NASA: بىر ئالەم ئۇچقۇرى كىچىك پلانېتىغا باردى

bilimhumar

بىر ئالەم ئۇچقۇرى بىر كىچىك پلانېتا ئوربىتىسىغا كىردى

بىلىمخۇمار
2015-يىلى 3-ئاينىڭ 14-كۈنى

ناسا مەركىزى ج پ ل (بىزنىڭ ئىدارە) 2015-يىلى 6-مارت كۈنى «باشلانما» (Dawn) ناملىق بىر ئالەم ئۇچقۇرىنىڭ «سىرېس» (Ceres) ناملىق بىر كىچىك پلانېتىنىڭ ئوربىتىسىغا يېتىپ بارغانلىقىنى تەبرىكلىدى.

1-رەسىم: سىرېسقا يېتىپ بارغان ئالەم ئۇچقۇرى «باشلانما» (سىزىلغان رەسىم).

باشلانما بۇ قېتىم بارغان پلانېتا ئىنگلىزچە «dwarf planet» دەپ ئاتىلىدىغان بولۇپ، بۇ يەردىكى «dwarf» دېگەن سۆز بويىنىڭ ئېگىزلىكى بىر مېتىردەك كېلىدىغان «پاكىنەك ئادەم» لەرگىمۇ ئىشلىتىلىدۇ.  پلانېتىلارنىڭ «پاكىنەك» لىرى يوق بولغاچقا، مەن ئۇنى بۇ يەردە «كىچىك پلانېتا»، دەپ ئالدىم.

2-رەسىم: ناسا نىڭ «باشلانما» ناملىق ئالەم ئۇچقۇرى 2015-يىلى 12-فېۋرال كۈنى تارتقان كىچىك پلانېتا سىرېسنىڭ رەسىمى.

قۇياش سىستېمىسىدا كىچىك پلانېتىدىن بەشى بار بولۇپ، سىرېس مارس بىلەن يۇپىتېرنىڭ ئارىلىقىدىكى «ئاستېرويد (كائىنات ئۇچار تاشلىرى) بەلۋېغى» دە قۇياشنى چۆرىدەپ ئايلىنىدۇ.  ئۇ ئاستېرويد بەلۋېغىدىكى ئەڭ چوڭ جىسىم بولۇپ ھېسابلىنىدۇ.  قالغان 4 كىچىك پلانېتىنىڭ ئىنگلىزچە ئىسمى Pluto، Eris، Makemake، ۋە Haumea.  

3-رەسىم: قۇياش سىستېمىسىدىكى 5 دانە كىچىك پلانېتا.

4-رەسىم: 2014-يىلى 1-ئايدا كىچىك پلانېتا سىرېسنىڭ ئۈستىدىكى ئىككى يەردە ئېگىز ئاسمانغا ئېتىلىپ چىقىۋاتقان سۇ پارى بايقالدى (سىزىلغان رەسىم).

ئاستېرويد بەلۋېغىدىكى ئۇچار تاشلار مارس شەكىللەنگەن ۋاقىتتا پەيدا بولغان.  ئەسلىدە ئۇلار مارسنى تەشكىل قىلغان جىسىملارنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، يۇپىتېرنىڭ تارتىش كۈچى تۈپەيلىدىن ئۇلار مارسقا قوشۇلالماي قالغان.  ھازىر ئۇ ئاستېرويد بەلۋېغىدىكى ئۇچار تاشلار قۇياشنى مەركەز قىلىپ ئايلىنىپ تۇرىدۇ.  ئالىملارنىڭ مۆلچەرلىشىچە، ئاستېرويد بەلۋېغىدە دىئامېتىرى بىر كىلومېتىردىن چوڭ ئۇچار تاشلاردىن 750 مىڭ دانىسى بار بولۇپ، ئۇلارنىڭ ئىچىدە 200 دانىسىنىڭ دىئامېتىرى 100 كىلومېتىردىن چوڭ.  سىرېس ئۇلارنىڭ ئەڭ چوڭى بولۇپ، ئۇنىڭ دىئامېتىرى 950 كىلومېتىر كېلىدۇ. ئاستېرويد بەلۋېغىدىكى ھەممە ئۇچار تاشلارنى قوشساقمۇ ئۇلارنىڭ يىغىندىسى يەنىلا ئاي شارىدىن سەل كىچىكرەك كېلىدۇ.  سىرېسنىڭ ماسسىسىنىڭ چوڭلىقى ئاستېرويد بەلۋېغىدىكى بارلىق ئۇچار تاشلار ماسسىسىنىڭ 33 پىرسەنتىگە توغرا كېلىدۇ.

سىرېسنىڭ بىر كۈنى 33 سائەتتىن ئۇزۇنراق بولۇپ، ئۇ قۇياشنى ھەر 4.6 يىلدا بىر قېتىم تولۇق ئايلىنىپ چىقىدۇ.

ناسانىڭ «باشلانما» ناملىق ئالەم ئۇچقۇرى 2007-يىلى 9-ئايدا ئالەم بوشلۇقىغا چىقىرىلغان بولۇپ، 7 يىلدىن جىقراق ۋاقىت ئىچىدە 5 مىليارد كىلومېتىرغا يېقىن مۇساپىنى بېسىپ، سىرېسقا يېتىپ باردى.  ئۇ 6-مارت كۈنى سىرېس بىلەن بولغان ئارىلىقى 60800 كىلومېتىر كېلىدىغان بىر ئوربىتىغا كىردى.  ئۇ ئالەم ئۇچقۇرى بۇ يىلنىڭ 23-ئاپرېل كۈنى بىر ئىلمىي تەكشۈرۈش ئېلىپ بارىدىغان ئوربىتىغا كىرىدىغان بولۇپ، ئۇ ئوربىتىنىڭ سىرېسنىڭ يۈزى بىلەن بولغان ئارىلىقى 13440 كىلومېتىر.  شۇنىڭدىن كېيىن بىز باشلانمىنىڭ يېڭى بايقاشلىرىنى بىلەلەيمىز.

باشلانما 2011-يىلىدىن 2012-يىلىغىچە «ۋېستا» (Vesta) دەپ ئاتىلىدىغان يەنە بىر ئاستېرويدنى زىيارەت قىلغان بولۇپ، سىرېس ئۇنىڭ ئىككىنچى نىشانى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ.  سىرېس يۇمىلاق ۋە ھۆل بولۇپ، ۋېستا بولسا ئەگرى-توقاي ۋە قۇرغاق كائىنات جىسىمىدۇر.  بۇ ئىككى جىسىم ئەسلىدە ئوخشاش مەنبەدىن كەلگەن بولۇپ، ئۇلار قۇياش سىستېمىسى  ئەمدىلا باشلانغان دەۋرىدىلا پەيدا بولغان.  شۇڭلاشقا ناسا بۇ ئالەم ئۇچقۇرىغا «باشلانما» دەپ ئىسىم قويغان.  ئالىملار سىرېسنى تەكشۈرۈش ئارقىلىق قۇياش سىستېمىسىنىڭ شەكىللىنىشىگە ئائىت بىر قىسىم قىممەتلىك ئۇچۇرلارغا ئېرىشمەكچى.  

«باشلانما» ناملىق ئالەم ئۇچقۇرىنى ج پ ل باشقۇرىدۇ.

پايدىلىنىش ماتېرىياللىرى:

[1] Ceres: Dwarf planét is pocked with craters, NASA's Dawn spacecraft shows
http://www.latimes.com/science/s ... w-images-dwarf-planét-crater-20150217-story.html <http://www.latimes.com/science/s ... 0217-story.html>

[2] Ceres: The Smallest and Closest Dwarf Planét
http://www.space.com/22891-ceres-dwarf-planét.html <http://www.space.com/22891-ceres-dwarf-planet.html>

[3] Ceres (dwarf planét)
http://en.wikipedia.org/wiki/Ceres_(dwarf_planét) <http://en.wikipedia.org/wiki/Ceres_(dwarf_planet)>

[4] University of Arizona Scientists Await First Close-Up Photos of Dwarf Planét
https://www.azpm.org/p/crawler-s ... hotos-of-dwarf-planét/ <https://www.azpm.org/p/crawler-s ... f-dwarf-planet/>

[5] Water vapor seen steaming off icy dwarf planét Ceres
http://articles.latimes.com/2014 ... -geysers-dwarf-planét-asteroid-20140122

Algol1991

ئېنىق سۇ پارى بولسا ئادەمنىڭ ئىشتىھاسىنى سەل قوزغاپ قويامدۇ قانداق

heniya

كېيىن جاھان تەرەققى قىلىپ ھەر بىر دۆلەت بىر يۇلتۇزدا تۇرىدىغان بولۇپ كىتەمدۇق تېخى ، بەزى كىچىك يۇلتۇزلارنى ئۆلكە قىلىپ قويساق .

sewriyar

مەن ئالەم بوشلىقى توغۇرلۇق خەۋەرلەنى ئوقىغاندا بىزدىن تۇلىمۇ يىراق مۇناسىۋەتسىزدەك ھېس قىلاتتىم . نىمىشقىدۇ ھازىر شۇندا قىزىقىپ ئوقۇيمەن .

Algol1991

ئىلگىرى چوڭلار قەشقەرگە ئۈچ كۈندە باراتتىكەندۇق ، ھازىر بىرەرسى ئۈچ كۈندە باردىم دېسە باشقىلار قوڭىدا كۈلىدۇ

anar54

Algol1991 يوللىغان ۋاقتى  2015-3-14 15:36
ئىلگىرى چوڭلار قەشقەرگە ئۈچ كۈندە باراتتىكەندۇق ، ھاز ...

ئەسسالاممۇ ئەلەيكۇم،مىنىڭ بىلىملىك كىشىلەر بىلەن بەك پىكىر ئالماشتۇرغۇم كىلىدۇ،مىنىڭ سىز بىلەن بەك تۇنۇشقۇم بار،پەخىرلىك ئۇستاز ،سىزدىن كۆپ ئىشلاردىن مەسلىھەت ئالسام دەيمەن،سىزنىڭ ۋاقىت چىقىرىپ ئېلىخەت ئادىرىسىڭىزنى ياكى ئۈندىدار نۇمۇرىڭىزنى قالدۇرۇپ قۇيۇشىڭىزنى ئۈمىد قىلىمەن،مىنىڭ ئىېلخەت نۇمۇرۇم:1029560064@qq.com،ئۈندىدار نۇمۇرۇم:18999691428

music8

ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم bilimhumar ئاكا ياخشىمۇسىز، مۇشۇنداق ئېسىل تېمىلىرىڭىز ئۈزۈلۈپ قالمىسۇن،مىللىتىمىز ئۈچۈن ئۈن-تىنسىز تىرىشىپ كۆپ جاپا چېكىۋاتىسىز،ئەجرىڭىزنى ھەق ئىگىمىز زىيادە قىلغاي.
ئۆزۈمنىڭ كائىنات توغرىسىدا چۈشەنچىم بەك چوڭقۇر بولمىسىمۇ لېكىن، بەك قىزىقىمەن، تۇرمۇش ھەلەكچىلىكىدە يا تۈزۈكرەك بىلىم ئېلىش پۇرسىتىمۇ بولمىغاچ،داۋاملىق تىرىشىش مۈمكىن بولماي قالدى.
كىچىكىمدە بىز ياشاۋاتقان يەرشارىنى بىلگەندىن باشلاپ،مۇشۇنداق بىپايان بىر پلانېتتا جومۇلاڭما چوققىسىدەك ھەيۋەتلىك ئېگىزلىك،يەنە مەن بىلىدىغان تۇرپان ئويمانلىقىدەك دېڭىز يۈزىدىن نەچچە يۈز مېتىر چوڭقۇر ئازگاللىق، يەنە مەن ئوقۇغان بىر ماتىرىيالدا:ئاسىيا قىتئەسىنىڭ دېڭىز قىرغىقى ئۇزۇنلۇقى 69 مىڭ 900 كىلومېتىر بولۇپ، دېڭىز قىرغىقى دۇنيا بويىچە  ئەڭ ئۇزۇن قىتئە ھېساپلىنىدۇ. يېرىم ئارال ۋە ئاراللار كۆپ. ئەرەب يېرىم ئارىلى دۇنيا بويىچە ئەڭ چوڭ يېرىم ئارال. ھىندونېزىيىدىكى كالىمانتان ئارىلى دۇنيا بويىچە ئۈچىنچى چوڭ ئارال ھېساپلىنىدۇ. ئاسيانىڭ يەر شەكلى تۈزۈلۈشى بىر قەدەر ئىگىز. دېڭىز يۈزىدىن ئوتتۇرىچە ئىگىزلىكى 950 مېتىر بولۇپ، ئانتاركىتا قىتئەسىدىن قالسىلا، دۇنيادىكى ئەڭ ئىگىز قىتئە ھېساپلىنىدۇ. تاغلىق ۋە چوققىلىقلار ئاسىيا قىتئەسىنىڭ ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان. تاغلىق، ئېگىزلىك ۋە تۆپىلىك رايونلار ئومۇمىي قىتئەنىڭ 4/3 قىسىمىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئاسىيا قىتئەسى پامىر ئېگىزلىكىنى مەركەز قىلىپ، تۆت ئەتراپىغا قاراپ ئېگىز تاغ تىزمىلىرى شەكىللەنگەن بولۇپ، بۇلارنىڭ ئىچىدىكى ئەڭ چوڭى ھىمالايا تاغ تىزمىسىدۇر. ئېگىزلىكى 8000 مېتىر كېلىدىغان چوققىلار ھەممىسى قاراقۇرۇم تاغلىرى بىلەن ھىمالايا تاغلىرىغا جايلاشقان بولۇپ، بۇلارنىڭ ئىچىدىكى جومۇلاڭما چوققىسى دۇنيا بويىچە ئەڭ ئېگىز چوققا ھېساپلىنىدۇ.  دۇنيانىڭ ئۆگىزىسى چىڭخەي- شىزاڭ ئېگىزلىكى، شۇنداقلا دۇنيادىكى ئەڭ تۆۋەن جاي بولغان ئۆلۈك دېڭىزمۇ  ئاسىيا قىتئەسىگە جايلاشقان.
كاللامدا بىرلا سوئال: بۇ پلانېت مۇشۇنداق ئېگىز-پەس تۇرۇپ، نېمە ئۈچۈن يەنىلا نۇقسانسىز يۇمىلاق كۆرۈنىدۇ؟يەرشارىلا ئەمەس پۈتۈن كائىناتتىكى ھەرقانداق بىر پلانېت بولسۇن، كىچىك سەييارىلەر بولسۇن،شۇلارمۇ مانا مۇشۇ يەرشارىدەك يەر تۈزۈلىشىگە ئىگە دەپ ئويلايمەن،شۇلارمۇ نېمە ئۈچۈن يەنىلا نۇقسانسىز يۇمىلاق كېلىدۇ؟ياكى بولمىسا ھەرقانداق بىر پلانېتنىڭ غايەت زور چوڭلىقىغا سېلىشتۇرغاندا، يەر تۈزۈلىشى بەك كىچىك بولغانلىقى ئۈچۈن يىراقتىن شۇنداق كۆرۈنەمدۇ؟ ياكى ئىلىم-پەندە مۇشۇ توغرىلىق ئىلىي چۈشەنچىلەر بارمۇ؟دېگەندەك كاللامدا ساپلا مۇشۇنداق چېگىش سوئاللار.
ئېغىر كۆرمەي مۇشۇ سوئالىمغا بىر جاۋاپ بەرگەن بولسىڭىز،كاللامدىكى تۈگۈنلەر بىر يىشىلىپ كەتسە دېگەن ئۈمۈدتىمەن،جاۋابىڭىزنى ساقلايمەن، خەير سالامەت بولۇڭ......

Algol1991

دېئامېتىرى 13 سانتىمېتىر كېلىدىغان بىر شارغا چوڭلۇقى 0.1 مىللىمېتىر كېىدىغان توزان قونۇپ قالسا …… ئۆزىڭىز تەسەۋۋۇر قىلىپ بوپتىكەنسىز بولمىسا . مارس يەردىن كىچىك لېكىن مارستىكى ئولېمپىك چوققىسى جۇمۇلاڭمادىنمۇ ئېگىز ، لېكىن بۇمۇ مارسنىڭ شەكلىنى ھېچقانچە ئۆزگەرتەلمەيدۇ . لېكىن كىچىكرەك پىلانېتلار ياكى ھەمراھلاردىكى چوڭراق يەر شەكلى ئۇنىڭ كۆرۈنۈشىنى كۆرۈنەرلىك بۇزۇپ قويىدۇ ، ئاددىيسى مارسنىڭ ئىككى تەبئىي ھەمرىيى .

ئاتىكاچىلىق قىلىپ قويدۇم