قومۇل ھۆكۈمدارلىرىنىڭ پەزىلەتلىرى

tohotur

                                قومۇل ھۆكۈمدارلىرىنىڭ پەزىلەتلىرى

                                              توخوتۇر

1. قومۇل ھۆكۈمدارلىرى ئۆرۈپ ئادەت قائىدە يوسۇنلارغا قاتتىق ئەھمىيەت بىرەتتى توي قىلسا ئەلگە داستىخان سالاتتى ، ھەم ئوردىنىڭ ئالدىدا چوڭ چېلىش ئۆتكۈزۈپ بىرەتتى ، شامەخسوت ئاخىرقى يىللىرى پۇتۇن شىنجاڭ بويىچە ھەتتا تاشقى مۇڭغۇل قاتارلىق جايلاردىن مەرگەنلەرنى چىللاپ قومۇلدا كاتتا مۇسابىقە ئۇيۇشتۇرغان .  بۇ مۇسابىقىدە  قاسىم پالۋان بىرىنىچىلىكنى ئالغان  .

2.قومۇل ھۆكۇمدارلىرى مۇقام رەتلەشكە قاتتىق ئەھمىيەت بەرگەن ، شامەخسوت ۋاڭ پۇتۇن قومۇلدىكى مۇقامچىلارنى يىغىىپ ئوردىدا ئۇچ ئاي بەزى رىۋايەتلەردە ئالتە ئاي مۇقام رەتلىگەن . دانا كومپارتىيىمىز بۇ مۇقام رەتلەش ئىشىغا ئىجادى ۋارىسلىق قىلىپ ۋە كېڭەيتىپ قومۇل دىيارىدا بىر قانچە قېتىم مۇقام رەتلەش ئېلىپ باردى ، ۋە داڭلىق مۇقام سارىيىنى سالدۇرۇپ قومۇلدىكى كەڭ  ئۇيغۇر خەلقىنىڭ ماختىشىغا سازاۋەر بولدى .

3. ئوردا ئالدىدىكى چوڭ چېلىش مەيدانى ھازىرغىچە ئۇچيۇز يىللىق تارىخقا ئىگە چېلىش مەيدانى بولۇپ قومۇل ھۆكۈمرانلىرى ھەر يىلى نەۋرۇز ، روزى ھېيىت قۇربان ھېيىت  قاتارلىق چوڭ ھېيىت بايراملاردا ئىزچىل ھالدا قومۇل ئوردا دەرۋازىسى ئالدىدىكى چېلىش مەيدانىدا چېلىش ئۆتكۇزۇپ بىرىدىكەن ، بەش شەھەر ئون ئىككى تاغنىڭ پالۋانلىرى ۋە ئاۋام خەلق قاينام تاشقىنلىققا چۆمگەن ھالداچېلىشدىكەن ۋە چېلىش كۆرىدىكەن . ئۇنىڭدىن باشقا ئوردىدىكى ۋاڭ باشلىق بارلىق ئەمەلدار بەگ سىپاھلار نىڭ ئۆيلىرىدە توي تۆكۇن سۇننەت ، ئىدەر  ، قاتارلىق  چوڭ خوشاللىقلار بولغاندا ئۆز يېنىدىن ئايىماي ئىقتىسات چىقىرىپ ئەلگە داستىخان سېلىپ  چېلىش مەيدانىدا چېلىش ئۆتكۇزۇپ بىرىدىكەن  ، بۇ خىل ئۇسۇل ئوردا ئىچىدىن كەڭ ئاۋام خەلققىچە مودا بولۇپ قومۇلنىڭ بەش شەھەر ئون ئىككى تاغدا توي تۆكۇن قىلغانلار چوقۇم چېلىش ۋە ساغاردى ئويۇنى قىلىپ جامائەتنىڭ كۆڭلىنى ئالىدىكەن .
بۇنداق ھېيىت بايراملاردا ئوردا ئالدىدىكى چېلىش مەيدانىدا چېلشى ئۆتكۇزۇش قومۇلدا  ئالدىنقى ئەسىرنىڭ توقسىنىنچى يىللىرىغا قەدەر داۋاملىىشىپ ئاندىن ئاستا ئاستا يوقاپ كەتتى ، ئۇشيۇز يىللىق چېلىش مەيدانىمۇ شۇنىڭ بىلەن چۆلدەرەپ قالدى . يېققندا تېخى چېلشى مەيدانىنى ئامىۋى قاتناش شېركىتى ئابتۇبۇس قويىدىغان ئامبارغا ئايلاندۇرۇۋالدى ، گەرچە ئامىۋى قاتناش قومۇل شەھەرلىك ھۆكۆمەتنىڭ نازارەتچىلىكىدە ئىپادە بىلدۇرۇپ چېلىش مەيدانىنى قايتا ئىگەللىۋالمايدىغانلىقنى ئېيتقان بولسىمۇ، نورۇزلىرىمىز كىلۋاتىدۇ ، ياز كىلۋاتىدۇ ، خەلىق چېلىش كۆرۇپ كۆڭۇل ئېچىشقا مۇھتاج ، بۇرۇندىن شۇنداق ئۆگەنگەن خەلق ئۇچيۇز يىلىدىن بېرى چېلشىنى چوڭ كۆرۇپ كەلدى .  قومۇل مەدىنيەت تەنتەربىيە ئىدارىسى دىگەندەك بىر ئىدارىلەرمۇ ھەم بار ما شەھرى قومۇلدا ، يا بىر مەيدان چېلىش ئۇيۇشتۇرالمايدۇ ، چېلىش مەيدانىنى ئىجارىگە بىرۋېتىپ  چېلىشنى پاسات قىلغان .
ئۇمۇدىمىز چېلىش مەيدانىنىڭ ئۇچيۇز يىللىق قاينام تاشقىنلىقىنى قايتا جانلاندۇرۇلسا  ، قومۇللۇقلارنىڭ مەنىۋى ھاياتى تېخىمۇ رەڭدارلىققا تولغان بولاتتى .  

4. قومۇل ھۆكۈمدارلىرى ھاجىلار ھەج قىلىپ قايتىپ كەلگەندە ھاجىلارنىڭ ئالدىغا چىقاتتى . ھاجىلار يۇرتقا بەرىكەت ئېلىپ كەلدى دەپ قاراپ ھاجىلار كەلگەندە ئەلگە كەچۇرۇم ۋە خوشاللىق جاكالايتتى .

5. رامزان كۇنلىردە ئەلگە ئىپتالىق بىرەتتى . ۋاڭ بەگلەر تۆرىلەر ھەممسى شۇنداق قىلاتتى . مەسچىت مەسچىتلەردە ۋاڭنىڭ يارلىقى بىلەن ئوردىدىن ئىپتالىق تارتىلاتتى .

6.ۋاڭ ئوردىسىنىڭ نەزىر چىراق ئىشلىرىمۇ ناھايتى كەڭتاشا ئۆتكۈزىلەتتى .

ArpatKurban

بولسا ھەممە يەرلەرنىڭكىنى بىللە يوللىماي، تېما ماۋزۇسىدىن بىر خىل يۇرتۋازلىق پۇرىقى چىقىپ قالىدىكەن.

bilkan

توخۇتۇر تورداش، مەن سىزنىڭ يازمىلىرىڭىزغا دىققەت قىلىپ كېلۋاتىمەن. سىز نىنچى، رەت نومۇرى كەلمەيدىغان يەرلەردىمۇ ئەتەي 1،2،3،4 دەپ قوشۇۋالدىكەنسىز. بۇ يازمىڭىزنىڭ سۈپتىگە تەسىر يەتكۈزىدۇ ھەم نىنچى بىلەن كېلىدىغان ھەم شۇ زۆرۈر بولغان مۇھاكىمە ماقالىلىرىنىڭ يۈزىگە داغ چۈشۈرىدۇ. سىزگە بۇ گەپنى نەچچە ئادەم دېدى. لېكىن گەپ يېمدىڭىز.
بۇ يازمىدا رەت نومۇرى بىھاجەت. بۇ بىر خىل غەلتە ئەھۋال. نېمە ئويلايدىغانلىقىڭىزنى بىلمىدىم.

arslan428

بۇلارنىڭ پەزىلەت دىيىش تازا مۇۋاپىق بولماسمىكى. قۇمۇل ۋاڭلىرى شۇ تارىخىي شارائىتتا ئۆرپ-ئادەت، قائىدا-يۇسۇن تەرىقىسىدە، ئۆزى كۆڭۈل ئېچىش ئۈچۇن شۇ پائالىيەتلەرنى ئۇيۇشتۇرغان خالاس. شۇ زاماندا باشقا ھۆكۈمدار بولسىمۇ بۇنداق ئىشلارنى قىلىشى مۇقەررەر.
«تارىخىي ھەمىدى»دە يىزىلىشىچە جۇڭغار موڭغوللىرى، خوجىلار سەلتەنەت سۈرگەن زامانلاردا بىر تۈركۇم كىشى بېيجىڭغا بېرىپ مانجۇلارنى باشلاپ كەلگەن، شۇلار كۆرسەتكەن خىزمىتى ئۈچۇن قۇمۇل، تۇرپان، كۇچار، قەشقەر، يەكەنلەرگە ۋاڭ بۇلۇپ تەيىنلەنگەن. ئاندىن كىيىنكى ئىشلار ھەممىمىزگە ئايان. ئاپپاق غوجا بىلەن بۇ ئاتالمىش ۋاڭلار ئانچە پەرق قىلمايدۇ. بىرسى موڭغۇللارنى باشلاپ كەلگەن، بىرسى مانجۇلارنى خالاس. بۇلاردا پەزىلەت بار دەپ سۆز ئېچىش ئەقىلسىزلىق.
بۇلۇپمۇ قۇمۇل ۋاڭلىرى كۆكرەك كىرىپ ئوتتۇرىغا چىقىپ جەڭ قىلىپ باققان ئىنسانلار ئەمەس. كۇچار ۋاڭلىرى 1930-1940 يىللىرى تۇڭگانلار بىلەن جەڭ قىپتىكەن. باشقا يەرنىڭ ۋاڭلىرىمۇ يوق بولدى. پەقەت قۇمۇل ۋاڭلىرىلا ھۇقۇقتىن قالغىچە خوجايىنىغا ئىتتەك سادىقلىق بىلەن خىزمەت قىلغانلار.

ئەنۋەر

ئەمسە تۇمۇر خەلپە،خۇجىنىياز ھاجى نىمە ئۇچۇن ئىسىيان كوتۇرۇلگەن؟

arkim

arslan428 يوللىغان ۋاقتى  2014-2-9 14:57
بۇلارنىڭ پەزىلەت دىيىش تازا مۇۋاپىق بولماسمىكى. قۇمۇل  ...

قومۇل ۋاڭلىرىدىن مۇھەممەت بىشىر ۋاڭ تۇڭگانلار بىلەن ئۇرۇشقان، خەلقنى قىرغىن بولۇپ كېتىشتىن ساقلىنىش ئۈچۈن:- خەلقىمنى قىرما، مەن تەسلىم بولاي، دەپ ئۆزىنى، ئېتىنى، مەپىسىنى كېپەنلەپ تۇڭگانلارغا تەسلىم بولغان، تۇڭگانلار ۋاڭىمىزنىڭ كاللىسىنى ئالغان، بۇ ئۇيغۇر تارىخى ۋە دۇنيا تارىخىدىمۇ ئۆز خەلقى ئۈچۈن جېنىنى سەپ بەرگەن بىردىن بىر پادىشاھتۇر.
قومۇل ۋاڭلىرى 300يىلغا يېقىن ھاكىمىيەت يۈرگۈزۈش زامانىسىدا نۇرغۇن جەڭلەرنى قىلغان، بۇنىڭ تارىخى ئاساسلىرى بەك كۆپ.
قومۇل ھەققىدە بىلمىگەنلەرنىڭ قالايمىقان بىلجىرلىماسلىقىنى ئۈمىد قىلىمەن....

ayding

ArpatKurban يوللىغان ۋاقتى  2014-2-9 13:43
بولسا ھەممە يەرلەرنىڭكىنى بىللە يوللىماي، تېما ماۋزۇس ...

كىم قەيەردىن  قانچىلىك بىلسە، شۇنچىلىك يوللاپتۇ.  بىرى قومۇلۋاڭلىرىىنىڭ پەزىلەتلىرىنى   سۆزلىسە، بۇ بىر تەرەپلىمىك بولىدىكەن، باشقا يۇرتلارنىڭكىنمۇ ياز دەپ تەلەپ قىلىش كېرەكمۇ ئەجىبا؟!
بۇ يازمىنى ئەلۋەتتە تولۇق ئاساسلىق ماقالەدەپ كەتكىلى بولمىسىمۇ، ئەمما كىچىك نۇقتىدىن تۇتۇپ ئۆز تېمىسىنى ئەكس ئەتتۈرگەن.  بۇنىڭدا يۇرتۋازلىقتىن ھېچ ئەسەر يوققۇ؟!
تەتقىقات كىچىك تېمىدىن چوڭقۇر ھەم ئەتراپلىق مەزمۇن چىقىرىش بىلەن بولىدۇ.

yuzbexi

مەنغۇ ھازىر تېمىسىدىنلا موشۇ ئاداشنىڭ ئىكەنلىكىگە ھۆكۆم قىلالايدىغان بولدۇم .

ئىشتاننىڭ بېغىدىن تاتىپ ھەممىنىلا تېما قىلىپ نىنچىگە ئايرىپ يوللايدىغان ‹‹ ئاداش ››كەن بۇ . نە بىر مەنە بولسۇن .