پاقىنىڭ دۇنيا تارىخىغا كۆرسەتكەن تۆھپىسى
مەن بۇ پاقا تەجىربىسىدىن ئىلھام ئىلىنغان سىياسەتنى بىر دۇنيا تارىخىغا ئائىت بىر كىتابتىن 4- 5 يىل ئىلگىرى كۆرگەن ئىدىم ،ئەسلى تەپسىلى يازاي دەپ ئۇ كىتابنى ئىزدەپ تاپالمىدىم ئىسمىمۇ ئىسىمدىن چىقىپ قاپتۇ ، لىكىن ئاساسلىق مەزمۇنى ئىسىمدە قالغانلىقى ئۇچۇن تورداشلار بىلەن بەھىرلەنگىم كەلدى .بۇ ۋەقە بىرىنجى دۇنيا ئۇرۇشىدا بولغان ئىش بولۇپ ئەنگىليىلىكلەر مۇستەملىكە قىلىۋالغان رايۇنلادا بولۇپمۇ ئافرىقا ۋە ھىندىستان ۋە بەزى ئەرەب دولەتلىرىكى خەلىقلەرنىڭ ئەنگىليە مۇستەملكچىلىرىگە قارشى قوزغىلاڭ ۋە كەسكىن قارشىلىقلار بولۇۋاتقان ئەنگىليەنىڭ بۇ ئىسيانلارغا تاقابىل تۇرۇپ بولالماي بۇ يەردىكى ھوكۇمرانلىقلىرى تەۋىرنىپ تۇرغان مەزگىلدە يۇز بەرگەن بولۇپ ئەنگىليەنىڭ زىمىن ھوكۇمرانلىقىدىن ۋاز كىچىپ ئۇنىڭ ئورنىغا مەدىنىيەت ھۇكۇمرانلىقىغا ئالماشتۇرشىغا سەۋەب بولغانمىش .
بۇ ۋەقە مۇنداق يۇز بەرگەمىش ، ئەنگىليەنىڭ ئۇرۇشتىن چىكىنگەن بىر پىشقەدەم ئوفىتسىرى بولۇپ ئۇ كىشى ئۇرۇشتىن چىكىنگەندىن كىيىن ئوزىنىڭ ئالى مەكتەپتە ئۈگەنگەن ھاشارەتشوناسلىق تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇنلىنىپتۇ ، ئۇنىڭ ياش ۋاقتىدا ئەسكەرلىكتە بىرگە تۇرغان بىر سەبدىشى بولۇپ ئۇنىڭ ھازىر ئەمىلى ئوسۇپ گىنرال بولۇپتۇ ، ئۇ ھەر قىتىم بوش ۋاقتى بولسا بۇ ھاشارەتشوناس سەبدىشىنى يوقلاپ كىلىپ ئۇنىڭ تەتقىقاتى توغرىسىدا پاراڭلىشىپ ھال-مۇڭ بولۇپ كىتىدىكەن .
بىر كۇنى بوش ۋاقتىدا گېنىرالئادىتى بويىچە ھاشارەتشۇناسنىڭ ئۆيىگە كەپتۇ ، ھاشارەتشۇناس چۈشلۈك تاماققا تۇتۇش قىلىۋاتقان بولۇپ ، ئىشىنى قويۇپ گىنرالنى ئۆيگە تەكلىپ قىلىپتۇ گىنرال تۈزۈت قىلماسلىقنى بۇيرۇپ ئۇنىڭغا تاماقتا ياردەملەشمەكچى بوپتۇ ، ھاشارەتشۇناس قوشۇلۇپتۇ ۋە ئۇنى ئاشخانا ئۆيگە باشلاپ كىرىپتۇ ، ئۇ ئاشخانىدا ئۆزىنىڭ تەجىربە قىلىدىغان بەزەن ھاشارەتلىرنىمۇ قويۇپ قويىدىغان بولۇپ ، گىنىرالغا دەخلىسى بولۇپ قالماسلىقى ئۇچۇن ئۇلارنى يۆتكىۋەتمەكچى بولۇپتۇ ،ئۇ قولىدا بىر پاقىنى كۆتۇرۇپ سىرىتقا مىڭىۋاتقاندا پاقا ياغ قايناۋاتقان قازاننىڭ ئۇدۇلىغا كەلگەندە ئۇنى كۆلچەككە ئوخشۇتۇپ قالغانمۇ تۇيۇقسىز ھاشارەتشۇناسنىڭ قولىدىن سەكرەپ چىقىپ قازاندا قايناۋاتقان ياغقىلا سەكرەپتۇ ، قازاننىڭ يىنىدىكى ئۇستەلدە كۆكتات توغراۋاتقان گىنرال دەرھال ئۆزىنى چەتكە تارتىپتۇ ، پاقا قازانغا قانچىلىك تىزلىكتە ئۇنى ئىلىپ سىرىتقا تاشلىۋەتمەكچى بولۇپتۇ ، گىنرال دەرھال ئۇنى توسۇۋىلىپ پاقىنى ماڭغىلى قويۇشنى بۇيرۇپتۇ ، گىنرالنى ھەيران قالدۇرغىنى پاقىنىڭ 250 گىرادۇسلۇق قايناۋاتقان ياغنىڭ ئىچىدىن ناھايىتى تىزلىكتە سەكرەپ چىقىپ ھىچ ئىش بولمىغاندەك ھەركەت قىلىۋاتقانلىقى بولۇپتۇ ۋە دەرھاللا ھاشارەتشۇناسقا ئۇنىڭدىنمۇ ساغلام كۇچلۇك بىر پاقىدىن بىرنى ئەكىلىشنى بۇيرۇپتۇ ، ھاشارەتشۇناس ئۇنىڭ دىگىنىدەك بىر چوڭ جانلىق پاقىدىن بىر ئەكىلىپتۇ ، گىنرال دەرھال قازاننى يىڭىلاپ ئۇنىڭغا لىق سوغۇق سۇ قۇيۇپ ئوچاققا ئىسىپ پاقىنى ئۇنىڭ ئىچىگە قويۇپ بىرىپتۇ پاقا قازاننىڭ ئىچىدە ئۆزىنىڭ كۆلچىكىدە ئۇزگەندەك ناھايىتى راھەتلىنىپ ئۇزۇپ ئوينىغىلى تۇرۇپتۇ ، شۇ چاغدا گىنرال ئوچاققا ئوت يىقىپ ئوتنىڭ كۇچىنى بەك تۆۋەن قىلىپ پاقىنى كۈزتۈزپتۇ پاقا سۇنىڭ بارا-بارا ئىللىشىغا قاراتا تىخىمۇ راھەتلىنىپ ئۈزۈپ ئويناپتۇ ، سۇنىڭ قىززىقلىقى ئاشقانسىرى پاقىنىڭ ھەركىتى تەدرىجى ئاستىلاپ پۇت-قوللىرى كالۋالاشقىلى تۇرۇپتۇ لىكىن بۇنىڭ سەۋەبىنى ئۇ قانداق بىلسۇن ، سۇنىڭ گىرادۇسى يۇقۇرلىغانسىرى پاقا ھالسىزلىنىپتۇ ئاخىرى پۇت-قوللىرى ھەركەتتىن توختاپ بۇ دۇنيادىن مەڭگۇلۇك خوشلىشىپتۇ ۋە ئۆزىنىڭ قانداق ئۆلگەنلىكىنىڭ سەۋەبىنىمۇ بىلەلمەي كىتىپ قاپتۇ ، گىنرال بىر خىل مەمنۇنىيەت بىلەن ھاشارەتشۇناسدىن بايىقى قايناۋاتقان ياغقا چۇشۇپ كەتكەن پاقنىڭ نىمە ئۇچۇن ھايات قالغانلىقىنى بۇ پاقىنىڭ نىمە ئۇچۇن ئۆزىنىڭ ئۆلگىنىنىمۇ بىلمەي ئۆلگەنلىكىنىڭ سەۋەبىنى سوراپتۇ ، ھاشارەتشۇناس بىرىنجى قىتىملىق پاقا كۈچلۈك بىسىم ئاستىدىن ئۇنىڭ سەزگۇرلۇكى ئېشىپ دەرھال ئىنكاس قايتۇرۇپ ھايات قالغانلىقىنى ئىككىنجى قىتىملىق پاقىغا بىراقلا كۈچلۈك بىسىم قىلىنماستىن تەدرىجى ئاز-ئازدىن ئۇ ئوزى سىزىۋىلالمىغىدەك بىسىم قىلىنىپ كەلگەنلىكتىن بۇ ئاستا خاراكتىرلىق "زەھەر" ئاقىۋەتتە ئۇنىڭ جىنىنى ئاستا-ئاستا ئالغانلىقىنى سوزلەپتۇ .
گىنرال ئۇنىڭ سۆزىگە قوشۇلۇپتۇ ۋە ئۆزىگە يەنە ساغلام پاقىدىن ئىككىنى بېرىشنى ئېيتىپتۇ ، ئۇ بىرىپتۇ گىنرال پاقىنى ئىلىپ دەرھال خان ئوردىسغا قاراپ چىپىپتۇ ۋە بارلىق ۋەزىر-ۋۇزرالارنى چاقىرىپ ئۆزىنىڭ مۇستەملىك رايۇنىدىكى قىرغىنچىلىقنى توختۇتۇش توغۇرلۇق بىر مۇھىم دوكلاتى بارلىقىنى ئېيتىپ ئۆتۇپتۇ ، گىنراللارنىڭ ھەممىسى ئۇنىڭغا بىر خىل شۇبھىلىك نەزەردە قارىۋىتىپ ئۇنىڭ چۇشەندۇرشىنى ئىيتىپتۇ ، ئۇ ئۆزىنىڭ يىغىن مەيدانىغا ئالدىن تەييارلاپ قويغان ئوچاق - قازنىغا ئوت يىقىپتۇ قازاندىكى ياغ قىززىشقا باشلاپتۇ ، گىنراللارنىڭ ھەممىسى ناھايىتى ھەيران بولۇپ ئۇنىڭ نىمە ئىش قىلماقچى بولغانلىقىنى سوراپتۇ ، ئۇ ئۇلارغا ئۆزىگە بىر ئاز ۋاقىت بىرىپ قىلىۋاتقان ئىشىنى ئىنچىكە كۈزتۈشنى ئېيتىپتۇ ۋە قازاندىكى قايناۋاتقان ياغقا بىر پاقىنى تاشلاپتۇ ، پاقا دەرھاللا سەكرەپ چىقىپ يەرگە چۇشۇپ يەردە كەلسە-كەلمەس يەرلەرگە قاراپ قىچىپتۇ ، گىنراللار بۇ ئىشنى كۆرۇپ ناھايىتى ھەيران قاپتۇ ، گىنرال ئۇلارغا كىشىنى خۇشال قىلىدىغان ئىش ئەمدى باشلىندۇ دەپتۇ ۋە قازاننى ئالماشتۇرۇپ سوغۇق سۇ قۇيۇپ يەنە بىر پاقىنى قازانغا قويۇپ بىرىپتۇ پاقا ناھايىتى راھەتلىنىپ قازاننىڭ ئىچىدە ئوينىغىلى تۇرۇپتۇ ، بۇ قىتىم گىنراللارنىڭ ھەممىسى قازاننىڭ چۆرىسىگە ئولۇشۇپ تىخىمۇ دىققەت قىلىشقا باشلاپتۇ ، گىنرال ئوتنى يىقىپ پەسلىتىپتۇ ۋە ھەممە گىنراللارغا بىر خىل غەلبىدىن پەخىرلىنىۋاتقاندەك قاراپ چىقىپ دىققەت بىلەن كۈزتۇشنى ئېيتىپتۇ ، سۇ ئىللىغانسىرى پاقا ناھايىتى راھەتلىنىپ ئۇزۇپ ئوينىغىلى تۇرۇپتۇ سۇنىڭ قىززىقلىقى تىخىمۇ ئاشقانسىرى بۇ پاقىنىڭمۇ پۇت-قوللىرى كالۋالىشىپ ھەركىتى ئاستىلاپتۇ ۋە ئاخىرى ئۆزىمۇ بىلمىگەن ئەھۋالدا بۇ دۇنيادىن كۆزى ئوچۇق ھالدا خوشلىشىپتۇ .
بۇ تەجىربە تۈگۈگەندىن كېيىن باش ۋەزىر گىنرالغا قاراپ ئۇنىڭ قانداق پىلانى بارلىقىنى سوراپتۇ ، گىنرال - دەرھال بارلىق مۇستەملىك رايۇنلاردىكى قارشىلىق قىلغۇچلارنى قۇرال كۇچى بىلەن قىرىشنى توختۇتۇپ ، ئۇنىڭ ئورنىغا ئۇلارغا ئەركىنلىك بىرىپ ئۇنىڭ ئورنىغا ئۇلارغا سودا ، مەدىنىيەت ئۇرشى ئىلىپ بىرىپ ئۇلارنىڭ زىمىنىدىكى بارىلىق تەبىئى بايلىقلارنى ئىچىش ھوقۇقى ، ئۆزلىرنىڭ ماللىرنى ئۇلارغا مەجبۇرى سېتىش ، ئۇ يەرگە كان-كارخانا ، ئەيشى-ئىشرەتخانا قۇرۇپ ئۇلارنى سودا ۋە مەدىنىيەتتە ئىسكەنجىگە ئىلىپ ئوزلىرنىڭ مەدىنىيەت ۋە سودا مۇستەملىكىسىگە ئايلاندۇرۇش ئۇلارنىڭ پەرزەنىتلىرنى ئەنگىليەگە كىلىپ ئوقۇتۇش توغۇرلۇق تەشۋىقات تەربىيەلەرنى ئىلىپ بىرىپ ئۆزلىرنىڭ خىرىستىئان دىنى مەدىنىيتى ۋە ئىنگىلىز تىلىنى ئۇلارغا سىڭدۇرۇپ بارا-بارا ئۆزىگە مەدىنىيەت ۋە تىلدا ئۆزىگە قوشۇۋىتىش پىلانى بارلىقىنى ئىيتىپتۇ .
باش ۋەزىر بىر ئاز ئويلانغاندىن كېيىن بارلىق گىنراللارغا بۇ ئىشنىڭ تەييارلىق پىلانىنى قىلىشنى بۇيرۇپ ئۆزىنىڭ ئايال پادىشاغا خەۋەر قىلىش ئۇچۇن بارىدىغانلىقىنى ئېيتىپ يىغىن زالىدىن ئايرىلىپتۇ .
ئەمدى بۇگۇنكى دۇنياغا قارىساق بۇ پاقىنىڭ " تۆھپىسىدىن " دۇنيا غەرىب مەدىنىيتىنىڭ ۋە پۇل-مۇئامىلسىنىڭ مۇستەملىكىسىگە ئايلىنىپ بولدى ، مانا بۇ پاقىنىڭ دۇنيا تارىخىغا كۆرسەتكەن كاتتا تۆھپىسىدۇر . |