سوفىيانە قومۇلدىن غازىيانە ئاقسۇغا سەپەر (ئابدىرىيىم ئابلەتخان)

bozqir

  رەھمەت ، ئەبدۇرەھىم ئابلەتخان ئەپەندى.

   ئادەم كۆپ ھاللاردا بىلىپ-بىلمەي ئۆزى ياشاۋاتقان رېئاللىققا -مۇھىتقا يەم بوپ كېتىدۇ.بىز بۇنى زاغراتىلدا «كۆنۈپ قېلىش»دەيدىكەنمىز.شۇ مۇھىتقا كۆنۈپ قالغان ئاڭدىن شۇ مۇھىت ھەققىدە ئۆزگىچە تەپەككۇرنىڭ قوزغىلىشى تەس گەپ بولسا كېرەك.پەقەت باشقا مۇھىتتىن كەلگەنلەرنىڭلا بۇ ھەقتىكى تەسىراتى ئۆزگىچە چىقىشى مۇمكىن. خۇددى ئابدۇرەھىم ئابلەتخاننىڭكىدەك.

    يەنە قازاق زىيالىيسى چوقان ۋەلىيخانوف، نەزەر حوجا ئۇيغۇر بالىسىنىڭ ئاقسۇ ھەققىدىكى تەسىراتىمۇ ئۆزگىچە ئىدى.ئۇلارنىڭ قايسى بىرى ئاقسۇدا پاھىشخانىلارنىڭ كۆپلىكىنى ،ئىشىك-دېرىزىلەردىن ماراپ تۇرغان ئۇيغۇر پاھىشىلەرنىڭ يولدىن ئۆتكەنلەرنى چاقىرىدىغانلىقىنى، بەزى ئۇيغۇر قىز-چوكانلىرىنىڭ نامراتلىق دەستىدىن يات تائىپىلەرگە  ياتلىق بولىدىغانلىقىنى يېزىپ  چوڭقۇر ئۇھ تارتسا، يەنە بىرى مۇبادا ئۇيغۇرلارنىڭ ئۉز بايلىقىغا ئۉزى ئىگە بولىغىنىدا ئىدى ئۇ ھالدا ئۇلارنىڭ شەرىقتىكى ئەڭ باي مىللەتكە ئايلىنىدىغانلىقىنى يېزىپ ، چوڭقۇر نادامەت چېكىشىپتىكەن.

  

bozqir

    دەرۋەقە ،بەدۆۋلەت ھاكىمىيىتىدە مەمۇرلۇق سالاھىيىتى بىلەن زاكالەت خىزمىتىنى ئاتقۇرغان موللا مۇسا سايرامى زوزوڭتاڭ كەلگەندىن كېيىن ئىش ئورنىدىن قالدۇرۇلۇپ،  غۇربەتچىلىكتە قالغان.نامراتلىق، كېسەللىك ئازابىدىن ھالىدىن كېتىپ ئورۇن تۇتۇپ يېتىپ قالغاندا ئۇنىڭ بايدىكى ئۇرۇغ-تۇغقانلىرى كالا ھارۋىسى بىلەن ئاقسۇغا كېلىپ، موللا مۇسا سايرامىنى ئۆز يۇرتىغا قايتۇرۇپ كەتكەن ھەم ئۇزۇن ئۉتمەي ۋاپات بولغان.

   مەن ئىگىلىگەن ئەھۋاللاردىن قارىغاندا،موللا مۇسا سايرامى ۋاپات بولغاندىن كېيىن باي ناھىيىسى توخسۇن يېزىسىنىڭ ئانا قىز كەنتىگە دەپنە قىلىنغان. يۇرت جامائىتى بۇ زاتنىڭ نامىغا ئاتاپ خېلى ھەيۋەتلىق گۈمبەزلىك قەبرە قاتۇرۇپ ، ئۇنى يوقلاپ تۇرغان.يېڭى ھاكىمىيەت قۇرۇلغاندىن كېيىن ئاتالمىش "مەدەنىيەت زور ئىنقىلابى" مەزگىلىدىكى "تۆت كونىنى يوقۇتۇش"تا بۇ قەبرە چېقىپ تاشلانغان بولسىمۇ ئىزناسى ساقلىنىپ قالغان . كېيىن نېمىشقىدۇر بۇ قەبرىنىڭ ئورنىغا تاشيول توغرا كېلىپ قېلىپ موللا مۇسا سايرامىنىڭ قەبرىسى تۈزلىۋېتىلگەن.بۇنىڭ بىلەن بۇ ئالىم ياتقان مەقبەرە يەر يۈزىدىن ئۈزىل-كېسىل يوقالغان. 80-يىللارغا كەلگەندە توخسۇن يېزىلىق ئوتتۇرا مەكتىپىنىڭ ئوقۇتقۇچىسى ئۆمەر ئىسمايىل مۇئەللىم ئوقۇغۇچىلارنى خالىس كېسەك قۇيۇشقا تەشكىللەپ، ئەسلى قەبرىگە يېقىن جايدىكى يول بويىغا نىشان سۈپىتىدە قەبرە قاتۇرۇپ قويغان. بۇ قەبرە شۇنچە يىللاردىن بېرى قار-يامغۇر، بوران-چاپقۇننىڭ زەربىسىدىن ئۇپراپ پېتىدىن چۈشۈپ كەتكەن.مەن بۇ يىل قەبرە سۈپۈرۈش بايرىمىدىكى دەم ئېلىشتا ماشىنا كىرا قىلىپ ئاتايەن قەبرە بېشىغا بارسام بۇ قەبرە رېمنوت قىلىنىپ ئۈستىگە پار-پۇر قىىش چاپلانغىلى تۇرۇپتۇ.

   مەن يەرلىك ھۆكۈمەتنىڭ قانداقلا بولمىسۇن ئاخىر ئىمانغا كەلگەنلىكىدىن خۇش بولغان بولساممۇ ئەمما، بو قەبرىنى موللا مۇسا سايرامىنىڭ شان-شەرىپىگە تازا لايىق ئەمەس،دەپ قارايمەن.شۇڭا ھازىر ئاقسۇ ۋە بايدىكى بىر نەچچە يېقىن بۇرادەرلەر  موللا مۇسا سايرامىنىڭ شانۇ-شەۋكىتىگە ماس ھالدىكى پۇختا، كۆركەم، ھەيۋەتلىك ؛ بولسا كىچىكرەك مۇزىينىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان قەبرە قاتۇرۇشنىڭ پىلان-لاھىيىسىنى تۈزۈشنى ئويلىشىۋاتىمىز.

    بەلكىم، قۇمۇل دىلچى غىزالىق چايخانىسىنىڭ خوجايىنى ئەخمەتجان ئەپەندىنىڭ پېقىرغا ئەۋەتكەن كۆك قوشقارنىڭ پۇلى شۇ  پىلان-لاھىيىسىنى رېئاللىققا ئايلاندۇرۇشنىڭ ئەڭ دەسلەپكى مالىيە خېمتۇرۇچى بولۇپ قېلىشى مۇمكىن.

  

darya.

پەرھادنىڭ ھوجرىسى

سىز " پەرھاد-شېرىن" داستانىنى ئاڭلىغانمۇ ؟

مەنمۇ ئاڭلىغان. ھەممىمىز ئاڭلىغان.

پەرھاد-شېرىننى ھەممىمىز بىلىمىز. بىراق ئۇلارنىڭ ئاقسۇلۇق ئىكەنلىكىنى نۇرغۇن ئادەملەر بىلمەيمىز.

ئاقسۇدىكى ساناقلىق چوڭلارنىڭ ئېغىزىدا بىر رىۋايەت بار ئىكەن. بۇ رىۋايەت زامانلارنىڭ شاماللىرىدا ئۇپۇراپ ھازىر بىر غېرىچلا قاپتۇ.

بۇ پەرھاد بىلەن شېرىننىڭ رىۋايىتىكەن.

بۇ ۋەقەلەر بىزنىڭ ئاقسۇدا، ئاقسۇدىكى باي بىلەن كۇچاردا يۈز بەرگەن ئىكەن....

ئېھتىمال كىشىلەر پەرھاد بىلەن شېرىن قانداق بولۇپ ئاقسۇلۇق بولۇپ قالىدۇ دىيىشى مۇمكىن. سۇلتان سەئىدخان، تۇغلۇق تۆمۈرخان، مەھمۇت غەزنەۋىنىڭ، ئەھمەت يەسەۋىلەرنىڭ كۇچادىكى مازىرىغا مەنمۇ ئىشەنمىدىم. ئەمما پەرھادنىڭ ياتقان جايى باينىڭ قىزىل دىگەن يېرىدە ئىكەنلىكىگە شەكسىز ئىشەندىم.

.......چۆلتاغنىڭ باي بىلەن كۇچا ئۇچراشقان يېرىدە بىر كام مىڭ ئۆيدىن قۇرۇلغان بىر شەھەر بار ئىكەن.

بۇ شەھەرنىڭ پاراڭلىرى يايلاقلاردىن، قۇملۇقلاردىن، قېلىن ئورمانلاردىن ئۆتۈپ سوغۇق پەرەڭ ۋىلايەتلىرىگىچە يېيىلغان ئىكەن. بۇ شەھەرنىڭ شۆھرىتىنى ئىگىز تاغلار، ھەيۋەتلىك دەريالار، بىپايان دېڭىزلار توسالمايدىكەن. شۇڭا جاھاننىڭ يەنە بىر قېتىدىكى قەۋملەرمۇ بۇ شەھەرنى بىلىدىكەن.  

مەغرىپ-مەشرىقتىمۇ يوق بۇ شەھەر بىزنىڭ ئاقسۇدىكەن. بۇ شەھەرنى پەرھاد دىگەن يىگىتىمىز كۇچارلىق شېرىن دىگەن قىزىمىزغا ئاتاپ ياسىغان ئىكەن...

كۇچار خانىنىڭ شۇنداق چىرايلىق بىر قىزى بارئىكەن. سەۋزىرەڭ ھۆسنى، ھىلال قاشلىرى، كىيىكتەك مۆللىتە قاراپ تۇرغان كۆزلىرى بىلەن ئادەمگە ھوزۇر بېغىشلايدىكەن. بىر قارىغاننىڭ يەنە قاراشقا جۈرئىتى قالمايدىكەن. ئۇنى كۆرگەن سۈتمۇ قېتىققا ئايلىنىپ قالىدىكەن. بىر پارچە مۇزدىنمۇ ئىسسىق ھور ئۆرلەيدىكەن.

ئەمەليەتتە شېرىننى شېرىن قىلغان ئۇنىڭ خۇلقىكەن. ئۇنىڭ خۇلقىدىن تاراۋاتقان نازاكەت بىلەن مۇلايىملىق باينىڭ بايلىقىنى، گاداينىڭ گادايلىقىنى ئۇنتۇلدۇرىدىكەن.

شېرىنغا ئاشىق بولغانلارنىڭ سانى يوقكەن. ئادەملەر توي-تۆكۈندە، نەزىر-چىراقتا، ئېتىزدا، مەھەلىدىكى دوقمۇشتا بىر شېرىن بىلەن ئۇنىڭغا كۆيۈۋاتقان مىڭ ئاشىقنىڭ پارىڭىنى سالىدىكەن. باشلىرىنى چايقىشىدىكەن. ئىشىق ئوتى يامانكەن. پالانچى بەگنىڭ بالىسى، پۇستانچى ئاخۇنۇمنىڭ نەۋرىسى.....كېسەلكەن. ئۇلارنىڭ چىرايى سېرىق، كۆزلىرى خۇنۈك، چىرايى نۇرسىز ئىكەن. ئىشىق دىگەن ئادەمنى تۈگەشتۈرىدىكەن.

بايدا سايرام دەيدىغان بىر يۇرت بار ئىكەن. بىز سۆزلەپ بەرمەكچى بولغان ۋەقەدىكى يىگىت مۇشۇ سايراملىق پەرھادكەن.

پەرھادنىڭ غەيرىتى ئۈستۈنكەن. كۆزى ئۆتكۈركەن. يېققىنىلا ئەمەس، يىراق-يىراقنىمۇ كۆرىدىكەن. ئۇنىڭ كۆڭلى  كۆپ-كۆك ئاسماندا ئەركىن ئۇچۇۋاتقان بۇركۈتكەن.

پەرھادمۇ شېرىنگە ئاشىقكەن. ئەمما چىرايى سېرىق ئەمەسكەن. كۆزىدىن ئوت يانىدىكەن. بىراق شېرىنغا ئەلچى ئېۋەتەي دىسە خان بىلەن تەڭلەشكۈدەك  ھەشەمىتى ياكى بايلىقى يوقكەن. بوپتۇلا دەي دىسە يىگىتلىكى "بوپتۇ" دىمەيدىكەن.

ئۇ چاغلاردا تەڭرىتاغلىرىدىن ئېقىپ كەلگەن تەلۋىچۈك دەرياسى، قىزىل دەرياسى ۋە قاراسۇ، مۇزارت دەريالىرى ھازىرقى چۆلتاغقا بېرىپ توسۇلىدىكەن. تۆت دەريانىڭ سۈيى بۇ يەردە بىرلىشىپ قىزىلدىن ياقىئېرىققىچە چەكسىز دېڭىزدەك دولقۇنلاپ يېيىلىدىكەن.

كونىلارنىڭ دىيىشىچە شۇ كۈنلەردە كۇچار خانى شېرىنغا خېرىدار بولغانلارغا پەرمانى شەرت ئېلان قىلغان دەيدۇ. ئارسىلانخاننىڭ پەرمانىدا شېرىننىڭ مەھرى ھەققىگە ئەشۇ دېڭىزنىڭ سۈيىنى كۇچارغا باشلاپ كېلىش تەلەپ قىلىنغان دەيدۇ.

ئارسىلانخاننىڭ تەلىۋى ئەتراپقا يېيىلىپتۇ. نۇرغۇن ئاشىقلارنىڭ قۇلىقىغا كىرىپتۇ. ئادىمىزات ئاڭلاپ باقمىغان بۇنداق تەلەپ ئۇلارنىڭ يۈرىگىدىكى ئوتنى سوغاق سۇدەك بېسىپتۇ.

خاننىڭ شەرتى پەرھادنىڭ قۇلىقىغىمۇ يېتىپتۇ.

ئارسىلانخاننىڭ شەرتى كۆيۆئوغۇلدىن بايلىقنى ياكى گادايلىقنى تەلەپ قىلمايدىكەن. مەردانە يۈرەك بىلەن يانماس بىلەكنى تەلەپ قىلىدىكەن. خۇدايىم پەرھادقا بايلىق بەرمىگەن بىلەن بۇلارنى بېرىپتىكەن.  

پەرھاد ئالدى بىلەن دۇنيالىقتىكى يالغۇز ئېتىنى مىنىپ كۇچاغا بېرىپتۇ. ئاتنى سېتىپ كۇچادىكى ئەڭ ئۇستا تۆمۈرچىگە دۇنيادىكى ئەڭ قاتتىق مېتىن ۋە سۈمبىلەرنى ئەڭ مۇستەھكەم بازغانلارنى سوقتۇرۇپتۇ.

پەرھاد بايغا قايتىپ كېلىپ روزىغارىدىكى ئاخىرقى قۇناق ئۇنىنىڭ ھەممىسىنى تالقان قىلىپ قورۇپتۇ. شۇنداق قىلىپ جاھاننى زىل-زىلىگە سالغان تاغنى يېرىپ سۇ باشلاش ۋەقەسى بايدا باشلىنىپتۇ.

پەرھادنىڭ تاغنى يېرىۋاتقانلىقى بايغا، بايدىن چىقىپ كۇچارغا، جىمىكى يۇرت-خالايىققا مەشھۇر بوپتۇ.

ئادەملەر ئارسىلانخاننىڭ شەرتىنى ئاڭلىغاندىلا كۈلگەن ئىكەن. "شېرىنجان ئاچچىق كىشمىشكەن.ھېچكىم يىيەلمەيدىكەن" دىيىشىپتىكەن. پەرھادنىڭ ۋەقەسىنى ئاڭلاپ يەنە كۈلۈپتۇ. "بەش بازغان، بىر خالتا تالقان بىلەن تاغنى يارغۇدەك. نى-نى بايلار قىلالمىغاننى بىر گاداي قىلغۇدەك....." دىيىشىپتۇ.

ئوردىدا، خىلۋەتتىكى ھەرەم-ھوجرىلاردىمۇ مۇشۇ پاراڭكەن. ئوردىنىڭ ئاكابىر-ئەشرەپلىرى كۇسۇلدىشىدىكەن. تۇمشۇقلىرىنى تۇتۇپ پىخىلدىشىدىكەن. كېنزەكلەر شىۋىرلىشىدىكەن. قاش-كۆزلىرىنى سۈزۈپ، ئۇلۇق-كىچىك تىنىشىدىكەن." توۋۋا خۇدايىم؟!.....بۇ قانداق تەلۋىلىك ؟!....بىر جېنىغا-ھە...." شۇنداقتىمۇ يۈرەكلىرى ئىسسىق بولىدىكەن. باشلىرىنى سىڭايان قىلىپ، كۆزلىرىنى نەگىدۇر تىكىپ ئۇنتۇلۇپ كەتكەن خىياللارنى سۈرىدىكەن.

ھەرەمدىكى چاخچاق-تەنىلەر ئۇلغۇيۇپتۇ. شېرىننىڭ قۇلىقىمۇ تۆشۈكتە. ئاخىرى بۇ گەپ ئۇنىڭ قۇلىقىغىمۇ كىرىپتۇ. ئۆزىگە ئاتاپ تاغنى يېرىۋاتقان پەرھادنى ئاڭلاپتۇ. بارمىقىنى بوش چىشلەپتۇ. "تاغنى-ھە......" چىرايى يېنىككىنە قىزىرىپتۇ.

خالايىق نىمە دىسە دەۋەرسۇن. پەرھادنىڭ قۇلىقىغا كىرمەيدىكەن. ئۇنىڭ قۇلىقىغا بازغان بىلەن مېتىن ئۇرۇلغان چاغدىكى ۋاڭىلدىغان ئاۋازلا كىرىدىكەن. ئۆيدەك قورام تاشلارنى سۈمبە قويۇپ تېشىدىكەن. ئاندىن مېتىن بىلەن يارىدىكەن. ئاخىرىدا بازغان بىلەن پارچىلايدىكەن. ئۇنىڭ پىكىر-خىيالى شېرىندىكەن. شۇنداق لەززەتلىك خىيال بىلەن قولىنىڭ ئاغرىقى، بېلىنىڭ تالغىنى يادىغا كېلەمدۇ ؟!  ئىشلەۋېرىدىكەن. قوسىقى ئاچسا تالقان يەيدىكەن. بارا-بارا تالقانمۇ ئازلاپتۇ. كېيىچە سۇيىنى جىقراق قىلىپ ئىچىدىغان بوپتۇ. ئاخىرىدا ئۇمۇ تۈگەپتۇ. شۇنىڭ بىلەن چۈچۈك بۇيا شوراپ، تاغ ئۆچكىلىرىنى ئوۋلاپ قوساق توقلاپتۇ.

توقمۇ ئىشلەپتۇ. ئاچمۇ ئىشلەپتۇ. ئىشقىلىپ توختىماي ئىشلەپتۇ.

چۈمۈلە كىچىك بولسىمۇ غەيرىتى چوڭكەن. يەرنى تېشىدىكەن. خۇدايىم غەيرەتنىڭ جۈپتىنى مۇشاقەت قىلىپ يارىتىپتىكەن. ئۇلار بىر ئۆيدە ياشايدىكەن. ئىككىسىنىڭ بالىسى مۆجىزىكەن.

پەرھاد ئىككىنچى يىلى باھاردا تاغنى يېرىپ بوپتۇ. دەريا سۈيى كۇچاغا قاراپ ئېقىپتۇ. بۇ دەريانى "ئۆگەن دەرياسى" دەپ ئاتاپتىكەن. بەلكىم بوۋىلار، پەرھادتىن "ئۆگەن" دەپ شۇنداق ئاتىغاندۇ.

ئۆگەن دەرياسى كۇچانىڭ باغۇ-بوستانلىرىنى سۇغۇرۇپ ئۆتۈپ تارىم دەرياسىغا قوشۇلىدىكەن. ئۇ يەردىن تەكلىك ماكاندىكى بىپايان ئۈزۈمزارلىقلارنى سۇغۇرۇپ ئۆتۈپ ئۇنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى لوپنۇر كۆلى(يۇلتۇزلۇق دېڭىز)گىچە بارىدىكەن.

كۇچاغا ئېقىپ كەلگەن دەريا سۈيىنى كۆرگەن خەلقلەر ھەيران قاپتۇ. پەرھاد دىگەن يىگىتكە ھەيران قاپتۇ.

كۇچاغا، تارىمغا، تەكلىماكانغا ھاياتلىق سۈيى كەپتۇ. ئەمما بايدىكى بىپايان سۇنىڭ ئورنىدا بۈگۈنكى كۆلچەكلا قاپتۇ.

پەرھادمۇ تومۇزنىڭ ئىسسىقلىرىدا، زىمىستاننىڭ سوغ-شىۋىرغانلىرىدا ئاچ-توق ئىشلەپ چارچاپتۇ. باينىڭ ھەيۋەتلىك يىگىتى ئورۇقلاپ كىچىكلەپ قاقشال توغراقتەكلا بولۇپ قاپتۇ.

سۇنىڭ كۇچاغا يېتىپ كېلىشى بىلەن تەڭ شەھەردە، ئوردىدا ۋاراڭ-چۇرۇڭ باشلىنىپتۇ. شۇنچە ۋاقىتتىن تاغ يېرىۋاتقان پەرھادنىڭ غېمىنى يىمىگەن خەلق ئەمدى شېرىننىڭ غېمىنى يىيىشكە باشلاپتۇ.

" قانداق گەپ بولدى !؟....ئۇنچىلىك سۇنى بىزمۇ ئەپكېلەتتۇق....مانا ماڭايلى دىگۈچە بۇ ئىش چىقىپتۇ....خان بۇنى قانداق يىغىشتۇرار. ئەمدى نازاكەتلىك شېرىننى ئەشۇ يالاڭتۆشكە بېرىمىزما ؟!.....

خەلق ھەيرانكەن. پەرھاتقا قايىلكەن. قولى دۇئادىكەن. بىراق ئوردىدىكى ئەلەمدارلار، قەلەمدارلار غۇلغۇلىدىكەن. چوڭ بولۇپ ئاڭلىمىغان ئىشكەن. "خاننىڭ قىزى ئەمدى گاداينىڭ خوتۇنىمىكەن ؟! شاھانە سارايلارغا كۆنگەن شېرىن سايراملىقنىڭ كەپىسىگە كۆنەلەرمۇ؟....."

ئۇلارنىڭ ئېغىزى تۆشۈككەن. تۆشۈكتىن ھەممە نىمە چۈشۈپ قالىدىكەن.

بولىۋاتقان گەپ-سۆز پەرھادنىڭمۇ قۇلىقىغا يېتىدىكەن. ئەمما ئاچچىقى كەلمەيدىكەن. بىچارىلەرنىڭ ھالىغا كۈلگۈسى كېلىدىكەن.

darya.

نىمىشقىدۇر شۇ چاغقىچە پەرمانى شەرت ئېلان قىلغان ئارسىلانخاندىن خەۋەر يوقكەن. چۈنكى خان شۇ چاغلاردا بۈگۈردىكى بىر قەبىلىنىڭ مالىمانچىلىقى بىلەن غەمدىكەن.

پەرھادنىڭ قۇلىقىغا مەسخىرە-تەنە كىرىۋېرىپتۇ. يىگىتنىڭ غۇرۇرى چىڭقىلىپتۇ. نامەرتلىك ۋە چىدىماسلار ئالدىدا ئۆزىنىڭ پەرھاد ئىكەنلىكىنى ئۇنتۇپ قالماپتۇ. ئۇ چۆلتاغنىڭ باغرىغا شېرىن ئۈچۈن ساراي سېلىشنى نىيەت قىپتۇ.

پەرھادنىڭ يۈزى قىزىلكەن. بۇ قىزىللىق يۈەكتىكى ئوتتىنكەن. ئۇ يۈرىگىدىكى ئوت بىلەن ئەشۇ تاغنى قىپ-قىزىل قىزارتىدىكەن. شېرىنغا ئاشىق مىڭ يىگىت مەيدىسىنى نەمگە چاپلاپ ياتىدىكەن. ئەمما بىزنىڭ پەرھاد شېرىنغا ئاتاپ مىڭ ساراي سالىدىكەن.

پەرھاد تاغنى ئويۇشقا باشلاپتۇ. ئۇنىڭ قۇلىقى ھېچنىمىنى ئاڭلىمايدىكەن. ئۇنىڭ قۇلىقى مېتىن بىلەن بازغاندىن چىققان جاراڭلىق سادانىلا ئاڭلايدىكەن.

ئايلار ئۆتۈپتۇ. يىللار ئۆرۈلۈپتۇ. بىزنىڭ پەرھاد تاغقا قاتا-قاتار ھوجرىلارنى قېزىپتۇ. ئازادە مېھمانخانىلارنى ئويۇپتۇ. بۇ ئۆيلەرگە يازنىڭ تىنجىقىدا ئاپتاپ چۈشمەيدىكەن. قىش كۈنلىرىدە ئىللىق كۈن نۇرى توسالغۇسىز كىرىدىكەن. ئۆيلەرنىڭ تورۇسلىرى كېمىر قىلىپ ئويۇلغاچقا تومۇزدا سالقىن، قىشتا ئىللىق بولىدىكەن.  

شۇنداق قىلىپ تاغ باغرىدا چىرايلىق نەقىش-سۈرەتلەر بىلەن بېزەلگەن ھەيۋەتلىك بىر شەھەر پەيدا بوپتۇ. ئەتراپتىكى خەلقلەر كېلىپ ئۇنىڭ سارايلىرىنى كۆرۈدىكەن. شەرقتىن غەرپكە، شىمالدىن جەنۇپقا ئۆتۈۋاتقان كارۋانلار بۇ يەردە چۈشۈپ ئۇنىڭ ئاجايىپ ھۈنىرىدىن ھوزورلىنىدىكەن. ئاندىن پەرھاد بىلەن شېرىننىڭ ۋەقەلىرىنى ئېلىپ نىزارىنىڭ يۇرتىغا، يىراقتىكى ئەلىشىر ناۋايىنىڭ يۇرتلىرىغا كېتىدىكەن.

يەنە بىر يىل ئۆتۈپتۇ. بۇ چاغدا پەرھاد توققۇز يۈز توقسەن توققۇز ئۆينى ياساپ بولغان ئىكەن. پەقەت ئەڭ ئاخىرقى بىر ھوجرا يەنى شېرىن بىلەن ئۆزىنىڭ ھوجرىسى قالغان ئىكەن.

پەرھاد چارچىمايدىغان ئەۋلىيا ئەمەسكەن. ياكى ھېرىمايدىغان دىۋە ئەمەسكەن. بىر ئىنسانكەن. تاغنى يېرىپ، سارايلار قېزىپ ئۆتكەن ئۈچ يىل ئۇنىڭ ۋۇجۇدىدىكى كۈچ-ماغدۇرنى ئېلىپ كېتىپتۇ. يۈرىگى بىلەن كۆزىدىكى ئوتتىن باشقا جىسمىدا قۇۋۋەتتىن ھېچنىمە قالماپتۇ.

بىراق ئەڭ ئاخىرقى ھوجرا، ئەڭ مۇھىم ھوجرا تېخى پۈتمەپتۇ.

پەرھاد قەلبىدىكى ئىرادىنى ئاخىرقى ئوزۇق قىپتۇ. يۈرەكتىكى ئىشەنچىنى ئەڭ ئاخىرقى يېپىنچا قىلىپ ئىشلەشكە تىرىشىپتۇ....

ئەمدى شېرىننىڭ پارىڭىنى ئاڭلايلى.

شېرىن تاغنىڭ يېرىلغانلىقىنى ئاڭلاپتۇ. بايدىن كۇچاغا كەلگەن سۇ بىلەن زىرائەتلەر كۆكلەپتۇ. ئەمما ئوردىدىكىلەر ھېلىقى پەرماندىن ئېغىز ئاچماپتۇ. بىر كۈن قاراپتۇ. بىر ھەپتە قاراپتۇ. بىر ئاي قاراپتۇ. بۇغدايلار پىشىپتۇ. مىۋىلەر قاق بوپتۇ. يەنىلا خاندىن خەۋەر بولماپتۇ. بۇ چاغدا شېرىنجان پەرھادنىڭ ئۆزىگە ساراي قېزىۋاتقانلىقىنى ئاڭلاپتۇ. شېرىن نومۇس كۈچىدىن پەرھادنىڭ مۇكاپاتىنى خاندىن سورالماپتۇ. يەنە چۆگۈلەپ باھار كەپتۇ. ئۆگەن دەرياسىنىڭ سۈيى بىلەن زىمىن كۆكلەشكە باشلاپتۇ. بۇ چاغدا شېرىن "يېتەر!.."دەپتۇ. ھېچكىمگە تارتىشماي، ھېچكىمدىن ئىجازەت ئالماي بايغا قاراپ مېڭىپتۇ. چۈنكى شېرىن بىلەن پەرھادنىڭ ئىجازىتى ئۈچ يىل بۇرۇنلا بېرىلىپتىكەن.

شېرىن دەريا بويلاپ پەرھادنى ئىزدەپ تاغقا يول ئاپتۇ....  

بىز ئەمدى پەرھادنىڭ يېنىغا بارايلى.

....پەرھاد تىرىشىپ-تىرمىشىپ يۈرۈپ ئاخىرقى ھوجرىنىڭ ئىشىكىنى ئويۇشقا باشلاپتۇ. ئەمما ھالىدىن كېتىپ يېتىپلا قاپتۇ. تاشلارغا ئېسلىپ بېقىپتۇ. تۇرالماپتۇ.  چاكاندىلارنى قاماللاپتۇ. تۇرالماپتۇ.  شۇنداق قىلىپ پەرھاد ئورنىدىن تۇرالماپتۇ.

پەرھادقا ئۆزى ئۈچۈن ھوجرا قېزىش نېسىپ بولماپتۇ.

پەرھادقا ئىگىز تاغلارنى، يۈزلىگەن سارايلارنى قازدۇرغان خۇدا، بىر ھوجرىنى قازدۇرماپتۇ.

چۈنكى بۇ ئالەمدە پەرھادنىڭ ھوجرىسى يوقكەن. پەرھاتنىڭ ھوزورى، ھالاۋىتى يوق ئىكەن.

ئاخىرقى ھوجرىنىڭ بوسۇغىسىدا ياتقان پەرھادنى ئەجەل كېلىپ مۇھەببەت بىلەن ئاستا قۇچاغلاپتۇ......

"كۈن ئولتۇردى مەغرۇپ سارىدا قىزىل،

قىزىللىق ئىچىدىن كۆرۈندى قىزىل.

......."

شۇ كېچە تاغ ئارىسىدا يىغلىغان ئاۋاز ئاڭلىنىپتۇ. ئىچ-ئىچىدىن بوغۇلۇپ يىغلاۋاتقان ئاۋازلار بارغانچە كۆپۈيۈپتۇ. يىغا ئاۋازى كېچىچە ئۈزۈلمەپتۇ. شۇندىن كېيىن ئەتراپتىكىلەر بۇ تاغنى "يىغلاڭغۇ تاغ" دەپ ئاتاپتۇ.....

كۇچادىن يولغا چىققان شېرىن ئەتىسى سەھەردە پەرھاد سالغان شەھەرگە يېتىپ كەپتۇ.

بۇ شەھەردە ئوردا، تىلاۋەتخانا، قوبۇلخانا، رەت-رەت ھوجرا، شاماللىق ئايۋانلارنىڭ ھەممىسى بار ئىكەن. بۇلارغا زىمىندىكى ئەڭ ئېسىل رەڭلەر بىلەن جاھاندىكى ئەڭ چىرايلىق سۈرەتلەر سىزىلغان ئىكەن. توپ ئويناۋاتقان ئادەملەر، ئېتىزلاردا ئەمگەك قىلىۋاتقان دېھقانلار، بازاردىكى سېتىقچى-خېرىدارلار، بىپايان يايلاقتىكى يىلقا-قويلار، چىرايلىق،كىيىنگەن،قىز-چوكانلار،سالاپەتلىك-مۆتىۋەرلەر..............سىزىلغان ئىكەن.

ئەتراپ قىزىل كۆرۈنىدىكەن. ئاشىقلىقنىڭ نىشانىدەك، يىگىتلىكنىڭ داستانىدەك قىپقىزىل تاۋلىنىدىكەن. تاغلارمۇ، تاش-تۇپراقلارمۇ، سارايلارمۇ ھەتتا ئوت-چۆپلەرمۇ قىزىلكەن. خۇددى بۇ يەردە تاڭنىڭ شەپىقى ياكى گۇگۇمنىڭ رەڭگىدىن باشقا رەڭ يوقتەك بىلىنىدىكەن.

شېرىنجان سارايلارنى ئايلىنىپتۇ. ھوجرىلارنى بىرمۇ-بىر ئىزدەپتۇ. شەھەردە پەرھادنىڭ قارىسى كۆرۈنمەيدىكەن. بازغان بىلەن مېتىننىڭ ساداسى ئاڭلانمايدىكەن. دەريائى ئۆگەننى، يۈزلىگەن سارايلارنى بار قىلغان ئادەم، بۇ جاھاندىن يوق بولغان ئىكەن.  

شېرىن پەرھادنى ئىزدەپ ئۇنى يىقىلغان يېرىدىن تېپىپتۇ. تاغنى ئويغان، تاشنى يارغان پەرھاد تاغ باغرىدا مېتىننى چاڭگاللاپ، بازغاننى قۇچاغلاپ ياتىدىكەن.

پەرھات بارلىقىنى ئاتىغان شېرىننىڭ چىرايىنىمۇ كۆرەلمەي ئۆلۈپ كېتىپتۇ. شېرىنمۇ پەرھاتقا بىر جۈملە گەپنى قىلالماپتۇ.

ئەتراپىدا تاڭنىڭ قىزىللىقىغا پۈركۈنۈپ تورغايلار سايرايدىكەن. مىڭلىغان تورغايلارنىڭ مۇڭلۇق نالىسىدىن باشقا ھەممە ئاۋاز يوقالغان ئىكەن. ئەمدى تورغايلارنىڭ نالىسىغا شېرىننىڭ نالىسى قوشۇلۇپتۇ. ئەڭ چىرايلىق قىزىمىزنىڭ ئەڭ ھەسرەتلىك نالىسى تاغ باغرىدا ياڭراپتۇ.

شېرىن "پەرھاد ! "  دەپ چاقىرىپتۇ. ئىچىدىكى ھەسرەت ئازابىنى باسالماي توختىماي چاقىرىپتۇ. شېرىن توختىماي "پەرھاد ! " دەپ چاقىرىدىكەن.  ئۇ ھەر-بىر چاقىرغاندا ئۇنىڭ ئاۋازى تاغلارغا، سايلارغا ۋە ئۆگەن دەرياسىغا سىڭىپ كېتىپتۇ. پەرھادتىكى(پ)پىراققا،(ئە)ئەلەمگە،(ر)رەشىككە،(ھ)ھىجرانغا،(ا)ئاھۇ-زارغا،(د)دەرتكە ئايلىنىپ ئۆگەننىڭ سۈيى بىلەن يىراقلارغا ئېقىپ كېتىپتۇ.

ئۆگەن بىلەن، تارىم بىلەن، لوپنۇر بىلەن بۇ زىمىنغا سىڭىپ كېتىپتۇ.

كېيىنكىلەر شېرىن بۇ ئازاپقا چىدىماي ئۆلىۋالغان دىيىشىدۇ. يەنە بەزىلەر شېرىن شۇنداق نالە قىلىپ يۈرۈپ جاھاندىكى ئەڭ چىرايلىق تورغايغا ئايلىنىپ كەتكەن دىيىشىدۇ. يەنە بەزى قەلەندەر راھىپلار بىلەن يۇرت كېزەر ئاشىقلار ئاخىرقى ھوجرىنى قېزىۋاتقان شېرىننى كۆرۈپتۇمىش.......

مەنمۇ باشقىلاردىن ئاڭلىشىمچە، پەرھاد ساراي قازغان يەرلەردە ھازىرمۇ تورغايلار توختىماي سايرايدىكەن.

(ئاخىرى داۋاملىق يوللىنىدۇ...)

a.sayrami

 ئاقسۇلۇق بۇلۇش سۈپىتىم بىلەن ئابدىرېھىم ئابلەتخاننىڭ ئاقسۇ ھەققىدە يازغانلىرى ھەققەتەن چوڭقۇر ئويغا سالدى........
بىز ھەممىز ئۆزىمىز،مىللىتىمىز،يۇرتىمىز ھەققىدە ئەنە شۇنىڭدەك تەنقىدى يۇسۇندامۇلاھىزە يۈرگۈزۈپ  ئورتاقلىشالىغان بولساق تارىختىكى پاجىئەلىرىمىزنىڭ تەكرارلىنىپ قېلىشىدىن ساقلانغان ، پارلاق مەنزلىگە قاراپ دادىل قەدەم باسالىغان بۇلاتتۇق. 

kayguluk

تور دۇنياسىغا ئەمدىلا كىرگىنىمدىلا ئۇچرىتىپ،تېرەن پىكىر ۋە راۋان تىل بىلەن روياپقا چىققان،يۈرەكنىڭ ئۇسسىغان يېرىگە بارىدىغان ئەسەرلىرى ئارقىلىق مېنى بىئىختىيار ئۆزىگە تارتقان بۇ قەلەم ساھىبىنىڭ يۇرتىمىزغا قەدەم باسقىنىدىن خەۋەرسىز قاپتىمەن...
  مۇئەللىپنىڭ تېنىگە ئامانلىق،قەلىمىگە تېخىمۇ بەرىكەت ۋە قۇۋۋەت يار بولغاي.

najlida

مەن بۇ «دەريا» نىڭ «سۇ» يىنى «ئېچىپ» باشقىچە ئالاھىدە «تەم» نى ھېس قىلدىم، بۇ «تەم" نەچچە كۈنگىچە ئاغزىمدىن كەتمەيدىغان بولدى،  بۇ «دەريا» نىڭ «سۈ» يىنى پات- پات «ئىچىپ» تۇرالىسامكەنمەن، دېگەن ئۈمىتتىمەن.

darya.

تاڭجارىقنىڭ تۈرمىدېشى _ كەنجى ...

ئىلگىرى ئىنقىلاۋى شائىرىمىز تاجارىق جولدىباي ئوغلىنىڭ بىر شېئىرىنى تاساددىپى پۈرسەتتە كۆرۈپ قالدىم. بۇ شېئىر، يېنىك ئەمما ئۆتكۈر، ئاددى بىراق جەڭگىۋار قۇرلار بىلەن يېزىلغان بولۇپ ئاقسۇلۇق بىر يىگىتكە بېغىشلانغان ئىدى.

1945-يىللاردىكى زۇلمەتلىك تېرورلۇق ھۆكۈم سۈرگەن دەۋرلەردە گومىنداڭ ئارمىيىسىدە بىر ئوفىتسىر يىگىتىمىز بولىدىكەن. ئۇ ئاقسۇ باينىڭ سايرام دىگەن يېرىدىن بولۇپ پەرھات ۋە موللا موسا سايرامى بىلەن بىر يۇرتلۇقكەن.

بۇ يىگىت مىللى يوقۇتۇش مەخسىتىدىكى قانلىق قىرغىنچىلىقلارنى كۆرۈپ ھالاكەت گىرداۋىدا ئىڭراۋاتقان خەلقىنى قۇتۇلدۇرۇشقا بەل باغلايدۇ. بىراق ئۇ تەشكىللىگەن ھەركەت مىللى ساتقۇنلار تەرىپىدىن پاش بولۇپ قالىدۇ.

بۇ يىگىت مىڭلىغان ئادەملەرنىڭ قان-قەرزىگە بوغۇلغان، ئۆزلىرىنى پاش قىلغان مىللى مۇناپىقنى ئېتىۋېتىپ غۇلجىغا قاراپ ماڭىدۇ. بىراق ئۈرۈمچىدىن چىقمايلا قولغا ئېلىنىدۇ.

سوراقچىلار ئۇنىڭدىن گېنىرال جۇشاۋلىياڭنى قەستلەش ۋە ئايرۇدۇرۇمغا ئوت قويۇشقا ئوخشاش بىر قاتار پىلانلىرىدىكى شېرىكلىرىنى سورايدۇ. بۇلارنى تاپشۇرۇش ئارقىلىق جېنىنى ساقلاپ قېلىشنى ئېيتىدۇ. بىراق بۇ ئاقسۇلۇق يىگىت ئۆزىدىن باشقا ھېچكىمنىڭ يوقلۇقىنى ئېيتىپ تۇرىۋالىدۇ. ئۇ تۈرمىدە تەخمىنەن بىريۈز ئەللىك خىل قىيناق ئۇسۇللىرىنىڭ ھەممىسىنى باشتىن كەچۈرىدۇ. ئاخىرىدا تېرىسى سويۇۋېتىلىپ، قىزىل ئەت پېتى جادۇ بىلەن توغراپ تاشلىنىدۇ.

قېرىنداش قازاقنىڭ پەرزەنتى، مەرھۇم شائىرىمىز تاڭجارىق جولدىباي ئوغلى، بۇ مەھبۇسنىڭ تۈرمىدىكى قەھرىمانلىقى ۋە تارتىۋاتقان ئازاپلىرىغا قاراپ شۇنداق مىسرالارنى يازىدۇ.

......ئاڭلاپ تۇردۇم ئېلىشتىڭ،

پالۋانلارچە چېلىشتىڭ؛

ئەزىمەتسەن-يىگىتسەن،

تىز پۈكمەستىن سېلىشتىڭ.

ئاناڭ تۇققان ئەر سېنى،

ئېلىڭ باتۇر دەر سېنى؛

يۇمشاق بولۇپ بەرسەڭمۇ،

بۆرە ھامان يەر سېنى.

باتۇر ئەلنىڭ بالىسى،

ياماندۇر دىل ئالىسى؛

بىزنىڭ قاچان تۈگەركىن،

ئىشىمىزنىڭ چالىسى.

(داۋامى داۋاملىق يوللىنىدۇ ...)