قولاي تىزىملىك
كۆرۈش: 2417|ئىنكاس: 40

تارىخىي رومان ۋە تارىخنىڭ ئەسلى يۈزى (1)

[ئۇلانما كۆچۈرۈش]

4

تېما

0

دوست

461

جۇغلانما

ئادەتتىكى ئەزا

ئۆسۈش   80.5%

ئەزا ئۇچۇرى
تىزىم نۇمۇرى:  27875
يازما سانى: 15
نادىر تېمىسى: 0
مۇنبەر پۇلى: 8
تۆھپە : 146
توردىكى ۋاقتى: 29
سائەت
ئاخىرقى: 2015-2-15
يوللىغان ۋاقتى 2015-1-7 01:20:20 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
تارىخىي رومان ۋە تارىخنىڭ ئەسلى يۈزى (1)


ـــ«جاللات خېنىم» رومانىدىكى تارىخىي بايانلارغا تۈزىتىش ۋە تولۇقلىما

ئابدۇغېنى مامۇت




    بىر پۈتۈن بۈگۈنكى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىياتىغا نەزەر ئاغدۇرغىنىمىزدا، تارىخىي پىروزا ئەسەرلىرىنىڭ خېلى زور سالماقنى ئىگىلەيدىغانلىقى، مەلۇم كۆلەم شەكىللەندۈرگەنلىكى ھەمىمىزگە ئايان. لېكىن، بۈگۈنكى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىياتى ساھەسىدە ھازىرغىچە ئېلان قىلىنغان تارىخىي رومانلارنى، تارىخىي رومان ئىجادىيىتىدىكى ئەڭ ئاساسىي ۋە ئەڭ ئەقەللىي بولغان : «تارىخىي تېمىدا يېزىلغان رومان،چىن مەنىسىدىن ئېيىتقاندا، ھەم ھەقىقىي تارىخ،ھەم بەدىئى ئەسەر بولىشى، يەنى تارىخشۇناسلىق بىلەن رومانچىلىق سەنئىتىنىڭ جانلىق بېرىكمىسى بولالىشى، ھەممىدىن ئاۋۋال، تارىخىي چىنلىقنى ئاساس ۋە ئالدىنقى شەرت قىلىشى لازىم»(1)دېگەن پىرىنسىپ بويىچە ئۆلچىگىنىمىزدە،ھەممىسىنى بۇ ئۆلچەمگەيەتكەن ئەسەرلەر دېيەلمەيمىز. بولۇپمۇ، بىر قىسىم تارىخىي رومانلاردا، تارىخ تەتقىقاتى ساھەسى تەرىپىدىن ئاللىبۇرۇن بىرلىككە كېلىپ بولغان مۇھىم يىلنامىلەر ئاپتۇرنىڭ ئۆز خائىشى بويىچە ئۆزگەرتىلىۋېتىدىغان، تارىخ تەتقىقاتى ساھەسى تەرىپىدىن تېخى بىرلىككە كېلىنمىگەن مەسىلىلەرنى ئۆز ئالدىغا تۈگەللەيدىغان، بەزى مەشھۇر شەخسلەرنىڭ ھاياتىغا، زور تارىخىي ۋەقەلەرگە مۇناسىۋەتلىك بايانلارنى شەرھىلەشتە، تارىخىي پاكىتنى ئاساس قىلماي، ياكى شۇ شەخس، شۇ ۋەقەلەرگە مۇناسىۋەتلىك تارىخىي ئەسەرلەرگە،تارىخ تەتقىقات نەتىجىلىرىگە مۇراجىئەت قىلماي، ئەسەر سىيوژىتى ۋە قۇرۇلمىسىنىىڭ ئېھتىياجىنى چىقىش قىلىپ، ئۆز ئىددىيىسى بويىچە قوراشتۇرۇلۇپ ئىپادىلەيدىغان ئەھۋاللار ھېلىھەم مەۋجۇت.جۈملىدىن، ھازىر بەزى ھىسسىياتچان ئوبزورچى-ئەدىپلىرىمىز تەرىپىدىن «ئىپوس» دەرىجىسىگە كۆتۈرۈلۈپ قىزغىن ئالقىشلىنىۋاتقان«جاللات خېنىم» ناملىق تارىخىي روماننى ئەنە شۇلارنىڭ  جۇملىسىدىن دېيىشكە بولىدۇ.
     يازغۇچى ياسىنجان سادىق چوغلاننىڭ «جاللات خېنىم» ناملىق ئىككى توملۇق تارىخىي رومانى، 17-ئەسىرنىڭ كېيىنكى يېرىمىدا دىيارىمىزدا ھەقىقىي ياشاپ ئۆتكەن تارىخىي شەخس، جاللات خېنىم نامى بىلەن مەشھۇر بولغان مەلىكە مۆھتەرەم خېنىمنىڭ ھاياتىي- پائالىيەتلىرىنى يىپ ئۇچى قىلىپ تۇرۇپ، مەركىزىي ئاسىيانىڭ، شىنجاڭنىڭ، جۇملىدىن ئۇيغۇرلارنىڭ سىياسىي، ئىقتىسادىي، مەدەنىيەت ۋە ھەربىي ئىشلار تارىخىنىڭ كەنجى گۈللىنىش مەنزىلىنى ياراتقان مەشھۇر خانلىق ـــ يەكەن خانلىقىنىڭ ئاخىرقى مەزگىلىگە، يەنى بۇ خانلىقىنىڭ ئاجىزلىشىش، پارچىلىنىش ۋە ئەڭ ئاخىرى مۇنقەرز بولۇشتىن ئىبارەت تارىخىي جەريانىنى ئەكس ئەتتۈرۈپ بېرشكە. بىر پۈتۈن ئۇيغۇر تارىخىنىڭ پەۋقۇلئاددە ئەھمىيەتكە ئىگە مۇھىم يىللىرىغا، شۇ دەۋردە يۈز بەرگەن زور تارىخىي ۋەقەلەرگە ۋە ئەينى زاماندا ئۆتكەن مەشھۇر شەخسلەرنىڭ ھاياتىي پائالىيەتلىرىگە بېغىشلانغان ئەسەر. بۇ ئەسەر يازغۇچىنىڭ كۆپلەپ ئەجىر سىڭدۈرىشى ۋە ئىجتىھات بىلەن قەلەم تەۋرىتىشى نەتىجىسىدە، بەدىئىلىك جەھەتتە زور مۇۋەپپەقىيەتلەرگە ئېرىشكەن بولسىمۇ، بىز بۇ ئەسەردىكى تارىخىي بايانلارنى تارىخنىڭ ئەسلى يۈزى بىلەن سېلىشتۇرۇپ كۆرگىنىمىزدە، نۇرغۇنلىغان كەمتۈكلۈك-نوقسانلارنى بايقايمىز. بولۇپمۇ ئەينى دەۋر سىياسى-مەدەنىيەت رىئاللىقىدىكى زور ۋەقەلەر، ئىجتىمائىي ھادىسىلەر، مۇھىم يىلنامىلەر، مەشھۇر تارىخىي شەخىسلەر، جۇغراپىيىۋىي يۇرت-جايلار ھەققىدىكى تەپسىلاتلاردا، تارىخىي چىنلىق ئاستىن-ئۈستۈن قىلىۋېتىلگەن بولۇپ، كىشى كۆڭلىنى تولىمۇ غەش قىلىدۇ. بۇ ئوقۇرمەنلەرنى ئەينى دەۋر تارىخىنىڭ ئەسلى يۈزىنى ئېنىق بىلىپ يىتىش ئىمكانىيىتىدىن مەھرۇم قىلىپلا قالماستىن، ئۇشبۇ ئەسەردىن بەھرىلىنىش تۇيغۇسىنى تۆۋەنلىتىۋېتىدۇ. شۇنداقلا، بىزنى،ئەينى دەۋر تارىخىنىڭ ئەسلى يۈزىنى ئېچىپ بېرىشكە ئۈندەيدۇ.

    بىرىنچى، «جاللات خېنىم» رومانى (تۆۋەندە قىسقارتىپ رومان دېيىلىدۇ) دىكى سۇلتان ئابدۇللاخاننىڭ ئۆلۈمى، يولۋاسخاننىڭ يەكەن سەئىدىيە خانلىقى تەختىدە سەلتەنەت سۈرگەن ۋاقتى ۋە ئۇنىڭ ئۆلۈمى، شۇنداقلا ئىسمايىلخاننىڭ تەختكە چىقىش جەريانى توغرىسىدىكى تارىخىي بايانلارغا تۈزىتىش ۋە تولۇقلىما.

(داۋامى بار)

22

تېما

0

دوست

6339

جۇغلانما

تۆھپىكار ئەزا

ئۆسۈش   26.78%

ئەزا ئۇچۇرى
تىزىم نۇمۇرى:  618
يازما سانى: 244
نادىر تېمىسى: 0
مۇنبەر پۇلى: 1378
تۆھپە : 1024
توردىكى ۋاقتى: 365
سائەت
ئاخىرقى: 2015-2-26
يوللىغان ۋاقتى 2015-1-7 17:36:44 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
ئەمدى بۇ قانداق گەپ بوپ كەتتى ؟   تارىخ ئاستىن ئۈستۈن قىلىۋېتىلگەن ؟
يۇنىل ئوپال سىلىقلاش مېيى

16

تېما

9

دوست

4825

جۇغلانما

ئاكتىپ ئەزا

ئۆسۈش   94.17%

ئەزا ئۇچۇرى
تىزىم نۇمۇرى:  7463
يازما سانى: 455
نادىر تېمىسى: 0
مۇنبەر پۇلى: 45
تۆھپە : 1422
توردىكى ۋاقتى: 183
سائەت
ئاخىرقى: 2015-4-29
يوللىغان ۋاقتى 2015-1-7 17:56:55 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
داۋامىنى ساقلايمىز....لىكىن « ئەسەر سىيوژىتى ۋە قۇرۇلمىسىنىىڭ ئېھتىياجىنى چىقىش قىلىپ، ئۆز ئىددىيىسى بويىچە قوراشتۇرۇلۇپ ئىپادىلەيدىغان ئەھۋاللار ھېلىھەم مەۋجۇت.جۈملىدىن، ھازىر بەزى ھىسسىياتچان ئوبزورچى-ئەدىپلىرىمىز تەرىپىدىن «ئىپوس» دەرىجىسىگە كۆتۈرۈلۈپ قىزغىن ئالقىشلىنىۋاتقان«جاللات خېنىم» ناملىق تارىخىي روماننى ئەنە شۇلارنىڭ  جۇملىسىدىن دېيىشكە بولىدۇ.» ماۋۇ گەپ قىززىقكەن....

1

تېما

0

دوست

967

جۇغلانما

دائىملىق ئەزا

ئۆسۈش   93.4%

ئەزا ئۇچۇرى
تىزىم نۇمۇرى:  11337
يازما سانى: 39
نادىر تېمىسى: 0
مۇنبەر پۇلى: 112
تۆھپە : 228
توردىكى ۋاقتى: 69
سائەت
ئاخىرقى: 2015-4-14
يوللىغان ۋاقتى 2015-1-7 19:48:49 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
داۋامىنى كۇرەيلىچۇ

0

تېما

2

دوست

1766

جۇغلانما

تىرىشچان ئەزا

ئۆسۈش   76.6%

ئەزا ئۇچۇرى
تىزىم نۇمۇرى:  17995
يازما سانى: 137
نادىر تېمىسى: 0
مۇنبەر پۇلى: 5
تۆھپە : 528
توردىكى ۋاقتى: 123
سائەت
ئاخىرقى: 2015-4-29
يوللىغان ۋاقتى 2015-1-7 21:15:13 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
يىڭى گەپ

0

تېما

0

دوست

164

جۇغلانما

يىڭى ئەزا

ئۆسۈش   54.67%

ئەزا ئۇچۇرى
تىزىم نۇمۇرى:  19718
يازما سانى: 14
نادىر تېمىسى: 0
مۇنبەر پۇلى: 0
تۆھپە : 50
توردىكى ۋاقتى: 2
سائەت
ئاخىرقى: 2015-2-23
يوللىغان ۋاقتى 2015-1-8 09:35:56 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
ﺑﯘ ﺩﻩﻟﯩﻞ - ﺋﯩﺴﭙﺎﺗﻠﯩﺮﻯ ﺗﻮﻟﯘﻕ ﮬﺎﻟﺪﺍ ﻳﺎﺧﺸﻰ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ ﺋﻮﺑﺰﻭﺭ. ﺑﯘ ﺋﻮﺑﺰﻭﺭﻧﻰ «ﺗﻪﯕﺮﯨﺘﺎﻍ» ﮊﯗﺭﻧﯩﻠﯩﻨﯩﯔ 2014 - ﻳﯩﻠﻠﯩﻖ  6 - ﺳﺎﻧﯩﺪﯨﻦ ﺋﻮﻗﯘﭖ، ﺋﺎﭘﺘﻮﺭﻧﯩﯔ ﺗﺎﺭﯨﺦ ﺑﯩﻠﯩﻤﯩﮕﻪ ﻗﺎﻳﯩﻞ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﯩﺪﯨﻢ.

1

تېما

0

دوست

967

جۇغلانما

دائىملىق ئەزا

ئۆسۈش   93.4%

ئەزا ئۇچۇرى
تىزىم نۇمۇرى:  11337
يازما سانى: 39
نادىر تېمىسى: 0
مۇنبەر پۇلى: 112
تۆھپە : 228
توردىكى ۋاقتى: 69
سائەت
ئاخىرقى: 2015-4-14
يوللىغان ۋاقتى 2015-1-8 11:07:43 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
تۇلۇق قىلىپ بىر يوللىۋەتمەمسىلە

18

تېما

23

دوست

400 تۈمەن

جۇغلانما

بېكەت مەسئۇلى

Rank: 9Rank: 9Rank: 9

ئۆسۈش   100%

ئەزا ئۇچۇرى
تىزىم نۇمۇرى:  8883
يازما سانى: 55
نادىر تېمىسى: 6
مۇنبەر پۇلى: 800042
تۆھپە : 801513
توردىكى ۋاقتى: 1617
سائەت
ئاخىرقى: 2015-4-30

ئاكتىپ يېڭى ئەزا ھەركەتچان ئەزا قىزغىن ئەزا كېڭەيتىش ماھىرى تەشۋىقات ماھىرى تېما ماھىرى پەخىرلىك ئەزا مۇنەۋۋەر مەسئۇل مۆھتىرەم ئەزا پىشقەدەم ئەزا ئۈمۈرلۈك شەرەپ مۇكاپاتى تۆھپىكار باشقۇرغۇچى نادىر يازما چولپىنى تۆھپىكار ئەزا پىداكار ئەزا ئىجاتكار ئەزا مۇكاپاتى تېما يوللاش چولپىنى ئىنكاس چولپىنى

يوللىغان ۋاقتى 2015-1-8 12:18:36 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
پىكىرنىڭ ـ ئىنكاسنىڭ چېچىلىپ كەتمەسلىكى ئۈچۈن gheyurr مەزكۇر تېمىسى ئەسلى باش تېمىنىڭ ئاستىغا ئىنكاس شەكلىدە يۆتكەپ قويدۇم.
ـ باشقۇرغۇچىدىن


تارىخىي رومان ۋە تارىخنىڭ ئەسلى يۈزى (2)
ـــ«جاللات خېنىم» رومانىدىكى تارىخىي بايانلارغا تۈزىتىش ۋە تولۇقلىما


   بىرىنچى، «جاللات خېنىم» رومانى (تۆۋەندە قىسقارتىپ رومان دېيىلىدۇ) دىكى سۇلتان ئابدۇللاخاننىڭ ئۆلۈمى، يولۋاسخاننىڭ يەكەن خانلىقى تەختىدە سەلتەنەت سۈرگەن ۋاقتى ۋە ئۇنىڭ ئۆلۈمى، شۇنداقلا ئىسمائىلخاننىڭ تەختكە چىقىش جەريانى توغرىسىدىكى تارىخىي بايانلارغا تۈزىتىش ۋە تولۇقلىما.
    سۇلتان ئابدۇللاخان يەكەن خانلىقى تارىخىدىلا ئەمەس، بەلكى بىر پۇتۇن ئۇيغۇر تارىخىدىمۇ مۇھىم ئورۇن تۇتىدىغان مەشھۇر شەخس، شۇنداقلا ئۇيغۇر تارىخىدىكى ئەڭ ئاخىرقى مەشھۇر ئىستېلاچى، ئۆزگىچە سىياسىي ئىسلاھاتلىرى ۋە كۆپ قېتىملىق ھەربىي يۈرۈشلىرى ئارقىلىق پارچىلىنىش، ئاجىزلىشىش گىرداۋىغا بېرىپ قالغان يەكەن خانلىقىنى قايتىدىن گۈللەندۈرۈشكە، روناق تاپقۇزۇشقا تۈرۈتكە بولغان مەشھۇر پادىشاھ. ئۇ ھىجرىيە 1048-يىلى (مىلادىيە1638-1639-يىللىرى) يەكەن خانلىقى تەختىگە چىقىپ، ھىجرىيە 1079-يىلى (مىلادىيە1668-1669-يىللىرى) تەختنى تەرك ئېتىپ، ھىندىستان ئارقىلىق ھەج-تاۋاپ قىلغىلى كەتكىچە بولغان 30يىلدىن ئارتۇقراق داۋاملاشقان سەلتەنەت دەۋرىدە، ئىلگىرىكى شاھزادىلەرنىڭ ئۆز ئارا تەخت تالىشىش نىزالىرى سەۋەبلىك، ئۇششاق پارچىلىنىپ شانۇ-شەۋكىتىنى يوقاتقان يەكەن خانلىقىنى قايتىدىن بىرلىككە كەلتۈرۈپلا قالماستىن، نۇرغۇن قېتىملىق ئىستېلاچىلىق ھەربىي يۈرۈشلىرى ئارقىلىق، غەربتە پەرغانە ۋادىسىدىن تارتىپ ئەنجان تاشكەنتكىچە، جەنۇبتا بۇلۇر، بەلىختىن تارتىپ كەشمىرگىچە بولغان ئەل-ئۇلۇسلارنى يەكەن خانلىقى تەسەررۇپىغا قوشۇۋېلىشقا مۇۋەپپەق بولۇپ شۆھرەتلەنگەن. شۇڭا، سۇلتان ئابدۇللاخاننىڭ ھايات پائالىيەتلىرىلا ئەمەس، ئۇنىڭ ئۆلۈمىمۇ ئۇيغۇر تارىخىدىكى مۇھىم ۋەقەلەرنىڭ بىرى بولۇپ، بۇ ۋەقەنى تارىخنامىلەردە، تەتقىقات ئەسەرلىرىدىلا ئەمەس، تارىخىي پىروزا ئەسەرلىرىدىمۇ ئەينى بويىچە ئاۋامغا، ئوقۇرمەنگە يەتكۈزۈش بىر خىل مەجبۇرىيەت ۋە بۇرچتۇر.
    روماننىڭ تۆتىنچى باب «تىترىگەن زېمىن» ۋە بەشىنچى باب «پاجىئەلىك قىسمەتلەر» دە، سۇلتان ئابدۇللاخاننىڭ ئۆلۈمى ۋە ئۇنىڭدىن كېيىنكى ۋەقەلەر توغرىسىدا: «سۇلتان ئابدۇللاخان خوجا ھىدايىتۇللا ئىشان (ئاپپاق خوجا) نىڭ ‹قارا خەت› ھىيلىسىگە ئالدىنىپ، ئۆز ۋاقتىدا يەكەن خانلىقىنى قايتىدىن بىرلىككە كەلتۈرۈشكە كۆپ كۈچ چىقارغان سادىق ئەمىرلىرىدىن بىر نەچچىنى ئۆلتۈرىۋېتىپ، خەلقنىڭ نارازىلىقىغا قالغانلىقى، ئوردا ئەركانلىرىنىڭ خانغا بولغان ساداقىتى ۋە ئىشەنچىنىڭ سۇسلاشقانلىقى،(197-بەت) ئاندىن ئۆز ئوغلى شاھزادە يولۋاسخان بىلەن بولغان ئۇرۇشتا يېڭىلىپ قېلىپ، قاتتىق ئار-نۇمۇسقا قالغانلىقى،(210-بەت) ئۇنىڭ ئۈستىگە خوجا ھىدايىتۇللا ئىشاننىڭ ‹قارا خەت› ھىيلىسىگە يەنە بىر قېتىم ئالدىنىپ، ئۆزىنىڭ نەۋرىلىرى، شاھزادە يولۋاسخانننىڭ چوڭ ئوغلى خوتەننىڭ نائىب ئەمىرى خانزادە ئەبەيدۇللاخان بىلەن قىزى مەلىكە خانزادە خېنىمنىمۇ ئۆلتۈرۈۋەتكەنلىكى (228-ۋە 233-بەت)، كېيىن قىززىق قانلىق بىلەن قىلىپ قويغان بۇ ئىشلىرىغا قاتتىق پۇشايمان قىلىپ، خانلىق تەختىنى كىچىك ئوغلى ـــ شاھزادە ئابدۇمۆمىنخانغا تاپشۇرۇپ بېرىپ، ئۆزى بەيتۇل مۇقەددەسكە بېرىپ ھەج-تاۋاپ قىلىپ گۇناھىغا توۋا قىلىش ئۈچۈن، خانىش، شاھبانۇلىرىنى ئېلىپ بەش يۈز نەپەر مۇلازىمنىڭ قورۇقچىلىقىدا ھىندىستانغا يولغا چىققانلىقى (238-بەت). ئۇنىڭدىن كېيىن، يولۋاسخاننىڭ قەشقەردىن يەكەنگە لەشكەر تارتىپ،ئىنىسى ئابدۇمۆمىنخاننى ئۆلتۈرۈپ، يەكەن خانلىقىنىڭ تەختىگە چىققانلىقى (241-بەت). ھەمدە،شاھزادە يولۋاسخاننىڭ خوجا ھىدايىتۇللا ئىشاننىڭ ئاستىرتىن يول كۆرسىتىشى بىلەن ئىككى نەپەر كاللا كېسەرنى نۇرغۇن ئالتۇن-كۆمۈش بىلەن ھىندىستانغا ماڭدۇرغانلىقى. ئۇلار كېتىپ تولۇق ئۈچ ئاي بولغاندا سۇلتان ئابدۇللاخاننىڭ كاللىسىنى خۇرجۇنغا سېلىپ ئەكەلگەنلىكى. دادىسىنىڭ تېنىدىن جۇدا بولغان كاللىسىنى كۆرۈپ، يولۋاسخاننىڭ بىردىنلا ئېسىنى تاپقاندەك بولۇپ، پۇشايمان قىلىپ پەرياد چەككەنلىكى ۋە ئالتۇنلۇق مازىرىغا دەپىن قىلدۇرغانلىقى (277-بەت). يولۋاسخاننىڭ تەختتە ئىككى يىلدەك ئولتۇرغانلىقى (264-بەت). شۇنداقلا، مىلادى1670 -يىلى يازدا سۇلتان ئىسمايىلخان جىيەنى شاھزادە يولۋاسخاننى ئۆلتۈرۈپ خانلىق تەختىگە چىققانلىقى (335-بەت).» بايان قىلىنغان.
   تارىخىي مەنبەلەردىكى ئىشەنچلىك ئۇچۇرلارغا نەزەر ئاغدۇرغىنىمىزدا، سۇلتان ئابدۇللاخان ئوغلى يولۋاسخاننىڭ ئاقتاغلىق خوجىلار (ئىشقىيەچىلەر) نىڭ كۈشكۈرتىشى بىلەن خانلىق تەختىگە خىرىس قىلىشىدەك ئىشلىرىدىن بىزار بولۇپ، پادىشاھلىق تەختىنى تەرك ئېتىپ، ئائىلىسىدىكىلەر ۋە يېقىن كىشىلىرىنى ئېلىپ ھىندىستان ئارقىلىق مەككىگە ھەج قىلىشقا كەتكەن. يەنى روماندا يېزىلغىنىدەك، ھىندىستان ئارقىلىق مەككىگە ھەجگە ماڭغاندا، خانلىق تەختىنى كىچىك ئوغلى ـــ شاھزادە ئابدۇمۆمىنخانغا تاپشۇرۇپ بېرىپ ئەمەس، بەلكى تەختنى تەرك ئېتىپ چىقىپ كەتكەن. چۈنكى، بىرى،بۇگۇنكى زامانغا تەۋە ئۇيغۇر تارىخچىسى ھاجى نۇر ھاجىنىڭ «شاھزادە ئابدۇمۆمىنخاننىڭ ئاتىسى ئابدۇللاخان تەرىپىدىن تەختكە چىقىرىلغانلىقى» ھەققىدىكى قىسقا، ئاساسسىز ئۇچۇرى(2) دىن باشقا ئەينى تارىخىي دەۋرلەرگە ۋە ئۇنىڭدىن كېيىنكى زامانلارغا تەۋە بولغان «تاۋارىخ»، «كاشغەر تارىخى»، «تەزكىرەئى ئەزىزان»، «تارىخىي ھەمىدى» قاتارلىق مەشھۇر ئەسەرلەردە، شۇنداقلا بۈگۈنكى زامانغا تەئەللۇق بارلىق تەتقىقات نەتىجىلىرىدە، شاھزادە ئابدۇمۆمىنخان ئىسىملىك بىرسىنىڭ يەكەن خانلىقى تەختىگە چىققانلىقىغا ئائىت ھېچقانداق ئۇچۇر-مەلۇمات يوق. يەنە بىرى، ئۆز ئاتىسىدىن تەخت تالىشىشتىن ئايانمىغان شاھزادە يولۋاسخاننىڭ، ئەگەر كىچىك ئىنىسى شاھزادە ئابدۇمۆمىنخان تەختكە چىقىرىلسا، ئۇنىمۇ بوش قويىۋەتمەيدىغانلىقىدەك رىئاللىقنى ئابدۇللاخاندەك پادىشاھلا ئەمەس، بەلكى بىر دادا بولغان ئادەمنىڭ بىلىپ يېتەلمەسلىكى مۇمكىن ئەمەس.
     ئۇنىڭدىن كېيىنكى ئىشلار توغرىسىدا، ئەينى دەۋرنىڭ ئاتاغلىق تارىخچىسى شاھ مەھمۇد جۇراسنىڭ «تاۋارىخ» ناملىق (قەشقەر ئۇيغۇر نەشرىياتى تەرىپىدىن ‹سەئىدىيە خاندانلىقى تارىخىغا دائىر ماتېرىياللار› نامى بىلەن نەشىر قىلىنغان) ئەسىرىدە، شۇنداقلا تارىخ تەتقىقاتى ساھەسىدىكىلەر تەرىپىدىن ئەينى دەۋر تارىخىنى تەتقىق قىلىشتىكى 1-قول مەنبە دەپ قارىلىپ كېلىنىۋاتقان، 18-ئەسىرنىڭ باشلىرىدا نامەلۇم ئاپتۇر تەرىپىدىن يېزىلغان «كاشغەر تارىخى» ناملىق (قەشقەر ئۇيغۇر نەشرىياتى تەرىپىدىن ‹چىڭگىزنامە› نامى بىلەن نەشىر قىلغان) ئەسەردە ئېنىق خاتىرە قالدۇرۇلغان بولۇپ، ئۇ ئەسەرلەردە: «سۇلتان ئابدۇللاخان ھىندىستان ئارقىلىق سەئۇدى ئەرەبىستانغا بارغىچە يول ئۈستىدىكى بارلىق يۇرت، ئۇلۇس ۋە خانلىقلارنىڭ خان پادىشاھلىرى، بولۇپمۇ ھىندىستان موغۇل ئېمپىرىيىسىنىڭ ئەينى ۋاقتتىكى ھۆكۈمدارى ـــ مەشھۇر ئېمپىراتور ئەرەڭزىپ تەرىپىدىن ناھايىتى يۇقۇرى ئىززەت- ئىكرام بىلەن كۈتىۋېلىنىپ، ھەم ئۇنىڭ ئادەم قېتىپ يول باشلىشى بىلەن مەككە مۇكەررەمگە بېرىپ، ھەج-تاۋاپ پائالىيىتىنى تولۇق تاماملاپ « ھاجى ئەل ھەرەمەيىن» بولۇپ (ئەينى ۋاقىتتىكى سەپەر سۈرئىتى بويىچە بولغاندا بىر يىلدىن ئىككى يىلغىچە سەپەر قىلىپ) قايتىپ، ھىندىستاننىڭ جاھان ئاباد دېگەن يېرىگە ئورۇنلاشقان، شۇنداقلا شۇ جايدا 67يېشىدا ئۆز ئەجىلى بىلەن ئالەمدىن ئۆتكەن. ھەمدە شۇ جايغا دەپىن قىلىنغان.»(3) يەنى روماندا يېزىلغىنىدەك، سۇلتان ئابدۇللاخان ئوغلى شاھزادە يولۋاسخان ئەۋەتكەن كاللا كېسەر قاتىللار تەرىپىدىن ئۆلتۈرۈلۈپ (بۇ كاللا كېسەر قاتىللار كېتىپ تولۇق ئۈچ ئاي بولغاندا)، كاللىسى يەكەنگە ئېلىپ كېلىنىپ ئالتۇنلۇق مازىرىغا دەپىن قىلىنغان ئەمەس. ئاپتۇر روماندىكى بۇ تارىخىي بايانلاردا، شاھزادە يولۋاسخاننىىڭ سەلبىي ئوبرازىنى تېخىمۇ خۈنۈكلەشتۈرۈپ ئىپادىلەيمەن دەپ، ئەينى تارىخنى قالايمىقان ئۆزگەرتىۋەتكەن.
     ئەمدى، ئۇنىڭدىن كېيىنكى جەريانلار ئۈستىدە توختالغىنىمىزدا، تارىخىي مەنبەلەردىكى ئۇچۇرلاردا قەيت قىلىنىشچە، شاھزادە يولۋاسخان دادىسى سۇلتان ئابدۇللاخاننىڭ تەختنى تەرك ئېتىپ، ھەمراھلىرى بىلەن ھىندىستان ئارقىلىق مەككىگە ھەج-تاۋاپ قىلىشقا كەتكەنلىكى توغرىسىدىكى خەۋەرنى ئاڭلىغاندىن كېيىن، قوشۇن تەشكىللەپ، كاشغەردىن يەكەنگە كېلىدۇ. شۇ ۋاقىتتا ئاقسۇنىڭ نائىبى بولۇپ تۇرىۋاتقان سۇلتان ئابدۇللاخاننىڭ ئىنىسى ئىسمائىلخانمۇ، چاغاتاي ھۆكۈمدارلىرىنىڭ «ياشتا چوڭى تەخت ۋارىسى بولۇش» تەك كونا ئەنئەنىسى بويىچە، ئۆزىنى يەكەن خانلىقىنىڭ ھەقىقىي قانۇنلۇق تەخت ۋارىسى ھىسابلاپ، لەشكەر تارتىپ يەكەنگە كېلىدۇ. ئىككى قوشۇن پايتەخت يەكەن قەلئەسى يېنىدا ئۇچرىشىپ قاتتىق جەڭ قىلىدۇ. بۇ قېتىملىق جەڭدە گەرچە ئىسمائىلخان تەرەپ يەڭگەن بولسىمۇ، شاھزادە يولۋاسخان يەكەن شەھەر قەلئەسىگە بالدۇر كىرىۋېلىپ بېكىنىۋالغاچقا، ئىسمائىلخان قەلئەنى ئالالماي ئامالسىز ئاقسۇغا چېكىنىپ كېتىدۇ. شۇنىڭ بىلەن شاھزادە يولۋاسخان يەكەن خانلىقى تەختىگە چىقىدۇ(4). لېكىن، شاھزادە يولۋاسخان زالىم تەبىئتى بىلەن خانلىق تەختىدە پەقەت بىر يىللا ئولتۇرغان بولۇپ (روماندا يېزىلغىنىدەك ئىككى يىل ئەمەس)، ئوردا ئەمىرلىرىدىن ئەلى شاھ بەگ ۋە ئەركا بەگلەر تەرىپىدىن قىرىق بىر يېشىدا ئۆلتۈرىلىدۇ (روماندا يېزىلغىنىدەك ئىسمايىلخان تەرىپىدىن ئۆلتۈرۈلگەن ئەمەس). ھەمدە،ئۇنىڭ ئوغلى ئابدۇلېتىپ سۇلتان ئەمىرلەرنىڭ يۆلىشى بىلەن خانلىق تەختىگە چىقىدۇ(5) (روماندا ئابدۇلېتىپ سۇلتانغا ئورۇن بېرىلمىگەن، بۇ ھەقتىكى تارىخىي بايانلار چۈشۈپ قالغان). مىلادىيە 1670-يىلى ئەتىيازغا كەلگەندە (روماندا يېزىلغىنىدەك يازدا ئەمەس)، ئىسمائىلخان زور قوشۇننى باشلاپ كېلىپ يەكەندىكى ۋەزىر-ئەمىرلەرنىڭ ئىچكى جەھەتتىن ماسلىشىشى بىلەن ئابدۇلېتىپ سۇلتاننى ئاغدۇرۇپ تاشلاپ (روماندا يېزىلغىنىدەك شاھزادە يولۋاسخاننى ئەمەس)، شۇ يىلى 4-ئاينىڭ 2-كۈنى (ھىجرىيە 1080-يىلى زۇلھەججە ئېيىنىڭ 11-كۈنى) يەكەن خانلىقىنىڭ پادىشاھلىق تەختىگە چىقىدۇ.(6)

(داۋامى بار)

كىرگەندىن كېيىن ئىنكاس يازالايسىز كىرىش | دەرھال تىزىملىتىش

Powered by Discuz! X2.5(NurQut Team)

( 新ICP备06003611号-1 )