تۇنيۇقۇق : « مەدەنىيلىك » دېگەن كىتاب ھەققىدە ئورتاقلىشايلى(1)

tunyukuk

تۇنيۇقۇق : « مەدەنىيلىك » دېگەن كىتاب ھەققىدەئورتاقلىشايلى(1)

تۇنيۇقۇق

   
     يېقىندا مۇنبەرلەردە 2015-يىلىنى «كىتاب ئوقۇش يىلى » قىلىش توغرىسىدا نۇرغۇن ياخشى پىكىرلەر ئوتتۇرىغا چۈشۈپ ھەممەيلەنگە ناھايىتى زور ئىلھام بەردى. مېنىڭچە، مۇشۇ پائالىيەت بىلەن بىرلەشتۈرۈپ ياخشى ئەسەرلەرنىڭ مەزمۇنى ۋەئالغان تەسىراتىمىز ھەققىدە مۇنبەردە ئىلمىي بولغان پىكىر ئالماشتۇرۇشنىمۇ بىللەئېلىپ ماڭساق  تېخىمۇ ئۈنۈمى بۇلارمىكىن دەپ ئويلايمەن.

شۇ مۇناسىۋەت بىلەن مەن يېقىندا  شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى نىيىل فېرگىسننىڭ«مەدەنىيلىك» (CIVILIZATION) – (غەرب بىلەن شەرقنىڭ رىقابىتى )ناملىق كىتابنىڭ مەزمۇنى ھەققىدە تورداشلار بىلەن ئورتاقلىشىش زۈرۈرىيتىنى ھېس قىلدىم.

    «مەدەنىيلىك»دېگەن سۆز فرانسۇزچە سۆز بولۇپ،1752-يىلى فرانسىيەلىك ئىقتىسادشۇناس ئان روبىرىت ياك دۇئىرگو تۇنجى قېتىم ئىشلەتكەن .

مەدەنىيلىك خۇددى بۇسۆزنىڭ مەنىسى ئىپادىلەپ بىرىۋاتقاندەك شەھەرنى مەركەز قىلغان بولىدۇ . شۇڭا نۇرغۇن جەھەتلەردىن ئېلىپ ئېيىتقاندا شەھەر بىلەن مەدەنىيەت سۆزى ئۆز-ئارا تەڭداشتەك تۇيغۇ بىرىدۇ .شەھەرنىڭ قانۇنى ئۇنىڭ سېپىلىغا ئوخشاش مۇھىم بولسا، شەھەرنىڭ سىستىمىسى ۋە ئادىتى– ئاھالىلىرىنىڭ تۇرمۇش ئۇسۇلى – ئۇنىڭ ئوردىسىغا ئوخشاش مۇھىم .

     مەدەنىيلىك –بىناكارنىڭ ئىمارىتىگىلا ئەمەس، بەلكى ئالىملارنىڭ تەجرىبەخانىسىغا تېخىمۇ بەكرەك چېتىلىدۇ . ئۇنىڭ سەۋىيسىنىڭ يۇقىرى تۆۋەنلىكىنى ئېستىتىكا مۇۋەپپىقىيەتلىرىگە تايىنىپ ئۆلچەش كۇپايە قىلمايدۇ. بەلكى ئۇنىڭغا ئاھالىلەرنىڭ ئۆمرى ۋە تۇرمۇش سۈپىتى ئارقىلىق ھۆكۈم قىلىش تېخىمۇمۇھىمدۇر.شۇ نەرسە ئېنىقكى، مەدەنىيلىكنى يارىتىش شەھەرنىڭلاقولىدىن كېلىدىغان ئىش ئەمەس. مەلۇم دەرىجىدىن ئېيىتقاندا، مەدەنىيلىكئىنسانلارنىڭ بىر توپ سۈپىتىدە تىرىكچىلىك قىلىش، تاشقى دۈشمەنگە تاقابىل تۇرۇشتانامايەن قىلغان ئىنكاسىدۇر. بىراق، ئۇ يەنە ئۆرپ-ئادەتنىڭ ئالاھىدىلىكرىنىمۇ ئۆزئىچىگە ئالغان بولىدۇ.

    ھازىرغىچە دۇنيادا كۆپ خىل مەدەنىيەتلەر مەۋجۇت بولغان بولسىمۇ. بۇ بىرنەچچە خىل مەدەنىيەت خۇددى ئەتراپىدىكى مۇھىت بىلەن ئۆز-ئارا تەسىرلەشكەندەك بىر-بىرىنىڭ تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈپ، تارىخىي ئۆزگىرىشلەرگە تۈرتكە بولىدىغان ئەڭ مۇھىم ئامىلغا ئايلانغان. گەرچە تەسىرقىلىدىغان ئامىللار كۆپخىل بولسىمۇ، بىراق ھەقىقى مەدەنىيەت ئۇزاققىچە ئۆزخاسلىقىنى ساقلاپ قالالايدۇ.  

      15-ئەسىردىكى ياۋرۇپا بىلەن سېلىشتۇرغاندا، شەرق دۇنياسىنىڭ كىلەچىكى پارلاق ئىدى. 15-ئەسىرنىڭ ئاخىرىدىن باشلاپ غەربىي ياۋرۇپادىكى ئاشۇ كىچىك شەھەرلەر يەھۇدىلارنىڭ دىنى ئەقىدىسى ئارقىلىق ئۆزلىرىنىڭ دىنىنى تەرەققىي قىلدۇردى. شەرىقنىڭ ماتېماتىكىسى،ئاسترونومىيسى ۋە پەن-تېخنىكىسىدىن ئۇزۇق ئالغاندىن كېيىن ئاجايىپ بىر مەدەنىيەتنى روياپقا چىقارغان. بۇنداق مەدەنىيەت بۈيۈك شەرق ئىمپىرىيەلىرىنى باش ئەگدۈرۈپ ،ئافرىقا، ئامىرىكا، ئوكئانىيە قىتئەلىرىنى بويسۇندۇرۇپ قالماستىن، بەلكى پۈتۈن دۇنيادىكى مىللەتلەرگە غەربنىڭ تۇرمۇش ئۇسۇلىنى قۇبۇل قىلغۇزدى- بۇنداق ئۆزگىرىشنىڭ مۇۋەپپىقىيەتلىك بولىشىدا قېلىچنىڭ رولىغا باققاندا تىلنىڭ رولى تېخىمۇ چوڭ بولدى.

     ئەمما، بارلىق مەدەنىيەتلەر مەلۇم مەنىدىن ئېلىپ ئېيىتقاندا باراۋەر، غەرب مەدەنىيتى ئۆزىنى يىتەكچى ئورۇندا دەپ قارىماسلىقى كېرەك دەپ قاراش مەزكۇر كىتاب ئاپتۇرىنىڭ ئاساسلىق نوقتىنەزىرى بولسا كېرەك. ئاپتۇر يۇقىرقى نوقتىنەزىرى ئاساسىدا غەربنىڭ نېمە ئۈچۈن 1500يىلدىن كېيىن قەد كۆتۈرگەنلىكى نىھەم دۇنيانىڭ باشقا جايلىرىدىن ئېشىپ كەتكەنلىكىنىڭ سەۋەبىنى بىر قاتار تۈزۈلمە ئىسلاھاتىلىرىغا باغلىغان . ھەمدە بۇلارنى «كارامەت تەدبىرلەر » دەپ ئاتىغان. بۇتەدبىرلەرنى ئومۇملاشتۇرۇپ تۈۋەندىكىدەك ئىخچام بايان قىلغان.

   1.رىقابەت . ياۋرۇپادىكى سىياسىي بۆلۈنمىچىلىك كۆپلىگەن پادىشاھلىق دۆلەت ياكى جۇمھۇرىيەت تۈزۈمىدىكى دۆلەتلەرنى شەكىللەندۈرگەن. ئۇلار ئىچكى قىسىمدا يەنەئۆز-ئارا رىقابەتلىشىدىغان كۆپلىگەن گۇرۇھلارغا بۆلۈنۈپ كەتكەن. ھازىرقى زامان سودا گۇرۇھلىرى مۇشۇنىڭ بىلەن روياپقا چىققان.

   2 .ئىلىم-پەن ئىنقىلابى . 17-ئەسىردە ماتىماتىكا، ئاسترونومىيە، فېزىكا،خېمىيە، بىئولوگىيە ساھەسىدىكى بارلىق مۇھىم ئىلگىرىلەشلەر غەربىي ياۋرۇپادامەيدانغا كەلگەن.

   3.قانۇن ئارقىلىق ئىدارە قىلىش ۋەپارلامىنىتلىق ھۆكۈمەت . بۇ ئەڭ ئىلغار سىياسىي تەرتىپ ئىنگىلىز تىللىق دۆلەتلەردەمەيدانغا كەلگەن. ئۇ خۇسۇسىي مۈلۈك ھوقۇقى ۋە سايلام ئارقىلىق بارلىققاكەلتۈرۈلگەن. مۈلۈكدارلارغا ۋەكىللىك قىلىدىغان قانۇن تۇرغۇزۇش ئاپپاراتىنى ئاساس قىلغان.

   4.ھازىرقى زامان تىبابەت ئىلمى.19-ئەسىر ۋە 20-ئەسىردە داۋالاش ۋە ساقلىقنى ساقلاش ساھەسىدىكى زور ئىلگىرىلەشلەر،  جۈملىدىن ئىسسىق بەلباغ كىسەللىكلىرىنى تىزگىنلەشتە دائىر مۇۋەپپىقىيەتلەر غەربىي ياۋرۇپا ، شىمالىي ئامىرىكىدا بارلىققاكەلگەن.

   5  .ئىستىمال جەمئىيتى . سانائەت ئىنقىلابىنىڭ كۆتۈرىلىشىگە ئەگىشىپ، پاختا تۇقۇمىچىلىقىنى باشلامچى قىلغان،ئىشلەپچقىرىش كۈچلىرىنى زور دەرىجىدە يۈكسەلدۈرىدىغان ئىلغار تېخنىكىلار مەيدانغاكېلىش بىلەن بىر ۋاقىتتا، ھەم ئەرزان، ھەم سۈپەتلىك تاۋارلارغا بولغان ئېتىياجمۇئېشىپ بارغان .

   6 .خىزمەت ئېتىكىسى . غەربلىكلەر ئەڭ بورۇن  تېخىمۇ كەڭ دائىرىلىك ھەم تېخىمۇكۆجۈملەشكەن ئەمگەك بىلەن تېخىمۇ يۇقىرى پۇل ئامانەت نىسبىتىنى بىرلەشتۈرۈپ،كاپىتالنىڭ سىجىل جۇغلىنىشىنى ئىلگىرى سۈرگەن .

ئورتاقلىشىدىغان مەسىلىلەر :

  1.« مەدەنىيلىك» دېگەننى قانداق چۈشىنىشىمىز كېرەك؟

  2  .غەرب ۋە شەرىقنىڭ پەرقىگە قارىتا ئاپتۇرنىڭ يۇقىرىدا ئوتتۇرىغا قويغان قاراشلىرى قانداقراق؟ مۇبادا مۇۋاپىق دەپ قارالسا ئۇلار ئوتتۇرىسىدا قانداق مۇناسىۋەت بار ؟  يەنە تۇلۇقلايدىغان مەزمۇنلار بارمۇ؟

  كىتابنىڭ مۇقەددىمە قىسمىغا ئاساسەن ھازىرچەمۇشۇنچىلىك يوللىدىم. ئورتاقلىشىدىغان مەسىلىلەرمۇ بەك شاخلىۋېتىلمىدى . داۋامى بابلاربۇيىچە داۋاملىق يېڭى تېما شەكلىدە يوللىنىدۇ . بۇ مېنىڭ دەسلەپكى ئويلىغانلىرىم بولغاچقا يىتەرسىزلىكلەر بولسا بىرلىكتە تۇلۇقلىساق، ئەڭ مۇھىمى پىكىرقاتناشتۇرغاندا ئىلمىي، سۇغۇققان بولساق.

kuxlan

ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم، تۇنيۇقۇق تورداش ھەقىقەتەن كارامەت ياخشى تېما يوللاپسىز، تېمنى كۆرۇپ بەك خۇش بولدۇم،
مەنمۇ مۇشۇ كىتاب ھەققىدە بىرنەرسە يازاي دەپ  ئويلىغان بولساممۇ يازالمىغانتىم،مانا سىز بۇ ئىشنى تازا ياخشى قىلىپىسز،

بۇ كىتابنى كۆپچىلىك بىر ئوقۇسا ئەرزىيدۇ،مەنمۇ كىتابخاندا كۆرۇپ قېلىپ دەرھال سېتۋىلىپ قىزقىپ ئوقۇپ چىقتىم،ئومومەن غەربنىڭ ھازىرقى تەرەققىياتدىن مەيۇسلەنگەن، ئۇنىڭ كىتابىدىن كىيىم كېچەك ئىشلەپچقىرشنىڭ دۇنيا مەدەنىيتىگە قانداق تەسىر كۆرستىدىغانلىقنى بىلىپ قالىسزكەن،يەنى بىرسى تىبابەت، مەدەنىيەت ئۈستۈنلكى  مەلۇم مەنىدە تىبابەتنىڭ ئۈستۈنلۈكى غەرب تىبابىتى دۇنياغا ئوموملاشتى،ماھىيەتتە كۆرۇنمەس قورال ئۇنى ھېچكىم ،ئىشلەتمەيمەن نېرى ئاپار دىيەلمەيدۇ.بۇنى ھازىرقى ھېبۇلا ۋىرۇسى بىلەن ئافرىقنىڭ تەقدىرى ئۈستىدە مۇلاھىزە قىلساقمۇ بولىدۇ،دۆلتىمزنىڭ تەسىر كۈچى مەلۇم مەنىدە چەتئەلدىكى داۋالاش ئاپپاراتلىرنىڭ ئاۋانگارتلىق رولى ئارقىلىق ئىپادە قىلىنۋاتىدۇ.
يەنە ھېس قىلغىنىم پارلانمتلىق تۈزۈم ۋە قانۇن ئارقىلىق ئىدارە قىلىش غەربنىڭ ئىدىيە ھاسلاتى ئۇ بۇ كەشىپياتنى يەتكۈچە ماختىغان، ماۋۇ ئىنكاسىم تومتاق بولۇپ قالدى كىيىن يەنە  ئىنكاس يازىمەن. بىز ھازىر ئىلىم چايلاردا ئۆزىمزنىڭ كىتابىنىلا مۇلاھىزە قىلدۇق ئەمدى مۇشۇنداق چەتئەل ئاپتورلىرنىڭ نادىر كىتابلىرنى مۇلازھىزە قىلدىغان ۋاقتىمۇ كېلىپ قالدى.

9sak

      مەن بۇ كىتابنى تېخى ئوقۇپ باقمىدىم. شۇنداق بولسىمۇ ئۆزۈمنىڭ يۈزەكى  ئويلىغانلىرىمنى دەپ باقاي.
      مىنىڭچە، مەدنىيلىك سۆزى ئىنسانلار تۇرمۇشىنىڭ ئازادىلىكلىكى، قۇلايلىقلىقى، ھوزۇرلىنارلىقلىقىنى ئىپادىلەيدۇ.
     ئازادىلىكلىكى دىگەندە تۇرىدىغان ئۆيى ۋە ئەتراپىنىڭ(مەھەللىسى، بازىرى ياكى شەھىرى) كۆركەملىكى، پاكىزلىقى، بىخەتەرلىكلىكى ھەم  ئائىلە ئەزالىرىنىڭ پاكىزلىقلىقى، خاتىرجەملىكلىكى قاتارلىق تەرەپلەرنى كۆرسىتىدۇ.
     قۇلايلىقلىقى دىگەندە تۇرمۇشتىكى يىيىش، ئىچىش، كىيىنىش، قاتناش، ئالاقىلىشىش... قاتارلىق ھەر خىل ھاجەتلىرىنىڭ ھەر خىل يېڭىچە ئۇسۇل، يېڭىچە شەكىل ۋەياكى يېڭىچە قۇرال ئارقىلىق ئىشقا ئاشىدىغان ئاسانلىقلىقىنى كۆرسىتىدۇ.
     ھوزۇرلىنارلىقلىقى دىگەندە تۇرالغۇسى ۋە ئەتراپىنىڭ، تۇرمۇش بويۇملىرىنىڭ ۋە باشقا قۇرال-ئۈسكۇنىلىرىنىڭ، بۇنىڭغا قوشۇلۇپ ئىجتىمائي ھاۋاسىنىڭ راھەتلىكلىكىنى كۆرسىتىدۇ.
      ئىنسانلا تۇرمۇشىنىڭ بۇرۇنقىدىن ئازادىرەك، قۇلايلىقراق، ھوزۇرلىنارلىقراق بولۇپ تەرەققىي قىلىشى مەدىنىيلىشىش بولىدۇ.   

tikan

ئىسىل تىمىلىرىڭىز ئۈزۈلمىسۇن.
مەن قىممەت كۆرۈپ ئالمىغان،قارىغاندا بىر ئېلىپ ئوقۇسا بۇلىدىغان كىتاپ ئوخشايدۇ؟
بولسا مۇشۇنداق مەدەنىيەتكە دائىر ياخشى كىتابلار بولسا تەۋسىيە قىلساڭلار؟
بۇ كىتابنىڭ خەنچە نامى ،ئاپتۇر نامىنى قالدۇرۇپ قويسىڭىز؟

samawar

بۇ كىتاپنى تەتىلدە ئوقامەن.مۇشۇ «كەچمىش» رومانى توغرىسىدا مۇنازىرلىشىدىغانلار يوقمىدۇ ؟

ahmatjantarimi

    ئەسسالام تورداشلار، تۇنيۇقۇق قېرىندىشىمىز ياخشى بىر تېمىنى ئوتتۇرىغا قويۇپتۇ. مەن مەزكۇر كىتابنىڭ مەسئۇل مۇھەررىرى بولۇش سۈپىتىم بىلەن بۇ ھەقتە ئىككى ئېغىز پىكىر قىلىشنى لايىق تاپتىم.
    مەزكۇر كىتابنىڭ ئىنگلىزچە نامى CIVILIZATION، خەنزۇچە نامى ”文明“ ، كىتاپ ئاپتۇرى نىيىل فېرگىسن ھازىر ئەنگىلىيەدىكى داڭلىق پۇل مۇئامىلە تارىخشۇناسى بولۇپ، بۇ كىتاپ ئۇ كىشىنىڭ ۋەكىللىك ئەسەرلىرىنىڭ بىرى. بۇنىڭدىن باشقىمۇ يەنە «ئىمپېرىيە»(帝国) قاتارلىق بىر قاتار كىتابلىرى بار. بۇ كىتاب جۇڭشىن نەشرىياتى تەرىپىدىن 2011-يىلى خەنزۇچىگە تەرجىمە قىلىنىپ نەشىر قىلىنغاندىن كېيىن بازارلىق كىتابلارنىڭ بىرى بولۇپ قالغان . مۇشۇ سەۋەپ بىلەن شىنجاڭ خەلق نەشرىياتىمۇ بۇ كىتابنى ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلىپ نەشىر قىلىشنى پىلانلىغان . مەزكۇر كىتاپ 2013-يىلى8-ئايدا تەرجىمىگە ئۇيۇشتۇرۇلغاندىن تارتىپ 2014-يىلى 8-ئايدا نەشىر قىلىنغۇچە توپتوغرا بىر يىل كەتتى. بۇ ئارىدا ئەسەرنىڭ تەرجىمىسىگە كۆرە تەھرىرلىكىگە زور كۈچ كەتتى. چۈنكى ئەسەرنىڭ تەرجىمىسى ئەينى ۋاقىتتا تېزرەك چىقىرىشنى ئويلىشىپ بەش كىشىگە بۆلۈپ ئورۇنلاشتۇرۇلغان بولۇپ، تەرجىمە قولغا تەگكەندىن كېيىن بەش كىشىنىڭ تەرجىمىسىنى بىردەكلىككە ئىگە قىلىش، شۇنداقلا تەرجىمىدە ئاساس قىلىنغان خەنزۇچە كىتاپ ۋە ئەسلى ئىنگىلىزچە كىتابقا سېلىشتۇرۇش، ئاخىرىدا ئومۇمىيۈزلۈك كۆرۈپ بېكىتىش، بېكىتىلگەندىن كېيىن ئەنگىلىيەدىكى ئەسلى ئىنگىلىزچە نەشىر قىلغان نەشرىيات ۋە ئاپتۇر بىلەن ئالاقىلىشىپ ئاپتۇرلۇق ھۇقۇقى ۋە نەشىر ھۇقۇقى بۇيىچە ئەسەرنى ئۇيغۇرچە نەشىر قىلىش ۋە بۇنىڭ ئۈچۈن تېگىشلىك ھەق تۆلەش توختىمى تۈزۈش ، ئاندىن توختام روھى بۇيىچە ئۇيغۇرچە ئاخىرقى بېكىتىلگەن نۇسخىنى يەنە شۇ ئاپتۇرغا ۋە نەشرىياتقا كۆرسىتىپ ، ئۇلارنىڭ قۇشۇلۇشى بىلەن ئاندىن مەتبەئەگە يوللاش قاتارلىق جەريانلارنى بېسىپ ئۆتتى.شۇنداق قىلىپ كىتاپ ئاخىر ئەسلى مەزمۇنغا سادىق بولغان ئاساستا ئەسلى خەنزۇچە مۇقاۋىسى، بەت شەكلى، چوڭ-كىچىكلىگى ئۆزگەرتىلمەي نەشىر قىلىندى.
     مەزكۇر كىتابتا يۇقىرىقى تېمىدا تىلغا ئېلىنغان 6 نۇقتا بۇيىچە شەرق بىلەن غەرب دۇنياسىنىڭ كېيىنكى مىڭ يىللار داۋامىدا تەرەققىياتتا قولغا كەلتۈرگەن ئۇتۇقلىرى ۋە مەغلۇبىيەتلىرى ـــــ چېكىنىشى پاكىتلىق سېلىشتۇرۇلغان بولۇپ، تەخمىنەن 16-17-ئەسىرلەرنى پاسىل قىلىپ تۇرۇپ جۇڭگو، ياپونىيە، ئوسمانلى سۇلتانلىقىنى باش قىلغان كەڭ مۇسۇلمان دۇنياسى، ياۋرۇپا ۋە شىمالىي-جەنۇبى ئامېرىكا قىتئەلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان غەرب دۇنياسىنىڭ يۇشۇرۇن ياكى ئاشكارا رىقابىتى يۇرۇتۇپ بېرىلگەن. ئەمەلىيەتتە، يۇقىرىقى ئالتە نۇقتىنىڭ ھەربىرى كىتابتا بىر باب سۈپىتىدە بايان قىلىنغان بولۇپ، مېنىڭ كۆزىتىشىمگە قارىغاندا ، كىتابتىكى مەركىزىي نۇقىتىئىنەزەر مۇنداق ئىكەن:
     1. تەخمىنەن مىلادىيە 1500-يىللارغىچە جۇڭگو، شۇنداقلا ئوسمانلى سۇلتانلىقىنى باش قىلغان كەڭ مۇسۇلمان دۇنياسىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان شەرق دۇنياسى دۇنيانىڭ تەرەققىياتىدا باشلامچىلىق رولىنى ئوينىغان. ئەمما شۇنىڭدىن كېيىن ئۇلارنىڭ بۇ ئۈستۈنلۈكى بارا-بارا ئاجىزلاپ ، دىن ئىسلاھاتى ، يېڭى پەن-تېخنىكا ۋە يېڭى دېڭىز يولىنىڭ ئېچىلىشى بىلەن زور تەرەققىيات كۈچى ۋە بوشلۇقىغا ئېرىشكەن غەرب دۇنياسى ئۇلارنىڭ ئورنىنى ئېلىپ دۇنيادا يېتەكچى ئورۇنغا ئۆتكەن .
      2. ئاپتۇر كىتابتا غەربنىڭ  يۇقىرىقىدەك تەرەققىياتنى قولغا كەلتۈرۈپ دۇنيادا يېتەكچى ئۇرۇنغا ئېرىشىشىدىكى سەۋەبنى يۇقىرىقى ئالتە نۇقتىغا ، يەنى رىقابەت ، ئىلىم-پەن ئىنقىلابى، قانۇن ئارقىلىق ئىدارە قىلىش ۋەپارلامىنىتلىق ھۆكۈمەت ، ھازىرقى زامان تىبابەت ئىلمى، ئىستىمال جەمئىيتى ، خىزمەت ئېتىكىسىدىن ئىبارەت ئالتە تەرەپكە يىغىنچاقلىغان ۋە بۇنى «كارامەت تەدبىرلەر » دەپ ئاتىغان.
      3. ئاپتۇر يەنە 2010-يىللارنىڭ ئالدى-كەينىدە يۈزبەرگەن پۇل مۇئامىلە كىرىزىسىنى تۇتقا قىلىپ تۇرۇپ غەربنىڭ تەخمىنەن 500 يىللاردىن بېرى داۋاملىشىپ كېلىۋاتقان ئۈستۈنلۈك ئورنىنىڭ ئەمدىلىكتە غۇلاپ چۈشۈشىنىڭ بېشارەتلىرى كۆرۈلۈۋاتقانلىقى، بۇنىڭ سەۋەبى دەل بىر تەرەپتىن ئۇلارنىڭ ئۆزلىرىنى مۇشۇنداق ئۈستۈنلۈككە ئىگە قىلغان يۇقىرىقى «كارامەت تەدبىرلەر»گە كېيىنچە سەل قارىغانلىقىدىن بولسا، يەنە بىرتەرەپتىن شەرق دۇنياسىنىڭ، بولۇپمۇ دەسلەپ ياپونىيە، ئاندىن جۇڭگو ۋە تۈركىيەنىڭ  دەل ئاشۇ غەرب سەل قارىغان «كارامەت تەدبىرلەر»نى ئۆزىگە تەدبىقلاپ، مانا ئەمدىلىكتە غەرب بىلەن تەڭ تۇرۇپ ، ھەتتا ئۇلارغا رىقابەت ئېلان قىلىۋاتقانلىقى، بولۇپمۇ بۇ جەھەتتە جۇڭگونىڭ ئاجايىپ زور ئىلگىرىلەشكە ئېرىشىپ ، ئاشۇ 1500-يىلىدىن بۇرۇنقى شۆھرەتلىك ئورنىنى قايتا تىكلەشكە يۈزلىنىۋاتقانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويغان ۋە «ئەجىبا غەرب ئەمدى مۇشۇنداقلا چېكىنىپ، شەرق يەنە دۇنيانىڭ مەركىزىگە ئايلىنارمۇ ؟»دەپ ئېسەنگىرىگەن.
      4. ئاپتۇر ئاخىرىدا دۇنيانىڭ تەرەققىياتىدا شەرىق بىلەن غەربنىڭ بىر-بىرىنىڭ ئورنىنى ئېلىشىنىڭ تارىختىن بۇيان تەكرارلىنىپ كەلگەنلىكى، تەرەققىي قىلىش ۋە چېكىنىشنىڭ بەزىدە قانۇنىيەتلىك كۆرۈنگەن بىلەن كۆپىنچە قانۇنىيەتسىز بولىدىغانلىقى، بولۇپمۇ بۇنىڭدا ئېتىقاد(جۈملىدىن دىنىي ئېتىقاد)نىڭ مۇھىم رول ئوينايدىغانلىقى ، جۇڭگونىڭ گەرچە ھازىر قالتىس تەرەققىي قىلىۋاتقان بولسىمۇ، ئۆزىدىكى بىرمۇنچە مەسىلىلەرگە، بولۇپمۇ دۇنيادىكى ئىنتايىن ئازساندىكى ئېتىقادسىز ئەللەرنىڭ بىرى بولۇش سۈپىتى بىلەن ئېتىقاد كىرىزىسىگە دۈچ كېلىۋاتقانلىقى، شۇڭا ئۇنىڭمۇ ئاخىرقى ھېسابتا دۇنيانىڭ تەرەققىياتىدا يېتەكچى ئورۇننى ئىگىلىيەلمەيدىغانلىقى، ناۋادا غەرب ھۇشىنى تېپىپ، ئۆزىنى تەرەققىياتقا ئېرىشتۈرگەن ئاشۇ «كارامەت تەدبىرلەر» گە قايتىۋاشتىن ئەھمىيەت بەرسە، ئۇ ھالدا دۇنيا شەرق بىلەن غەربنىڭ تېخىمۇ كەسكىن رىقابەتلىشىشىدەك بىر ۋەزىيەتكە يۈز تۇتىدىغانلىقى ھەم بۇنىڭمۇ بېشارەتلىرى كۆرۈلۈۋاتقانلىقى، ناۋادا ئەھۋال مۇشۇنداق داۋاملىشىۋەرسە، ئەڭ ئاخىرقى نەتىجىنىڭ شۈبھىسىزكى «قىيامەت قايىم بولۇش » بىلەن نەتىجىلىنىش ئېھتىمالى بارلىقىنى ئوتتۇرىغا قويغان. كىتابنىڭ ئۇمۇمىي مەزمۇنى مۇشۇ.
    بۇ كىتابنى تەھرىرلەش جەريانىدا ، ماڭا ئەڭ تەسىر قىلغىنى دىنىي ئېتىقادنىڭ تەرەققىياتتا مۆلچەرلىگۈسىز رول ئوينايدىغانلىقىنى  ئاپتۇرنىڭ ئىنتايىن ھالقىلىق ئورۇنغا قۇيۇپ تەھلىل قىلغانلىقى بولدى. ئاپتۇر كىتابتا مۇقەددەس ئىسلام دىنى بىلەن خىرىستىيان دىنى، ھەتتا كۇڭزىچىلىق ئىدىيەسىنىڭ تەرەققىياتتا ئوينىغان رولىنى سېلىشتۇرۇپ، ھەرقايسى ئەللەرنىڭ ئىلگىرىلەش ۋە چېكىنىشىنى يۇشۇرۇن ۋە ئاشكارا ھالدا مۇشۇنىڭغا باغلىغان . بۇ توغرىدا كىتابتا ناھايىتى تەپسىلىي، كىشىنى ئويغا سالىدىغان، پاكىتلىق بايانلار بار.
    ئومۇمەن بۇ كىتاپ دۇنياۋى تەرەققىيات ۋە رىقابەت نۇقتىسىدىن ئۆزىمىزنىڭ ۋە دۇنيانىڭ كەلگۈسىگە قانداق قارىشىمىزدا بىزنى چۇڭقۇر ئويغا سالىدىغان بىر كىتاپ ئىكەن دېگەن قاراشتىمەن.
     ئەمدى كىتابنىڭ ئۇيغۇرچە ئىسمىگە كەلسەك، يۇقىرىدا ئېيتقاندەك كىتابنىڭ ئىنگىلىزچە ئىسمىمۇ، خەنزۇچە ئىسمىمۇ ئاشۇنداق بولغانلىقتىن، كۆپ ئويلىنىش ئارقىلىق ئەسلىسىگە سادىق بولۇشنى چىقىش قىلىپ تىلىمىزدىكى مۇشۇنىڭغا ماس كېلىدىغان «مەدەنىيلىك» دېگەن سۆزنى ئېلىشنى مۇۋاپىق كۆردۇق. ئەمما كىتاپ ئىچىدە كونكىرىت سۆز ئورامىغا قاراپ بەزىدە «مەدەنىيلىك»، بەزىدە «مەدەنىيەت» دەپ ئىشلەتتۇق. باھا مەسىلىسىدە ، مەزكۇر كىتابنىڭ ئەسلى خەنزۇچىسىنىڭ باھاسى 69 يۇەن ئىدى، ئەسلى چەت ئەل تىلىدىكى ئوخشاش بىر كىتابنى خەنزۇچىدىن ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلىپ نەشىر قىلغاندا، بىر تەرەپتىن ئەسلى ئاپتۇر ۋە تەرجىمانغا ئوخشاشلا قەلەم ھەققى بېرىشكە توغرا كېلىدىغانلىقى، كىتابنىڭ بەت ساننىنىڭ ئەسلىدىكىسىدىن تەخمىنەن 30 پىرسەنىت ئەتراپىدا كۆپىيىدىغانلىقى، بۇ كىتابنىڭ مەتبەئەدە بېسىلىش تەننەرخىنى ئۆرلىتىۋېتىدىغانلىقى ، يەنە كېلىپ بۇ كىتابنىڭ بېسىلىش سانى پەقەت 3000 بولغانلىقى ئۈچۈن ، بىز كۆپ ئويلىشىپ ئۇيغۇرچە باھاسىنى 80 يۇەن قويدۇق. بۇنىڭدىن كۆپچىلىك ۋاقىپلىنىپ قالغاي.
     ئومۇمەن بۇ كىتاپ بىر ئوقۇپ چىقىشقا ئەرزىيدىغان كىتاپ.

kuxlan

ahmatjantarimi يوللىغان ۋاقتى  2014-12-22 22:48
ئەسسالام تورداشلار، تۇنيۇقۇق قېرىندىشىمىز ياخشى بى ...

ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ئەخمەتجان تارىمى ئاكا،سىزنىڭ بۇ ئىنكاسىڭىز  بۇ كىتاب ھەققىدىكى قاراشلىرىمىزنى تېخىمۇ بىر بالداق يۇقىرى كۆتۇردى، ئىنكاسىڭىزدىن كىتاب نەشىر قىلىنشنىڭ ئۇنداق ئاسان ئىش ئەمەسلىكىنى بولۇپمۇ نەشىرياتچلىقتىكى ئاپتورلۇق ھوقۇقىگە مۇناسىۋەتلىك قائىدلەردىن خەۋەردار بولدۇق، ( مەن تېخى خەنزۇچە نەشىرنى سېتىۋىلىپ كىم تەرجىمە قىلسا شۇنىڭغا ھەق بېرىپ قالغان باسما ھەققىنى نەشىرىيات ئۈستىگە ئېلىپ چىقىرۋردىغان ئوخشايدۇ دەپتىمەن) ھەرقانداق كىتابنى قىممەت دېسەك بولمىغۇدەك،زادى مەن بىر تېجارەتچى بولساممۇ بۇنداق كىتابلارنى كۆرۇپ قالساملا
دەرھال سېتىۋالىمەن، ‹مېنىڭ مۇسۇلمان دادام› ناملىق كىتابمۇ ھەم شۇنداق ياخشى يېزىلغان،(بىر بالىنىڭ ئىسلام دۇنياسىغا سەپىرى) شۇ كىتابنىڭ كىرىش سۆزىدە ئەنگىليدىكى ئاپتوردىن رۇخسەت ئېلىپ تەرجىمە قىلغانلىقى ھەققىدە يېزىلغانغۇ دەيمەن،،،بۇ كىتاب ئۆزلۈكنى ئىزدەش سەپىرى بولۇپ ئاپتورنىڭ ئۆز كەچۇرمىشى ئاساسىدا يېزىلغان رومان،بىر كىشنىڭ كىشلىك ھاياتتىكى بىر سەۋەنلىكى  ئوخشمىغان مەدەنىيەتتىكى دادا ۋە بالنى پەيدا قىلغان.دادا بالىسنى باشتىن ئاخىر ئىتىراپ قىلمىغان،ئاپتورنىڭ مۇسۇلمان دۇنياسدىكى سەپىرى مۇسۇلمان مىللەتلەر ۋە دۆلەتلەرنىڭ كۆپ خىل مەدەنىيەت ۋە يەرلىك ئالاھدىلىكى تازا ئوچۇق ئىپادىلەنگەن، بۇلۇپمۇ ئىراننىڭ چەتئەللىكلەرگە بولغان سىياسى سەزگۈرلۇكى ،تەكشۇرۇش جەريانلىرى دېئالوگ شەكىلدە ئاشكارا يېزىلغان،بۇ كىتابمۇ قالتىس لىكىن بۇ كىتاب ھەققدىمۇ مۇنبەرلەردە پىكىر يوق.
مەدەنىيلىك كىتاب ھەققىدە مۇشۇ تېمنىڭ ئاپتورى ئېيتقاندەك داۋاملىق بابلار بويىچە مۇلاھىزە قىلىشقا توغرا كېلىدۇ.غەربنىڭ تەرەققىياتى ھەقىقەتەن ئادەمنى جەلىپ قىلىدۇ،ئىنقىلاپ خاراكىترلىك پەن تېىخنكا ۋە تەبئىي پەنلەردىكى تەرەققىياتى دۇنيا ئۈچۈن ئۆرنەك بولدى، ئۇلارنىڭ مەيلى ھەربى بولسۇن سانائەتتەبولسۇن يېڭى تېخنىكىنى قوللىنىش ۋە يېڭىلاشقا ئەھمىيەت بەرگەن .
يەنە بىر مۇھىم سوئالىم بار ئىدى،مەدەنيلىك ناملىق كىتابتىمۇ بۇ مەزمۇن بار،ئۇ بولسىمۇ باسما مەتبەئەچىلىق،نەشىرىياتچلقنىڭ تەرەققىياتى مەسىلسى،غەربمەتبەئەچىلىكىنىڭ تەرەققىياتى بىلەن  ھەقىقى مەنىدىكى مەدەنىيلىك دەۋېرىگە قەدەم قويغان،
بىزنىڭ كىتاب نەشىرىياتچلىقىمىزنىڭ ھازىرقى ئەھۋالى تەرەققىياتى زادى قانداق؟قانداق قىلغاندا كىتابلارنىڭ تىراژىنى يۇقىرى كۆتۈرگىلى بولىدۇ بۇ قايسى ئامىللاربىلەن مۇناسىۋەتلىك؟
ئاۋامنىڭ قوللىشى قاتارلىق جەھەتلەردە بىز قايسى خالسانە قانداق خىزمەتلەرنى ئىشلىسەك بۇ ئىشلارغا ئىجابى تەسىر كۆرستەلەيمىز؟مېنڭچە بۇ ھەقتە ئايرىم تېما يوللاپ بەرسىڭىز  ۋاقىت يار بەرمسە ئىنكاس يېزىپ بەرسڭىز تولىمۇ ئەھمىيەتلىك ئىش بولاتتى دەپ ئويلايمەن،چۈنكى مەنمۇ بىر شەخسى كىتابخانا ئىچىش ئارزۇسىدا يۈرگەن ئادەممەن،سوئالىمغا مۇۋاپىق جاۋاب بېردىغانلىقىڭىزغا ئىشنمەن ،سىزگە سالامەتلىك خىزمەتلرىڭىزگە ئۇتۇق تىلەيمەن!

ahmatjantarimi

     ئەسسالام ، بۇ سۇئالنى ياخشى سورىدىڭىز. بۇ ھەقتە مەن ئامال بار مۇناسىۋەتلىك سىتاتىستىكا ماتېرىياللىرىدىن پايدىلىنىپ ، دەلىل -ئاساسلىق قىلىپ بىر يازما تەييارلاپ يوللاي. بۇنىڭغا سەل ۋاقىت كېتىپ قالىدۇ. يەنە كېلىپ ئۆزۈم ھازىر نەنجىڭ ئۇنىۋېرسىتېتىدا دوكتۇرلۇقتا ئوقۇۋاتقان بولغاچقا، ئۈرۈمچىگە قايتىپ بارغاندىن كېيىن شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى ۋە باشقا نەشرىياتلارنىڭ ئۇيغۇر يېزىقىدىكى كىتابلارنى نەشىر قىلىش ، تارقىتىش ئەھۋالىغا دائىر ماتېرىياللارنى كۆرۈپ ئاندىن بۇ ھەقتە پىكىر قىلمىسام بولمايدۇ. چۈنكى، ئادەتتە نەشرىياتلارنىڭ ھەريىلنىڭ بېشىدا تۈزگەن يىللىق كىتاب نەشىر قىلىش پىلانى بولۇپ، يىل ئاخىرىدا مۇشۇ پىلاننىڭ ئورۇندىلىش ئەھۋالىنى چىقىش قىلىپ نۇرغۇن تەرەپلەردىن ئالاقىدار ئەھۋاللارنى خۇلاسىلەپ سىتاتىستىكا قىلىپ چىقىدۇ. بۇ ھەم ئۆز نۆۋىتىدە كېيىنكى يىللىق نەشىر پىلانىغا تەسىر كۆرسىتىدۇ. ئەڭ يېڭى ئەھۋالنى بىلدۈرۈش ئۈچۈن بۇ يىللىق ، يەنى 2014-يىللىق ئىستاتىستىكا -خۇلاسە ماتېرىيالىنى كۆرۈپ ئاندىن بۇ توغرىدا يازما يوللاي.
     ئەمما، بۇ يەردە ئۆتكەن يىللاردىن بۇيانقى ئەھۋاللارغا ئاساسەن نەشرىياتچىلىقىمىزنىڭ ھازىرقى ئەھۋالى توغرىسىدا ئازراق پىكىر قىلسام ئارتۇقلۇق قىلماس دەپ ئويلايمەن. گوۋۇيۈەن (دۆلەت ئىشلىرى مەھكىمىسى)ئاخبارات-نەشرىيات مەھكىمىسى قارىمىقىدىكى مۇناسىۋەتلىك تارماقلارنىڭ تونۇشتۇرۇشىغا قارىغاندا، ھازىر  شىنجاڭنىڭ مىللىي تىل-يېزىقتىكى (خەنزۇ تىل-يېزىقىدىن باشقا تىل-يېزىقلاردىكى) نەشىرياتچىلىق ئىشلىرى تارىختىكى (جۈملىدىن شىنجاڭدا زامانىۋى نەشرىياتچىلىق بارلىققا كەلگەندىن بۇيانقى)ئەڭ ياخشى ھالەتكە يېتىپ، مەملىكەتتىكى باشقا ئۆلكە-ئاپتونۇم رايونلارنىڭ ئالدىدا تۇرغان. بۇلۇپمۇ بۇنىڭ ئىچىدە ئۇيغۇر تىل-يېزىقىدىكى كىتابنى ئاساس قىلغان تۈرلۈك نەشىر بۇيۇملىرىنىڭ سانى ۋە سۈپىتى يىلسېرى ئېشىپ، باشقا 54 ئازسانلىق مىللەت ئىچىدە ئەڭ ئالدىنقى ئورۇندا تۇرغان(ئەلۋەتتە نۇپۇس بېشىغا ھېسابلىغاندا يەنىلا چاۋشىيەن (كورىيان) مىللىتى ئالدىنقى ئورۇندا تۇرىدىكەن ). ھەتتا بىر نەچچە يىل بۇرۇن بىر پىشقەدەم مۇھەرىرىرىمىزنىڭ ئېيتىشىچە، مەلۇم بىر يىلى ئېچىلغان مەملىكەتلىك نەشرىياتچىلىق خىزمىتى يىغىنىدا، بىر خەنزۇ يولداش :«ھازىر ئۇيغۇرلار قانۇن-سىياسەت يول قويغان دائىرىدە بارلىق ئەۋزەللىكلەردىن پايدىلىنىپ  ئۆز نەشرىياتچىلىقىنى كۈچەيتىپ، ئەمەلىيەتتە بىر ‹مەنىۋى ئىمپېرىيە› قۇرۇپ چىقىۋاتىدۇ»دېگەنىكەن. مانا مۇشۇ گەپتىنلا ئەھۋالنىڭ قانداقلىقىنى پەرەزقىلماق تەس ئەمەس. ۋەھالەنكى، ھازىر نەشرىياتچىلىقىمىزدا كىتابلارنىڭ سانى ئاشقان، بېسىلىش سۈپىتى ياخشىلانغان، تارقىتىش يوللىرى كېڭەيگەن بىلەن، خەلىققە ھەقىقىي نەپ بېرىدىغان، يۈرەككە تېگىدىغان مەزمۇنى سۈپەتلىك كىتابلار ئاز نەشىر قىلىنىۋاتىدۇ. بۇنىڭ سەۋەبلىرى كۆپ. ئۇچۇق ئېيتمىساممۇ كۆپچىلىك بۇنى ھېس قىلىپ يېتەلەيدۇ. ھېچبولمىسا يۇقىرىدا تىلغا ئالغان يولداشنىڭ پىكرىدىنمۇ بۇنىڭ سەۋەبىنى ھېس قىلىپ يېتىش مۇمكىن. يەنە كېلىپ مەملىكەت بۇيىچە شىنجاڭ، شىزاڭ ئىككى ئاپتۇنۇم رايۇننىڭ نەشرىياتچىلىقىغا قۇيۇلىدىغان تەلەپ ئىنتايىن يۇقىرى، دەل مۇشۇ سەۋەبلەردىن مۇشۇ ئىككى رايوندا  نەشرىياتچىلىق ھازىرغىچە ئەركىن بازار ئىگىلىكىگە يۈزلەندۈرۈلمەي، ھۆكۈمەتنىڭ كەسپىي تارمىقى سۈپىتىدە تۇرۇپ كېلىۋاتىدۇ.
      كىتابلارنىڭ تىراژىنىڭ يۇقىرى كۆتىرىلىشى ئەلۋەتتە كىتابنىڭ سېتىلىشىغا باغلىق. ھازىر يولغا قۇيۇلۇۋاتقان كىتابلارنى دەسلەپتە3000-5000 غىچە بېسىپ(بەزى پەۋقۇلئاددە كىتابلاردىن باشقا)تارقىتىش ، ئەمەلىيەتتە ئۇزۇن يىللىق بازار تەكشۈرۈشتىن خۇلاسىلەنگەن ئىش. يەنى ھەرقانداك بىر كىتاپ ئۇزاق دېگەندىمۇ 3 يىلغىچە سېتىلىپ بولمىسا، بۇ نۇرغۇن جەھەتتىن پاسسىپ تەسىرلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. سودا بىلەن شۇغۇللىنىدىغانلار بۇنى ھەرھالدا بىلىدۇ. چۈنكى كىتاپ ___ ئۇ بىلىم يەتكۈزۈش ۋاسىتىسى بولغان بىلەن ئەمەلىيەتتە ئۇمۇ بىر تاۋار، ئوخشاشلا بازارنىڭ قانۇنىيىتىگە ئەمەل قىلىدۇ. شۇڭا ھازىر نەشرىياتلار كىتابنى دەسلەپتە ئاشۇنداق ئازراق تىراژدا بېسىپ، ئاندىن سېتىلىش ئەھۋالى ۋە ئوقۇرمەنلەرنىڭ ئېھتىياجىغا ئاساسەن داۋاملىق كۆپەيتىپ بېسىش- باسماسلىقنى قارار قىلىدۇ. مانا ھازىر كۆرۈپ تۇرۇپتىمىزكى، خەلقىمىزنىڭ قەلبىگە ياققان، يۈرىكىگە تەگكەن كىتابلار ھەريىلى دېگۈدەك قايتا بېسىلىۋاتىدۇ، قايتا نەشىر قىلىنىۋاتىدۇ، باشقا كىتابلار تەستىرەك سېتىلىۋاتىدۇ، ھەتتا سېتىلماي ئامباردا بېسسىلىپ يېتىۋاتىدۇ. ئەمما، شىنجاڭ خەلق نەشرىياتىنىڭ ئۇيغۇرچە كىتابلارنى تارقىتىش بۆلۈمىدىكى مۇناسىۋەتلىك كىشىدىن ئىگىلىشىمچە، «مۇشۇ كىتابمۇ بازاردا سېتىلارمۇ» دېگەن كىتابلارمۇ ئۈچ يىلغىچە خېلى سېتىلىپ بولىدىكەن. مۇنداقچە ئېيتقاندا، ئوقۇرمەنلەرنىڭ ئېھتىياجى ئوخشاش بولمىغانلىقتىن ھەممە كىتابنىڭ ئۆزىگە چۇشلۇق خېرىدارى بولىدىكەن.
     قىسقىسى ، نەشرىياتچىلىقىمىز سۈپەتلىك كىتابلارنى كۆپرەك ئىشلەپچىقىرالمايۋاتقان بولسىمۇ ، ئەمما بار ئاماللار بىلەن تىرىشىۋاتىدۇ.