ئېلېمېنتلار دەۋرى جەدۋىلىنىڭ چېكى بارمۇ؟
ئېلېمېنىتلار دەۋرى جەدۋىلى كىشىلەرنىڭ يېڭى ئېلېمېنىتلارنى تاپىدىغان ۋە ئېلېمېنتلارنىڭ خۇسۇسىيىتىنى تەتقىق قىلىدىغان « قورالى ». ھازىرغا قەدەر كىشىلەر ئېلېمېنىتلار دەۋرى جەدۋىلىگە ئاساسەن 109 ئېلېمېنتنى تاپتى. ئۇنداقتا، ئېلېمېنتلار دەۋرى جەدۋىلىنىڭ چېكى بارمۇ – يوق؟ ئېلېمېنتلاردەۋرى جەدۋىلىدىكى كېچىكىپ كەلگەن بىر نەچچە « مىېھمان » لارنى ئەسلەپ باقايلى. بۇنىڭدىن خېلى يىللار ئىلگىرى،ئېلېمېنتلار دەۋرى جەدۋىلىگە 92- نومۇرلۇق ئېلېمېنت ئۇران ئورۇنلاشقاندىن كېيىن خېلى ۋاقىتقىچە ھىچقانداق ئېلېمېنت بايقالمىدى. مۇشۇ ئەسىرنىڭ 40 – يىللىرىدا ئالىملار ئېلېمېنتلار دەۋرى جەدۋىلىدىن 93-نومورلۇق ئېلېمېنت – نېپتۇنىي ( Np ) نى، 1983- يىلىغا كەلگەندە ئىلگىرى - ئاخىر بولۇپ 17 دانە ترانس ئۇران ئېلېمېنتلىرى ( ئۇراندىن يۇقىرى ئېلېمېنتلار ) نى بايقىدى. 50- ۋە 60- يىللىرى ئامېرىكا، سۆۋېت ئىتتپاقى ئالىملرى ئوخشاش بولمىغان ئېغىر مېتال ئىئونلىرى رېئاكسىيىسىدىن پايدىلىنىپ 102- ۋە 103نومۇرلۇق ئېلېمېنتنى سىنتېزلەپ چىقتى. شۇنىڭ بىلەن ئېلېمېنتلار دەۋرى جەدۋىلىدىكى7- دەۋر ئاكتىنوئىدلار گوروپپىسى تولدى. كېيىن ئامېرىكا ۋە سۆۋېت ئىتتپاقى ترانس ئۇرۇن ئېلېمېنتلارغا تەئەللۇق بولغان 104- ~ 106- نومۇرلۇق ئېلېمېنتلارنى سىنتېزلەپ چىقتى. لېكىن ئارقا – ئارقىدىن بايقالغان ترانس ئۇران ئېلېمېنتلىرىنىڭ ئۆمرى بارغانسىرى قىسقا بولىدۇ. مەسىلەن، 101 – نومۇرلۇق ئېلېمېنتنىڭ ئۆمرىنى كۈن بويىچە ھېسابلاشقا، 102- نومۇرلۇقئېلېمېنتنىڭ ئۆمرىنى بولسا مىنۇت بويىچەھېسابلاشقا، 103 – نومۇرلۇق ئېلېمېنتتىن كېيىنكىلىرىنى بولسا پەقەت سېكۇنت ياكى مىللىسېكۇنت بويىچە ھېسابلاشقابولىدۇ. 109- نومۇرلۇق ئېلېمېنت بولسائىنتاينن قىسقا دەقىقە ئىچىدىلا ئىز – دېرەكسىز يوقاپ كېتىدۇ. ئۇنداقتا.ئېلېمېنتلار دەۋرى جەدۋىلى ئاخىرلاشتىمۇ؟ گېرمانىيە ئالىملىرى 1994- يىلى 11- ۋە 12- ئايدا، 1996- يىلى 2- ئايدا 110- ، 111- ۋە 112- نومۇرلۇق ئېلېمېنتلارنى ئايرىپ چىقىپ،ئېلېمېنتلار دەۋرى جەدۋىلىنىڭ تېخى ئاخىرلاشمىغانلىقىنى يەنە بىر قېتىم ئىسپاتلىدى. 60- ۋە 70 يىللىرى، چەت ئەل ئالىملىرى يادرو قەۋىتى مودىلى بىلەن سۇيۇقلۇق تېمىتىش مودېلى ئۆز – ئارا بىرلەشتۈرۈلگەن نەزەرىيىگە ئاساسەن، ئېلېمېنتلار دەۋرى جەدۋىلى 126-نومۇرلۇق ئېلېمېنت ياكى 164 – نومۇرلۇق ئېلېمېنت، ھەتتا 184- نومۇرلۇق ئېلېمېنت بىلەن ئاخىرلىشىشى مۇمكىن دېگەن پەرەزنى ئوتتۇرىغا قويدى. ئېلىمىز ئالىملىرى يادرو تۇراقلىق خۇسۇسىيىتى، ئېلېكترون قەۋىتىنىڭ تۇراقلىق خۇسۇسىيىتى ۋە ئېلېمېنتلار خۇسۇسىيىتىنىڭ تەدرىجىي ئۆزگىرىش قانۇنىيىتىگە ئاساسەن، ئېلېمېنتلار دەۋرى جەدۋىلى 8- دەۋر ( 119- ~ 168- نومۇرلۇق ) دىكى تەخمىنەن 138- نومۇرلۇق ئېلېمېنت بىلەن ئاخىرلىشىشى مۇمكىن دېگەن پەرەزنى ئوتتۇرىغا قويدى. ئېلېمېنتلار دەۋرى جەدۋىلىنىڭ چېكى بارمۇ - يوق دېگەن بۇ مەسىلىگە قارىتا تاھازىرغىچە تېخى ھىچكىم ئېنىق جاۋاب بەرگىنى يوق. بۇنىڭغا بەلكىم 21- ئەسىردە جاۋاب تېپىلىشى مۇمكىن. مەنبە: بىلىم –كۈچ ژورنىلى 1997- يىلى 11- سان |