ئىلى سۇلتانىنىڭ چەت ئەلدىكى تۇتقۇنلۇقىغا دائىر مۇھىم ئۈچ ھۆججەت

janbek

guzal-sahra يوللىغان ۋاقتى  2015-5-7 13:48
قازاقلارنى قوغداپ قېلىش ئۈچۇن ئىلى سۇلتانلىقى چار روس ...

                           تازابەك باتىر            
                        ەرتاي قالمىرزا ۇلى
     
     قازاق حالقى ەجەلدەن دۇنيەنىڭ وزگەدە كورشى حالىقتارىمەن اۋىلى ارالاس، قويى قورالاس بولىپ، سان عاسىرلىق سىندارلى ءومىردى وتكىزىپ كەلدى، ءارى ماڭگى جاساي بەرمەك. وتكەن زاماندارعا ورالساق، ۇلتىمىز كورشى اقىسى قۇداي اقىسى دەپ تۇسىنەتىندىكتەن تۇستىگى مەن تەرىسكەيى، باتىسى مەن شىعىسىنا ورانالاسقان قاي-قايسى كورشىسىمەندە تاتۋلىقتى الدىمەن بولىپ پاش ەتتى. ءبىراق، جۋاس تۇيە جۇندەۋگە جاقسى دەگەندەيىن سول كورشىلەر اڭقاۋ قازاقتى ورايلى ساتىندە ورىپ الىپ تۇردى. ەل اراسىنداعى تىنىشتىق پەن تاتۋلىق بۇزىلىپ، دۇشپاندىق ورنادى. انە سول قازاق اسپانىن قارا تۇتەككە اينالدىرىپ، دالاسىن ورتەپ، قالاسىن قيراتىپ، بالاسىن جىلاتىپ، حالقىن قىرعىنداعان قاتىگەز قاراقشىلاردىڭ ءبىرى جوڭعارلار، ەندى ءبىرى ورىستار بولدى. قازاق ءۇشىن جەرىنە زاڭسىز باسىپ كىرگەننىڭ بارى قاراقشى بولىپ تابىلادى. قازاق پەن قالماق اراسىنداعى سوعىس ەكى عاسىرىعا جۋىق بولدى دەسەك، قالماقتىڭ تۇبەگەيلى تىنىشتاندىرىلعان كەزەڭى 1755-1757 جىلدارى ەدى. بىراق، جىلاندى جەتى رەت كەسسەڭدە كەسەرتكىدەي كۇشى بولادى دەپ اتامىز قازاق بەكەر ايتپاسا كەرەك. جوڭعاردى تۇبەگەيلى جويىلدى دەگەنىمىزبەن ۇلى حان ءتاڭىرى تاۋلارىنىڭ ءاربىر سىلەمدەرىنە تىعىلىپ امان قالعان ونىڭ قالدىق بولتىرىكتەرى ۆولگا وزەنى بويىنان 1771 جىلدارى قازاق جەرىن ەندەي ءوتىپ كەلگەن تورعاۋىتتار مەن قوسىلىپ، جارتى عاسىر وتپەستەن ەس جيىپ، قازاقتى شاباتىن قانىنا سىڭگەن جاۋىزدىعىن تاعىدا كورسەتتى. جوڭعاردىڭ جورىعىنا ۇدايى ۇشىرايتىن ءوڭىر ەجەلدەن جەتىسۋ بولاتىن. جەتىسۋعا كوز تىككەن جوڭعار مەن ورىسقا كەزەگىمەن سوققى بەرىپ، ءبىر داۋىردە ەكى جاۋ مەن ايقاسىپ، ەشقايىسسىنا باس يمەي، ەلىن-جەرىن قىزعىش قۇستاي قورعاپ وتكەن تاۋ تۇلعالى باتىرلاردىڭ ءبىرى تازابەك پۇسىرمانباي  ۇلى ەدى.
      تازابەك پۇسىرمانباي  ۇلى 1804 (كەي دەرەكتە 1800 دەلىنگەن) جىلى قازىرگى الماتى وبلىسىنىڭ شەلەك وڭىرىندە دۇنيەگە كەلگەن. قازاقتىڭ ءۇيسىن-البان تايپاسى، المەرەك رۋىنان شىققان. ارعى اتاسى المەرەك قازاق جەرىن جوڭعاردان تازارتۋدا ەسەلى ەڭبەك ەتكەن باتىر، ءارى حالىقتىڭ قۇرمەتىنە بولەنىپ، ابىز اتانعان كيەلى كىسى بولعان ەكەن. ەل اۋىزىنداعى تاريحي دەرەكتەرگە قاراعاندا، المەرەك ابىز جوڭعاردان تارتىپ العان قازاق جەرلەرىنە تال ەككىزىپ، ءار جەردەن وشاق قازدىرىپ، وعان قاراعايدىڭ شوعىن كومدىرىپ وتىرعان دەسەدى. قازاقتا اتادان بالاعا مال قالعانشا تال قالسىن دەگەن اتالى ءسوز تەگىن ايتىلماعان شىعار. بۇل كىسىنىڭ زيراتى قازىر الماتى قالاسىنىڭ تۇبىندە جاتىر. تازابەكتىڭ اتا تەك شەجىرەسى: المەرەك-جانىبەك-بايسەيت-قونىسباي-پۇسىرمانباي-تازابەك. مۇنداعى بايسەيت دەگەن اتاسى جوڭعارعا قارسى سوعىستا ەل قورعانى بولعان باتىر ادام ەكەن، كەيىن قازىرگى شەلەك وڭىرىندەگى بايسەيت دەگەن جەردە حالىققا ەگىنشىلىكپەن اينالىسۋعا باستاماشى بولىپ، وسى ارادا قايتىس بولادى. حالىق بۇل جەردى قازىردە بايسەيت دەپ اتايدى.
     تازابەك ەس ءبىلىپ، ەتەك جەڭىن جيعان تۇستا ونىڭ ەڭ العاشقى سوعىسى جوڭعاردىڭ ىلەدەگى قالدىعى «قاراۋىل قالماقتار» (ويراتتار) جانە تورعاۋىت تايپاسىمەن بولادى. «قاراۋىل قالماقتار» چيڭ پاتشالىعىنىڭ ىلەنى كۇزەتۋگە قويعان باسكەسەرلەرى ەدى. ولار قازاقتاردى ىلەگە اتتاپ باستىرماۋعا بارىنشا كۇش جىگەرىن سالدى. ابىلاي حان تۇسىندا شىعىس جەتىسۋداعى قازاقتار چيڭ پاتشالىعىنىڭ ماقۇلدىعىمەن ىلە وزەنى الابىنداعى تەكەس، قاس، كۇنەس وزەنى باسىنا دەيىن كوشىپ-قونىپ، جۇلدىزعا دا مال وتارلاتىپ كەلگەن. قالماقتىڭ ءار تاۋدىڭ باسىنا تىعىلىپ امان قالعان ءبىر توبى قايتادان بوي كوتەرىپ ەتەككە قاراي تۇسە باستايدى. تورعاۋىت تايپاسىنىڭ باسىن قوسىپ، بيلىكتى ءوز قولىنا العان بۇرگە انبى جۇلدىزدان ورداسىن تىكتەپ، جوڭعاردى قايتادان تىرىلتۋگە كۇش سالدى. شىعىس جەتىسۋداعى قازاقتارعا تۋ سىرتىنان كەلىپ قىرعيداي ءتيىپ، مالىن ايداپ، ادامدارىن بارىمتالاپ كەتىپ ءجۇردى. ىلەنىڭ سولتۇستىگىنە ورنىعىپ العان ولاردىڭ ءبىر بولىمى قازاقتاردى ءۇيسىن تاۋدان ارى تەكەس، مۇڭعۇلكۇرە (ءور تەكەس) جاققا قاراي اسىرمادى.
     شىعىس جەتىسۋدى ەجەلدەن بەرى مەكەندەپ كەلە جاتقان قازاقتىڭ البان تايپاسىنىڭ قورعانى بولعان پۇسىرمانبايدىڭ كارتايىپ قالعانىن، بەكباۋ، بارجىق، تۇمەنباي، مالىباي سياقتى باتىرلاردىڭ اجالى جەتىپ كوز جۇمعانىن ابدەن بىلەتىن بۇرگە انبى تۇمەنباي باتىردىڭ  ۇلى الپاردىڭ اۋىلىنا تۇتقيىلدان شابۋل جاساپ، ەلدى توناپ، مالىن ايداپ، بىرتالاي ادامدارى مەن قوسا الپاردىڭ 15 جاسار  ۇلى ساۋرىقتى دا تۇتقىنداپ، بارىمتا رەتىندە جۇلدىزداعى ورداسىنا الىپ كەتەدى. جولدا بىرنەشە قازاقتى ۇرىپ ولتىرەدى. ءبىر جىلداي جاۋ قولىندا قاماۋدا تۇرعان ساۋرىق ەرتەرەكتە قالماقتاردىڭ قولىنا بارىمتا رەتىندە تۇسكەن كۇلان اتتى قازاق اجەيدىڭ كومەگىمەن ءوزىنىڭ جيرەن قاسقا بەستىسىنە ءمىنىپ، بۇرگە انبىنىڭ تار قاپاسىنان قاشىپ كەتەدى. ساۋرىقتىڭ قاشىپ كەتكەنىن ەستىگەن بۇرگە انبىنىڭ ءون بويىن ءۇرەي بيلەيدى. ول ءۇشىن كىنالى دەپ كۇلان اجەيدى ۇرىپ ءولتىرىپ، تاعى بىرنەشە كۇزەتتەگى جىگىتتەردى اۋىر سوققىعا الادى.
  ساۋرىق 3-4 كۇندىك جول ءجۇرىپ ەلىنە ورالعان سوڭ، جاۋدىڭ ءمان-جاعدايىن ونداعى ەل ازاماتتارىنا ايتىپ بەرەدى. قازاق جىگىتتەرى تالاي رەت تورعاۋىتتارعا قارسى سوعىسادى، ءبىراق ولاردى تولىقتاي جەڭە المايدى. 1840 جىلى الباننىڭ تايپاسىنىڭ بىرنەشە رۋلارىنا قۇرالعان تۇتىندەر كۇنەس، تەكەسكە بارىپ قونىستانادى. تورعاۋىتتار جۇلدىزدان اسىپ ءتۇسىپ كۇنەس، تەكەس الابىنا قونىستانعان قازاقتى شاۋىپ كەتىپ، مازا بەرمەي قيعىلىق سالىپ وتىرادى. اڭدىسقان جاۋ الماي قويمايتىنى شىندىققوي، قازاقتاردىڭ جۇلدىزعا جىبەرگەن جانسىزدارى جاقىندا تورعاۋىتتار ىلە گەنەرەرال مەكەمەسىنەن كومەك الىپ، كۇنەس، تەكەستەگى البان تايپاسىن شابۋعا دايىندالىپ جاتىر ەكەن دەگەن حاباردى جەتكىزەدى. وسىدان سوڭ ياعني 1842 جىلى شىلدە ايىندا جەتىسۋداعى البان تايپاسىنىڭ مىقتى باتىرلارى تازابەك، ساۋرىق باتىرلار، قۇرمان جەتىبايدان شىققان شىنالى باتىر، الجان رايىمبەكتىڭ ۇرپاقتارىنان دوسپەن باتىرلار جان-جاققا حابارشى جونەلتەدى.  ولار سول كەزدەگى اۋىلدىڭ قازىنالى قارتتارىنىڭ بىرى پۇسىرمانباي اقساقالدىڭ الدىنا بارىپ، جاۋعا اتتانعالى تۇرعان جاعدايلارىن ايتىپ، اق باتاسىن الادى. پۇسىرمانباي اقساقال اتا-باباسىنان بەرى ساقتاپ كەلە جاتقان المەرەك باتىردىڭ تۋىن قولدارىنا ۇستاتادى. سوعىس جوسپارى بويىنشا كۇنەس باسىنداعى بودەننىڭ قۇرتقا قوسىنى تەزدەن جەلدى كەزەڭگە جەتىپ، تورعاۋىتتاردىڭ جۇلدىزدان كۇنەسكە قاراي اسۋىن توقتاتا تۇرۋى كەرەك بولدى. تازابەكپەن ساۋرىق باستاعان قوسىن تەكەستەن بەرى جيىلعان بۇقا باتىر مەن ءالى باتىردىڭ قولىنا قوسىلىپ، بەس كۇنگە جەتپەيتىن ۋاقىت ىشىندە بارلىعى كۇنەس باسىنا جينالىپ بولۋى ءتيىس ەدى. مەجەلەگەن كۇنى قازاق قولى ۋاعدالاسقان جەرگە ۋاعىندا جەتىپ، ەندى الداعى سوعىستى قالاي جۇرگىزۋ تۋرالى اقىلداسادى. ولار قالماقتار مەكەندەگەن وڭىرگە تاياعاندا شىنالى باتىردىڭ قاسىنا بىرنەشە جىگىتتەردى قوسىپ، جاۋ جاعدايىن شارلاپ كەلۋگە اتتاندىرادى. تاياسۋدان اسقاندا تورعاۋىتتىڭ قالىڭ قولىمەن ايقاس باستالادى. تورعاۋىتتاردىڭ ادامى كوپ، كۇشى مىعىم بولعاندىقتان، جاۋ جاعى بىردەن باسىمىدىققا شىعادى. قازاقتار ولاردى شىرعالاپ ءجۇرىپ، شەگىنە ءجۇرىپ سوعىسۋ ايلاسى ارقىلى تاياسۋدان بەرى ءتۇسىرىپ، شاپقىنىڭ باسىنداعى قالىڭ ورمانعا اكەلەدى. بۇل ارادا وتكەن ءبىر اپتالىق شايقاستا تورعاۋىتتار اۋىر شىعىنعا ۇشىراپ، جەلدى كەزەڭگە قاراي شەگىنەدى. نارقىزىلىنا مىنگەن بودەن باتىر تۇسپا-تۇس كەلگەن تورعاۋىتتىڭ بۇرگە انبىسىمەن جەكپە-جەككە شىعادى. بودەن باتىر ساۋىرىقتار كەلگەنشە بۇرگە انبىنىڭ باسىن الىپ بولادى. ساۋرىق باتىر تورعاۋىت جاساعىنىڭ  قولباسى قارا تاناۋلى جۋان داۋمەن ايقاسىپ، ونى نايزامەن ۇرىپ اتتان قۇلاتىپ، تەرەڭ قۇزدان ۇشىرىپ جىبەرەدى. تازابەك باتىر ساداقشىلار قوسىنىن باستاپ جاۋدىڭ باسىنان جەبەنى بۇرشاقشا توگەدى. باسشىسىز قالعان تورعاۋىت جاساعى تاياسۋدى اسىپ قاشادى. قازاقتار ولاردى وكشەلەي قۋىپ، جۇلدىزداعى ورداسىنا باسىپ كىرىپ، قىرعىن سالادى. ونداعى تۇتقىنعا ەرتەرەكتە تۇسكەن قازاقتاردى قۇتقارادى. وسىلايشا قازاق جاساعى تورعاۋىتتاردى ەندىگارى باس كوتەرە الماستاي ەتىپ تىنىشتاندىرىپ، ەلىنە ۇلكەن جەڭىسپەن ورالادى.
       تورعاۋىتتارمەن بولعان سوعىسقا قاتىسقان ءالى باتىردىڭ سۇيەگى كۇنەستىڭ باسىنداعى جەلدى كەزەڭگە قويىلىپتى، وسى ءوڭىردى مەكەندەگەن قازاقتار مەن قوسا سوعىستا قايتىس بولعانداردىڭ كوبى تاياسۋدىڭ تەرىسكەي بەتىندەگى تەكشەگە، كەڭسۋدىڭ اۋىزىنداعى قاباقشاعا، بۇقا باتىر كۇنەس تالقىنىڭ تالدىبۇلاعىنا جەرلەنىپتى.
         
بارى 1 ادام باعالاعان كۇشى جيىستىرۋ سەبەپ  
سەزىم7  + 6  

جالپى باعا ءنومىر: كۇشى + 6    بارلىق باعالاۋدى كورۋ

ورتاقتاسۋ: QQ空间 腾讯微博 腾讯朋友 .
ورتاقتاسۋ0 ساقتاۋ3 باعا ءنومىر .
جاۋاپ قۇرال ىستەتۋ مالىمدەۋ
提升卡置顶卡沉默卡喧嚣卡.
  

»ەرتاي »ەرتاي توردا جوق 性别قۇپياسوڭعى رەت تىركەلگەن ۋاقىتى2015-5-6تىزىمدەلگەن ۋاقىتى2012-3-14ءنومىر3097جولداما2515كورۋ ۇقىعى70توراپتاعى ۋاقىت97 ساعات.  IP卡  狗仔卡

قىران



قىران, ءنومىر 3097, كەلەرگى دارەجە جوعارلاتۋعا 2903 ءنومىر
ءنومىر3097التىن تەڭگە60 جولداما2515جاۋھار0كورۋ ۇقىعى70كەسكىن0 توراپتاعى ۋاقىت97 ساعات.ارالاۋدوس قوسۋامان - سالەمحابار جولداۋ. 2#
جولداۋشى 2015-1-29 15:46:46 |اۆتوردىكىن عانا كورۋ
بۇل جولدامانى سوڭعى رەت »ەرتاي جاعىنان 2015-5-6 18:32 رەداكسيالادى


      قازاقتار تورعاۋىتتاردى ويسىراتا جەڭىپ، جۇلدىزدان ارى قاراي اسىرىپ تاستاعانىمەن، چيڭ پاتشالىعىنىڭ قويعان «قاراۋىل قالماق» ويراتتارى تۇتاس ىلەدەگى سونىڭ ىشىندە تەكەس، ورتەكەس، شاپشال، كۇنەس،  توعىزتاراۋداعى قازاقتاردىڭ مازاسىن الىپ، جەرلەرىن، مالىن تارتىپ الىپ، ادامدارىن بارىمتالاپ سوققىعا جىعىپ بۇلىكشىلىك تۋدىرادى. تەكەس سۋاسۋداعى «قاراۋىل قالماق» بەكىنىسىنىڭ قوجاسى دورجى توڭمويىندىق ىستەپ، ىلەگە ەشكىمدى تۇرعىزعىسى كەلمەيدى. ەل قورعار تازابەك، ساۋرىق، بودەن باتىرلار تاعىدا باس بولىپ قالىڭ جاساقپەن تەكەستەگى ويراتتاردىڭ قارۋلى توبىن شولاقتەرەككە قۋىپ اپارىپ، ۇلكەن ۇرىس جاسايدى. ويسىراي جەڭىلگەن ويرات قالماقتارى تىزە بۇگىپ، تەكەس، كۇنەستەگى قازاقتارعا بۇدان بىلاي تيىسپەيتىن بولىپ ۋادەسىن بەرەدى. وسىدان سوڭ ىلەدەگى قازاقتار قالماقتاردان بولعان قاتەردەن ارىلعانداي بولدى.
بۇل جايىندا شوقان ۋاليحانوۆ 1864 جىلى 27 جەلتوقساندا جازعان ءبىر دەرەگىندە «ءبىزدىڭ الباندار تەكەس وڭىرىندە كوشىپ جۇرگەن قالماقتاردى مۇلدەم قۇرتىپ جىبەرىپتى، قالماقتار قاتىن بالاسىنان، بارلىق مال-مۇلكىنەن ابدەن جۇرداي بولىپ ايىرىلىپتى. قازاقتار تۇتقىن ايەلدەردى ەندى قايدا قويارىن بىلمەي وتىر دەسەدى. قالماقتاردىڭ قىز-قاتىندارى شىلىكتەگى شوقان ءبيدىڭ قولىنا ءتۇسىپتى. بۇل جاقسى ەمەس دەپ جازىپتى.
قازاقستاننىڭ ەنتسيكلوپەدياسىندا مىنانداي دەرەك بار: تازابەك باتىر 1846 جىلى گەنەرال ۆيشنيەۆسكييدىڭ باسقارۋىمەن لەپسىدە وتكەن ۇلى ءجۇز قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايىنا قاتىسىپ، رەسەيمەن اراداعى ساياسي قاتىناس تۋرالى قۇجاتتارعا ءمورىن باسقان. باتىس ءسىبىر اسكەري كورپۋسىنىڭ جەتىسۋ بولىمشەسىندە قىزىمەت ەتىپ، 1859 جىلى 19 قىركۇيەكتە پراپورششيك شەنىنە ۇسىنىلعان، كەيىن پودپورۋچيك شەنىنە يە بولعان. ءبىراق تازابەك بيلىكتە ءوزىنىڭ قارا قامى ءۇشىن ەمەس، حالقىنىڭ قامى ۇشىن جۇرگەن ەدى. اق پاتشانىڭ قازاقتاردى وتارلاۋ ءۇشىن جۇرگىزىپ وتىرعان قيتۇرقى ساياساتىن ابدەن تۇسىنگەن ساتتەن باستاپ-اق  ەندى ولارعا قارسى بولدى. كوپ كەشىكپەي تازابەك بۇل جۇمىستان باس تارتىپ، شەنىن شەتكە شىعارادى.  
  1854 جىلدان باستاپ اق پاتشا سىرتقى ىلە رايونىندا مىعىم بازا قۇرىپ، الماتىنى باسىپ الىپ، ونىڭ اتىن ۆەرني دەپ وزگەرتىپ، وعان كازاك-ورىستاردان قۇرالعان قارۋلى اسكەرلەردى ورنالاستىرادى. 1855 جىلى الماتىدا كازاك-ورىس قىستاعىن قۇرىپ، ارت-ارتىنان كازاك-ورىستاردى كوشىرىپ اكەلىپ ورنالاستىرادى. اق پاتشانىڭ مۇنداي جولسىزدىعى جەرگىلىكتى البان رۋىنىڭ قارسىلىعىنا تاپ بولادى. كازاك-ورىس اسكەرلەرى قازاقتاردىڭ جىلقىسىن قۋىپ، جولسىزدىق ىستەگەنى ءۇشىن اق پاتشا مانساپتىلارىن ءولتىرۋ سياقتى ادىستەر ارقىلى قارسىلىق كورسەتىپ وتىرادى. مىسالى ۆەرني كازاك قىستاعى قۇرىلىپ، كوپ وتپەي ەكى جاقتىڭ قاقتىعىسىندا قازاقتار ولاردىڭ 12 ادامىن ولتىرگەن.
   الماتى ماڭىنداعى البان رۋى مەن كازاك-ورىستار اراسىندا قاقتىعىستار ۇدايى تۋىلىپ، ولاردا قازاقتاردى شىعىنعا ۇشىراتىپ تۇرادى. كوپ ۇزاماي الماتى توڭىرەگىندەگى البان اۋىلىنىڭ بىرەۋىنە كازاك-ورىستاردىڭ 150 سولداتى باسىپ كىرىپ، اۋىر قىرعىنشىلىق جاسايدى. ءجۇز ات جيعىزىپ، وتىز قوي سويعىزىپ جەپ، قارىندارى تويعان ولار ەندى قازاقتىڭ قىز-كەلىنشەكتەرىنە قىرىنداپ، باسقىنشىلىق ىستەۋگە ۇمتىلعاندا، شىدامى جەتپەگەن اۋىل اعاسى دوسپەر كازاك-ورىس وفيتسيەرىن قولىنداعى اساتاياقپەن باسىنان ۇرىپ ءولتىرىپ تاستايدى. مۇزداي قارۋلانعان سولداتتار دەرەۋ بۇل اۋىلعا بۇرشاققا وق جاۋدىرىپ، قىرعىنعا ۇشىراتادى. بۇل حاباردى ەستىگەن تازابەك باتىر ساۋىرىق جانە بودەن باتىرلار مەن اقىلداسىپ، ولاردان كەك الۋعا بەكيدى. ولار قالىڭ قولدى جيناپ ۇلگەرىپ، ورىستىڭ 150 سولداتى راحاتتانا ۇيىقتاپ جاتقان جەرىنەن باسىپ كىرىپ، مىلتىقتارىن وقتاۋعا ۇلگەرتپەستەن قىرىپ سالادى دا، وق دارىلەرىن ولجالاپ الادى.
   تازابەكتەرگە اق پاتشا اسكەرلەرى ءبىر جىلداي شابۋلداعانى مەن جەڭىلىس تاۋىپ، بەتتەرى قايتىپ وتىرادى. ءبىر جولى تازابەكتىڭ ءبىر اۋىلعا جالعىز ءوزى كەلگەنىن ەستىگەن ورىستار 40 سولداتىن جىبەرىپ ۇستاپ اكەلۋگە بۇيىرادى. تازابەك ولاردىڭ قورشاۋىن بۇزىپ شىعىپ، تاۋعا قاراي شەگىنەدى دە، بىر بەكىنىس تاۋىپ الىپ، قىرىق سولداتتى بىردەن قىرىپ تاستايدى. وسىدان سوڭ تازابەك پەن ساۋرىق باستاعان جەتىسۋ قازاقتارىنىڭ اق پاتشا ارمياسى مەن بولعان سوعىستارىنداعى جەڭىلمەيتىندىگى ولاردى ۇرەيلەندىرىپ، قاتتى قورقىتادى. ەندى بۇل قازاقتارعا كوپ قارۋلى كۇش شىعارۋدى ويلاستىرىپ، الداعى ۇلكەن سوعىسقا دايىندالادى. ولار قازاقتاردىڭ جان-جاققا كەتەتىن جولدارىن جاۋىپ، اسۋلارعا قارۋلى سولدات قويادى. جاۋدىڭ بۇل جولعى قارۋلى كۇشىنىڭ مىعىمدىعىن سەزگەن تازابەك پەن ساۋرىق ەل اعالارى مەن اقىلداسا كەلە، جاۋدىڭ شابۋلىنىڭ استىندا قالعالى تۇرعان مىڭ نەشە ءتۇتىندى ساۋرىق باتىردىڭ باستاۋىندا شىعىسقا قاراي جىلجىي كوشىپ،  بۇرىنعى اتا مەكەندەرى توعىزتاراۋ، تەكەس، كۇنەسكە ورنالاستىرۋعا كەلىسەدى.  1862 جىلى ىلە وزەنىنىڭ وڭ جاعالاۋىندا ساۋرىق، تازابەكتىڭ باسشىلىعىندا وتكەن اق پاتشاعا قارسى بىر جىلداي قارۋلى سوعستان سوڭ، ساۋرىق ءوزى باس بولىپ، مىڭنان استام ءتۇتىنمەن شونجىنى باسىپ ءوتىپ، شاپشالدىڭ شىعىسىنا، توعىزتاراۋ، كۇنەس، تەكەسكە كەلىپ ورنالاسادى. تازابەك قارۋلى جاساقتارى مەن كوشتىڭ سوڭىندا قالىپ، ەل قاشان ورنىققانشا ورىس ارمياسىن جىبەرمەي توسا تۇرادى. ساۋرىق جولدا قاراۋىل سىبەلەرمەن (شيبە) دە قاقتىعىسىپ قالادى. ولار ىلەگە كەلگەندە، ىلەدە جاڭا قوجايىندار الدە قاشان پايدا بولىپتى. جاڭا قوجايىننىڭ ۇلكەنى چيڭ پاتشالىعى ىلەگە يەلىك ەتپەكشى بولىپ جاڭ چيڭ دەگەن گەنەرالىن قويىپتى. ەندى ولاردان رۇقسات الۋ كەرەك ەكەن. ساۋىرىق بۇل جاعىن ءوزى رەتتەيدى. ويتكەنى ەندى بۇلارمەن سوعىسىپ جاۋدى كوبەيتۋ تيىمسىز بولاتىن ەدى. ويتكەنى باتىستا ازۋلى ورىستار تۇر، شىعىسىندا ءتىسىن باسىپ قالماقتار ءجۇر. انىقتاپ قارايتىن بولساق قورشاۋدا ەكەن. تازابەك ەلدىڭ ارتقى قوسىندا ءۇش جىلداي قالىپ، ساۋرىق پەن بودەن باتىر ەلدى ورنىقتىرعانشا ورىستار مەن سان مارتە ايقاسىپ، ولاردى ەش بەتتەتپەي قويادى. ەل ورنىققان سوڭ 1864 جىلى ىلەدە شارۋا- ديحاندار كوتەرىلىپ، 1866 جىلدان باستاپ جاڭا اكيمات «ىلە سۇلتاندىعى» قۇرىلادى. سۇلتاندىق بيلىككە ءابۋالي ىبىرايىم  ۇلى «ءالاحان» دەگەن اتپەن شىعادى. ەل ابدەن ورنىعىپ بولعاندا تازابەك ىلەگە وتەدى. تازابەكتىڭ ىلەگە كەلگەنىن ءالاحان قاتتى قارسى الادى، مۇمكىن ءوزىنىڭ قارۋلى كۇشىنە قوسىپ، چيڭ پاتشالىعىنا قارسى قويعالى جۇرگەن بولار. 1870 جىلدىڭ قىسىندا اۋىر قار اپاتى بولادى. تازابەكپەن ساۋرىق كۇنەس، توعىزتاراۋداعى قازاقتاردىڭ حال جاعدايىن ءبىلۋ ءۇشىن ءبىر توپ جىگىتتەردى باستاپ ەل مەن جەر ارالاپ ءجۇرىپ، سول ءبىر داۋىردەن تاريحتا وشپەس ەسىم قالدىرىپ ۇشكەپتەر، جاۋىر، قارابۋرا، باستارماق، تۇرگەن، اۋىز، ارالتوبە، اققولتىق سياقتى جەر اتتارىن وزىندىك جەرلىك ەرەكشەلىگىنە قاراي قويادى. تازابەكپەن ساۋرىق ەلدى قىتىمىر قىستىڭ قىسپاعىنان قۇتقارۋ قامىمەن وزگە اۋىلداردا جۇرگەندە، اق پاتشا ءالاحان ارقىلى ادامدار جىبەرىپ، تازابەكتى ۇستاۋ ءۇشىن قورعاس جاققا ساۋرىقتى شاقىرتادى. (كەي دەرەكتەردە ىلە گەنەرالى ساۋىرىقتى شاقىرتىپ ەكى رەت شابارمان جىبەرگەن دەلىنگەن). ساۋرىق قايتا-قايتا كەلىپ العان اق پاتشا ادامدارىنا ەرىپ، اق پاتشا گەنەرالدارىنا كەزىگۋگە جولعا شىعادى. ساۋرىقتى اق پاتشانىڭ كازاك-ورىس سولداتتارى الماتىعا الىپ كەلەدى. الماتىداعى گەنەرال كولپاكوۆسكيي ساۋرىقتى سۇراققا الىپ، تازابەكتى تاۋىپ بەر، تاۋىپ بەرسەڭ سەنى بوساتامىن، قازاق ورتاسىندا بيلىككە شىعارامىن دەپ جالىنشىتى كەيپىن تانىتادى. بىراق، ساۋرىق بۇل جولى دا تازابەكتى تانىمايمىن، كورمەدىم، بىلمەدىم دەگەننەن ەش تانبايدى. ساۋرىق كولپاكوۆسكيي گەنەرالدان قازاقتار ءوز اتا مەكەنىندە جاساپ كەلەدى، ولار كەز-كەلگەن ۋاقىتتا ءوز جەرىنىڭ ءبىر شەتىنەن ءبىر شەتىنە كوشىپ كەلۋى مۇمكىن، ەندى ولارعا جازىقسىز شاپقىنشىلىق جاساپ، وق اتپاۋعا ماقۇلدىعىن الادى. ساۋرىققا كوزبە-كوز تيسۋگە باتىنباعان كولپاكوۆسكيي اۋىلىنا اتتانعالى تۇرعان ساۋرىقتىڭ اتىنىڭ ۇزەڭگىسىنە ۋ جاققىزىپ جىبەرەدى. ساۋرىق ىلەدەگى ۇيىنە (ەل اۋىزىندا توعىزتاراۋداعى مۇقىر، تەكەستەگى قاراجون-تاسباستاۋ، شيلىوزەك اۋىلى سۋاسۋ) اۋرىپ كەلەدى. تازابەك اۋىلداعى قارامولدانى الدىرتىپ ونى قاراتادى. قارامولدا ساۋرىتىڭ دەنەسىنە ۋ تاراپ كەتكەنىن، ەندى ونى قايتارۋ مۇمكىن ەمەستىگىن ايتادى. ساۋرىق تازابەككە قاراپ: ەندى وزىڭە ساق بول، ساعان باستى قاتەر اق پاتشادان، مانجۋدىڭ ىلەدەگى ۇلىعى ورىستاردان ولەردەي قورقاتىنداي كورىندى، ەكەۋىنىڭ ءسوزى ءبىر ەكەن، ولارعا استە جولاما. ماعان ىستەگەن قاستاندىعىن ساعاندا ىستەيتىنىنە كوزىم جەتتى. سىرىن الماعان ءالاحانعا دا سەنىپ كەتپە، ول سوزىندە تۇرادىما؟ ول جاعى بەلگىسىز. ساق بول دەپ سوڭعى لەبىزىن ۇزەدى. ساۋرىق قايتىس بولعان سوڭ ونىڭ وسيەتى بويىنشا سۇيەگىن ەل-جۇرتى ءۇش-ءتورت كۇندىك جول ءجۇرىپ، كەگەندەگى (قازاقستان) اكەسى تۇمەنبايدىڭ قاسىنا جەرلەيدى. تازابەك وسى كۇنى الماتىداعى گۋبەرناتورلىق جاقتان ساعىندىقتىڭ جىبەرگەن ساقتىق حابارىن ەستي سالىپ، كوپ كەشىكپەي  جاساقتارىمەن بىرگە ىلەگە وتىپ كەتەدى. تازابەكتىڭ ساۋرىقتى جەرلەۋگە كەلگەنىن ەستىپ، مۇزداي قارۋلانىپ بارىپ ۇستاپ الماقشى بولعان اق پاتشا اسكەرلەرى قازاق اۋىلدارىن تىنتىپ تابا الماي، سان سيپاپ قالادى.

بارى 2 ادام باعالاعان كۇشى جيىستىرۋ سەبەپ  
بالەم  + 6 تارتىمدى تەمە

urkesh

ما بالا نېم دەيدۇ چۈشەنگەنلە بامۇ يا سېستىمىدىن خاتالىق چىقىپ  ھەرىبلەر قالايمىقان تىزىلىپ قالدىمۇ..!؟

tengrikut

janbek يوللىغان ۋاقتى  2015-5-7 14:08
تازابەك باتىر      

xirrkat

«سولان» دىگەن قايسى مىللەت؟

putin

ئۇيغۇر يىقىنقى زامان تارىخى بىزگە شۇنى بىلدۈرىدۇ :
1.تۇڭگانلارغا ئىشەنمەسلىك .
2.دىنىي يىقىنداشلىققا ئىشەنمەسلىك .
3.شەخسىيەتچىلىك قىلماسلىق .
4.دۈشمەن بىلەن ھەرقانداق ياردەم كىلىشىمى تۈزمەسلىك .
5.مېللەتنىڭ ئازاتلىقى ھەرقانداق كىشىنىڭ دۆلەتمەنلىك كۆرسىتىشىدىن ئەلا ئىكەنلىكى .

Xaxku

yamdak يوللىغان ۋاقتى  2015-5-7 14:30
ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم قېرىندىشىم،يازمىڭىزنى ئوقۇيالمى ...

يەھۇدىلارنىڭ ئويۇنى دەپ شۇ گەپكىمۇ ئىشىنەمسىز ، نۇر تەشكىلاتى دىگەنلەر ئاساسەن دىگۈدەك كۆپتۈرىلىپتۇ ، ئۇلارنىڭ دۇنيانى كونتۇرۇل قىلالىشى ياكى دۇنيانىڭ كەلگۈسىنى يارىتالىشى ئەسلا مۇمكىن ئەمەس،

akramjon

putin يوللىغان ۋاقتى  2015-5-7 14:41
ئۇيغۇر يىقىنقى زامان تارىخى بىزگە شۇنى بىلدۈرىدۇ :
1.تۇ ...

يا ئاللا ، مۇشۇ بىر قېتىم بولسىمۇ ئاساسى بار گەپتىن بىرنى قىلدىڭ.

urkesh

yamdak يوللىغان ۋاقتى  2015-5-7 14:33
ئۆز تىلىدا گەپ قىلىۋاتىدۇ .خوش بولۇڭ ھېلىمۇ سىلاۋىيان ...

ماڭا نېمىگە خوشال بولۇشنى ئۈگۈتۈشنىڭ ئورنىدا تەرجىمە قىپ يوللىسىڭىزلا چۈشەنمەسلىك تۈگىمەمدۇ،،؟!
چۈشىنىكسىزنى چۈشىنىكسىز دەمىز؟! ياكى چۈشەنمەي تۇرۇپ بەك خوش بوپ كەتتۇق  ھەشقاللا دەمدۇق...؟!  ئۇيغۇرچە مۇنبەردە ئامىركىلىقلار جىنىدا ئۇيغۇرچە  يېزىپ بىزنىڭ چۈشىنىش ھوقۇقىمىزنى ھۆرمەت قىلىۋاتقان يەردە قازاق دېگەن يېنىمىزدىكى خەلق بوغاندىكىن  ئۇيغۇرچە يازسا ياكى بىرە ئۇيغۇر دوستىغا ھاۋالە قىلىپ چۈشەنگۈدەك بىر ئىسكەتكە ئەكىلىپ ئاندىن يوللىسا مۇنبەر ئەھلىگە قىلىنغان ئەقەللى ھۆرمەت بولا ..!!؟