[تەرجىمە ماقالە] موھەممەد يەئقۇب بىگ (ياقۇب بەگ)

almas123

«قەشقەرىيە»نىڭ ئەڭ ئاخىرقى بىر ئابزاسىنى ئوقۇپ بېقىڭلار.
ياقۇپ بەگكە ئازراق بولسىمۇ باھا بەرگىلى بولىدۇ.
(لېكىن ئۇ كىتابنىمۇ ئادەم يازغان)

ilimkuq

sewdaye يوللىغان ۋاقتى  2014-7-10 17:21
مەن  بۇ تارىخقا ئىشەنمەيمەن، باشلىمىنى ئازراق ئوقۇپ ق ...

ياقۇپ بەگنىڭ تاجىك بولغىنى راست. بىراق ئۇ ئۇيغۇرلىشىپ كەتكەن تاجىك.
سىز دىگەندەك ئۇنداق قىرغىنچىلىق قىلمىغان بۇ پىتنە پاسات.

ilimkuq

يازمىلىرىڭغا دىققەت قىل جۇمۇ ئۇكام سىنى داۋاملىق نازارەت قىلىپ تۇرۋاتمەن.

isyankarman

بۇ تىمىنىڭ تىلى ۋە مەزمۇنى ئادەمنى بەك بىئارام قىلىدىكەن. خاتا جايلىرى بەك كۆپ.
ياقۇپ بەگنى چۈشىنىمەن دىگۈچىلەر موللا مۇسا سايرامىنىڭ كىتاپلىرىنى ئوقۇپ باقسا بۇلىدۇ. يەنە «بارسا كەلمەس يول»، «يانغىن قاپلىغان تۇپراق»، «؟» قاتارلىق ئۈچ قىسىملىق تارىخى ئەسەرلەرنى كۆرۈپ باقسا ئاندىن ياقۇپ بەگنى چۈشىنىدۇ.

706

ئۇنى دسە تاجىك بۇنى دېسە تاجىك
جاھانغا نامى پۇر كەتكەن ئاكاڭ قارىغاي
ئۇيغۇر

uguzhan76

seyyah يوللىغان ۋاقتى  2014-7-11 00:17
شۇ ۋاقىتتىكى ۋەزىيەت بۇ كىشىنىڭ ئاشۇنداق قىرغىنچىلىق  ...

توۋا ، كۆپرەك تارىخ ئوقۇيلى قېرىنداشلار ، شۇ قوزغىلاڭدىن بۇرۇن ۋە شۇ جەرياندا ، قوزغىلاڭدىن كىيىن ئۆلگەنلەر ، ئازاپ ئوقۇبەت چەككەنلەرنىڭ تۆمۈر پەنجىسى ئاخىرەتتە ئۇنىڭ ياقىسىدا بولغۇسى . ئۇ يىراقتىن بۇ يەرگە ئاتا بوۋىڭىزغا پادىشا بولىمەن دەپ كەلگەن ، ئاتا بوۋىڭىز زۇلۇم تارتىپ قوزغىلاڭ قىلغاندا ئۇلار يوق ئىدى ، قوزغىلاڭدىن كىيىن ئاتا بوۋىلىرىڭىزدىن ئۇنىڭغا ئەگەشسە ھايات قويۇپ ئەگەشمىسە ئۆلتۈرۈپ بۇ يەرگە پادىشا بولدى ، يا سىزنىڭ ئەجداتلىرىڭىز ئۇيغۇر ئەمەس ياكى شىنجاڭلىق ئەمەسمۇ يە ؟ مۇشۇنداق خەقنىڭ كېلىپ ئەجدادىنى ئۆلتەگىنىنى توغرا قىلدى دەيدىغانلارنى مۇنبەردىلا كۆرۋاتىمەن .

uyghur

ياقۇپ قوشبېگىنى چۈشىنىش ئۈچۈن موللا مۇسا سايرامىنىڭ تارىخى ھەمىدى، چارلېز بوككېنىرنىڭ ‹‹ياقۇپبەگنىڭ تەرجىمىھالى››،ئا ن كىروپاتكىننىڭ ‹‹قەشقەرىيە ›› ئابدۇۋەلى ئەلىنىڭ بەدۆلەت يانغىن قاپلىغان تۇپراق، بارسا كەلمەس يول، ئۆركەشلەپ ئاققان قايدۇ دەرياسى ، ئەبەيدۇللا ئىبراھىمنىڭ ‹‹داغ ›› قاتارلىق كىتابلىرىغا نەزەر تاشلاڭ.
ياقۇپ قوشبېگې ئەنجانلىق، مىللىتى ئۇيغۇر، چۈنكى ئۆزبەك ئۇيغۇرئەسلى بىر مىللەت، ئۇ قوقان خانى خۇدايارخاننىڭ يېنىدىكى بىر مەھرەم، قەشقەردە سىدىقبەك (قىرغىز)مانجۇلارنى قوغلاپ چىقارغاندىن كېيىن قەشقەرلىقلەرگە چوقۇم خوجىلار باش بولۇشى كېرەك دېگەن پىكىر ئېقىمى بويىچە  قوقاندا تۇرۇۋاتقان بۈزرۈك خان خوجىنى ئېلىپ كېلىش ئۈچۈن خۇدايارخاننىڭ ھۇزۇرىغا بارغاندا ياقۇپ قوشبېگىنى خۇدا يارخان بىللە ئەۋەتكەن.
تارىخنى بۇرمىلىمايلى. كاللىمىزنى سىلكىۋېتەيلى، ياقۇپ قوشبېېگى  زوزۇڭتاڭنى لەنجۇدا بارگاھ تىكىپ پۇرسەت كۈتۈشكە مەجبۇر قىلغان ،  قالغىنىنى دېمىسەممۇ ئۆزۈڭلار ئۇقىسىلەر، شۇڭا بۇ يەردە قالايمىقان جۆيلىمەيلى.

uguzhan76

شۇ موللا موسا سايرامىنىڭ كىتاۋىنى ئوبدانراق ئوقۇپ كاللىڭىزنى سىلكىۋېتىڭ ، ئۇنىڭ نىمە مىللەتلىكىنى ئۆزى بىلەر ، بىرسى ئۆزبىك دەيدۇ بىرسى تاجىك .
تۆۋەندىكىلەرنى بىر ئويلىۋېتىڭ : شۇ خوجىلارنىڭ قولىدىن ئۇيغۇرغا قانداق ياخشىلىق كەلدى مازار سېلىشتىن باشقا ؟ قوزغىلاڭدىن بۇرۇن خەلق ئازاپ  تارتقاندا ، قوزغىلاڭدا قان تۆككەندە ئۇ بۈزرۈك خوجا ، ياقۇپ بەگ ئۇ نەدە ئىدى ؟ ھاكىميەتكە ئېرىشىش ئۈچۈن پايدىلانغان بۈزرۈك خوجا قېنى ؟ سىدىق بەگنىڭ تەقدىرى قانداق بولغان يەنى كىم ئۆلتەدى ؟ شىنجاڭدا ھاكىميەتنى ئېلىپ بىرىنچى بولۇپ توققۇز توققۇز باكىر قىز ، توققۇز توققۇز ئېرىغ مال ... لارنى قوقەند شاھىغا سوغا ئەۋەتكەن ئۇ ياقۇپ بەگئۇيغۇرلارنىڭ پادىشاھىمۇ؟ سالاھىيىتى توشامدۇ ؟ ئالىپ ئەرتۇڭا ، ئوغۇزخانغا ئوخشاش خەلققە كۆينەلەمدۇ ؟ بۇ يەردىكى خەلقنىڭ ئازاپ ئوقۇبەتلىرىنى چۈشنەمدۇ ؟ چۈشەنسە ، خەلققە ياخشىلىق قىلغان بولسا نىمىشقا ئازاپ تارتقان خەلقتىن تەشكىللىگەن 2500 كۇچا قوزغۇلاڭچىسى 50000 چىڭ سۇلالىسى ئەسكىرىنى يېڭىپتىكەن ، سوقۇشۇپ شىڭشىڭياغىچە بېرىپتىكەن ، خەلققە ياخشىلىق قىلغان ‹‹ ئۇيغۇر ›› ياقۇپ بەگ ھاكىميىتى خەلقپەرۋەر خەلق ھىمايە قىلدىغان ھاكىميەت بولسا نىمىشقا 70000 ياقۇپ بەگ قوشۇنىنىڭ 40000 زوزۇڭتاڭ قوشۇنى ئالدىدا جۇلۇقى چىقىدۇ ؟ ياقۇپ بەگ ھاكىميەتنى كىمنىڭ قولىدىن قانداق ئېلىپ كىمگە بەردى ؟ نېمىنى يوق قىلدى ؟ موللا موسا سايرامى كىتاۋىدا بۇ جەھەتتە نىمە دىدى ؟ ئالدى بىلەن كۇچالىقلار كۆتۈرۈلۈپ يولنى توسقاندىن كىيىن ئاندىن ئاياقتىكى سىدىق بەگ ، خوتەندىكى ھېبىبۇللا بەگ خاتىرجەم كۆتۈرۈلدى ، كۇچا يولباشچىسى راشىدىنبەگ غۇلجا ، خوتەن ، قەشقەرگە ئەلچىلەرمۇ ئەۋەتكەن ، بىراق شۇنىڭغا قارىماي ئاتايىن قوقەندكە پادىشا سوراپ بارسا باردىكى ئۆزى كۆمەكلىشەلمىدى ، چەتتە ياشاۋاتقانلارنىڭ پوقىنى ئۆزىمىزنىڭ ئادىمىدىن ئەلا بىلىپ ھەممىنى تۇتقۇزغانلىقىمىزدىن ئەمەسمۇ ؟ پادىشا ئەۋلىيا چەتتىن ، خەلق ، مۇرت ، دىدەك ، خوتۇن بىزدىن بۇلىشى كېرەكلىكى كىم بەلگىلىگەن ئەن قائىدە ؟ ئاقىۋەت ئۇ چىڭ سۇلالىسىدىنمۇ بەكرەك خەلقنى قاقشاتقانلىقتىن خەلقنىڭ ئاھۇ پەريادى تۇتتى ، شۇنداق ئەمەسمۇ ؟ يەنە موللا موسا سايرامىنىڭ كىتاۋىنى ئوقىسىڭىز قوزغىلاڭدىن كىيىن چىڭ ئوردىسىدا لى خۇڭجاڭ نىمە دىگەنلىكى ، زو زۇڭتاڭ بىلەن قانداق مۇنازىرە بولغانلىقى ، لى خۇڭجاڭ تەرەپدارلىرى ئۈستۈلۈكنى ئىگىلەپ تۇرغاندا ، ياقۇپ بەگ كىرگەندىن كىيىن قوزغىلاڭنىڭ خاراكتىرى قانداق ئۆزگەرگەنلىكى ، زو زۇڭتاڭ تەرەپدارلىرىنىڭ ئوردىدا قانداق ئۈستۈنلۈككە ئېرىشىپ قوشۇن چىقىرىش قارار قىلىنغانلىقى ، خوتەندە ياقۇپ بەگ تەرىپىدىن قانچىلىك ئادەمنىڭ بوغۇزلانغانلىقى ھەممىسى بار ، كاللىڭىزنى ئىشلىتىپ كۆرۈڭ .
ياقۇپ بەگ بۇ يەردىكى خەلققە نىمە ئىش قىلىپ بەردى ؟ ھىچنىمە قىلمىدى ، پەقەت ھاكىميىتىنى مۇستەھكەملەش ئۈچۈنلا مازار سالدى ، ئىككىنچىسى قورال ياراق جۈببەخانا قۇرۇپ قورال كۈچىنى زورايتتى ، ئەنگىلىيە روسىيەگە خوشامەت قىلدى ، ئوسمان تۈرك بىلەن ئالاقە قىلدى ، بۇلار ھەممىسى ئۆزىنىڭ ھاكىمىتىنى مۇستەھكەملەش ئۈچۈن ،  ئۇنىڭدىن باشقىسى ئوپ ئوخشاش ۋە بەلكى خەلققە بولغان زۇلۇم ئېلگىرىكىدىنمۇ ئېغىر ، قەشقەرىيە ، يەنە پىرژۋالىسكىينىڭ بىر كىتىۋى بار ، تارىخىي ھەمدىينى ئوقىسىڭىز ھەممىسىدە ئوخشاش .
ھازىرقى مۇشۇ دەۋردىمۇ ئاشۇنداق گەپنى قىلىپ ئولتاساق ھە ؟ نىمە دىگەن ئېچىنىشلىق ، شۇ دەۋردە ۋە كىيىن ئۆلگەنلەرنىڭ خۇن قىساسى ، ئازاب چەككەنلەرنىڭ ، خورلانغانلارنىڭ ، تۇل يېتم يىسىر قالغان ئايال ، بالىلار نىڭ ئۇۋالىغا ياقۇپ بەگ مەسئۇل بۇلىشى كېرەك ، ئاخىرەتتە ئۇلارنىڭ تۆمۈر تىرنىقى ياقۇپ بەگنىڭ ياقىسىدا بولغۇسى .