بۇ يازمىنى ئاخىرىدا ugwolf تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2015-2-2 14:11
«ساختا مال» توغرىسىدا
مۇھەممەدجان خېۋىر تاۋارىم
ھەممەيلەنگە مەلۇم بولغىنىدەك بىر نەچچە كۈندىن بېرى ئالى بابا گۇرۇھى بىلەن سودا سانائەت مەمۇرى باشقۇرۇش باشقارمىسى ئوتتۇرىسىدىكى جېدەل توردا يامراپ كەتتى،شۇ سەۋەپتىن ئالى بابانىڭ پايچېكى چۈشۈپ ،مايۈەن ئەپەندى« جۇڭگودىكى بىرىنچى باي»لىق ئورنىنى باشقىلارغا تارتقۇزۇپ قويدى. ئالى بابا گۇرۇھى سوداسانائەت مەمۇرى باشقۇرۇش باشقارمىسىنىڭ مەسئۇلىنى سوتقا ئەرز قىلىش ئېھتىماللىقىنىڭمۇ بارلىقىنى ئېلان قىلدى. بۇنى بىر ھەپتە بۇرۇن سودا سانائەت مەمۇرى باشقۇرۇش باشقارمىسى ئېلان قىلغان توردىن سېتىۋالغان ماللارنى ئۆرنەك ئېلىپ تەكشۈرۈش كەلتۈرۈپ چىقارغان .مەزكۇر دوكلاتتا كۆرسىتلىشىچە ئالى بابانىڭ تور سوداسۇپىسى(ئالى بابا،تاۋباۋ،تيەنماۋلانى ئۆزئىچىگە ئالىدۇ)نىڭ ساختا مال بىلەن قاپلىنىش نىسبىتى %65 ئەتراپىدا بولغان بولۇپ،«ساختا مال»نىڭ جەننىتى بولغان. بۇدوكلات ئېلان قىلىنىشى بىلەن كېپىنەك ئېففىكتى پەيدا قىلىپ ئالى بابا گۇرۇھىنىڭ بازار قىممىتىنىڭ تۆۋەنلىشى،پاي چېكىنىڭ چۈشىشى،تىجارەت كىرىمىنىڭ كېمىيىشى،ئىستىمالچىلارنىڭ ئالى باباغا بولغان ئىشەنچىسنىڭ تۆۋەنلىشىنى قاتارلىق بىر قاتار ئىشلارنى كەلتۈرۈپ چىقاردى. خوش ئەمىسە تور سودا سۇپىلىرىنى «ساختامال»لارنىڭ جەننىتى دەپ قاراش ئەمەلىيەتكە ئۇيغۇنمۇ؟ ئىسلاھات ئىشىكنى ئېچىۋېىتىش شامىلىغا ئەگىشىپ دۆلىتمىزدە نۇرغۇنلىغان شەخسىي كارخانىلار مەيدانغاكېلىپ دۆلىتىمىز تەرەققىياتىغا نۇرغۇن تۆھپىلەرنى قوشتى،دۆلىتىمىزدە ئەمگەككۈچى،يەر مەيدان ھەققى قاتارلىق بىرقۇر ھەقلەرنىڭ دۇنيا سەۋىيىسىدىن تۆۋەن بولىشى تۈپەيلىدىن جۇڭگو تەدرىجىي «دۇنيا زاۋۇتى»غا ئايلاندى،نۇرغۇنلىغان دۇنياۋى داڭلىق ماركىلار جۇڭگودا ئىشلەپچىقرىلىشقا باشلىدى.ئەلۋەتتە بۇنىڭ ئارىسىدا بىر قىسىم نائىنساب سودىگەرلەر ساختا،ناچار،ئوخشىتىپ ياسالغان مەھسۇلاتلارنى ياساپ ئىستىمالچىلارنىڭ ھوقۇق مەنپەئەتىنى زىيانغا ئۇچراتتى،بۇ ھەقتە دۆلىتىمىزنىڭ مۇناسىۋەتلىك قانۇن ئورگانلىرى ئالاقىدار قانۇن-نىزاملارنى يولغا قويغان بولسىمۇ تولۇق چەكلەش كۈچىنى كۆرسىتەلمىدى. 20-ئەسىرنىڭ ئاخىرقى يىللىرىدا ئالى بابا گۇرۇھى تۇنجى قاتاردا دۆلىتىمىزنى ئېلىكترونلۇق سودا دەۋرىگەباشلاپ كىردى،بۇ ئەنئەنىۋى سودىغا نۇرغۇن خىرىسنى ئېلىپ كىلىپ نۇرغۇنلىغان كارخانىلارنىڭ يوقىلىپ يېڭى ئىدىيىدىكى كارخانىلار قۇرۇلۇپ دۆلىتىمىز مىسلى كۆرۈلمىگەن تەرەققىياتلارغا ئېرىشتى. تورسودىسى ماكان-زاماننىڭ چەكلىمىسىگەئۇچرىمىغانلىقتىن ناھايىتى تېز تەرەققىي قىلدى،ئەلۋەتتە بۇ جەرياندا بىر قىسىم ھيلىگەر سودىگەرلەر ھەرخىل يوچۇقلاردىن پايدىلىنىپ ساختا ماللارنى تور سوداسۇپىلىرىدىن پايدىلىنىپ دۆلىتىمىزنىڭ ھەرقايسى جايلىرىغا سېتىپ نۇرغۇن ھارام پايدىغا ئېرىشتى. شۇنىڭ بىلەن ئەمدىلەتىن يېتىلىۋاتقان تورسوداسۇپىلىرى«ساختا مال» پاتقىقىغا پېتىپ قالدى،ئىستىمالچىلارنىڭ ئۇلارغا بولغان ئىشەنچىسى تۆۋەنلەپ كەتتى. ئەجىبا تورسوداسۇپىلىرى «ساختا مال» قارىتا ھېچقانداق چەكلەش تەدبىرى قوللانمىدۇ؟ ئۇنداق ئەمەس ئالىبابا گورۇھى ھەر يىلى نۇرغۇن مەبلەغ چىقىرىپ «ساختا مال»غا زەربە بېرىشكەئىشلىتىۋاتىدۇ،ھەمدە ئۆزلىرى يىغقان ئۇچۇرلارنى سودا سانائەتنى مەمۇرىي باشقۇرۇش ئىدارىلىرىگە تەمىنلەپ ئۇلارنىڭ خىزمىتىگە يېقىندىن ياردەمدە بولىۋاتىدۇ. ھەتتاكى 15كۈندە شەرتسىز مال قايتۇرۇش،مال يارىمىسا شەرتسىز مال قايتۇرۇش قاتارلىق سىياسەتلەرنى چىقىرىپ ئىستىمالچىلارنىڭ ھوقۇق نپەئەتىنى قوغداشقا تىرىشىۋاتىدۇ. ئەمىسە بىز نىمىشقا توردىن مال سېتىۋالساق دائىم ساختا مالغا ئۇچرايمىز؟ بۇنىڭدىكى تۈپكى سەۋەب بىز ئۆزىمىز ئەرزان باھا قوغلىشىپ ساختا ماللارنى پەيدا قىلىۋاتىمىز،مەسىلەن دۇنياغا داڭلىق ئادىداس ماركىلىق ئاياقنىڭ ئەمەلىي دۇكان باھاسى 500يۈەندىن كەم ئەمەس،بۇنى توردىن ئىزدىسەك ئادىداسنىڭ ئورگان دۇكىنىدىن سېتىۋالماقچى بولساق300نەچچە يۈەنگە ئالغىلى بولىدۇ.بىراق بەزى دۇكانلاردا ھەتتا 50يۈەنگىمۇ ساتىدۇ(ئەلۋەتتە ئورگان تەرەپ دۇكىنى ئەمەس)،بىز مال سېتىۋالغان قارىغۇلارچە باھاقوغلىشىپ 50 يۈەنلىكىنى ئېلىپ قولىمىزغا تەككەندە سۈپىتى ياخشى بولمىسا ئۆزىمىزدىن ئاغرىنماي توردا ساختا مال ساتىدۇ دەپ جار سالدۇق،تورسودا سۇپىلىرى مال دۇكاندار دىگەنگە ئوخشاش چىقمىسا مالنى قايتۇرسىڭىز بولىدۇ دىسە ئۆزىمىز ئېرىنچەكلىك قىلىپ قايتۇرمىدۇق ياكى قايتۇرۇشنى بىلمىدۇق،ئاخىرىدا يامان نامغا قالغىنى يەنە ئاشۇ بىچارە تورسودا سۇپىلىرى بولدى. ئۇنداقتا ساختا مالنى قانداق پەرقلەندۈرىمىز؟ 1. ساختا مالنىڭ ھەقىقىي سۈپەتلىك مال بىلەن پەرقلىنىدىغان ئەڭ روشەن تەرىپى باھا،ساختا مال ھەددىدىن ئارتۇق ئەرزان بولىدۇ،شۇڭا توردىن مال سېتىۋالغاندا ھەددىدىن ئەرزان مالنى سېتىۋېلىشتىن ساقلىنىش كېرەك. 2. مال سېتىۋالغاندا ئىشەنچىلىك بولغان تورسودا سۇپىلىرىنى تاللاش ھەمدە ئامال بار ئۈچىنچى تەرەپ پۇل تۆلەش ئۇسۇلىنى قوللانغان تورسوداسۇپىلىرىنى تاللاش كېرەك ھەمدە بىۋاستە سودىگەرگە پۇل سېلىپ بېرىشتىن ساقلىنىش كېرەك.بۇنداق قىلغاندا پۇلىڭىزنىڭ بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلغىلى بولىدۇ. 3. ئەگەر بۇنداق توربەتلەردىن مال ئالغاندىمۇ ساختا سۈپەتسىز تاۋارلارنى سېتىۋېلىپ قالسىڭىز،دەرھال تور سودا سۇپىسىنىڭ قۇرغۇچىلىرى بىلەن ئالاقە قىلىپ ئەھۋالنى ئىنكاس قىلىڭ،ئۇلار چوقۇم سىز رازى بولغۇدەك جاۋاب بېرىدۇ.ئەگەر ئۇلارمۇ ھېچقانداق ئىنكاس بىلدۈرمىسە سودا سانائەتنى مەمۇرىي باشقۇرۇش ئورۇنلىرى بىلەن ئالاقە قىلىپ ئەھۋالنى مەلۇن قىلسىڭىز بولىدۇ. ھەرگىزمۇ ئازراق پۇلنىڭ ئىشىكەن بولدى قىلىۋىتەي دىگەن خيالنى قىلماڭ،سىزنىڭ مۇشۇنداق «بولدى قىلاي» دىيىشىڭىز بىلەن تېخىمۇ كۆپ تورداشلارنىڭ مەنپەئەتى زىيانغا ئۇچرايدۇ. ساختا مالغا زەربە بېرىش سىزنىڭ ،مېنىڭ ھەم دۆلىتىمىزمەمۇرىي ئورۇنلىرىنىڭ ھەممىسىنىڭ ئورتاق مەسئۇلىيىتى،قانداقتۇر مەلۇم بىرشەخس،ئورگان،سۇپا(تور سودا سۇپىسى)نىڭلا مەسئۇلىيىتى ئەمەس.
تاۋارىم تورى يازمىسى http://tawarim.com/ |