بىز نېمىشقا ئەلى قۇربانغا چاۋاك چالدۇق؟

samuk

بىز نېمىشقا ئەلى قۇربانغا چاۋاك چالدۇق؟

(«كاللىسىنى ئىشلىتىشنى خالىمايدىغان بىر ئوچۇم ئاڭلىغۇچى» لاردىن)

        «ئىككى قوچقارنىڭ بېشى بىر قازاندا پىشماس» (مەھمۇد كاشغەرىي: «دىۋانۇ لۇغاتىت تۈرك»، شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى، 2008-يىل ئىككىنچى نەشرى، 521-بەت). مەشھۇر تىلشۇناسىمىز، پەخىرلىك ئۇلۇغ بوۋىمىز بۇ ماقال-تەمسىلنى ئۆزىنىڭ يىرىك ئەسىرى «دىۋانۇ لۇغاتىت تۈرك» تە كۆرسىتىپ ئۆتكەن. بۇنىڭ بىر ئەلدە ئىككى پادىشاھ، بىر كوللېكىپتا ئىككى رەھبەر، بىر دۆلەتتە ئىككى دۆلەت باشلىقى بولمايدۇ دېگەن مەنىسى بار. لېكىن بىزنىڭ ئىلىم «قازانلىرىمىزدا» ئون «قوچقارنىڭ بېشى» بولسىمۇ پىشىۋېرىدۇ. بىزگە ئىلىم ئىگىلىرى ھەرگىزمۇ كۆپلۈك قىلمايدۇ ھەم مەھمۇد كاشغەرىي بوۋىمىز بىلەن يۈسۈپ خاس ھاجىپ بوۋىمىزدىنلا ئەمەس يەنە ھازىرقى دەۋردىكى ئىلىم ئىگىلىرىدىنمۇ بىلىم ئېلىشقا موھتاجمىز، ئۇلارمۇ قوللاش، ھۆرمەتلەشكە لايىقتۇر.

        كۆپچىلىك بەلكىم ئەلى قۇربان مۇئەللىمنىڭ مەركىزىي مىللەتلەر ئۇنىۋېرسىتېتىدا سۆزلىگەن نوتۇقلىرىنى ئۈندىداردىن كۆرگەن بولۇشى مۇمكىن. بۇ لېكسىيەنىڭ 1- ۋە 2- قىسىملىرى ئاللىقاچان كىشىلەر بىلەن يۈز كۆرۈشۈپ بولدى، لېكىن ئىككى يېرىم سائەتكە يېقىنلاشقان بۇ لېكسىيەنىڭ ئۈچىنچى قىسمى چىقماي تۇرۇپلا زىۋىدە ئابدۇكېرەم خانىمنىڭ «ئىلمىي ماقالىسى» چىقىپ، ئىلىم ھەۋەسكارلىرىنىڭ ئالدىدا نامايەن بولدى.(2015-يىلى 1-ئاينىڭ 6-كۈنى فىلىمنىڭ 3-قىسمى ئېلان قىلىنغان) تەكشۈرۈپ تەتقىق قىلمىغان كىشىنىڭ پىكىر بايان قىلىش ھوقۇقى بولمايدۇ. ئەمما زىۋىدە خانىم ئالدىراپ كەتتىمۇ ياكى لېكسىيەنىڭ ئاخىرى بارلىقىنى بىلمىدىمۇ ئالدىراپلا ئۆز قارىشىنى بايان قىلىپ سالدى ھەمدە لېكسىيە ئاڭلىغۇچىلارغا خېلى كۆپ تەنبىھ ۋە نەسىھەت ئۈنچىلىرىنى چاچتى. بىز شۇ سەۋەبتىن بۇ «ئىلمىي قاراشلار» غا ئىچ-ئىچمىزدىن تەشەككۈر ئېيتساقمۇ، ئوقۇغۇچى بولۇشىمىزغا قارىماي زىۋىدە خانىمغا بىر گەپنى قىلىپ قويماقچى: «خاپا بولماي بىرىنىڭ گېپى تۈگەپ مەقسىدىنى ئېنىق بىلدۈرۈپ بولغاندىن كېيىن ئاندىن قىممەتلىك تەكلىپ -پىكىرلىرىڭىزنى بەرگەن بولسىڭىز. بىزدە باشقىلارنىڭ گېپىنىڭ بېلىگە تېپىش ئانچە ياخشى ئادەت ئەمەس.»(دېمەكچى ئالدىراقسانلىق بىلەن چىقىرىلغان ھۆكۈمنىڭ توغرىلىق دەرىجىسى تۆرەن بولىدۇ)

        ئەمدى مەھمۇد كاشغەرىي بىلەن يۈسۈپ خاس ھاجىپ تىن ئىبارەت ئىككى مەشھۇر ئالىمىمىزغا «ھاقارەت قىلىش» مەسىلىسىگە كەلسەك، ئەلى قۇربان مۇئەللىمنىڭ دېمەكچى بولغىنى مەرھۇم مەھمۇد كاشغەرىي بىلەن يۈسۈپ خاس ھاجىپتىن ھازىر ئالدىڭلاردا لېكسىيە سۆزلەۋاتقان تىرىك ئىنسان مۇھىم دېگەن ئۇچۇرنى يەتكۈمەكچى بولسا، يەنە بىر تەرەپتىن بىزنىڭ تىرىشىپ ھەتتا ئۇلاردىنمۇ يۈكسەك ئالىم بولۇشىمىزغا مەدەت بەرمەكچى، خالاس. بىز ھەرگىزمۇ بۇنى «ئەلى قۇربان ئۆزىنى ئۇ ئىككى ئالىمىمىزدىن چوڭ تۇتتى» دەپ چۈشىنەلمەيمىز. ئەلى مۇئەللىم ھەم شۇ گەپكە ئۇلاپلا ئۆزىنىڭ ئۇلارنى چۈشۈرمەكچى ئەمەس بەلكى كۆز ئالدىمىزدىكى مەسىلىنى مۇھىم بىلىشكە يېتەكلىمەكچى ئىكەنلىكىنى بىلدۈردى.(فىلىمنىڭ3-قىسمىنى كۆرۈڭ)

        يەنە بىر مەسىلە شۇكى بۇ لېكسىيەگە قاتناشقان ئوقۇغۇچى سانى مىڭغا يېقىن كېلىدۇ، لېكىن مەركىزىي مىللەتلەر ئۇنىۋېرسىتېتىدىكى ئۇيغۇر تىل-ئەدەبىياتىنى ئۆگىنىۋاتقان ئوقۇغۇچىلار 200 گە ئاران يېقىنلىشىدۇ. مەركىزىي مىللەتلەر ئۇنىۋېرسىتېتىدىكى ئۇيغۇر تىل-ئەدەبىياتىنى ئۆگىنىۋاتقان ئوقۇغۇچىلار لېكسىيەنى ئاڭلىغۇچىلارغا ۋەكىللىك قىلالمايدۇ، ھەتتا ئاڭلىغۇچىلارنىڭ %20 گىمۇ يەتمەيدۇ. گەپنى چۆرگىلىتىپ ئەكىلىپ شۇلارغا ئارتىپ قويۇش ئۆزى تەنقىد قىلىدىغان ئادەمنىڭ كىم ئىكەنلىكىنىمۇ بىلمەيدىغانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ. بىزنىڭ چاۋاك چېلىشىمىز ئەلى مۇئەللىمنىڭ گېپىنى ئورۇنلۇق دەپ قارىغانلىقىمىزدىندۇر. كاللىسىنى ئىشلەتمەي چاۋاك چالىدىغان بالىلار ھەرگىزمۇ بۇ مەكتەپكە ئۆتەلمەيدۇ.

        ئەلى مۇئەللىمنىڭ دېگەنلىرى «دېھقان تىلى» ئەمەس، ئۆلۈك نەزەرىيەنى سۆزلەپ قويۇشلا ئەمەس. ئەلى مۇئەللىمنىڭ مەقسىدى خۇددى ئۆزى ئېيتقاندەك «ئۇلار بەلكىم دېگەنلىرىڭىزنى ئۇنتۇپ قېلىشى مۇمكىن،  بىراق ھېس قىلدۇرغانلىرىڭنى ئۇنتۇپ قالمايدۇ» دېگەن بويىچە پىسخولوگىيەدىكى مەسىلىلەرنى پىسخولوگيىلىك نەزەرىيەلەردىن ئانچە خەۋىرى بولمىغان بىزلەرگە ھېس قىلدۇرۇشتۇر.

        ئەلى مۇئەللىم ئۆزى توغرۇلۇق ئىنكاسلار ھەقىدە مۇنداق دەيدۇ:« ئەمدى مەن ماڭا يېزىلغان ئىنكاسلار توغرىسىدا توختىلاي. بىر بالا مېنى ئىنتايىن چوڭچى، مەنمەنچى دەپتۇ، شۇنداقلا ھەدىسنى مىسالغا ئېلىپ قىلچە كىبىرى بار ئادەم جەننەتكە كىرمەيدۇ دەپتۇ، ئۇنىڭغا دەيدىغىنىم: مەن بەلكىم راستلا چوڭچىدۇرمەن ياكى ئۆزۈمگە ئىشىنىدىغاندىمەن. ئەگەر مەن چوڭچى بولسام سىز بۇ ئارقىلىق كەمتەرلىكنى ئۆگەنسىڭىز بۇنىمۇ يامان ئىش دەپ كەتكىلى بولمايدۇ، ئەگەر باشقىلار مېنى ئۆزىگە ئىشىنىدىغان كۆرگەن بولسا، مەن ئارقىلىق ئىلھام ئالسا بۇمۇ بىر ياخشى ئىش. ئەگەر سىز ماڭا مۇھەببەت بىلەن مۇئامىلە قىلسىڭىز مېنىڭ گەپ سۆزلىرىم ۋە ئىش ھەركەتلىرىم بىلەن ھەدىستە دىيىلگەن گەپلەرنىڭ ھېچقانداق زىددىيىتى يوقلىقىنى بىلىسىز. ئەگەر سىزدە مەلۇم بىر شەخسىي مۇددىئا بولسا ھەدىسلەر ئارىسىدىمۇ بىر بىرىگە زىددىيەتنى تاپالايسىز. سىز خۇدانى ھەدىسلەردىن ئىزدەۋاتقان بولسىڭىز مەن خۇدانى ئىلىم-پەندىن ئىزدەۋاتىمەن، كەسپىمدىن ئىزدەۋاتىمەن. تەكلىماكاندىكى سان-ساناقسىز قۇملارنىڭ ئىچىدىكى بىر تال قۇمدىن ئىزدەۋاتىمەن، ئۆزۈمدىن ئىزدەۋاتىمەن. ئەگەر سىز راستلا خۇداغا ئىشەنسىڭىز كىشىلەرگە ياخشى مۇئامىلە قىلىڭ. ھەدىسلەرنى ئۇلارنى قامچىلاشنىڭ قورالىغا ئايلاندۇرماستىن باشقىلارنى رىغبەتلەندۈرىدىغان، سۆيۈندۈرىدىغان خۇشپۇراق گۈلگە ئايلاندۇرۇڭ. ئەمەلىيەتتە پۈتكۈل ئىنسانىيەت بىر ئادەم. مەن شۇ سەن، سەن شۇ مەن. بەزىلەر تىرىشىپ مۇسۇلمان بولىدۇ، مەن مۇسۇلمان ئىكەنلىكىمنى بىلىمەن. ئالدىدىكىسى دائىم كىشىلەردىن تەستىق ئېلىشقا مەجبۇر بولىدۇ، كېيىنكىسى پەقەت ئۆز ئىش ھەركەتلىرى بىلەن ئىسپاتلايدۇ. مەن بىر پىسخولوگ، قالتىس پىسخولوگ، دۇنيادىكى ئەڭ قالتىس پىسخولوگ. سىز بەلكىم بۇ گۇيغا بۇنداق ئىشەنچ نەدىن كەلگەندۇ دەپ ئويلىشىڭىز مۇمكىن. ئادەم دەل مۇشۇنداق دېيىش ئۈچۈن ياشايدۇ. مېنىڭ بۇنداق دېيەلىشىمدە نۇرغۇن سەۋەبلەر بار. ھەممە ئۇرۇقنىڭ دەرەخكە ئايلىنىشى ناتايىن، ئەمما دەرەخلا بولغان بولسا بۇنىڭ ئۇرۇقى بار. سىز كۆرگەنگە بەك ئىشىنىپ كەتسىڭىز كۆرمىگەنگە ئىشەنمەيدىغان بولۇپ قالىسىز. مەن تىرىشىۋاتىمەن. سىز ساراڭ دەپ كۆزگە ئىلمايدىغانلارنى مەن قېرىندىشىم دەپ داۋالاۋاتىمەن. شۇڭا سىزگە شۇنداق نەسىھەت بولسۇنكى، بىلىڭ ۋە بىلگىلى قويۇڭ. ياشاڭ ۋە ياشىغىلى قويۇڭ. ئويلاڭ ۋە ئويلىغىلى قويۇڭ. ھاياتنىڭ تۈپ مەقسىتى ئۆزىنىڭ زادى كىملىكىنى تېپىش – ‹ ئەسلى مەن› نى تېپىش، روھنىڭ يىلتىزىنى تېپىش. بۇ نۇقتىدا مەن سىزدىن بەكلا ئالدىدا. شۇڭا سىز مەندىن 300 ياش كىچىك.»(ئەلى مۇئەللىمنىڭ سۆزى ئەينەن ئېلىندى)

        بىز ئۇنداق كاللا ئىشلەتمەي چاۋاكلا چالىدىغان ئوقۇغۇچى بولمىغاچقا، ئەلى مۇئەللىمنىڭ گېپىنىڭ ئورۇنلۇق بولغان، چاۋاكقا لايىق بولغان جايلىرىغا چاۋاكلىرىمىزنى توختىماي ياڭراتتۇق. بۇ بىزدىكى ئىلىم ئىگىلىرىگە بولغان ھۆرمەتتۇر. بىراۋ مىننەتسىز ھالدا سىزگە ھەقسىز لېكسىيە سۆزلەپ بېرىۋاتسا، قاق بەلدە ئۇنىڭ گېپىگە پەشۋا ئېتىش ناھايىتى قاملاشمىغان بىر ئىش ئەمەسمۇ ئەجەبا؟ بىز يەنە شۇنى دەپ قويۇشنى لايىق تاپتۇقكى، بىز مەھمۇد كاشغەرىي، يۈسۈپ خاس ھاجىپ ۋە ئەلىشىر نەۋائىي بوۋىلىرىمىزنى غورۇرىمىزدىلا ساقلاپ قالماي، دەرس سېتكىلىرىمىزدىن ئەڭ ئالدىدا ئورۇن بەردۇق ۋە تاللىما دەرس بولسىمۇ پۈتۈن سىنىپتىكى ھەممىمىز دېگۈدەك تاللىدۇق. ئۇلارنىڭ ئالەمشۇمۇل يىگانە ئەسەرلىرى غورۇرلىنىشتىن بەكرەك تەتقىق قىلىشقا، ئۆگىنىشكە، چوڭقۇرلاپ ئوقۇشقا موھتاج، پەقەت ئۇلار «ئۇلۇغ» دەپ قويغانغىلا ئىش پۈتمەيدۇ. قەلبىمىزدە ئۇلارغا بولغان يۈكسەك ھۆرمەت، ئۇلارنىڭ ئەسەرلىرىگە بولغان قىزىقىش بولغاچقا، بىز توختىماي ئۆگىنىۋاتىمىز، ئەڭ مۇھىمى بۇرۇنقى ئۇلۇغلىرىمىز، تارىخى شەخىسلىرىمىزنى «بولدى» قىلماسلىق بىلەن بىرگە، قەلب تۆرىمىزدىن يېڭىدىن چىققان ئىلىم ئىگىلىرىگىمۇ ئورۇن بېرىۋاتىمىز.

        زىۋىدە خانىمنىڭ يازمىسىدا ئەلى مۇئەللىمنىڭ «باشقىلارنىڭ بىلىم ھوقۇقىغا ھۆرمەت قىلماسلىق، لوگىكىلىق خاتالىق مەسىلىسى، پىسخولوگىيىلىك ئىلىمگە مۇناسىۋەتلىك خاتالىقلار» قاتارلىق خاتالىقلىرى كۆرسىتىپ ئۆتۈلۈش بىلەن بىرگە يەنە «تارىختا ئېتىراپ قىلىنىپ بولغان روھىيىتىمىزنىڭ تۈۋرۈكلىرىگە ئايلانغان تارىخىي شەخىسلىرىمىزنى ‹بولدى› قىلىش مەسىلىسى» نى تىلغا ئېلىپ بىر چاۋاكنىڭ باھانىسى بىلەن پۈتۈن ئاڭلىغۇچىلارنى «بىر ئوچۇم كاللىسىنى ئىشلىتىشنى خالىمايدىغان ئاڭلىغۇچىلار» دەپ تەرىپلىشى ھەرگىزمۇ ئىلمىي پوزىتسىيە ئەمەس، ئەلى مۇئەللىممۇ پۈۋلەپ ئوينايدىغان كىچىك بالىنىڭ شارى ئەمەس. بىز بىر ئالىي مەكتەپنىڭ لىكسىيە زالىدا ھەرگىزمۇ شار پۈۋلەپ ئوينىمىدۇق... ئەلى قۇربان شۇنداق دەيدۇكى: «خەلققە ياخشىچاق بولغاندىن ياخشىلىق قىلىشنى ئەۋزەل كۆرىمەن، باشقىلارغا بىلىملىكتەك كۆرۈنۈشتىن، بىلىم بېرىشنى ئەۋزەل كۆرىمەن». بىلىۋالالايمىزكى ئۇ ھەزگىزمۇ پۈۋلىسە ئۇچۇپ كېتىدىغان ياكى يېرىلىپ كېتىدىغان شار ئەمەس.

       بىز پىسخىلوگىيە توغرىسىدا تىل تەۋرىتىشكە ئاجىزلىق قىلىمىز، ئەمما ئۇيغۇر خەلقى ئىچىدىكى بىر نەچچە تاللا پىسخىلوگلىرىمىزنىڭ ئۈزەڭگە سوقۇشتۇرىشىنى كۆرۈشنى خالىمايمىز! تېخىمۇ ئېنىق قىلىپ ئېيتقاندا، «ئوغرىغا كۈچۈڭ يەتمىسە ئۇر توقىمىنى» دېگەندەك، ئالىي بىلىم يۇرتىدا بىلىم ئېلىۋاتقان ياشلارغا خالىغانچە تىل تەگكۈزمەسلىكىنى ئۈمىد قىلىمىز!

alsuyer

جاھان باقى ئەمەس لوقمان،چېغىدا تاپمىدى دەرمان،
مىسالدۇر رۇمى ئىسكەندەر،ۋە ھەتتا ۋەھشى چېڭگىزخان،
كىلىپ-كەتمەك بىلەن مەشغۇل،جاھانغا بىھىساپ كارۋان،
ئۆتەر دۇنيا كېچەر دۇنيا،پەقەت ھەقلا سۈرەر دەۋران،
ئۆمۈر مەنزىلىدە تاپتىم نىھايات  شۇ ھەقىقەتنى.
ـــ ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر

ئاق بىلەن قارا، ھەق بىلەن ناھەق ھامان ئايرىلىدۇ، خەلق ـــ ئەڭ ئادىل باھالىغۇچى، ھەقىقەتنىڭ قازىسى.  خەلق ھامان بۇ ئىشلارنىڭ شاكىلى بىلەن مېغىزىنى توغرا ئايرىيدۇ،بۇ يەردىكى مەسلە پەقەتلا ۋاقىت مەسلىسى.

ئەلى مۇئەللىمنىڭ لېكسىيە سۆزلىشى، ئوقۇغۇچىلارنىڭ چاۋاك چېلىشى، زىۋىدە كېرەمنىڭ ئوبزور يېزىشى قاتارلىق مەسلىلەرگە كەلسەك، بۇلارنىڭ ھەممىسىنىڭ مۇئەييەن ئاساسى بار. ئىلىم - پەن مانا مۇشۇنداق زىدىيەت ئىچىدە تەرەققىي قىلىدۇ.

ئىلىمدە چۇڭقۇرلىشىش تەنقىدى ئاڭدا چۇڭقۇرلىشىش دېمەكتۇر، زىۋىدە كېرىمنىڭ قولىغا قەلەم ئېلىشى ئەلى قۇرباننىڭ لېسىيەسىدىكى چولتۇلۇقلارنى تولۇقلاش ئۈچۈن بولۇشى مۇمكىن، ئوقۇغۇچىلارنىڭ ھاياجان بىلەن چاۋاك چېلىشلىرى ئەلى قۇرباننىڭ لېكسىيەنى باشتىن - ئاخىر تېتىملىق، يومۇرىستىك سۆزلىگەنلىكىدىن بولۇشى مۇمكىن.
مەن يەنىلا زىۋىدە كېرىمنىڭ ئوبزورىنىڭ چىققىنى ياخشى بولدى دەپ قارايمەن...

bag03

مەن دىنى ئۇستازلادىن ئاڭلىغان سۆزلەنى ،ئەلى مالىمنڭ لىكسىيەسىدىمۇ ئۇچرىتىپ قالدىم. تېخىمۇ قايىلمەن....

kurbanjannn

ياخشى تىما

bityon

ئەلى مۈئەللىمنىڭ 3 بۇلۇم  لېكسىيەسىنى ئاڭلىدىم  ، ناھايتى ياخشى  تۇرمۇشتىكى  ئەملىي  مىساللار   ئارقىلىق  جانلىق ،يۇمۇرلۇق  قىلىپ سۆزلەپتىغۇ . مىنىڭچىمۇ  بۇ  خانىمنىڭ  سۆزى ئارتۇقچە  كىتىپتۇ .

LAQIN610

يائاللا ، مۇشۇ خەقنىڭ باشقا ئىشى يوقمىدۇ دەيمەن ؟ ئەلى قۇربان ئۆزى دەپتىغۇ ، بىز ئۇيغۇرلار چۇشەنمەيمىز ئۇنى . يەنە دىسەم ، مۇشۇنداق ئوچۇق ئاشكارە يەردە مىللەت ئايرىمچىلىقى قىلىدىغانلار كۆپكەن . سىلەر ئامراقمۇ شۇنىڭغا ؟ خەق نىمە كويدا ، بىز نىمە كويدا ؟ خەق دىگەن ئاللىبۇرۇن تەرەققىي قىلىپ ، بىز يۇرتىمىزدىنمۇ چىقىپ بولالمايۋاتقاندا ، ئۇلار باشقا پلانتلارغا يۇرۇش قىلىپ بولدى . بىز يەنىلا مۇشۇنداق ئىسمى يوشۇرۇن ، تىل-دەشناملىرى ئاشكارە يەردە ، ئۆزىمىزنىڭ ئادەملىرىمىزنى تىللاپ ئولتۇرىمىز ؟ يۇقاردىكى بىر نەچچە تورداشلىرىمىز ئازراق تونۇپ يىتىپتۇ ، راست ، بىز ھەقىقەتەن ئەلىنى چۇشەنمەيمىز ھەم چۇشىنەلمەيمىز ، چۇشىنىشكە ئەقلىي قابىلىيىتىمىز يەتمەيدۇ ، بۇنىڭغا مەن ئىشىنىمەن . مەنمۇ بىر ئۇيغۇر بالىسى ، ئۇيغۇر يېزىقىنى ئىملايىمغا دىققەت قىلغان ئاساستا يازىمەن . سىلەرگە دىسەم (بارلىق مۇشۇ تىمىنىڭ ئىنكاسچىلىرى): بىزنىڭ كۆپ قىسىم كىشىلىرىمىز (مېنىڭچە 80-90بىرسەنت) بەك كەينىدە قالدى ، مەيلى ساپا دەمدۇق ياكى بىلىم دەمدۇق ، ئىشقىلىپ باشقىلارغا قارىغاندا بەك كەينىدە ، ئىشىنىمەن ، مۇشۇ تىمىغا ئىنكاس يازغان ھەم يازماقچى بولغانلانىڭ كۆپىنچىسى ھەم شۇنداق . شۇ ئالدىراپ بىرەرسىگە بىر نىمە دىمەيلى . بۇنداق ئىلىم سورۇنلىرىدا ، ئىلمىي گەپ قىلىشايلى .

LAQIN610

alsuyer يوللىغان ۋاقتى  2015-1-7 02:44
زىۋىدە خانىمنىڭ ماقالىسى ئارتۇقچە كەتمىدى، سىزنىڭ ما ...

سىزنىڭ كاللىڭىز راستىنلا بەك كەينىدىكەن ، ئەلى قۇرباننىڭكىگە سېلىشتۇرغاندا 600 يىل كەينىدىكەن............................................

atom430

1. ئەلى ئاتۇشتىكى لېكسىيەسىدە ئۆزىنى بوينىغا ئىلىپ كۆتۈرۈپ قاتارغا قوشقان دادىسىنى خەلقى ئالەمگە « مىنىڭ دادام ھاراقكەش دادا... ...» دىگەندەك گەپلەرنى دىيىش ئارقىلىق باشقىلارنى قىزىقتۇرۇش، ئۆزىنى نوچى كۆرسىتىشكە ئۇرۇنغان يەردە، مەھمۇد، يۈسۈپ بوۋىللىرىمىزنى كەمسىتىشى ئۇنىڭغا نېسبەتەن نورمالكەن دەپ ئويلىدىم. ئەلىنى ئۇيغۇر جەمىيىتىدىكى سىتۇدېنىتلار، ۋىيشىن، تور ئوينايدىغانلار تونۇيدۇ، ئۇنىڭدىن باشقا بىرەر ئەجنەبىي، خەن لەرنىڭ تونۇيدىغانلىقىنى ئاڭلاپ باقمىدىم، مەھمۇد، يۈسۈپ بوۋىللىرىمىزنى چەتئەللىكلەر تالىشىۋاتىدۇ. مۇمكىن بولسا ئەلى ئاتوم بومبىسىنى پوجاڭغا تەڭ قىلمايدىغان ئىشنى قىلمىسا.
2. ئەلىنىڭ لېكسەلىرىنى ئاڭلاپ باقتىم. سېستىمىلىق، لوگىكىلىق ئەمەس، قىززىقچىلىق قىلىشنىڭ ئوتتۇرىسىغا چەتئەل پەيلاسوپلىرىنىڭ دەبدەبىلىك ئۈزۈندىللىرى قىستۇرۇلۇپ دىيىلىدىغان گەپلەركەن دەپ «شەخسى» قارىدىم. ئېتوت كۆرگەننىڭ ئورنىدا كۆرۈشنى تەۋسىيە قىلىمەن.
3. ھازىرقى سىتۇدېنىتلىرىمىزنىڭ خىلى كۆپ قىسمى قۇرۇق گەپكە ئامراق، ئاسان ھاياجانلىنىدىغان تىپلىق بولۇپ كەتتى. سۆزلەيسەن، ئاڭلايدۇ، غەيرەتكە كىلىدۇ، ئەتىسى ئۇنتۇيدۇ. كىتاب كۆرۈپ چارچاشنى خالىمايدۇ، دەبدەبىلىك گەپلەرنى ئاڭلاپ ھاياجانلىنىپ، شىرىن خىيال سۈرۈشكە ئامراق.
4. زىۋىدە خانىمدەك دىئاگىنوز قويغۇچىلار بولمىسا ئەلىدەكلەر ئۆزىنىڭ توغرا يولىنى تاپالماسمىكىن! تەنقىد (ئوبزور) تەرەققىياتنىڭ جىنى، ئۇ كىشىنى بىخۇدلۇقتىن، ئازغۇنلۇقتىن يىراقلاشتۇرىدۇ. ۋاقتىدا دىئاگىنوز قويمىسا پەلتۇ بىلەن قەسەم ئىچكەن، ئالىملىرىمىزنى ياراتمىغان ئەلى تېخىمۇ چوڭ خاتالىقلارنى سادىر قىلمايدۇ دىگىلى بولمايدۇ. خاتالاشمىسام ئەلى پىسخولوگىيە ئوقۇغان ئەمەس، دوختۇرلۇقتا ئوقىغان. بۇ ساھەگە قەدەم قويغىلى تىخى ئۇزاق بولمىدى، بۇ ساھەدە تەتقىقات ئېلىپ بارغىنى يوق، گەپدانلىق قىلىش بىلەن تەتقىقات ئوخشىمايدۇ.
5. تىما ئېگىسىگە: چاپانچىلىق يولىدا بولغان ياخشى، ئەلى «ھازىر ئالدىڭلاردا لېكسىيە سۆزلەۋاتقان تىرىك ئىنسان مۇھىم دېگەن ئۇچۇرنى يەتكۈمەكچى بولغان » بولسا ئۇيغۇر خەلقىمىزنىڭ ئەڭ بۈيۈك ئالىملىرىنى چەتكە قايرىماي، مەن سىلەر ئۈچۈن مۇھىم دىسىلا بولدى. بولمىسا « ئېشەك مۇھىممۇ بىكخاممۇ؟» دىگەندەك ئىش بولۇپ قالىدۇ. «كاللىسىنى ئىشلەتمەي چاۋاك چالىدىغان بالىلار ھەرگىزمۇ بۇ مەكتەپكە ئۆتەلمەيدۇ.» دىگەن گىپىڭىزگە قارىتا قايسى بىر ئادەمنىڭ «مەن بىر ئۆمۈر ئېزدىنىپ ئىنسانلارنىڭ كاللىسىنى ئىشلىتىپ ياشايدىغانلىقى توغرىسىدا ئىسپات تاپالمىدىم.» دىگەن گىپى بىلەن جاۋاب قايتۇراي. ئاللاھتىن باشقا ھەممەيلەن خاتالىق ئۆتكۈزگۈچى، خارۋاردتا ئوقۇيدىغانلارنىڭمۇ ئىنسانچىلىقتا كاللىسىنى ئىشلەتمەي چاۋاك چالىدىغان ۋاقتى بولۇپ قالىدۇ. مەن سىزنى تەنقىد قىلماقچى ئەمەس، لىكىن زىۋىدە خانىم گەرچە ئەلىدەك سۆزمەن بولمىسىمۇ پىسخولوگىيەدە كەسپىي تەربىيەلەنگەن، ئەلىنى سىزگە قارىغاندا بەكرەك باھالىيالايدۇ دەپ قارايمەن، ئەلىنىڭ سۆزمەنلىكى ھازىرچە پىسخولوگىيەدە باشلانغۇچ سەۋىيەدىكى سىتيۇدېنىتلار تەرىپىدىن كۆككە كۆتۈرۈلگىنى بىلەن، ئۇنىڭ پىسخولوگىيە ساھەسىدە بىرەر يېڭى نەزەرىيەنى ئوتتۇرىغا قويۇپ بىرەر پارچە ماقالىنى ئېلان قىلغىنىنى، ياكى بىرەر پىسخولوگىيە ئىلمىي جەمئىيىتى... تەرىپىدىن تىلغا ئېلىنغىنىنى ئاڭلاپ باقمىدۇق. ئۇ بىر لاپچى مەدداھمۇ ياكى ھەقىقي پىسخولوگمۇ بۇنى ۋاقىت بەلگىلەيدۇ. ئۇ ھەر ۋاقىت دىئاگىنوز قويۇلۇشقا مۇھتاج، دىئاگىنوزنى پىسخولوگىيەدىن خەۋىرى بارلار قويىدۇ، سىز ئەمەس. شۇڭا زىۋىدە خانىمنى «ئالىي بىلىم يۇرتىدا بىلىم ئېلىۋاتقان ياشلارغا خالىغانچە تىل تەگكۈزدى» دەپ قارىماي، دىئاگىنوز قويدى دەپلا قاراڭ.