خوتەن سەكايى تىلى

syawush

ئالۋۇن يوللىغان ۋاقتى  2014-6-28 18:39
بۇ ئابدال دىگەن قەبىلەنىڭ جان بىقىش ئۈسۈلى  ياۋرۇپادىك ...

بەلكىم مۇناسىۋىتى باردۇ ياكى يوقتۇ. بىراق سەرسانە جان بېقىش ساكلار تۇرمۇش يوسۇنى ئەمەس. ساكلاردىن كېيىنچە نۇرغۇن مىللەت ھاسىل بولغان ۋە بەزى مىللەتلەرنىڭ ھاسىل بولۇشىدا تەركىب بولغان. ئابداللار پەقەت شۇلارنىڭ ئىچىدىكى بىرسى. بەزى ماتېرىياللاردا دېيىلىشىچە ئۇلارنىڭ قەدىمدە ئابداللار ئېففالىت دېگەن قۇدرەتلىك دۆلىتى بار بولۇپ، مۇنقەرز بولغاندىن كېيىن ئاندىن بارا-بارا مۇشۇ يولغا مېڭىپتىكەن.

tikan

رەھمەت سىزگە سىياۋۇش ئەپەندى،مەن چەرچەندىن ،بىزنىڭ يۇرتتتىكىلەرنىڭ تەڭدىن تولىسى خوتەن شىۋىسىدە سۆزلىشىدۇ.
«ر»نى چىرىيەلىكلەر بەك دەيدۇ دەپ ئاڭلىغان.
بولسا مۇشۇ چىرىيە،خوتەن،گۇما،قارىقاش...ناھىيەلىرىنىڭ سىز بىلىدىغان ۋە ئاڭلىغان
تەلەپپۇز،شىۋە سۆزلىكلىرىدىكى ئوخشاشلىق ۋە پەرقلەرنى بولسا مىجەز خاراكتىرى
چىراي ..جەھەتلەردىكى ئوخشىماسلىق قاتارلىقلارنى بىلگىڭىزچە چۈشەندۈرۈپ قويسىڭىز؟

tikan

مەن ئۇيغۇر-خەنچە تەرجىمە كەسپىدە ئوقۇغان .تىلشۇناسلىققا قىزىقىمەن.
ئەمما ئۆزۈمنىڭ ئىزدىنىشىنىڭ ئازلىقى،بۇجەھەتتىكى كىتابلارىنڭ ئازلىقى تۈپەيلى
كەسىپتە،قىزىقىشىمدا ئىلگىرلەش بولمىدى،
توردا بولسىمۇ سىزگەئوخشاش تىرىشچان ئاكىلىرىمىزنىڭ يازمىلىرىنى ئوقۇپ ئاز بولمىغان
بىلىمگە ئىگە بولدۇم.
______________________________
خوتەن شەھىرىدە ئىسلامئاۋات(بۇرۇن مۇھىم يەر بولغان دەپ پەرەز قىلدىم)تەۋەككۈل
قاراڭغۇ تاغ ھەم
ھاڭگىيا،(مۇشۇنداق ئاخىرىدا ئىيا،گىيا بىلەن ئاخىرلىشىدىغان نۇرغۇنلىغان يەر ناملرىنىڭ تىل ۋە تەرجىمىدە كۆردۈممۇ ئىشقىلىپ ) يەنە زاڭگۈي(مۇشۇنىڭغا ئاھاڭداش يەر ناملىرىنى ئاڭلىغان ئەمما ئۇنتۇپ قاپتىمەن)بولسا يۇقىرىدىكى جەيلارىنڭ تارىخى
ياكى ھېكايە -قىسسەلەر بۇلامدۇ سەپ بەرسىڭىز؟ گىيا ،گۈي سۆزى بىلەن ئاخىرلاشقان
يەر ناملىرىنى بىلگىنىڭىزچە دەپ بەرسىڭىز؟

tikan

ئىشقىلىپ قانداقلار بولمىسۇن مۇشۇ بىريىل ئىچىدە چۇقۇم خوتەنگە بېرىپ ساياھەت قىلىپ
كەلمىسەم.بولسا ئاكا مەن دېگەن ساياھەت لىنىيەسىنى كۆرسىتىپ بەرسڭىز؟
بولسا تىۋىپقىمۇ كۆرۈنگەچ ،چايلىق دورا ئېلىپ كىلەي.ئېغىر كۆرمەي سىز بىلىدىغان
داڭلىق تىۋىپ ۋە دوختۇرخانىلارنى ۋە ئورنىنى كۆرسىتىپ بەرسىڭىز؟
__________________________________________
سىزچە مۇشۇنداق يەرجاي ناملرىنىڭ ئادەمىنى قىزىقتۇرىدىغان تەرىپى نىمە دەپ قارايسىز؟ئۆزىڭىزنىڭ ئەمەلىيىتىگە،بۇ جەھەتتىكى تەتقىقات ئېىلىپ بارغان كىشلەرنىڭ
تىرىشچانلىقىغان بىرلەشتۈرۈپ سۆلەپ بەرسىڭىز؟
سۇئال سوراپ ۋاقتىڭىزنى ئالغان بولسام ئۆزرىلىكمەن.

syawush

tikan يوللىغان ۋاقتى  2014-6-28 19:50
مەن ئۇيغۇر-خەنچە تەرجىمە كەسپىدە ئوقۇغان .تىلشۇناسلىق ...

چىرا، كېيا، نىيالارمۇ «يا، ا» بىلەن بىلەن ئاياغلىشىدۇ. توغرىسى «چىرىيە» ئەمەس، «چىرا». مەن كېيا ناھىيەسىنىڭ مۇشۇ كۈنلەردە«كېرىيە» دەپ ئاتىلىپ سېلىشىنىمۇ خاتالىق دەپ ئويلايمەن. نېمىشقا دېگەندە بۇ ناھىيەنى پەقەت خوتەن شەھەردىكىلەرلا ئەمەس، بەلكى ئىلگىرى پۈتكۈل كېيالىقلارمۇ «كېيا» دەپ ئاتايتتى. ھازىرمۇ كېيانىڭ يېزىدىكى كىشىلېرى يەنىلا «كېيا» دەپ تەلەپپۇز قىلىدۇ. «كېرىيە» دېگەن ئاتاقنىڭ بىرەر ئىلمىي چۈشەنچىسى ھېچبىر خوتەنلىككە نامەلۇم. بۇ «كېرىيە» نامىنى ئېھتىماليېقىنقى يىللاردا ياقا يۇرتلۇق تىلشۇناسلار قويۇپ قويغان بولۇشى مۇمكىن. بۇنداق قارىشىمنىڭ بىرىنچى سەۋەبى، بىر رايون كىشىلىرىنىڭ ئۆزىنىڭ تەلەپپۇز ئادىتىگە باب كەلمەيدىغان نامنى ئۆز يۇرتىغا قويۇپ قويۇشى ئانچە راۋا ئەمەس. ئىككىنچىدىن گويا سىزنىڭ دېگىنىڭىزدەك، مەنمۇ دەل ئۇزاقتىن بۇيان كېيا نامىنى «يا، ا» بىلەن ئاخىرلىشىدىغان تۈردىكى ناملارمىدۇ، دەپ ئويلاپ كەلگەن ئىدىم.
كېيا نامىنىڭ، ئۆزىنىڭ ئەتراپىدىكى چىرا، نىيا ناملىرى بىلەن مۇئەييەن باغلىنىشى بولۇشى مۇمكىن. مېنىڭ پىكرىمچە بۇ نامنى ئەسلىي ھالىتىگە ياندۇرۇپ «كېيا» دەپ تەلەپپۇز قىلىۋېرىشىمىز زۆرۈر.

arman1001

بىزنىڭ يۇرتتا سادىقيۇزى،تۇرپان يۇزى،خۇدىياريۇزى،موللىتوىتىيۇزى.................دىگەندەك يۇزلەردىن يۇزى بارمىش.،

ھەيدەر

ئابداللار توغرىسىدا مىرسۇلتان ئوسمانوف ئەپەندىنىڭ مۇنداق دىگىنى غۇۋا ئىسىمدە قاپتۇ [ئابداللار باشقا مىللەت ئەمەس ئۇيغۇردۇر , چۈنكى ئاتالمىش ئابدال تىلىدا 300نەچچە ئەتراپىدا سۆزلۈك بار , گىرامماتىكىسى ئۇيغۇر تىلى گىرامماتىكىسى , نەچچە يۈزلا سۆزلۈكى بولغىنى بىلەن ,مۇستەقىل گىرامماتىكىسى بولمىسا قانداقمۇ ئۇنى بىر تىل دىگىلى بولسۇن .]