىلەن كۈتكەچ پوتولكىسىدىن يۇتۇملام قوياتتى. ئېس-ئاچىلار بىلەن لىق تولغان قارا ماشىنىمۇ پىۋىخانا سىرتىغا كېلىپ ھەرىكەتلىنىشنى كۈتۈپ تەييار تۇرىدۇ. ئۇلار سائەت سەككىز يېرىم بولىشى ھامان ھۇجۇم قىلىشقا تەييارلىنىپ تۇراتتى. كاسكىلىق قوغدىغۇچىلار ئەترىتىمۇ ئاخىرى يېتىپ كېلىدۇ. بۇ، ھەركەت باشلاش سېگنالى ئىدى. ئاپتوموبىللار تولۇق بوشاپ، قۇراللىق ناتسىستلار بۇ بىنانى قاتمۇ-قات قورشاۋ ئاستىغا ئېلىۋالىدۇ. سان جەھەتتە بەكلا ئاز ساقچىلار بۇ ئەھۋالدا ئۈن چىقارماي جىمىپ قېلىشىدۇ. ئۇلار سىياسى كۈرەش ئۈچۈن قىلچە تەييارلىقى بولمىغاچقا ھېچ نېمە دېيەلمەيدۇ.
كاپىتان گيۆرىڭ باشلاپ كەلگەن قوغدىغۇچىلار ئەترىتىدىكىلەر قاتىرىغا ئېتىلىدىغان تاپانچىلىرىنى تۇتقىنىچە بىناغا بېسىپ كىرىدۇ. ھىتلېرنىڭ قوغدىغۇچىسى ئۇلرىچ گراف قوغدىغۇچىلار ئەترىتىدىكىلەرنىڭ كېلىشىنى كۈتۈپ كىيىم ساقلاش بۆلۈمىدە تۇراتتى. شۇڭا ئۇمۇ دەرھال ھىتلېرنىڭ يېنىغا بېرىۋالىدۇ. ھىتلېر ئۇچىسىدىكى ھەربى پەلتوسىنى سېلىپ تاشلاپ باۋارىيىلىكلەر پاسونىدىكى ئۇزۇن قويرۇقلۇق قارا پەرىجىسى بىلەنلا ئوتتۇرىغا چىقىدۇ. گراف، ھىتلېرنىڭ قۇلىقىغا بىر نېمىلەر دەپ پىچىرلايدۇ. يېنىدا تۇرغانلارنىڭ دېيىشىچە، خۇددى خېرىدارنىڭ ئاشخانا غوجايىندىن ياخشىراق بىر ئورۇن تەلەپ قىلغىنىدەك بىر مەنزىرە ئىدى بۇ. 20 دەك ساقچى يولنى توسىۋالىدۇ. قوغدىغۇچىلار ئەترىتىنىڭ كوماندىرى "يولنى بوشات! نېرىغا ئۆتۈش!" دەپ ۋارقىرايدۇ. ساقچىلارمۇ راھىشلىق بىلەن كەينىگە بۇرۇلغىنىچە، خۇددى ئامېرىكا ساقچى كەسىپداشلىرىنىڭ ھەرىكىتىگە ئوخشىتىپ رەتلىك قەدەم بىلەن ئالدى ئىشىكتىن چىقىپ كېتىشىدۇ.
ھىتلېر قولىدىكى پىۋا قۇتىسىنى بىر چەتكە قويۇپ، يېنىدىن بروۋنىڭ تاپانچىسىنى چىقىرىدۇ. ھۇجۇمچىلار ئەترىتىدىكىلەرنىڭ "خايل ھىتلېر! ― ياشىسۇن ھىتلېر!" دەپ توۋلاشلىرى ئىچىدە، بۇرۇن قاسساپلىق قىلغان گراف، شېۋبنېر
190
رىچتېر (ئۇنىڭ يىراقنى كۆرمەس كۆزلىرى ئىس تۈتەككە تولغان زالدا بىر تەرەپكە قېيىپلا قالغان ئىدى)، ئۇنىڭ سادىق خىزمەتچىسى، شۇنىڭدەك يەنە خارۋارد ئۇنىۋېلشىتىنى پۈتتۈرگەن خانفىستايىنگىل، بۇرۇنقى ساقچى ئىدارىسىدا ئىشپىيونلۇق قىلغان، ھازىرقى سودا شىركىتى مۇدىرى ماكس ئامان ۋە شۇنىڭدەك سىياسىي جوغراپىيە پاكولتېتىنى پۈتتۈرگەن، كۈچلۈك غايىلىق رۇدولف ئېسسېر قاتارلىقلارنى ئەگەشتۈرۈپ زالغا كىرىپ كېلىدۇ. ھەر تۈرلۈك كېيىنگەن بۇ نوچىلار قولىدىكى قۇراللىرىنى شىلتىغىنىچە كىشىلەرنى ئىتتىرىپ يۈرۈپ نۇتۇق سەھنىسىگە قارىتىپ يول ئېچىپ ماڭىدۇ. بۇ چاغدا، قوڭۇر كۆڭلەكلىك پارتىيىلىكلەر چىقىش ئىشىكلىرىنى قامال قىلىۋالىدۇ. يەنە بىر قىسىملىرى پىلىموتلارنى يىغىن قاتناشقۇچىلىرىغا قارىتىپ تىكلەپ تەق قىلىشىدۇ. بۇ قالايماقانچىلىق ئىچىدە بىر مۇنچە ئۈستەللەر ئۆرۈلۈپ كەتكەن بولۇپ، قايسى بىر كابىنىت ئەزاسى ئۆزىنى ئۈستەل ئاستىغا ئېتىپ يوشۇرىنىۋالغان ئىدى. بەزى كابىنت ئەزالىرى قورققىنىدىن نېمە قىلارىنى بىلەلمەي گاڭگىراپ ئالدىرىغىنىچە چىقىش ئىشىكى تەرەپكە قاراپ ئېقىن قىلىدۇ. ئەمما ئاگاھلاندۇرۇلغاندىن كېيىن جايىغا قايتىشىدۇ. قارشىلىق كۆرسەتكەنلەر تاياق يەيدۇ ياكى يەرگە بېسىۋېلىنىپ باش كۆزىگە ئۇرۇپ تېپىپ ياتقۇزىۋېتىلىدۇ.
ھىتلېر قاتاردىكى بىر توپ كىشىلەرنىڭ يولى توسۇلۇپ قالىدۇ. بۇ قالايماقانچىلىق ئىچىدە، ھىتلېر بىر ئۈرۇندۇق ئۈستىگە چىقىۋېلىپ تاپانچىسىنى ئوينىتىپ تۇرۇپ ۋارقىرايدۇ: "تىنچ! تىنچلىنىڭلار!" شۇنىڭغا قارىماي قالايماقانچىلىق داۋام قىلىدۇ. شۇڭا ئۇ شىپقا قارىتىپ ئوق چىقىرىدۇ. ئوق ئاۋازىنى ئاڭلاپ كىشىلەر قورققىنىدىن ئۈنىنىمۇ چىقارماي جىمىپ قالىدۇ. ھىتلېر: "مىللى سوتسىئالىزم ئىنقىلابى پارتىلىدى! زال پۈتۈنلەي قورشاۋ ئاستىدا! زالدىن ھېچ كىمنىڭ چىقىشىغا رۇخسەت يوق!" دەپ ۋارقىرايدۇ. ھىتلېرنىڭ تاتىرىپ كەتكەن يۈزىدىن تەر قۇيۇلماقتا ئىدى. بەزىلەر ئۇنى رەسمى ئېلىشىپتۇ دېيىشسە، يەنە بەزىلەر ياق، ئۇ ئېغىر مەس، دېيىشەتتى. يەنە بىر قىسىم كىشىلەر بولسا بۇ مەنزىرىگە قاراپ كۈلىشەتتى. ئۇلارغا، قولىغا تاپانچا ئېلىپ ئوتتۇرىغا چىقىۋالغان بۇ ئىنقىلابچىنىڭ ئۇچىسىدىكى سەھەرلىك كېيىم ئۇنىڭغا پەقەتلا ياراشمىغان بولۇپ، ھەقىقەتەنمۇ كۈلكىلىك كۆرۈنەتتى. كۆرۈنۈشتە كۈلكىلىك تۇيۇلغىنى بىلەن، ھىتلېر بەكلا جىددى تۈستە ئىدى. ئۇ، ئۈچ نەپەر سىياسى كاتىۋاشقا مېنىڭ بىلەن ياندىكى بۆلۈمگە كېلىڭلار، قورقماڭلار، سىلەرگە بىر ئىش بولمايدۇ، دەيدۇ. ئەمما ئۇ ئۈچ كاتىۋاش قىمىرمۇ قىلماي تۇرغان يېرىدا جىم تۇرىشىدۇ. ھىتلېر بىر ئۈستەلنى ئاتلاپ ئۆتۈپ ئۇلارغا يېقىنلىشىۋىدى، كاھر كەينىگە بىر قەدەم چېكىنىدۇ. سېيسېرنىڭ كانىۋىيى بىلەن يەنە بىر مايور ئالدىغا چىقىپ يان قۇرالىنى چىقىرىدىغاندەك قولىنى يانچۇقىغا سالىدۇ. ھىتلېر تاپانچىسىنى دەرھال ئۇنىڭ كۆكرىكىگە تىرەپ "قولۇڭنى چىقار!" دەپ ۋارقىرايدۇ.
ھىتلېر بۇ ئۈچ نەپەر سىياسى كاتىۋاش بىلەن يىغىن قاتناشقۇچىلىرى ئالدىدا ۋەدە بېرىپ،157 بۇ ئىشلار ئەڭ كۆپ بولغاندا ئون مىنۇت ئىچىدىلا ھەل قىلىشقا بولىدىغان بىر ئىش، دەيدۇ. بۇ چاغدا، ئۈچ سىياسى كاتتىۋاش بىلەن يەنە ئىككى نەپەر كانىۋاي ھىتلېرغا ئەگىشىپ ياندىكى بۆلۈمگە كىرىدۇ. "چاندۇرماي دېگىنىگە ھە دەپ تۇرۇڭلار" دەيدۇ لوسسوۋ يېنىدىكىلەرگە پىچىرلىغاچ.  ئىشخانىغا كىرگەندىن كېيىن ھىتلېر تېخىمۇ بەك جىددىلىشىپ كېتىدۇ: "مېنىڭ بۇ قىلىشىمنى كەچۈرگەيسىلەر. ― دەيدۇ ھىتلېر، ― شۇنداق قىلماي باشقا ئامالىم يوق." سېيسېر ئۇنىڭغا قوزغىلاڭ كۆتەرمەيمىز دەپ ۋەدە قىلمىغانمىدىڭ، نانكۆر دەپ ئەيىپلەيدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭدىن كېچىرىم سورىغاچ "بۇ قىلغىنىم گېرمانىيىنىڭ مەنپەتى ئۈچۈن" دەيدۇ. ھىتلېر ئۇلارغا: سابىق ساقچى باشلىقى پۆھنېر باۋارىيە باش مىنىستىرى بولىدۇ؛ ئوڭچى ئاكتىپلار تەشكىلاتى 'پىدائىيلار باتالىئونى' نى ئاساس قىلغان يېڭى دۆلەت ئارمىيىسىگە لۇدېندورف قوماندانلىق قىلىدۇ ھەمدە قوشۇن باشلاپ بېرلىنغا يۈرۈش قىلىدۇ دەيدۇ. ئۇ يەنە قوزغىلاڭ غەلىبە قىلغاندىن كېيىن، ئۈچ كاتىۋاش تېخىمۇ چوڭ ھوقۇق يۈرگىزىدىغانلىقىغا،
191
يەنى كاھر باۋارىيىدە ھاكىمىيەت يۈرگۈزىدىغانلىقىغا؛ لوسسوۋ ئىمپىرىيە قۇرۇغلۇق ئارمىيە مىنىستىرلىكىگە تەيىنلىنىدىغانلىقىغا؛ سېيسېر بولسا ئىمپىرىيە ئامانلىق ساقلاش مىنىستىرى بولىدىغانلىقىغا ۋەدە بېرىدۇ.
بۇ ئۈچ كاتىۋاش ھىتلېرنىڭ دېگىنىگە ئۇنىمايدۇ. ھىتلېر دەرھال تاپانچىسىنى چىقىرىدۇ (كېيىن ئۇ سوتتا بۇ ئىشلارنىڭ ھەممىسى بىر چاخچاق ئىدى دەپ تۇرىۋالىدۇ). "قورالىمدا بەش پاي ئوق بار. ― دەيدۇ قوپال بىر ئاۋازدا، ― تۆت پاينى ۋەتەن ساتقۇچلار ئۈچۈن، قالغان بىر پاينى، ئەگەر بۇ ئىشتا مەغلۇپ بولسام، ئۆزەمنى ئېتىۋېلىش ئۈچۈن ئىشلىتىمەن" دەيدۇ. ئۇ، تاپانچىسىنى گرافقا بېرىدۇ. ئەندى ئۇنىڭ قولىدا ئاپتوماتىك ماۋزوردىن بىرسى بار ئىدى. بۇنداق ئەھۋال ئاستىدا، جان ساقلايمەن دېيىشنىڭ قىلچە ئەھمىيىتى يوق، دەيدۇ كاھر سوغوققانلىق بىلەن. ئۇ بۇ ئىشتا لۇدېندورفنىڭ قانداق رول ئويناۋاتقانلىقىغىلا قىزىقاتتى. ھىتلېر ھېچ نېمە دېمەيدۇ. ئۇ ئالدىراشلىق بىلەن بىر قانچە يۇتۇم پىۋا ئىچكەندىن كېيىن، كاھرغا قاراپ قايتا-قايتا كەچۈرۈم سورايدۇ. ئاندىن سالماق قەدەملەر بىلەن ئۆيدىن چىقىپ كېتىدۇ. زال ئىچى بەكلا قالايماقانلىشىپ كەتكەن بولۇپ تېزگىنلەش مۇمكىن ئەمەستەكلا كۆرۈنەتتى. ئوتتۇرلۇقتا بىرسى قاتتىق ۋارقىرايدۇ: "خالايىق، بۇ بىر ئويۇن!"
يەنە بىرسى، بۇ بىر مېكسىكا پاسونى ئىنقىلاب! دەپ ۋارقىرايدۇ. زال ئىچىنى قۇلاقنى يارغۇدەك ئىسقىرتىش ۋە مازاق قىلىپكۈلۈشلەر بىر ئالىدۇ. بۇ تۈر ئاۋازلار گيۆرىڭنىڭ خۇددى خوجايىنىغا ئوخشاش شىپقا قارىتىپ بىر پاي ئوق ئېتىشىدىن كېيىنلا ئاندىن بېسىقىدۇ. ئۇ، بىزنىڭ بۇ قېتىمقى ھەرىكىتىمىزنىڭ نىشانى ھەرگىزمۇ كاھرغا، ئىمپىرىيە دۆلەت ئارمىيىسىگە ياكى ساقچىغا قارىتىلغان ئەمەس، دەپ ۋارقىرايدۇ. ئۇنىڭ بۇنداق ئۆزىنى ئاقلىشى كارغا كەلمىگەندىن كېيىن، قىزىقچىلىق قىلىپ "پىۋاڭلار تۈگىمىگەندۇ، يەنە نىمىگە غەم يەيسىلەر؟" دەپ ۋارقىرايدۇ.
زالدىكى بۇ قالايماقانچىلىق ھىتلېرنى ئۈمىدسىزلەندۈرەلمەيدۇ. گەرچە زالدىكىلەر قالايماقان توۋلىشىپ غەزەپلىك تىل ياغدۇرىۋەتكەن بولسىمۇ، ھىتلېر ئۇلارنى ئىتتىرىپ يول ئاچقىنىچە سەھنىگە قاراپ ئىلگىرلەيدۇ. زالدىكىلەرنىڭ ۋاراڭ-چۇرۇڭى تېخى بېسىقمىغان ئىدى. ھىتلېر غەزەپ بىلەن ۋارقىرايدۇ: "ئەگەر يەنە تىنجىماي ۋارقىرايدىغان بولساڭلار، ئۈستى قەۋەتتىكى پىلىموتچىلارغا ئوق چىقىرىش بۇيرۇقى بېرىمەن!" شۇنداق قىلىپ زالدىكىلەر ئۇنى شاڭخو قىلىشتىن دەرھال توختاپ جىمىيدۇ. "شۇنىڭدىن كېيىن، ― دەيدۇ، كونسىرىۋاتىپ تارىخچى پروفېسسور ۋون مۈللېر شۇ كۈنلەرنى ئەسلەپ كېلىپ، ― ھىتلېر ھەقىقەتەنمۇ ئىسىل بىر نۇتۇق سۆزلەيدۇ. ئۇنىڭ بۇ نۇتقى بۈگۈنگىچە ھەر قانداق بىر ئارتىسمۇ قىزغانماي تۇرالمىغىدەك بىر نۇتۇق ئىدى. ئۇ نۇتقىنى ئۆزىنى تۇتىۋالغان ھالدا باشلايدۇ. ئۇ قىلچىمۇ نەپرەتلىك كۆرۈنمەيتتى." ھىتلېرنىڭ نۇتقى خۇددى غەلىبە يېقىنلاشقاندەك بىر ۋەزىيەتتىن بىشارەت بەرمەكتە ئىدى. ئۇ زالدىكىلەرگە، مەن كاھرغا تولۇق ئىشىنىمەن، ئۇ باۋارىيە ھاكىمىيىتى ئۈستىدە تۇرىدىغان پادىشا بولىدۇ دەپ ئاممىغا ۋەدە بېرىدۇ. شۇنىڭدەك يەنە ئارمىيىمۇ لودېندورفنىڭ قۇماندانلىقىغا تاپشۇرىلىدىغانلىقى؛ لوسسوۋ قۇرۇغلۇق ئارمىيە مىنىستىرلىكىگە تەيىنلىنىدىغانلىقى؛ سېيسېر ساقچى باشلىقلىقىغا تەيىنلىنىدىغانلىقىغا ۋەدە بېرىدۇ. "گېرمانىيە ۋاقىتلىق ھۆكۈمىتىنىڭ ۋەزىپىسى جىنايەت يېرى بابېلغا، يەنى بېرلىنغا يۈرۈش قىلىپ گېرمانىيە خەلقىنى قۇتقۇزۇشتۇر!" (بابېل ― «ئىنجىل. دۇنيانىڭ يارىتىلىشى» دا تىلغا ئېلىنغان بىر شەھەر ئىسمى ― ھاشىيە ئىزاھاتى)
خانىفسىتانگىل شۇ كۈنلەرنى ئەسلەپ كېلىپ، بۇ غەلىتە كىيىنىۋالغان ئادەم، خۇددى باۋارىيە يېزىلىرىدىكى رەسىمخانىلاردا ئۇچرىتىشقا بولىدىغان ئۈستى بېشى چاڭ-توزاڭ بېسىپ كەتكەن ئەينەك دېرىزە ئىچىگە قويۇلغان "شەھەرنىڭ
192
ئەڭ چىرايلىق نىكاھ يىگىتى" ھەيكىلىگە ئوخشاپ قالغان ھىتلېر، نۇتقىنىڭ بىرىنچى جۈملىسىنى باشلىشى بىلەن تەڭ،158 دەرھال خاسىيەتلىك بىرسىگە ئايلانغانلىقىنى، "بۇ ئەھۋال، خۇددى سترادىۋارىئۇسنىڭ ئىسكروپكىسى قېلىپىدا جىم تۇرغاندا بىر قانچە تاختاي پارچىسىدىن يېپىشتۇرۇپ ياسالغان، ئۈستىگە ئۈچەيدىن ياسالغان بىر قانچە تال تارا تارتىلغان ئادەتتىكى بىر نەرسىدەك تۇرغىنى بىلەن، ئەگەر بۇ نەرسە ئۇستا سازەندىنىڭ قولىغا چۈشۈپلا قالىدىكەن، ئۇنىڭدىن ئىنتايىن مۇڭلۇڭ مۇزىكىلار ياڭرىغاندەكلا بىر ئىش ئىدى" دەيدۇ. پروفېسسور ۋون مۈللېر پۈتۈن ئۆمۈرى بويىچە "بىر نەچچە مىنۇت ئىچىدىلا، ھەتتە بىر قانچە سېكونت ئىچىدىلا خەلق ئاممىسىنىڭ پوزىتسىيىسىنىڭ شۇنچە تېز ئۆزگىرىپ كەتكەنلىكىنى" پەقەتلا چۈشىنەلمەيدۇ. ئۇ كېسىپ ئېيتىدۇكى، "نۇرغۇن كىشىلەر ھېلىغىچە قارىشىنى تولۇق ئۆزگەرتەلمىگەن بولسىمۇ، مۇتلەق كۆپ ساندىكى كىشىلەرنىڭ ھىتلېرغا بولغان قارىشى تۈپتىن ئۆزگەرگەن ئىدى. ھىتلېر بىر قانچە جۈملە سۆز بىلەنلا ئۇلارنى تولۇق ئۆزگەرتىپ ئۆزىگە قارىتىۋالغان ئىدى. بۇ كىشىلەر خۇددى ئالقىنىنى ئۆرىگەندەكلا تېز ئۆزگىرەلەيتتى. بۇ ئىشتا بىرەر ئەپسۇن باردەكلا بىلىنەتتى. ياكى راستىنلا بىرەر سىھىر بارمىدۇ؟ كەينىدىنلا ھەممە تەنتەنە ئىچىدە قەدەھ سوقۇشتۇرۇشقا باشلايدۇ. بۇ سادا ئىچىدە قارشى تۇرغۇچىلارنىڭ ئاۋازى چۆكۈپلا كېتىدۇ."
"كاھر، لوسسوۋ ۋە سېيسېر ئۈچىسى يان ئۆيدە. ― دەيدۇ ھىتلېر سەمىمىلىك بىلەن، ― ئۇلار ھازىر قايسى يولنى تاللىساق بولار دەپ ئەستايىدىللىق بىلەن مۇھاكىمە قىلىشىۋاتىدۇ. مەن ئۇلاردىن، سىلەر ئۈچەيلەن خەلقنىڭ تەلىۋىنى قوللامسىلەر دەپ سورىسام بولامدۇ؟" دەپ زالدىكىلەردىن سورايدۇ.
تۆۋەندە ھەممە بىردەك: "قوشۇلىمىز، شۇنداق سورا!" دەپ چۇقۇرۇشۇپ كېتىدۇ.
"ئەركىن بىر گېرمانىيەگە، ― دەيدۇ ھىتلېر تولۇق قىزغىنلىق بىلەن، ― ئۆزىنى ئۆزى باشقۇرالايدىغان باۋارىيە چوقۇم سىغىپ كېتەلەيدۇ! مەن سىلەرگە شۇنداق دىيەلەيمەنكى، ئەگەر بىز بۈگۈن گېرمانىيە ئىنقىلابىنى قوزغىيالمىساق، ئەتە تاڭ يۇرىشى بىلەن تەڭ ھەممىمىز ئۆلگەن بولىمىز!" ھىتلېر خەلق ئاممىسىنى قولغا كىرگۈزىۋالغاچقا، دەرھال ياندىكى بۆلۈمگە كىرىپ ئۈچ نەپەر كاتتىۋاشنى چاقىرىپ چىقىدۇ.
ئەسلىدە مەسىلىنى ھەل قىلىشقا كۈچى يېتىدىغان ئادەم، ھىتلېرنىڭ مەرسەدېس ماشىنىسىغا ئولتۇرۇپ بۈرگېربراۋ پىۋىخانىسىغا قاراپ يولغا چىققان ئىدى. بۇ كىشى دەل گېنېرال لۇدېندورف ئىدى. ئۇ، ئۆزىنىڭ سادىق ئىزباسارى (ئۇ، قىزغىن قوزغىلاڭچىدىن بىرسى ئىدى) بىلەن بىرگە كېلىۋاتقان بولۇپ، يەنە شېۋبنېر رىچتېرمۇ كەينى ئورۇندا ئولتۇراتتى. گەرچە جاھاننى قۇيۇق تۇمان قاپلاپ كەتكەن بولسىمۇ، ماشىنا يەنىلا ھەيران قالارلىق تېزلىكتە شەھەر ئىچىدىن چىقىپ كۆۋرۈكتىن ئۆتىدۇ. گېنېرال لۇدېندورفنىڭ پىۋىخانا ئىشىكى ئالدىدا كۆرىنىشى بىلەن تەڭ، پۈتۈن خەلق "خايىل!" دەپ ۋارقىراشقا باشلايدۇ. لۇدېندورف ئىشنىڭ بۇنچە چېكىدىن ئاشۇرىۋېتىلگەنلىكىنى كۆرۈپ نېمە دېيىشىنى بىلەلمەي بولىۋاتقانلاردىن رازى بولماي ھاڭۋېقىپ تۇرۇپلا قالىدۇ. ھىتلېر دەرھال كۈتىۋېلىش بۆلۈمدىن چىقىپ لۇدېندورف بىلەن قول ئېلىشىپ كۆرىشىدۇ. ئۇ ئىككىسى قىسقىچە بىر نېمىلەر دېيىشىپ سۆزلىشىۋالغاندىن كېيىن، لۇدېندورف قوشۇمىسىنى تۈرۈپ ئۇچ كاتتىۋاشنى قايىل قىلىشقا ماقۇل بولۇپ بىرگە يان ئۆيگە كىرىدۇ.
گەرچە ھىتلېرنىڭ ئۆز ئالدىغا قوزغىغان بۇ ھەرىكىتىدىن لۇدېندورف خاپا بولغان بولسىمۇ، ئۇ يەنىلا ئىككى نەپەر كەسىپدىشىگە ئۆزىنىڭ ئورنى بىلەن ئابرويىنى ئىشقا سالىدۇ. "بولدى قويۇڭلار ئەپەندىلەر. ― دەيدۇ ئۇلارغا، ― بىز بىلەن بىرلىشىڭلار. قېنى بۇنىڭغا قول بېرىڭلار" دەپ قولىنى ئۇزارتىدۇ. ئۇنىڭغا ئەڭ ئاۋال قول بەرگەن كىشى گېنېرال ئىدى.
193
لوسسوۋ قولىنى ئۇزارتىپ، "ماقۇل ئەمىسە" دەيدۇ. ئۇنىڭ كەينىدىن پولكوۋنىكمۇ لۇدېندورفقا قولىنى ئۇزارتىدۇ. مەمورى ئەمەلدار بولغان كاھر ئەڭ ئاخىرى قايىل بولغانلاردىن ئىدى. ئەمما ئۇلار سەھنىگە كەلگىنىدە، بىرىنچى بولۇپ نۇتۇق سۆزلىگەن كىشى يەنە شۇ كاھر ئىدى. ئۇ سەھنىدە قىلچە ھېسسىياتسىز تىك تۇرىدۇ. ئۇ يىغىندىكىلەرگە قاراپ، ھاكىمىيەت يۈرگۈزىدىغان خان سۈپىتىدە باۋارىيە خاندانلىقى ئۈچۈن خىزمەت قىلىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. مەيداندىكى بىر ساقچىنىڭ ئېيتىشىچە، ئۇنىڭ دېگەن ئوچۇق سۆزلىرىنى ئەسەبىلەرچە ئالقىش سادالىرىلا ئۈزۈپ تۇرغان.
ھىتلېر ئاممىنىڭ بۇنچە قىزغىنلىقىنى كۆرۈپ ئىچ-ئىچىدىن خوشال ئىدى. ھىتلېر ھاياجانغا تولغان ھالدا "بۇندىن 5 يىل بۇرۇن، قۇرۇقلۇق ئارمىيىسىنىڭ بالىنىسىدا ياتقان بىر قارغۇ ئىدىم. شۇ چاغدا مەن ئۆز ئۆزەمگە، نويابىر جىنايەتچىلىرىنى ئاغدۇرۇپ تاشلىماي، بۈگۈنكىدەك خانىۋەيران قىلىۋېتىلگەن گېرمانىيە خارابىسى ئۈستىدە قۇدرەتلىك، ئەركىن ۋە ھەشەمەتلىك بىر گېرمانىيە قۇرمىغىچە ھەرگىز يولۇمدىن قايتمايمەن، دەپ قەسەم قىلغان ئىدىم. قارىغاندا، مەن بۇ قەسىمىمنى ئەمەلگە ئاشۇرىدىغاندەك قىلىمەن" دەيدۇ.159
ئۇنىڭ كەينىدىن چىرايى تاتىرىپ كەتكەن ئەمما بەكلا ئېغىر بېسىق لۇدېندورف ئەستايىدىل ھالدا قىسقىلا بىر نۇتۇق سۆزلەيدۇ. بۇنىڭدىن پروفېسسور مۈللېرنىڭ ئالغان تەسىراتى، لۇدېندورف، "بۇ ئىش ئۆلۈم-كۆرۈم مەسىلىسى ياكى ساق قالغانلاردىن ئۆلىدىغانلار كۆپ بولىدىغان بىر مەسىلە" ئىكەنلىكىنى ئېنىق پەرق قىلالايدىغان ئادەم ئىكەن دېگەن تەسىراتقا كەلگەن. ھىتلېر ۋەزىيەتنى تولۇق تېزگىنلىۋالغاندىن كېيىن، كەينى-كەينىدىن كۆتۈرۈلگەن ئالقىش سادالىرى ئىچىدە كىشىلەر بىلەن بىر-بىرلەپ قول سىقىشىپ خوشلىشىدۇ. كىشىلەر بەكلا ھاياجانلىنىپ كەتكەچكە، بەلكىم ئىچكەن پىۋىنىڭمۇ كۈچى بىلەن ئۆزىنى تۇتۇپ ئالالماي تەنتەنە قىلىشماقتا ئىدى. بۇ كىشىلەر سەل ئاۋالقى مەسخىرە قىلىپ تىللاشلىرىنى پاك پاكىزە ئۇنۇتقان ئىدى. زالدىكىلەرنىڭ ھەممىسى بىرلىكتە ئورنىدىن تۇرۇپ، «گېرمانىيە ھەممىدىن ئۈستۈن» مارشىنى ئېيتىشىدۇ. نۇرغۇن كىشىلەر ھاياجاندىن ئۆزىنى تۇتىۋالالماي كۆز يېشى قىلىشىدۇ؛ ھەتتا بەزىلەر ھاياجاندىن ناخشىغىمۇ ئېغىزى كەلمەي قالىدۇ. ئەمما شىتات ساقچىسىنىڭ يېنىدا تۇرغان بىرسى كەينىگە ئۆرۈلۈپ: "بۇ يەردە پەقەت ساراڭلار دوختۇرىدىن بىرسىلا كام!" دېگىنى ئاڭلىنىدۇ.

4
كىرگەندىن كېيىن ئىنكاس يازالايسىز كىرىش | دەرھال تىزىملىتىش

Powered by Discuz! X2.5(NurQut Team)

( 新ICP备06003611号-1 )