مۇسۇلمانلارنىڭ 20-ئەسىردىكى مەغلۇبىيەتلىرى

kitabhumar

ھالبۇكى، بىز (بۈگۈنكى) ئەرەب دۆلەتلىرى ۋە ئىسلام دۇنياسىدىكى بايلىق تەقسىماتلىرىنىڭ ئىسلامنىڭ ئەسلىدىكى ئادىللىق پىرىنسىپلىرىدىن كۆپ يىراقلاپ كەتكەنلىكىنى كۆرىمىز.بەزىلەر ئېغىر كۈن بويى ئېغىر ئەمگەكلەر بىلەن شۇغۇللىنىدۇ، لىكىن ھىچنىمىسى يوق؛ ئەكسىچە، بەزىلەر قولىدا ھوقۇقى ۋە كۈچى بار، لىكىن بىكار يۈرۈشنىلا بىلىدۇ. بەزىلەر يەپ-ئىچىپ ئىسراپ قىلىش بىلەن ئاۋارە، بەزىلەر بۈگۈنىگە تاپسا ئەتىسىنىڭ غېمىنى قىلىپ ياشايدۇ. بەزىلەر سىمىزلىكىدىن ئاغرىنسا، بەزىلەر ئاچلىقتىن ھالسىزلىنىدۇ. بەزىلەر تۇيۇقسىزلا بىيىپ كېتىپ، قاتار-قاتار داچىلارنى سېلىپ، نەچچە يىلدا بىرەر قېتىم بېرىپ كۆرۈپ كەلگۈدەكمۇ بولالمايدۇ؛ بەزىلەر بولسا (نامراتلىقىدىن) ئۆيدىكى چوڭ-كىچىك ھەممىسى بىر كەپىنى ھەم ياتاق، ھەم ئاشخانا، ھەم مىھمانخانا قىلىپ بىللە كۈن كەچۈرىدۇ. بايلىقلار جەمئىيەتتىكى ئاز بىر قىسىم كىشىلەرنىڭ قولىغا جۇغلىشىپ قالىدۇ؛ كۆپ قىسىم كىشىلەر بولسا يوقسۇللۇق تەھلىكىسىدە ياشايدۇ. بەزى ھوقۇقدار جەمەتلەر ياكى پادىشاھنىڭ تۇغقانلىرى دۆلەتنىڭ بايلىقىنى ئۆز تەسەررۇپىغا كىرگۈزىۋالىدۇ، ھىچكىم ئۇلارغا قاش كۆتۈرەلمەيدۇ؛ ئادەتتىكى پۇقرالار بولسا بىر ئۆمۈر جاپا-مۇشەقەتتە ئىشلەپ، ئاخىرىدا ئېرىشكىنى ئۆزىنىڭ تەرى ۋە كۆز يېشى بولىدۇ.

kitabhumar

بىز ھەيرانلىق ئىچىدە بەزى جايلاردا تويلاشماقچى بولغان قىز (ياكى يىگىت)نىڭ قارىشى تەرەپنى كۆرۈشىگە يول قويۇلمايدىغانلىقىنى بايقىدۇق، گەرچە ھەدىس شەرىف قىز (ياكى يىگىت)نىڭ قارىشى تەرەپ بىلەن كۆرۈشسە ۋە ئايرىم پاراڭلاشسا بولىدىغانلىقىنى ئېنىق قىلىپ بەلگىلىگەن بولسىمۇ. پارىس قولتۇقىدىكى كۆپلىگەن دۆلەتلەردە يىگىتنىڭ ئۆز جۆرىسى بىلەن كۆرۈشۈشى تاكى توي كېچىسىگە قەدەر چەكلىنىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، توي قىلىش ئالدىدا تۇرغان بىر قىز مەكتەپلەرگە بارالايدۇ، يۇقىرى مەكتەپلەردە ئوقۇيالايدۇ، بازارلارنى ئايلىنالايدۇ، ۋە ساياھەت قىلىپ قاھىرە، لوندون ياكى پارىژلارغا بارالايدۇ (يەنى بۇ جەرياندا باشقا ئەرلەرنى كۆرسە بولىدۇ)، ئەمما ئۆزىنىڭ بولغۇسى يولدىشى بىلەن كۆرۈشۈشىگە بولمايدۇ، (بۇ نىمىدىگەن بىمەنىلىك!؟)
بۇلارنىڭ قارىشى قۇتۇبىدا يەنە شۇنداق كىشىلەر باركى، ئۇلار تېخى نىكاھ مۇناسىۋىتى ئورنىتىلمىغان قىز-يىگىتلەرنى پۈتۈنلەي ئۆز مەيلىگە قويۇۋىتىدۇ، ئۇلار خالىغان يەرلەرگە بارىدۇ، كىنو-تىياتېرخانىلاردا كۆڭۈل ئاچىدۇ، ھەرخىل كۇلۇب ۋە تاماشا سورۇنلىرىدا «تۇرمۇشنىڭ پەيزىنى سۈرىدۇ.»
شۇنداق قىلىپ، مۇسۇلمان ئاياللار رەھىمسىزلەرچە قاتتىقلىق ۋە زىيادە قويۇۋىتىشتىن ئىبارەت ئىككى رادىكاللىق ئارىسىدا نابۇت قىلىندى، ھالبۇكى بۇ   ئىككىلا يول مۆتىدىل ئىسلام شەرىئىتى بىلەن قارىمۇ-قارىشى ئىدى.
    بىز بەزى جايلاردا ئاياللارغا كۆپ چەكلىمە قويۇپ، (تاسادىپىي ئەھۋال بولمىسا) ئۇلارنى ماشىنا ھەيدەشتىن ۋە سىرتلاردا خىزمەت قىلىشتىن توشقان ئەھۋاللارنى كۆرىمىز. (ئۇ جايلاردا) ئاياللار دۆلەتنىڭ مەمۇرىيەت ۋە جەمئىيەت باشقۇرۇش ئىشلىرىغا قاتنىشىشتىن مەھرۇم قالىدۇ، سايلاملاردا ئۆز ئاۋازىنى ئاڭلىتالمايدۇ، خەلق پارلامېنتى ياكى دۆلەت مەجلىسى خادىملىرىنى سايلاشقىمۇ قاتنىشالمايدۇ. تېخىمۇ ئەجەپلىنەرلىكى شۇكى، مۇشۇ چەكلىمىلەرنىڭ ھەممىسى ئىسلام شەرىئىتى نامىدا يۈرگۈزۈلىدۇ.

kitabhumar

مەن ئىلگىرى ھىندىستان، پاكىستان ۋە باشقا جايلارغا بېرىپ نۇتۇق سۆزلىگەن چېغىمدا ھىچقاچان بىرەر ئايالنىڭ كېلىپ مىنىڭ سۆزۈمنى تىڭشىغانلىقىنى كۆرمىدىم. شۇنىڭ بىلەن مەن ھەيران بولۇپ يەرلىك كىشىلەردىن بۇنىڭ سەۋەبىنى سورىسام، ئۇلار «بىزنىڭ مەزھىبىمىز بۇنىڭغا يول قويمايدۇ» دىيىشتى. مەن ئېيتتىمكى:« ئاياللار مەكتەپ-ئۇنىۋېرستېتلارغا بارالايدۇ، شەھەر-بازارلارنى ئايلىنالايدۇ، خىزمەت ۋە ھاياھەتكە بارالايدۇ يۇ، نىمىشقا مەسچىتكىلا بارسا بولمايدۇ؟»

kitabhumar

بەزى مۇسۇلمانلار ئاياللارنىڭ ئەرلەرگە ياكى ئەرلەرنىڭ ئاياللارغا قارىشىنى قاتتىق چەكلەيدۇ. ئۇلار (بۇ ئىشىدا) پۈتۈن ئالىملار ئاجىز ئىكەنلىكىگە بىرلىككە كەلگەن تۆۋەندىكى ھەدىسنى دەلىل قىلىشىدۇ. «(ئابدۇللاھ ئىبنى) ئۇممۇ مەكتۇم پەيغەمبىرىمىزنىڭ ئۆيىگە كەلگەندە، پەيغەمبىرىمىز ئۆزىنىڭ ئاياللىرىغا ‹ئۆزۈڭلارنى يۆگىۋىلىڭلار!› دېدى. ئاياللىرى ‹ئۇ دىگەن ئەما، بىزنى كۆرمەيدىغان ھەم تونۇمايدىغان تۇرسا؟› دېگىنىدە، پەيغەمبىرىمىز ‹ئۇ سىلەرنى كۆرمىگەن بىلەن سىلەر ئۇنى كۆرىسىلەر ئەمەسمۇ؟› دېدى.» (ئەبۇ داۋۇد ۋە تىرمىزىي رىۋايەت قىلغان.)
ئۇلار يەنە مۇنۇ ھەدىسنىمۇ دەلىل قىلىشىدۇ،ھالبۇكى بۇ ھەدىس ئالىملارنىڭ نەزىرىدە تېخىمۇ ئاجىزدۇر. «پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام بىر كۈنى قىزى فاتىمە (ر.ئە)دىن سورىدى:‹ئاياللار قىلىشى ئەڭ زۆرۈر ئىش قايسى؟› فاتىمە (ر.ئە) ئېيتتى:‹ھىچقانداق يات ئەرگە قارىماسلىق ۋە ئۆزىنى كۆرسەتمەسلىك› دېدى. بۇ چاغدا پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام قىزىنىڭ پىشانىسىگە سۆيۈپ قويۇپ ‹يەنە پەرزەنىتلەرنى ئوبدان تەربىيلەش ۋە (بۇنى) ئىزچىل داۋاملاشتۇرۇش› دېدى.»
بۇ ئىككى ھەدىس «سەھىھەيىن» (ئىككى سەھىھ كىتاب)دىكى ئەر-ئاياللارنىڭ مەسچىتتە ئۆز-ئارا كۆرۈشۈشى، ناماز ئوقۇشى، دىنىي تەلىم ئېلىشى، شۇنداقلا ھېيت-بايرام، توي ۋە جەڭ قاتارلىق باشقا سورۇنلارغا (بېرىشى) ھەققىدىكى ھەدىسلەرگە زىتتۇر.
    ئىشەنچلىك ھەدىستە كەلتۈرۈلۈشىچە، پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ئايالى ئائىشەنىڭ ھەبەشلىكلەرنىڭ مەسچىتتە ئۆتكۈزگەن ئېلىشىش ئويۇنىنى كۆرۈشىگە يول قويغان، تاكى ئۇ كۆرۈپ تۈگىتىپ «مەن ئەمدى پۇخادىن چىقتىم!» دىگەن.
يەنە بىر ئىشەنلىك ھەدىستە مۇنداق كەلگەن. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام فاتىمە بىتى قەيىس (ر.ئە)نى ئىددەت مەزگىلىنى ئىبنى ئۇممۇ مەكتۇمنىڭ ئۆيىدە ئۆتكۈزۈشكە بۇيرۇپ «ئۇ ئەما، سىزنى كۆرەلمەيدۇ، لىكىن سىز ئۇنىڭ يېنىدا يەنىلا كىيىملىرىڭىزنى تۈزەڭ» دىگەن.
ئەپسۇسلىنارلىقى شۇكى، نۇرغۇن مۇسۇلمانلار مۇشۇنداق ئىشەنچلىك ھەدىسلەرگە دىققەت قىلماي، «سىلەر ئاياللارغا خەت يېزىشنى ئۆگەتمەڭلار»، «سىلەر ئۇلار بىلەن كېڭىشىڭلار لىكىن سۆزىنى ئالماڭلار» دىگەندەك زەئىپ ياكى يالغان ھەدىسلەرگە تەپتارتماي جاھىللىق بىلەن ئېسىلىۋالىدۇ.

kitabhumar

ئاياللارغا تەلەپنى (زىيادە) قاتتىق قويىدىغان بەزى كىشىلەر «ئاياللارنىڭ يۈزى ۋە قوللىرىمۇ ئەۋرەت، چوقۇم يېپىشى كىرەك» دىگەن پىكىرنى تەشەببۇس قىلىپلا قالماي، يەنە «ئاياللارنىڭ ئاۋازىمۇ ئەۋرەت، شۇڭا ئۇلارنىڭ يات ئەرلەر بىلەن سۆزلىشىشىگە بولمايدۇ، يات ئەرلەرنىڭ ئۇلارغا گەپ قىلىشىغىمۇ بولمايدۇ» دىيىشىدۇ.
    بۇ گەپلەرنىڭ قۇرئان ۋە ھەدىستىن ھىچقانداق ئاساسى يوقتۇر. بىز «قۇرئان كەرىم»دە ئۆتمۈشتىكى ئۈممەتلەر ۋە پەيغەمبەرلەرنى تىلغا ئېلىپ، ئەرلەر ۋە ئاياللار بىر-بىرى بىلەن كۆرۈشسە تامامەن بولىدىغانلىقى، بۇنىڭ يوللۇق ۋە توغرا ئىكەنلىكى ھەققىدە چۈشەندۈرگەنلىكىنى، باشقا داڭلىق قانۇنلاردىمۇ مۇشۇنداق بەلگىلەنگەنلىكىنى بىلىمىز. مەسىلەن، مۇسا ئەلەيھىسسالامنىڭ مەديەندە ئىككى قىزدىن سوئال سورىغانلىقى ۋە ئۇلارنىڭ جاۋاب بەرگەنلىكى، شۇنداقلا ئارىدىن بىر قىزنىڭ ئۇنىڭ بىلەن ئايرىم سۆزلەشكەنلىكى قاتارلىقلار «قۇرئان كەرىم» سۈرە قەسەستە بايان قىلىنغان.

kitabhumar

بۇ مەسىلىدە (يەنى ئەر-ئاياللارنىڭ ئۆز-ئارا كۆرۈشۈش مەسىلىسىدە) چەكلىنىدىغىنى پەقەت ئاياللارنىڭ نازلىق ئاھاڭدا سۆز قىلىپ ئەرلەرنى (مەقسەتلىك) قېزىقتۇرۇشىدۇر، بولۇپمۇ كۆڭلىدە بۇزۇق نىيىتى بار ياكى شەھۋەت تۇيغۇسىدا خۇدىنى يوقاتقان ئەرلەر ئۈچۈن تېخىمۇ شۇنداق. ئاللاھ «قۇرئان كەرىم»دە پەيغەمبەر ئاياللىرىغا بۇ ھەقتە بۇيرۇپ مۇنداق دەيدۇ:«ئى پەيغەمبەرنىڭ ئاياللىرى! سىلەر باشقا ئاياللارنىڭ ھېچبىرىگە ئوخشىمايسىلەر. سىلەر (يات ئەرلەرگە سۆز قىلغاندا) نازاكەت بىلەن سۆز قىلماڭلار. (بۇنداق قىلساڭلار) دىلىدا نىفاق بار ئادەم (سىلەرگە قارىتا) تەمەدە بولۇپ قالىدۇ، (گۇماندىن خالى) ياخشى سۆزنى سۆزلەڭلار.» (سۈرە ئەھزاب، 32-ئايەت)
    گەرچە پەيغەمبەرنىڭ ئاياللىرىغا قويۇلىدىغان تەلەپ باشقىلارغا ئوخشىمايدىغان دەرىجىدە قاتتىق بولسىمۇ، «قۇرئان كەرىم» ئۇلارنى ياخشى سۆزلەرنى قىلىشتىن توسمىدى، پەقەت كۆڭلىدە نىفاق بار كىشىلەرنى يامان خىيالغا باشلاپ قويماسلىق ئۈچۈن نازاكەت بىلەن سۆز قىلىشتىن توستى.

kitabhumar

ئاياللارغا زىيادە قاتتىق تەلەپ قويىدىغانلار ئۇلارنىڭ كۆزىدىن باشقا ھەرقانداق يېرىنىڭ ئوچۇق قىلىشىنى قاتتىق چەكلىگەن، ھەتتا بەزىلەر كۆزنىڭ ئوچۇق قىلىشىنىمۇ ھارامغا چىقارغان ۋە ئۇلارنى ھىچنىمىنى كۆرەلمەيدىغان قىلىپ قارا ئابايىغا ئوراپ قويغان بولسا، غەرب مەدەنىيىتىگە چوقۇنىدىغان جەمئىيەتتە ئاياللارنىڭ نىپىزلىكىدىن بەدىنى بىلىنىپ تۇرىدىغان دەرىجىدىكى كىيىملەرنى «مودا» دەپ كىيىۋاتقانلىقىنى، يۈزى ۋە قوللىرىلا ئەمەس، بەزىلەرنىڭ بىلەكلىرى، كۆكسىلىرى، ھەتتا پاقالچاقلىرىغىچە ئوچۇق كىيىملەرنى كىيىۋالغانلىقىنى بايقايمىز. بۇ خىل جەمئىيەتتە ئاياللار كىيىمنى ئەۋرەتنى يېپىش ئۈچۈن ئەمەس، بەلكى ئۆزىنى نامايان قىلىش ئۈچۈن كىيىدۇ. ئۇلارنىڭ تەلپۈنۈشىمۇ غەربنىڭ زامانىۋىي كىيىم-كېچەك قاراشلىرى بولغانلىقتىن، كىيگەن كىيىملىرىدە (مەقسەت) بەدەننى يېپىپ تۇرۇش بولماستىن، بەلكى ئەرلەرنى قىزىقتۇرۇش ۋە غىدىقلاش ئۈچۈن بولىدۇ. بۇ ئىسلام دىنى كىشىلەرنى ئاگاھلاندۇرغان ئاپەت بولۇپ، مەنبەسى دەل غەربنىڭ ئاياللىرى ۋە بىزنىڭ ئاياللىرىمىز ئارىسىدىكى دورامچىلار ئىنتىلىۋاتقان ئەشۇ غىدىقلاش ۋە قېزىقتۇرۇشتۇر.
بۈگۈنكى كۈندە، بىز ئەرەب دۆلەتلىرى ۋە باشقا مۇسۇلمان دۆلەتلەردىكى ئاياللارنىڭ ئاشكارا ھالدا ئىسلام شەرىئىتىنى (قوبۇل قىلىشنى) رەت قىلىدىغانلىقىنى، يەنە بەزىلەرنىڭ يوشۇرۇن ھالدا ئىسلام شەرىئەت ئەھكاملىرىنىڭ ئەسلى مەقسىتىنى بۇرمىلاپ، ئۇنى غەربنىڭ قىممەت قاراش ۋە ئەنئەنىلىرىگە ماس كېلىدىغان قىلىپ «تەڭشەش»كە ئۇرۇنىۋاتقانلىقىنى بايقايمىز.
ئۇلارنىڭ بەزىسى تالاقنى رەت قىلىدۇ؛ بەزىسى كۆپ خوتۇنلۇق بولۇشقا ئائىت بەلگىلىمىلەرنى رەت قىلىدۇ؛ بەزىسى دۆلەتتىكى ئەرلەرنىڭ يېتەكچىلىك ئورنى (主导地位) ۋە ھوقۇقلىرىنى رەت قىلىدۇ؛ بەزىسى ئەر كىشىنىڭ ئايالغا مەھرى ھەققى بېرىش تۈزۈمىگە رەت قىلىدۇ؛ يەنە بەزىسى بولسا «قۇرئان كەرىم»دىكى مىراس تەقسىماتلىرىنى رەت قىلىدۇ، بۇ خىل كىشىلەر پۈتۈنلەي غەرب ئەلمانىزىم ئىدىيىسىنىڭ ئەسىرلىرىگە ئايلىنىپ كەتتى. بىزنىڭ جەمئىيىتىمىزدە (ئەلھەمدۇلىللاھ!) ئۇلار يەنىلا ئاز سانلىق ۋە ئانچە مۇھىم ئەمەس بولسىمۇ، ئۇلارنىڭ تەسىرى ۋە ئاۋازىنى چوڭايتىۋىتىش يەنىلا سەلبىي نەتىجە پەيدا قىلىدۇ.

kitabhumar

بىزنىڭ رەسمىي ئەيىپلەيدىغىنىمىز بۈگۈنكى كۈندە مەراكەشتە ئېلىپ بېرىلغان «ئاياللارنى تەرەققىياتقا ئېلىپ كىرىش ھەققىدىكى رايون خاراكتېرلىك پىلان»غا ئوخشاش يېڭىچە پىلانلار كەلتۈرۈپ چىقارغان بەس-مۇنازىرىلەردۇر. تولىمۇ ئەپسۇسكى، ئۇلارنىڭ بۇ پىلانلىرى يەرلىكلەرنىڭ ئەمەس، ئەرەبلەرنىڭمۇ ئەمەس، ئىسلامنىڭ تېخىمۇ ئەمەس، ئەكسىچە يەرلىكلەرنىڭ تۈزۈمى ۋە ئۇلارنىڭ ئارزۇسىغا خىلاپتۇر. ئۇلارنىڭ بۇ خىل «پىلان»لارنى تۈزۈشتىكى تۈپ مەقسىتى، نىشانى، ئىدىيىسى ۋە روھى ھەممىسى پۈتۈنلەي غەربلەشكەن، نىيىتى پەقەت بىزنىمۇ شۇلارغا ئوخشاش «ئەر-ئاياللارنىڭ تولۇق باراۋەرلىكى»نى ئىشقا ئاشۇرۇش، ئاللاھنىڭ ئىنسانلارغا ئاتا قىلغان تەبىئىيىتى ۋە قانۇنىيىتىگە خىلاپلىق قىلىش ۋە ئىككى جىنىس ئارىسىدىكى پەرقلىق ئالاھىدىلىكلەرنى تامامەن يوقىتىشقا ئۇرۇنۇشتىن ئىبارەتتۇر.
ئۇلار بۇ پىلانلارنى تۈزۈشتە تايانغىنىمۇ ئىسلام قانۇنى ئەمەس، بەلكى 1994-يىلىدىكى «قاھىرە نوپۇس ئىشلىرى يېغىنى» ۋە 1995-يىلىدىكى «بېيجىڭ ئاياللار قۇرۇلتىيى» قاتارلىق يېغىنلارنىڭ ئاساسىي روھىدۇر. بۇ ئىككى يېغىننىڭ كۆپىنچە مەزمۇنىنى ئەرەبلەر، ھەتتا پۈتكۈل ئىسلام دۇنياسى قوبۇل قىلالمايدۇ. مەسىلەن: ئاللاھ كۆپ خوتۇنلۇق بولۇشقا شەرتلىك ھالدا رۇخسەت بەرگەن بولسا، ئۇلار تولۇق ئەمەلدىن قالدۇرماقچى بولدى؛ ئاياللارنىڭ ئۆلۈپ كەتكەن ئېرىنىڭ مىراسىغا ۋارىسلىق قىلىشى مەسىلىدە، ئۇلار غەرب جەمئىيىتىدە كەڭ تارقالغان ئادەت بويىچە ئاياللارنىڭ ئەرلەرنىڭ مىراسىنىڭ يېرىمىنى ئېلىشىنى تەشەببۇس قىلدى؛ نىكاھتىن ئاجرىشىپ كەتكەندىن كىيىن سوتچى ھۆكۈم چىقارمىسا، ئاياللارنىڭ ئىددەت تۇتماسلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى؛ باشقا مىراس مەسىلىلىرىدە ئەر-ئاياللارنىڭ ئالىدىغان ئۈلۈشىنىڭ پۈتۈنلەي باراۋەر بولۇشىنى تەرغىب قىلدى.
مەراكەشتىكى ئۆلۈمالار، دىنىي ئورگانلار، ئىسلامىي جامائەتلەر، ۋە كەڭ خەلق ئاممىسى مۇسۇلمانلارنىڭ ئېتىقادىغا بۇزغۇنچىلىق ئېلىپ كېلىدىغان، ئىسلام شەرىئىتى ۋە ئەخلاقىي نىزاملارغا مۇخالىپ بولغان بۇ ئازغۇن پىلان ۋە ئۇنى تۈزگۈچىلەرگە بەس-بەستە قارىشى تۇردى. كىشىلەرنىڭ تەبىئىيىتىگە خىلاپ، ئىسلام شەرىئىتىگە قارىشى، قانۇنشۇناسلار ۋە كەڭ خەلق قوبۇل قىلالمايدىغان نەرسىلەرنى ئۇلارغا زورلاپ تېڭىش غەرىزىدىكى بۇ بىمەنە پىلان ئاخىرىدا تەبىئىيلا مەغلۇب بولدى.

kitabhumar

بۇ ھەرگىزمۇ «ئىشىكنى چىڭ تاقىۋىلىپ» بېكىنمىچىلىك قىلىش ياكى ئىسلام قانۇنشۇناسلىقىدىكى ئادىللىق پىرىنسىپىنى قايرىپ قويۇش ئەمەس، بەلكى كەڭ شەرىئەت رامكىسى ئىچىدە ھەر قايسى مەزھەب ۋە فىقھى پىرىنسىپلىرىنىڭ (ئۆزىگە خاس) تەڭشەش مېخانىزىملىرىغا ئاساسلىنىپ، ئىماملارنىڭ بىرلىككە كەلگەن تەشەببۇسلىرىدا چىڭ تۇرغان ھالدا (مۇۋاپىق تەڭشەش ئېلىپ بېرىش)، ۋە بىرەر كونا قاراشقا پۇختا ئېسىلىۋىلىپ، باشقا يېڭىچە پىكىرلەرنى قارىقويۇق چەتكە قېقىشتىن ساقلىنىش دىمەكتۇر.
ئەپسۇس، مۇسۇلمان ئاياللىرى توغرىسىدىكى بۇ بىر قاتار مەسىلىلەر زىيادە قويۇۋىتىش ۋە زىيادە بوغۇۋىلىشتىن ئىبارەت ئىككى رادىكاللىق ئارىسىدا بۈگۈنگىچە مۇشۇنداق تاشلىنىپ قالدى.      

kitabhumar

بىز ئەسلىدە ئىنسانلار مەنپەئەتى ئۈچۈن ئوتتۇرىغا چىقىرىلغان ئەڭ ياخشى ئۈممەت ئىدۇق، ئەمما بىز كىيىنچە بۇ (ئەڭ ياخشى ئۈممەتلىك) بۇرچىمىزنى يوقىتىپ قويدۇق. شۇندىن كىيىن روھسىزلىق ۋە قالاقلىقنىڭ قارا تۇمانلىرى بىزنى بارغانسىرى ئورىۋالدى. بۇرمىلانغان ۋە چۈشكۈنلەشكەن قىممەت ئۆلچەملىرىگە ۋارىسلىق قىلىپ، تېخىمۇ ھالسىزلىشىشقا باشلىدۇق. كۈچلۈكلەر ئاجىزلارنى باسىدىغان، بايلار ۋە ھوقۇقدارلارغا باش ئېگىپ خۇشامەت قىلىدىغان، يوقسۇللارغا پىخسىقلىق قىلىدىغان، باشقىلارنىڭ مۈلكىگە تاجاۋۇز قىلىدىغان ئەھۋاللار (بىزدە) ئۈزۈلمەي كۆرۈلۈپ تۇردى. بۇ جەرياندا ئاياللارنى خارلاندى، جامائەت ئەخلاقى كۆزگە ئېلىنمىدى، تەقدىرچىلىك ئىدىيىسى ۋە (راھىبلارچە) ياشايدىغانلار كۆپەيدى، ناچار ئادەت ۋە بۇزۇق قىلمىشلار كۈنسىرى ئەۋج ئالدى، ئازايمىدى.
   بىزنىڭ جەمئىيىتىمىز (بۈگۈنكى كۈنگىچە) ئەشۇ چېكىنىش ۋە قالاقلىق ئەسىرلىرىدىن قالغان چۈشكۈن قىممەت قاراشلىرى بىلەن بولۇپ كەتتى، بىز ھەم بەزى نەرسىلەر ھەققىدە (تالىشىۋىرىپ) بۇرۇنقىدىنمۇ ماغزاپ قىلىۋەتتۇق. بىزگە (ئەسلىدە) ناتونۇش بولغان نەرسىلەر بولسا بىزگە ھۇجۇم قىلىپ، تۇرمۇشىمىزنىڭ ھەربىر قاتلاملىرىغىچە سېڭىپ كىردى ۋە بىزنىڭ ئومۇمى قىممەت سېستىمىمىز (价值体系)نى بۇلغاپ، ھايات مۇساپىمىز (生活进程)گە بۇزغۇنچىلىق ئېلىپ كەلدى. ماتېرىيالىزىم (ئىدىيىسى)، مەنپەئەتپەرەسلىك ۋە شەخسىيەتچىلىكنىڭ ئەۋج ئېلىشى، مەست قىلغۇچى نەرسىلەر ۋە پاھىشىۋازلىقنىڭ ئەدەپ كېتىشى، ھايا ۋە ئىپپەت تۇيغۇلىرىنىڭ يوقۇلۇشى قاتارلىقلار بۇنىڭ مىسالىدۇر.