ئۇيغۇرلىشىپ كەتكەن قازاق ۋە خۇيزۇلار

duttarqi

ئۇيغۇرلىشىپ كەتكەن قازاق ۋە خۇيزۇلار

شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتۇنۇم رايۇنىمىزدا ھەر قايسى مىللەتلەرنىڭ ئۇزاق مۇددەت بىرگە ياشاش جەريانىداقۇشۇپ كىتىش ھادىسىلىرى كۆرۈلمەكتە. شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتۇنۇم رايۇنى بىلەن شىنجاڭ ئىشىلەپچىقىرىش -قۇرلۇش ئارمىيىسى قوش رەھبەرلىك قىلىدىغان تۇمشۇق شەھرىدە (بۇرۇن مارالبىشى ناھيىسىگە قاراشلىق ئىدى) 120مىڭدىن ئارتۇق نۇپۇس بۇلۇپ،ئۇيغۇرلار %80 دىن كۆپرەگىنى تەشكىل قىلىدۇ. بۇ ئۇيغۇرلار تەركىبىدەتەخمىنەن 1500دىن ئارتۇق قازاق، 2000 دىن ئارتۇق خۇيزۇلاربار.خوش، ئۇنداقتا بۇ قازاق، خۇيزۇ قاتارلىق قېرىنداش مىللەتلەر قانداق قىلىپ ئۇيغۇرلىشىپ كەتكەن؟ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 20 -يىللىرى قازاقىستاننىڭ قىزىل ئوردا ئوبلاستدىن 500 دىن ئارتۇ ق قازاق تۇمشۇق شەھرىنىڭ 53-تۈەننىڭ قۇملۇق رايۇنىغا (ھازىرقى6-لىيەن)كىلىپ ماكانلىشىدۇ. تەخمىنەن 90 يىلدىن ئارتۇق ئۇيغۇرلار بىلەن قۇيۇق مۇناسىۋەت ئورنۇتۇش ،پەرزەنىتلىرىنى ئۇيغۇرچە مەكتەپتە ئوقۇتۇش جەريانىدا ئۆزىنىڭ تىل ئالاھىدىلىكىنى پۇتۇنلەي يۇقىتىدۇ. ئۇلارنىڭ نەزىرىدە ئۇيغۇر ۋە قازاقنى بىر مىللەت دەپ قارغاچقا ( ئۇ چاغلاردا كىشىلەردىكى مىللىي ئاڭ بۈگۈنكىدەك كۈچلۈك بولمىغاچقا . يۈكسەل )، ئۇلارنىڭ نۇپۇس ۋە كىملىككىگە بىردەك ئۇيغۇر دەپ يىزىلىپ كىتىشىگىمۇ ئىتىبار قىلمىغان. قازاقلانىڭ % 80 دىن كۆپرەگى ئۆز ئىچىدىن نىكاھلىنىش ئەنئەنىسىنى ساقلاپ كەلگـەن بولسىمۇ ،ئەمما ۋاقىتنىڭ ئۆتىشى بىلەن ئۇيغۇرلار بىلەن نىكاھلىنىش نىسپىتى يۇقىرى كۆتۈرۈلمەكتە. ( بۇ ئىش ھەققىدە پېقىرنىڭ ئاپا تەرەپ ھاممامنىڭ يولدىشى مەرھۇم شاھىت ئەپەندى < 60 - يىللىرى تېببىي ئىنستىتۇتنى پۈتتۈرگەن چېغىدا چەتكە باغلانغان شيۇجىڭ جيۇچى دەپ ئۈرۈمچىدىن ھازىرقى تۇمشۇق شەھرى 51 - تۈەندە خىزمەت قىلىشقا پالانغان ئىكەن > مۇ 53 – تۈەندە تۇرمۇش، ئۈرپ – ئادەت جەھەتتە قازاقلارنىڭ بىر قەبىلىسىگە تولىمۇ يېقىنلىشىدىغان بىر توپ ئاھالىنىڭ بارلىقى ، ئۇلارنىڭ ئەسلىنىڭ قازاق بولۇشى مۇمكىنلىكى ھەققىدە پېقىرغا ھېكايەت قىلىپ بەرگەن ئىدى. يۈكسەل )ئالدىنىقى ئەسىرنىڭ 50-يىللىرى ئۈرۈمچى ئەتراپىدىن تەخمىنەن 1300دىن ئاتۇق خۇيزۇلار تۇمشۇق شەھرى 51-تۇەننىڭ16-لىيەنگە كېلىپ ماكانلىشىپ دىھقانچىلىق بىلەن شۇغۇنلىنىدۇ. تەخمىنەن 60 يىلدىن ئارتۇق ئۇيغۇرلار بىلەن قۇيۇق مۇناسىۋەت ئورنۇتۇش ، ئۇيغۇرلار بىلەن ئىزچىل نىكاھلىنىش ، پەرزەنىتلىرىنى ئۇيغۇرچە مەكتەپتە ئوقۇتۇش جەريانىدا ئۆزىنىڭ تىل ئالاھىدىلىكىنى پۇتۇنلەي يۇقىتىدۇ، ئۇلارنىڭ نەزىرىدە ئۇيغۇر ۋە خۇيزۇلارنى بىر مۇسۇلمان قەۋىم دەپ قارىغاچقا، ئۇلانىڭ نۇپۇس ۋە كىملىككىگە بىردەك ئۇيغۇر دەپ يىزىلىپ كىتىشىگە بۇلارمۇ ئوخشاشلا ئىتىبار قىلمىغان . http://www.halipa.cn/show_edu.asp?mid=141

albax

“   ئۇلارنىڭ نەزىرىدە ئۇيغۇر ۋە قازاقنى بىر مىللەت دەپ قارغاچقا ( ئۇ چاغلاردا كىشىلەردىكى مىللىي ئاڭ بۈگۈنكىدەك كۈچلۈك بولمىغاچقا . يۈكسەل )، ئۇلارنىڭ نۇپۇس ۋە كىملىككىگە بىردەك ئۇيغۇر دەپ يىزىلىپ كىتىشىگىمۇ ئىتىبار قىلمىغان.  ”
  تار مىللەتچىلىك قارىشى بىلەن قارىغاندا بىز بىر مىللەت ئەمەس بۇلىشىمىز مۇمكىن لېكىن تارىخ ، مەدەنىيەت ، كىلىپ چىقىش ، تىل جەھەتتىن قارىغاندا ئۇلار بىلەن بىز  بىر مىللەت ، شۇڭا ئۇلارنىڭ شۇنداق قارىشىنى قوللايمەن شۇنداقلا مەنمۇ شۇنداق دەپ قارايمەن .

sabir786

ئالتاي تەرەپلەدە قازاقلىشىپ كەتكەن ئۇيغۇرلامۇ ئاز ئەمەستۇ....

iNFak

مۇشۇ  خۇيزۇ دىگەننىڭ يا  يېزىقى يا  ئوزىگە خاس تىلى يوق بىر مىللەت بوپ قالدق دىسە  

ھون

ئۇيغۇر تىلىدىكى پېئىللارنىڭ ئۈچ زاماندا(ھازىرقى زامان، كېلىۋاتىدۇ دېگەندەك، ئۆتكەن زامان كەلدى دېگەندەك، كېلىدىغان زامان، كېلىدۇ دېگەندەك) تۈرلىنىدىغانلىقى ھەممەيلەنگە ئايان. شۇڭا قازاق، خۇيزۇلار تۇمشۇق شەھرىگە كېلىدۇ، دېسىڭىز، ئۇلار بۇ يەرگە كەلگۈسىدە كېلىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ئۇيغۇر تىلىنىڭ قانۇنىيىتىگە ئەمەل قىلىشىڭىزنى ئۈمىد قىلىمەن. ئەلكۈيى تورىدىمۇ چەتئەلنىڭ ئادەم ئىسمى، يەر ناملىرى ساپلا خەنچە تەلەپپۇزدا بېرىلىۋاتىدۇ، بۇ تورنى باشقۇرغۇچىلارنىڭ ساپاسىنىڭ تۆۋەنلىكى ئادەمنى بەك ئۈمىتسىزلەندۈرىدۇ. تورداشلار ئىچىدە ئەلكۈيى تورىغا ئەزا بولغانلار بولسا مېنىڭ بۇ تەكلىپىمنى خالىسانە يوللاپ  قويۇشۇڭلارنى سەمىمى ئۆتۈنىمەن.

ablikim

sabir786 يوللىغان ۋاقتى  2013-3-6 22:45
ئالتاي تەرەپلەدە قازاقلىشىپ كەتكەن ئۇيغۇرلامۇ ئاز ئەم ...

ئالتايدا 40 يىلدىن يۇقرى ئولتۇراقلىشىش تارىخى بارلار شۇنداق ئىكەن ، دىمەك بۇنىڭغىمۇ مەلۇم ۋاقىت كىتىدۇ دىگەن گەپ . ئەمدى ھازىر قايسى مىللەتتىن بولسۇن خىتايلىشىش ھادىسسى ئېغىر ھەم تىز بولماقتا . مەن تۇرۋاتقان ئالتاينىڭ بىر كىچىك بازرىدىمۇ ھەر جۈمە كۈنى 500 يۈزدىن ئارتۇق ئادەم جۈمە نامزى ئوقۇيمىز ، ئەڭ كۆپ ساندىكىلەر خۈيزۇلار ، ئۇيغۇرلاردىن 23 ئادەم سىجىل شۇ مەسچىتتە بىرگە جۈمە نامزىغا داخىل بولىمىز ، بۇ جايدا ئۇيغۇرلارمۇ ئاساسى جەھەتتىن يوق دىيەرلىك . ئانچە -مۇنچە يىراق -يېقىندىن كەلگەن مالچى سودىگەرلىرىمىز كىلىپ قالسا 40 يىېقىن ئادەم بوپ قالمىز . بۇرۇن بۇ جاينى ئانچە چۈشەنمىگەچكە ئۇنچە بەكمۇ ئويلاپ كەتمەيتىم ، كىيىنچە مەخسەتسىزلا مەسچىتتىن پۈتكۈل جامائەت چىقىپ بولغىچە ئىشىك ئالدىدا تۇرۇپ كىتىمەن . شۇنچىۋلا ئادەمنىڭ قېتىدا ئارانلا 3 تىن 8 گىچە قازاق بار ، ئەمما باشقىلارنىڭ ئاغزىدىن ئاڭلىسام بۇ بازاردا قازاقلارنىڭ نوپۇسى باشقا مىللەتتىن خېلىلام كۆپمىش . يەنە بىر ئىش ، بۇلتۇ ر 10 -ئاينىڭ ئاخىرلىرى مىنىڭ ئىجارە ئولتۇرۋاتقان ئۆيۈمنىڭ ئارقىسىدىكى بىر زاۋۇتقا غۇلجىدىن ئىشلىگىلى 4 تاغىللىرىم كەپتىكەن ‹‹ ئۇيغۇر ›› . بىركۈنى ئەمدى ئىشتىن كىرىپ ئولتۇرسام بۇلار كىرىپ كەلدى ، خوجايىن مۇشۇ زاۋتنىڭ كەينىدە بىر ئائىللىك ئۇيغۇر بار دەپتى تونشۇپ چىقايلى دەپ ئىزدەپ سوراپ كىردۇق دە . بىردەم تاماق پىشقىچە پاراڭلاشقاچ تونۇشۇپمۇ بولدۇق . ياتاق -تاماقنى قانداق قىلغانلىقىنى سورسام ، بىر ئېغىز ئۆينى بىزگە بەردى ، بۇنىڭدىن كىيىن چوشقا گۈشى يىمەيمىز دەپ خوجايىن ۋەدە قىلدى شۇنىڭ بىلەن تاماقنى شۇلار بىلەن بىرگە يەۋاتىمىز دەيدۇ . مەن ، بۇ قىلغىنىڭلار قاملاشماپتۇ ، كاپىرنىڭ قولدىن تاماق يەپمۇ ئىشمۇ دەپ بۇرمۇنچە نەسھەتنى قىلىپ ، يەيدىغنىڭلارنى ئۆزىڭلار ئېلىڭلار ، ئايالىم ئۆيدە بولغاندىكىن باللىرىمغا قارغاچ تامقىڭلارنى ئىتىپ بەرسۇن ، مىنىڭ ئۆزەمنىڭ تاپقىنى ئۆزەمگە يىتىدۇ ئايالىمغا پۇل بىرىڭلارمۇ دىمەيمەن ئامال بار ئاشۇ نىملەرنىڭ قولدىن تاماق يىمەڭلار دىسەم ، ئەتىلام ئاشۇنداق قىلىلى رەخمەت سىللىگە دەپ بۇرمۇنچە ھۆزىرخالىق ئېيتىپ تاماقنى يەپ چىقىپ كىتۋىدى يوقاپ كەتتى . مەنمۇ ،كۆنەلمەيۋاتىمىز دەۋاتاتتى ، كەتكەن ئوخشايدۇ دەپ يۈردۈم . ئاردىن 20 نەچچە كۈن ئۆتكەندە ئەمدى تاماقنى قولۇمغا ئېلىپ تۇرسام بىر خەنزۇ ئايال مىنى چاقىرىپ كىرىپتۇ ، بۇ ھېلقى زاۋۇت خوجايىنىنىڭ ئايالى ئىكەن . بۇ ئايال ، بىزنىڭ زاۋۇتتا ئىشلەۋاتقان يۇرتداشلىرىڭ ئۇرشۇپ كەتتى ، بىزنىڭ گىپىمىزنى تولۇق چۈشەنمەيدىكەن شۇڭا سەن چىقىپ قاراپ باقساڭ دەيدۇ . ماقۇل دەپ چىقسام بۇلاردىن ئۈچەيلەن قاپتۇ ، ئالدىدا بىر بوتۇلكا ھاراق تاماق . يۇقى قاچا - قۇچا ، ئۆي ئىچىمۇ شۇنداق قالايمىقان . ئىشكتىن كىرشىمگىلا ئولار ئورنىدىن تۇرۇپ مەن بىلەن كۆرشۈشكە تەمشىلۋىدى ، ھېلقى خوجايىن ئىتتەك قاۋاپ كەتتى . نىم بولدۇڭ دىسەم ، بۈگۈن بالدۇرلا بىكار بولغان ، تاماقتىن كىيىن ھاراق ئىچىمىز دىدى ماقۇل دەپ ھاراق ئەكرىپ بەردىم ، ئايالىمغا سەي قورۇتۇپ بەردىم ، ئەمدى بولغاندا ئۆز ئارا مۇشلىشىپ يۈرىيدۇ دەيدۇ . بۇلاردىن نىمە ئىش بولغانلىقىنى سورسام ، بىرسى يەنە بىرسدىن 700 يۈەن قەرىز ئاپتىكەن ، قەرىز بەرگەننىڭ يېنىدا پۇل قالماي بۇنىڭ قەرىز سۈيلەپ ، بۇ بىچچارە خوجايىندىن پۇل سورسا خوجايىن پۇل بەرمەي ، ئاۋۇ كاج ئادەم بۈگۈن نەدىن بولسا ماڭ پۇل تېپىپ بىرسەن دەپ شۇنىڭ بىلەن جىدەللىشىپ قالغان ئىكەن . مەن خوجايىنغا بۇلار ئىشلەۋاتقاندىكىن ئازراق بولسىمۇ قەرىز بىرىپ تۇرساڭ ، ئىش ھەققىدىن تۇتۇپ قالساڭ بولمامدۇ؟  دىسەم ، تېخى ئالدىنقى كۈنى بىر ئاي توشقاچقا دىيىشكىنمىز بويىچە 3500 يۈەندىن ئىش ھەققىنى تارقىتىپ بەرگەن ئىدىم ، ئىككى كىچە ياكى بىزنى ئۇخلاتماي ، ياكى ئۆزلىرى ئۇخلىماي پاراڭ سېلىپ قىمار ئوينىدى ، قارسام بۈگۈن ئەدىگەن بىرسى دورا ئەككىرمەن دەپ چىقىپ كىتىپ يۈك - تاقللىرىنى تاشلاپ قويۇپ ئۆيىگە كىتىپتۇ ، بۇلاردىن سورسام ئۈچەيلەننىڭ بىر ئايلىقتىن ئىش ھەققىنىڭ ھەممىنى شۇ ئۇتۋاپتىكەن ، دەيدۇ . ھەيران قاپتىمەن ، ئاۋۇ كىتىپ قالغىنى 30 ياشلار چامىسىدا ئىدى ، بۇ قېپقالغان ئۈچۈيلەن ئاساسەن تەڭ دىمەتلىك 40 ياشتىن ھالىقغان چوڭلار . راس شۇنداق ئىش بولغانمۇ ؟ دەپ سورسام ھەئە دەپ قويۇپ كۆزنى پارقىرتىپ ئولتۇرشىدۇ .ئاۋۇ قەرىز بوپ قالغىنى ، مەنمۇ ئالغان پۇللۇرۇمنىڭ ھەممىنى مۇشۇلار بىلەن تەڭ ئۇتتۇرۇپ بولغان تۇرسام ،  ئۇمۇ يەتمەي مانىڭدىن قەرىز ئالدىم تېخى ، مىنىڭ ئەھۋالىمنىمۇ بۈلدۇ بولمىسا ، ئاخشام سورۇندىن 6 سوم پارچە پۇل ئېشىپ قاپتىكەن ، شۇنىڭغا بىر قاپ تاماكا چەككىنىمنى كۆرۈپ سەن ئۇتتۇرۋەتتىم دەپ قويغان بىلەن پۇل باكەن سەندە ، پۇلۇڭنى تىقىۋاپسەن  منىڭ  پۇلۇمنى قايتۇر دەپ ئۇرشىۋاتىدۇ ،دەيدۇ . ئاچچىغىمدىن نىمە دىيشىمنىمۇ بىلەلمەي بىردەم تۇرۇپ كەتتىم . گەپ قىلاي دىسەم قىلىپ يۈرگەن ئىشلىرىدىن ، چالا كەيىپ ئەلپازىدىن گەپ ئاڭلايدىغاندەك ئەمەس .گەپ - سۆز قىلالماي ئاچچىغىمدا يېىنىپ چىقىپتىم ، قايسى كۈنى يەنە مەھەللىدىكى دۇككان ئالدىدا ئۇچۇرشۇپ قالدىم . بۇلتۇر خوجايىن بىلەن خېلى چىقشىپ قاپتۇق ، چاغاندىن يېنىپ كىلىڭلار دەپ تىلفۇن قىپتىكەن كەلدۇق ، دەپ  يۈرۈيدۇ .

begir

ئەمدى خەنزۇلىشىپ كېتىپ بارغان ئۇيغۇر دەپ بىر ماقالە يېزىڭ . چۈنكى بۇمۇ ئەمىلىيەت .
تۈنۈگۈن ئىتتىپاق ئولتۇراق رايونىدا كېتىپ بارسام ئىككى كىچىك بالا (ئۇيغۇر) خەنزۇچە مۇڭدىشىپ ئويناپ يۈرۈپتۇ ، ئۇلارغا ئۇيغۇرچە سۆزلىشىڭلار دىسەم بىرسى ھىجىيىپ تۇردى ، يەنە بىرسى ‹ئۇرغۇيچە بەزى گەپلەرنى دىيەلمەيدىكەنمىز› دەيدۇ ..
ئىدارەمدىمۇ دائىم بىرگە ئوينايدىغان ئىككى  قىز بار ، ئۇلارمۇ پەقەت ئۇيغۇرچە گەپ قىلىشمايدۇ .

mustapha

ئىنفاك قېرىندىشىم، خۇيزۇلار گەرچە يېزىق جەھەتتە خەنزۇ يېزىقىنى قوللانسىمۇ، ئەمما ئۇلارنىڭ ئۆزىنىڭ تىلى بار. تىڭشىسىڭىز خۇددى خەنزۇ تىلىنى يۆگەپ سۆزلىگەندەك بىر خىل ئاڭلىنىدۇ.