«ئوغۇزنامە» ۋە ئۇنىڭ موتىف قۇرۇلمىسى_ئابدۇسالام شۈكۈر نۇھ

程黎明

موتىف سۆزى خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى تەتقىقاتى ساھاسىدە ئىشلىتىلگەندىن بېرى، ئېغىز ئەدەبىياتى ئەسەرلىرىنىڭ قۇرۇلمىسىدىكى ھەر بىر بايانى بۆلەكنى كۆرسىتىپ كەلمەكتە. 19- ئەسىرنىڭ ئاخىرىدا ياشىغان گېرمانىيىلىك داڭلىق ئەدەبىيات تارىخشۇناسى ۋېلھىلىم شېرېر  موتىفنى تۈرلەرگە بۆلۈشنى ئوتتۇرىغا قويۇپ «موتىف بولسا ئەدەبىياتتىكى قېلىپلاشقان بايانى بۆلەكلەردىن ئىبارەت، ھەر بىر موتىف بىر يەككە ئىدىيەنى ئىپادىلەيدۇ، شۇنداقلا ھەر بىر موتىف ئۇنى ياراتقان مىللەتنىڭ ئەنەنىۋىي مەدەنىيەت تارىخى، تەجرىبىلىرى، بىلىشى بىلەن ئورتاقلىققا ئىگە بولىدۇ .» دەپ قارايدۇ .
    سېلۇشتۇرما ئەدەبىيات نەزىرىيىسىدە، موتىف تەتقىقاتى بولسا تېماشۇناسلىق تەتقىقاتىدىكى ئىنتايىن مۇھىم تەرەپ بولۇپ تېماشۇناسلىق تەتقىقاتىنىڭ مۇھىم مەزمۇنلىرىدىن بولۇپ ھىساپلىنىدۇ. " تېماشۇناسلىقتىكى موتىف ئادەمنىڭ ئەدەبىي ئەسەرلەردا تەكرار ئۇچرايدىغان ھەركىتى، پىسھىك ھادىسىلىرى شۇنداقلا ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دۇنياغا بولغان چۈشىنىشى، يەنى  تۇغۇم، ئۆلۈم، ھىجران، خوشاللىق، غەزەپ، قايغۇ، شاتلىق، ۋاقىت بوشلۇق، پەسىل، دېڭىز، تاغ-ئېدىر، كېچە قاتارلىقلار" بولۇپ، بۇلارنىڭ ھەممىسى موتىف تەتقىقاتىدىكى ئەسلى تىپ تەتقىقاتىغا كىرىدۇ. موتىف تەتقىقاتى دەل ئۇزاق ئۆتمۈشتىن تارتىپ بىزنىڭ بۈگۈنكى كۈنىمىزگىچە ھىچقانچە ئۆزگىرىشتە بولماي ساقلىنىپ كەلگەن، ئومۇمىي ئەھمىيەتكە ئىگە بولغان بەزى تېما، ۋەقە ۋە پېرسۇناژلار تىپى تەتقىقاتىنى كۆرسىتىدۇ.
    "مەلۇم بىر ئەدەبىي ئەسەرگە نىسبەتەن ئېيتقاندا، موتىف بولسا كىچىكرەك مەزمۇن بۆلىكى، تېما بولسا چوڭراق مەزمۇن بۆلىكىدىن ئىبارەت. ئەدەبىي ئەسەرلەردە كىچىكلىكىدىن يەنە بۆلۈشكە بولمايدىغان تەركىپلەر بولسا موتىف، ئەمما تېما بولسا بىرقانچە موتىفنىڭ قوشۇلۇشىدىن شەكىللىنىدۇ. موتىف بايانىي جۈملىدىكى __«ئەڭ كىچىك ئاساسى بىرلىك»، تېما بولسا ئۆزىدە مەلۇم قىممەت قارىشى شەكىللەندۈرگەن بايانىي جۈملە ياكى قوشما جۈملىدىن ئىبارەت." شۇڭا 《ئوغۇزنامە》داستانىنىڭ موتىف قۇرۇلمىسى ھەققىدە ئىزدىنىشتىمۇ ئەڭ ئالدى بىلەن ئەسەرنىڭ ئىچىدىن «ئەڭ كىچىك ئاساسىي بىرلىك» لەرنى ئايرىپ ئېلىپ ئۇنىڭ بايان ئالاھىدىلىكىنى تېپىشىمىزغا توغرا كېلىدۇ.

tursunjan1

ئۇغۇزخان تەتقىقاتىڭلاردىن سۆيۇندۇم.

tursunjan1

ohuztigin يوللىغان ۋاقتى  2014-9-18 16:21
ئەسسالام ئەلەيكۇم،قېرىندىشىم parangqiئەفەندى تېمىنى بىر ...

ياخشى تىمىلىرىڭزنى بۇلسا يۇللاپ تۇرۇڭ باغداشقا دۇستۈم ،
ناھايىتى قىممەتلىك تىمىلار بىلەن تەمىن ئىتىۋاتىسىز

tursunjan1

مۇشۇ  ئانا ئۇرۇقداشلىق تۇغرۇسىدا مەن ھېچنىمە بىلمەيدىكەنمەن،
ئانا ئۇرۇقداشلىق  تۇقۇۋالغان ياكى ئەخلەت پەرىزلەر مىكېن دەپ قالدىم
مۇقەددەس كىتاپلارنىڭ ھېچقايسىدا قەيىت قىلىنمىغان ئازاراق ئېزناسىمۇ يۇق گەپلەر بۇ

tengrikut

تېما ئىگىسىگە رەخمەت ،ئىلاۋە قىلىپ قويۇشقا تىگىشلىك بىر مەسىلە بار:
ئوغۇزخان داستانى «ئېپوس»ئەمەس. داستان.
يەنى بولغان ۋەقە، «ئېپوس»بولسا رىۋايەت، خىيالى قەھرىماننى تەسۋىرلەيدۇ.
ئوغۇزخان ھەققىدە تارىخچىلارنىڭ مۇنداق ئورتاق قارىشى بار: ھون ئىمپىريەسى قۇرغۇچىسى تۆمەن تەڭرىقۇتنىڭ ئوغلى باتۇر تەڭرىقۇت(冒顿单于) داستاندىكى  ئوغۇزخان دەل شۇ.
مىلادىدىن بۇرۇنقى 174.يىلى باتۇر تەڭرىقۇت ئاتىسى تۆمەن تەڭرىقۇتنى ئۆلتۈرۈپ تەختنى تارتىۋالغان.ھەم چىگراسىنى شەرىقتىكى چاۋشەن دىڭىزىدىن غەرىپتە كاسپىي دىڭىزغىچە سوزۇلغان بۈيۈك بىر ئىمپىريە قۇرغان. خەن سۇلالىسى بىلەن بولغان ئۇزۇن يىللىق ئۇرۇشتىن كىيىن ،ئولپان تاپشۇرۇش شەرتى بىلەن ئىتتىپاق تۈزگەن.خەن سۇلالىسى بىلەن يىزىشقان مەكتۇپلىردا قەيەرلەگە بېرىپ قايسى قەبىللەرنى بويسۇندۇرغانلىقى ھەقىقدىكى ۋەقەلىكلەرنىڭ جەريانى «ئوغۇزنامە»دىكى جەريانلار بىلەن بىردەكلىكنى ساقلايدۇ.
بەزى تارىخچىلار ئوغۇزخان دىگەن ئىسىمنى ئۇيغۇرلار قويغان دەيدۇ.بەزىلەر پارىسلار قويغان دەيدۇ. قانداقلا بولسىمۇ  ئوغۇزخاننىڭ باتۇر تەڭرىقۇت ئىكەنلىكى ئىنىق.

tengrikut

يەنە بىر ئىلاۋە: قارلۇق قەبىلىسى توققۇز ئۇيغۇر (توققۇز ئوغۇز)چوڭ ئائىلسىنىڭ تەركىبىدىكى بىر قەبىلە.
تىلى تۈركىي تىل ئائىلسىنىڭ غەربى ھون تارمىقى ئۇيغۇر تىل گوروپپىسىغا كىرىدۇ.
ھازىر قارلۇق تىلنىڭ بەزى شىۋىلىرنى ئۆزبېك قېرىنداشلارنىڭ تىلىدىن تىپىش مۇمكىن.

tengrikut

tursunjan1 يوللىغان ۋاقتى  2014-9-19 18:37
مۇشۇ  ئانا ئۇرۇقداشلىق تۇغرۇسىدا مەن ھېچنىمە بىلمەيدى ...

مۇقەددەس كىتاپلاردا ئاسىي قەبىلىلەر توغرۇلۇق ئىبرەتلىك بايانلار بىرىلگەن.
بىزلەر بولساق ئەزەل ئەزەلدىن ئاللاھقا قارشى چىقمىغان قەبىلىلەرنىڭ ئەۋلادى.
سۈرۈشتۈرۈپ قارسىڭىز ئۇيغۇرلارنىڭ قېدىمقى زاماندا دىنسىز ياشاپ باققان تارىخى يوق. ئەرەپ ياكى ھىندىلاردەك كالىغا ، يىلانغا چوقۇنۋالغان ئەھۋالمۇ ئۇچۇرىمايدۇ.ئەيشى ئىشرەت بەچچىۋازلىق ئازغۇنلۇق ،جاھالەت ئەۋجەپكەتكەن ئەھۋالمۇ ئۇچۇرىمايدۇ.

samawar

يەنە بىر تىمىڭىزنى كۆرۈپ شۇنداق سۆيۈندۈم .«كەچمىش ۋە مەدەنىيەت ئەستىلىكى» مۇ شۇنداق ياخشى چىقىپتىكەن .سىزنىڭ نۇرغۇن ماقالىڭىزنى ئوقۇپ سىزدىن چىن دىلىمدىن سۆيۈندۈم. خالىدە ئىسرائىل خانىمنىڭ تەتقىقاتىغا شۇنداق قىزىقاتتىم ،خالىسىڭىز شۇ توغرىسىدا يىزىلغان ماقالە ياكى تەتقىقات ئۇچۇرلىرىدىن خەۋەردار بولغان بولساق تولىمۇ خۇرسەن بولاتتۇق....جاۋابىڭىزغا تەشنامىز!