ياڭ زېڭشىننىڭ يۇەن شىكەيگە يازغان خېتى
ياڭ زېڭشىن ئۆز ھۆكۈمرانلىقىنى داۋاملاشتۇرۇش ئۈچۈن، قولىدىن كېلىدىغان چارىلىرىنىڭ ھەممىسىنى قىلغاندا، مائارىپنى راۋاجلاندۇرماسلىقنى بىر مۇھىم مەزمۇن قىلغان. ئۇ نادانلارنى باشقۇرۇش ئوڭاي، باستۇرۇشمۇ ئوڭاي دەپ قارىغان. خەلقنىڭ بىر نەرسە بىلىپ قېلىشىدىن قورققان، ھەتتا ئىچكىرىدىكى گېزىت - ژورناللارنىڭ، سوۋېت ئىتتىپاقىدىن مەتبۇئات بۇيۇملىرىنىڭ شىنجاڭغا كىرىشىنى چەكلىگەن.
بىز بۇنى ئىسپاتلاش ئۈچۈن ۋىن فىرەننىڭ(1910-1986)(شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ سابىق ئىلمىي مۇدىرى)«شىنجاڭ تارىخ ماتېرىياللىرى»نىڭ 8-سانىدا ئېلان قىلىنغان «شىنجاڭدا ياپونغا قارشى مىللىي بىرلىكسەپنىڭ قۇرۇلۇشى ۋە ئۇنىڭ بۇزۇلۇشى» دېگەن ئەسلىمە ماقالىسىدىكى بىر - ئىككى ئابزاسنى نەقىل كەلتۈرسەك بولىدۇ. ماقالىدە مۇنداق يېزىلغان:
«.... تارىختا ئۆتكەن فېئودال مىلىتارىسىتلار شىنجاڭدىكى ھەر مىللەت خەلقىگە نىبەتەن سىياسىي جەھەتتە ‹ئۆز يېغىدا ئۆز گۆشىنى قورۇش›، مەدەنىيەت جەھەتتە <نادانلاشتۇرۇش> سىياسىتىنى قوللانغانىدى. ‹ئىستىغپار ھۇجرىسى خاتىرىلىرى›دا، مەن ياڭ زېڭشىننىڭ يۇەن شىكەيگە يازغان بىر ئاسما خېتىنى كۆرگەنىدىم. ئۇنىڭدا ‹چەنتۇلارنىڭ مەدەنىيەت-مائارىپى راۋاجلاندۇرۇلسا، ئۇلارنىڭ ھاكىمىيەت ئىدىيىسى قوزغىلىدۇ. بۇ چوقۇم شىنجاڭنى قالايمىقانچىلىققا ئېلىپ بارىدۇ› دېيىلگەن.
1934-يىلى ئەتىيازغىچە شىڭ دوبەن مەھكىمىسىنىڭ دەرۋازىسى بېشىدا ياغاچ تاختىغا ئويۇلغان:
يىراق شەرقتىن كەلدىم بۇ ياققا،
چىڭ ساقلاپ تۇرىمەن غەربنى.
قالدۇرىمەن بىلىمسىز، نادانلىقتا،
پادىشاھقا بوي سۇندۇرىمەن خەلقنى.
دېگەن مەزمۇندىكى خەت ئېسىلغانىدى)
دوبەن مەھكىمىسىنىڭ شەرقىي باغچىسىدا ياڭ زېڭشىن يازغان:
«جۇمھۇرىيەت ئەمدىلا قۇرۇلغانىدى،
ئۇيالماي ئاتاشتى ھەممە جايدا خاقان بىز دەپ،
جۇڭيۈەن(ئوتتۇرا تۈزلەڭلىك) تالاشلىرىدىن مۇستەسنا ئۆزۈم،
گۈزەللىكتە ئەلا ئىدى چېگرام مېنىڭ،
لەشكەر باشلاپ كەلدىم جەنۇپتىن شىمالغا،
ئايلاندۇرىمەن بۇلارنى ئۇزاققىچە نادان پۇقراغا»
دېگەن مەزمۇندىكى بېغىشلىما ئېسىلغانىدى.
ئۇنىڭ بېغىشلىمىلىرىنى بىرلەشتۈرگەندە، ئۇنىڭ كۆڭۈل قۇيۇپ ئىزدەنگىنى فېئوداللىق بۆلۈپ باشقۇرۇش، سىياسىي جەھەتتە، قېرىنداش مىللەتلەرگە نىسبەتەن قۇراللىق باستۇرۇش، مەدەنىيەت جەھەتتە نادانلاشتۇرۇش سىياسىتىنى يولغا قۇيۇش، بۇنىڭ بىلەن شىنجاڭدىكى ھەر مىللەت خەلقىنى ئاڭسىز، ساۋاتسىز ھالەتتە مەڭگۈ ئىپتىدائىي تۇرمۇشتا قالدۇرۇشتىن ئىبارەت ئىدى. كومپارتىيە شىنجاڭغا كېلىپ، ئىشنى مەدەنىيەت قۇرۇلۇشىدىن باشلىغانىدى.»
قالايمىقان ئىنكاس يېزىپ تېمىنى يوق قىلىشتىن ساقلىنىڭ ! |