"نىيوتۇننىڭ ئالمىسى"ئۆستىدە قايتا ئويلۇنۇش

ziya

نىيوتۇننىڭ ئالمىسى ئورنىغا باشقا ئارىلىقى يىراق بولغان جىسىمنى ئويلۇشۇپ باقساقمۇ بولىدۇ.سىزئاي شارىنىڭ ئومۇمى ھەركەت مىقدارىنى ھساپلاپ چىقىڭ،ئاندىن ئۇنى ئوقىدا ئايلانماي ۋەئوربىتىلىق ھەركەتكە قاتناشماي يەر شارىغا چۈشۈپ كەتتى دەپ پەرەز قىلىڭ،چۈشۈپ كىتىش جەريانىدىكى يىغىندى ھەركەت مىقدارى بىلەن ئەسلىدىكى ھەركەت مىقدارى تەڭ چىقسا ياكى كەم چىقسا تارتىش كۈچى يوق،ئارتۇق چىقسا تارتىش كۈچى بار دەپ پەرەز قىلىشقا توغرا كېلىدۇ.

بۇ يەردە مۇھاكىمە قىلىپ كۇرۇشكە تېگىشلىك يەنە بىر نۇقتا بار،ئۇ بولسىمۇ ھەركەت مىقدارىنىڭ ھەركەت قىلىۋاتقان جىسىم ئۇزىگە خاس مىقدار ئىكەنلىگى بىلەن تارتىش كۈچىنىڭ زىدىيىتى.ھەركەت مىقدارىنىڭ ساقلىنىش قانونى بويىچە ئالمىنىڭ ھەركەت مىقدارى ئالمىنىڭ ئۇزىگە خاس تۇراقلىق مىقدار ھىساپلىنىدۇ.تارتىش كۈچى نەزەريىسىدە يەرگە چۈشىۋاتقان ئالمىنىڭ ھەركەت مىقدارى پەقەت ئالمىغا خاس تۇراقلىق مىقدار بولماي قالىدۇۋە ئۆزگۆرۈشچان مىقدار بولۇپ قالىدۇ.ئالمىنىڭ يەرگە چۈشۈشىنى يەرنىڭ تارتىش كۈچى كەلتۈرۈپ چىقارغان دىگەن قاراش ئالما ئۇزىنىڭ ھەركەت مىقدارىنى يوققا چىقارغانلىق ياكى كېمەيتىۋەنلىكتىن باشقا ئىش ئەمەس.

ziya

ماسسىسى چوڭ جىسىم ماسسىسى كىچىك جىسىمنى ئۇزىگە تارتىدۇ ،ھەر ئىككىسى بىر بىرىنى تارتىدۇ دىگەن ئىدىيە تەنقىتكە بەرداشلىق بېرەلمەيدۇ.چۈنكى بۇ ھالدا قوياش سېستىمىسىدىكى پىلانىتلارنىڭ ھەممىسى قوياشقا چۈشۈپ كىتىشى كىرەك ئىدى.ئالەمدە چوڭ پارتىلاش يۆز بەرمىسە ،ئالەم كېڭەيمىسەبولاتتى.بۇ نداق چوڭى كىچىكىنى تارتىدۇ ياكى ھەرئىككىسى بىر بىرىنى تارتىدۇ  دەيدىغان قاراشنى رەت قىلىدىغان مىساللار ئاز ئەمەس.

ziya

تورداشلارغا ئەسكەرتىپ قوياي،مەن «تارتىش كۈچى»دىگەن بۇ ئۇقۇمدىن ۋاز كېچىش تەشەببۇسىنى ئوتتۇرىغا قويۇشتا «ھەركەت مىقدارى بىلەن ماسسا بىر بىرىدىن ئايرىلالمايدۇ»دىگەن ھۆكۆمگە ئاساسلاندىم.مۇشۇ ھۆكۆم پۇت تىرەپ تۇرالمىسا مىنىڭ تارتىش كۈچى دىگەن ئۇقۇمدىن ۋاز كېچىش تەشەببۇسۇممۇ پۇت تىرەپ تۇرالمايدۇ.شۇڭا ئالدى بىلەن «ھەركەت مىقدارى بىلەن ماسسا بىر بىرىدىن ئايرىلالمايدۇ»دىگەن بۇ ھۆكۆمنى تەنقىت ئۆتكىلىدىن ئۆتكۆزۈش كىرەك.بۇ ھۆكۆم پۇت تىرەپ تۇرالىسا تارتىش كۈچىدىن ۋاز كېچىش تەشەببۇسۇممۇ پۇت تىرەپ تۇرالايدۇ.بۇنىڭغا باشقا ھېچقانداق ئامال يوق.ھېچبولمىغاندا مەن ئۇزەم تارتىش كۈچىدىن ئىبارەت بۇ ئۇقۇمنى ساقلاپ قىلىشنىڭ ئامالىنى تاپالمىدىم.ئامالى بارلار بولسا ئوتتۇرىغا قويسا بولىدۇ.

ziya

ئەركىن چۈشكەن جىسىمنىڭ ھەركىتى

جىسىملارنىڭ ئېغىرلىق كۈچى تەسىرىدىن تېنىچ ھالەتتىن باشلاپ تۆۋەنگە چۈشۈش ھەركىتى.يەر يۇزىگە يېقىن جايدا ھاۋانىڭ قارشىلىغىنى ئېتىۋارغا ئالمىغاندا،جىسىمنىڭ تۆۋەن چۈشۈشىنى تەقرىبى ھالدا تۆز سىزىقلىق تەكشى تىزلىنىشچان ھەركەت دەپ قاراشقا بولىدۇ.ئۇنىڭ تىزلىنىشى ئېغىرلىق كۈچى تىزلىنىشى بولۇپ،تەخمىنەن 9.8مىتىر سىكونىت كىۋادىراتقا تەڭ بولىدۇ.

"قىسقىچە فىزىكا لوغىتى" _ شىنجاڭ خەلق نەشىرياتى 1993-يىلى ئۇيغۇرچە نەشىرى 106-بەت.

ئەمدى يۇقۇرقى 9.8مىتىر سىكونىت تىزلىكىنى نىيوتۇن ئالمىسىنىڭ بېغىدىن ئايرىلمىغان چېغىدىكى ئومۇمى ھەركەت مىقدارى ۋە ياكى تىزلىكى بىلەن سىلىشتۇرۇپ كۆرۆڭ.مۇنداقلا قارىساقمۇ نىيوتۇننىڭ ئالمىسى شېخىدىكى چاغدا بۇنداق ھەركەت مىقدارى ۋە تىزلىكتىن غايەت زور تىزلىككە ،ھەركەت مىقدارىغا ئىگە ئىدى.چۈنكى بۇ ئالما يەرشارىنىڭ ئوربىتىلىق ھەركىتى،قوياشنىڭ ئوربىتىلىق ھەركىتى،يەرشارىنىڭ ئوقىدا ئايلىنىش ھەركىتى قاتارلىق ھەركەتلەرگە قاتنىشىۋاتقان بولۇپ بېغىدىن ئۆزۆلۈپ يەرگە چۈشكىچە بولغان جەرياندا ئەشۇ ھەركەت مىقدارىنى ساقلىغان بولىشى كىرەك.بۇ تىزلىكنىڭ ئەقەللى مىقدارى 800كىلومىتىر سىكونىتتىن كەم ئەمەسقۇ دەيمەن.مۇشۇنداق سېلىشتۇرۇپ كۇرىدىغان بولساق"تارتىش كۈچى"ئىدىيىسى بەكمۇ بېچارە ئورۇنغا چۈشۈپ قالىدىغاندەك قىلىدۇ.ئالمىنىڭ ئۆزىنىڭ ئومۇمى ھەركەت مىقدارى ۋە تىزلىكى 800كىلومىتىر سىكونىت دەپ قارالغان (ھەقىقىسىنى ئايرىم ھىساپلاش كىرەك،بۇ بىر مىسال )ئەھۋالدا يەرگە چۈشۈش جەريانىدا بۇتىزلىكتىن ئېشىپ ئونىڭغا 9.8مىتىر سىكونىت تىزلىك قوشۇلۇپ قالغان ئەھۋالدىلا تارتىش كۈچى مەۋجۈتكەن دىيەلەيمىز.ئۇنداق بولمىغاندا تارتىش كۈچى ئۇقۇمىدىن گومانلىنىشقا ۋە ئۇنىڭدىن ۋاز كېچىشكە ھەقلىق بولۇپ قالىمىز.

قارىغاندا ئېغىرلىق كۈچى تىزلىنىشى جىسىم( ئالما)نىڭ ئۇزىگە خاس مىقدار بولۇپ،ئۇنىڭ يەر شارىنىڭ «تارتىش كۈچى»بىلەن قىلچە ئالاقىسى يوقتەك قىلىدۇ.

ziya

تارتىش كۈچى تىزلىنىشى يەر شارىنىڭ تارتىش كۈچى كەلتۆرۆپ چىقاررغان مىقدار دىيلىسە جىسىم(ئالما)ئۇزىنىڭ ھەركەت مىقدارى قەيەرگە كەتتى؟.قېنى قايسىڭلار بىر نىمە دىيەلەيسىلەر؟.

ziya

ئېغىرلىق كۈچى مەيدانى

يەر شارىنىڭ تارتىش كۈچى مەيدانىنى كۆرسىتىدۇ.ئادەتتە يەر شارى ئەتراپىدىكى ئانچە چوڭ بولمىغان دائىرە ئىچىدىكى ئېغىرلىق كۈچى مەيدانىنى تەكشى مەيدان دەپ قاراشقا بولىدۇ،ئۇنىڭ كۈچىنىشلىكى ئېغىرلىق كۈچى تىزلىنىشى ئارقىلىق تەسۋىرلىنىدۇ.

"قىسقىچە فىزىكا لوغىتى" _ شىنجاڭ خەلق نەشىرياتى 1993-يىلى ئۇيغۇرچە نەشىرى،1070-بەت.

ئەھۋالدىن قارىغاندا نىيوتۇن ئالەملىك تارتىش كۈچى ئىدىيىسىدىن چاتاق چىقسا مەيدان نەزەريىلىرىدىنمۇ چاتاق چىققىدەك.

aral1

زىمىندىن چىققانكەن زىمىنغا قايتىشىغا شەك كەلتۇرسەك بولمايدۇ.پەقەت شۇنداق بىر كۇندە يەنى مەھشەر كۇنىدە زىمىندىن چىققان لىكىن سىز ۋە باشقىلار زىمىن سىرتىغا يەنى باشقا  فىلانىتلارغا ئىلىپ چىقىپ تاشلىۋەتكەن ياكى ئورۇنلاشتۇرگان  بارلىق نەرسىلەر شۇ  مەھشەر كۇندە جەم بولۇپ ئىنسانلارنىڭ قىلغان ئەتكەنلىرىگە گۇۋاھلىق بېرىدىغانلىقىغا شەك كەلتۇرسەك ،ياراتقۇچىنى ۋە بىزگە چۇشۇرگەن دەستۇرىنى ئىنكار قىلغان بولماسمىزمۇ؟ بۇنىڭغا ئىشىنىدىغانسىز زىرەك ئەپەندىم.

ziya

ماسسا -ئىنىرگىيە ساقلىنىش قانونى،ھەركەت مىقدارىنىڭ ساقلىنىش قانونلىرى بىلەن تارتىش كۈچى ئىدىيىسى ئوتتۇرىسىدا ھەقىقەتەنمۇ دىققەت قىلمىسا پەرىقلەندۆرگىلى بولمايدىغان دەرىجىدە كېلىشتۆرگۆسىز زىدىيەت بار ئىكەن.مۇبادا تارتىش كۈچى تىزلىنىشى ئورۇنلۇق بولسا ھەركەت مىقدارىنىڭ ساقلىنىش قانۇنىدىن چاتاق چىقىدۇ.تۇراقلىق تىزلىكنىڭ بولىشىمۇ مۆمكىن ئەمەس.ھەممە چاتاق نىيوتۇننىڭ ئالمىسىنى شاختىكى ۋاقتىدا «جىم»تۇرىدۇ دەپ قارىۋىلىشتىن كېلىپ چىققاندەك قىلىدۇ.مىنىڭ بۇ «تارتىش كۈچى»دىگەن نەرسىگە گۇمانىم بارغانسىرى كۈچىيىۋاتىدۇ!.