بۇ يازمىنى ئاخىرىدا payqi تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2015-12-22 16:41
1. 1637 -يىلدىكى كۈركۈم گۈلى قىزغىنلىقى 17-ئەسىردە گوللاندىيىدە كۈركۈم گۈلى بىرخىل ئىنتايىن خەتەرلىك نەرسە بولۇپ قالغانىدى .1637-يىلىدىن بۇرۇنقى مەزگىللەردە ، كۈركۈم گۈلى يەردەئۆسىدىغان ئاددى بىر ئۈسۈملۈك بولسىمۇ ، ئەمما ئۇنىڭ باھاسى نەچچە يۈز ھەسسە ،ھەتتا نەچچە مىڭ ھەسسە ئۆرلەپ كەتتى .بىر تۈپ كۈركۈم گۈلىنىڭ باھاسى 20نەپەربىجىرىم ئىشچىنىڭ بىر ئايلىق كىرىمىنىڭ يېغىندىسىغا تەڭلىشىپ قالغانىدى. ھازىركۆپچىلىك شۇنى ئورتاق ئىتىراپ قىلدىكى ، بۇ ھازىرقى زامان پۇل -مۇئامىلەتارىخىدىكى تۈنجى قېتىملىق لەيلىمە سودا ( كۈپۈك ) ئىدى . 2. 1720-يىلىدىكى جەنۇبى دېڭىز كۆپۈكى 1720-يىلى ۋەيران بولغان جەنۇبى دېڭىز شىركىتى پۈتكۈل لوندۇننىڭ پۇل -مۇئامىلە ئىشلىرىغا غايەت زور تەسىر كۆرسەتتى .17-ئەسىردە ئەنگىلىيەئىقتىسادى تازا روناق تاپقانىدى .ئەكسىچە ، كىشىلەر مەبلەغنى ئىشلەتمەي بىكارقويۇپ قۇيۇپ ، زاپاس كاپىتالنىڭ زىيادە كۆپىيىپ كىتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان .ئەينى ۋاقىتتا پاي چېكىنىڭ تارقىلىش مىقدارىمۇ ئىنتايىن تۈۋەن بولۇپ ، پاي چېكىگە ئىگەبولۇشنىڭ ئۆزىمۇ بىر خىل ئالاھىدە ئىمتىياز بولۇپ قالغانىدى . شۇ سەۋەبتىن ،جەنۇبى دېڭىز شىركىتى ناھايىتى زور پايدىنى قولغا كەلتۈرۈشنىڭ سودا پۇرسىتىنى ئىزدەپ ، ھۈكۈمەت سودىسىنى ئىگىلىك باشقۇرۇشنىڭ ئالاھىدە ھوقۇقى بىلەن ئالماشتۇردى، چۈنكى ئەينى چاغدا خەلقنىڭ پاي چېكىگە بولغان ئىشەنچى ئاشقاندىلا ، ئاندىن زايۇمنىڭ پاي چېكىگە ئايلىنىشىنى ئىلگىرى سۈرۈپ ، پاي باھاسىنىڭ ئۆسۈشىنى تىزلەتكىلى بولاتتى. 1720-يىلى پاي چېكىنىڭ تارقىتىلىشىغا تۈرتكە بولۇش ئۈچۈن ، جەنۇبى دېڭىز شىركىتى مەبلەغ سالغۇچىلارنىڭ سېتىۋالغان پاي چېكى پۇلىنى مۇددەتكە بۆلۈپ تۈلەشتەك يىڭى ئوسۇلنى قوبۇل قىلدى . بۇنىڭ بىلەن مەبلەغ سېلىش ئىنتايىن جانلىنىپ، پاي چېكى بىلەن تەمىنلەش ئىھتىياجنى قاندۇرالماي ، پاي باھاسىنىڭ شىددەت بىلەن ئۆرلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ ، ئەسلىدىكى باھادىن 100فوندسىتىرلىڭدىن ئارتۇقراق ئۆرلەپ كەتتى . ئەمەلىيەتتە ، شىركەتنىڭ ئەمەلى ئۇتۇقلىرى بىلەن كىشىلەرنىڭ مۆلچەرى ئوتتۇرىسىدا ئېغىر دەرىجىدە زىتلىق بار ئىدى .كىيىن <<پۇل- مۇئامىلەئالدامچىلىغى ۋە ھايانكەشلىككە قارشى تۇرۇش قانۇنى >> پارلامىنتتاماقۇللانغانلىقتىن ، پەردە ئارقىسىدىكى كىشىلەر ۋە ھۈكۈمەت ئەمەلدارلىرى پايچېكىنى تۆكمە قىلىپ ساتتى ، نەتىجىدە جەنۇبى دېڭىز شىركىتىنىڭ پاي چېكى بىراقلاچۈشۈپ ، بۇ ساھەنى بىر مەھەل قاپلىغان جەنۇبى دېڭىز كۆپۈكىمۇ شۇنىڭ بىلەن تىنجىدى. 3. 1837- يىلىدىكى كىرىزىس 1837- يىلىدىكى ئامرىكىنىڭ ئىقتىسادى كىرىزىسى بانكا كەسپىنىڭ تارىيىشىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى .ئەينى چاغدا قىممەت مىتاللار كەمچىل ،يەنە كىلىپ بانكىنىڭ تارقاتقان قەرز پۇللارنى نەقلەشتۈرۈش كۈچى بولمىغاچقا ، ئۇدا چىكىنىشكەمەجبۇر بولدى ، بۇ قېتىمقى كىرىزىس ئېلىپ كەلگەن ئىقتىسادى كاساتچىلىق تاكى1843-يىلىغىچە داۋاملاشتى . كىرىزىسنىڭ سەۋەبى كۆپ تەرەپلىمىلىك بولۇپ ، بۇلارئاساسلىقى قىممەت مىتاللارنىڭ فىدراتسىيە ھۈكۈمىتىدىن شىتاتلىق بانكىلارغا ئۆتكۈزۈۋېلىنىپ ، زاپاس مەبلەغنىڭ چېچېلىپ كىتىشى ، مەركەزلىك باشقۇرۇشنىڭ تۇسالغۇغا ئۇچرىشى ، ئەنگىلىيە بانكىلىرىدىن كەلگەن بېسىم ، زاپاس مەبلەغنىڭ چېچىلىپ كىتىشى كەلتۈرۈپ چىقارغان ئامرېكا ئىقتىسادى مىخانىزمىنىڭ مۇقىمسىزلىغى قاتارلىقلار ... 4. 1907-يىلىدىكى بانكا كىرىزىسى 1907- يىلى 10- ئايدا ، ئامېرېكىدا بانكا كىرىزىسى پارتلىدى.نيۇيوركتىكى بانكىلارنىڭ يېرىمى دىگۈدەك ئۆزىنىڭ قەرز مەبلىغىنى يۇقىرى ئۈسۈم بىلەن قايتۇرىدىغان ھاۋالە مەبلەغ شىركەتلىرىگە رەنىگە قويۇش ھىسابىدا ، پاي چېكى ۋە زايۇمغا سېلىۋەتكەن بولغاچقا ، پۈتكۈل پۇل مۇئامىلە بازىرى ناھايىتى ئېغىردەرىجىدىكى ھايانكەشلىك ھالىتىگە كىرىپ قالدى . 5. 1929- يىلىدىكى زورھالاكەت ۋۇل سترېت كۇچىسىنىڭ ۋەزىيىتى تارىختىن بۇيانقى ئەڭ كەسكىن دەقىقىلەردە تۇراتتى .1922-يىلىدىن 1929- يىلىغىچە ، ئامېرىكىنىڭ مىسلىسىزگۈللىنىشى ۋە يۇقىرى مائاش تەمىناتى نۇرغۇنلىغان ئامېرىكىلىقلارنى ۋول سىترىت كۇچىسىدىكى ئەسەبى ھايانكەشلىك قاينىمىغا سۆرەپ كىردى ، پاي چېكى بازارلىرى ناھايىتى تىز ئاۋاتلىشىپ ، ئەڭ ئاخىرىدا پاي چېكى ئاپىتىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى ،شۇنىڭ بىلەن ئامېرىكا ، ھەتتا پۈتۈن دۇنيانى قاپلىغان پۇل-مۇئامىلە كىرىزىسى پارتلىدى . 6. 1987- يىلىدىكى قارارەڭلىك دۈشەنبە 1987- يىلى ، ئۆزلۈكسىز يامانلىشىۋاتقان ئىقتىساد ۋە ئوتتۇرا شەرق ۋەزىيىتىنىڭ كۈنسايىن جىددىلىشىشى ،ۋول سىترىت كوچىسىنىڭ زور ھالاكىتىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى ، مانا بۇ<< قارا رەڭلىك دۈشەنبە >>دۇر. بۇنىڭ تەسىرىدەئۆلچەملىك پۇل كۆرسەتكۈچى %20تەك تۈۋەنلەپ ، سانسىزلىغان كىشىلەر ئازاب-ئۇقۇبەت پاتقىقىغا پاتتى . 7. 1994-يىلىدىكى مېكسىكا پۇل مۇئامىلە كىرىزىسى 1994-يىلىدىن 1995-يىلىغىچە ، مېكسىكىدا پىسونىڭ پېرىۋۇت نىسبىتى ۋە پاي چېكى باھاسى شىددەت بىلەن تۈۋەنلەپ كىتىشتەك پۇل مۇئامىلە كىرىزىسى يۈزبەردى .بۇ پەقەت لاتىن ئامېرىكىسى پاي بازىرىنىڭلا كاساتلىشىپ قېلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارماستىن ، ياۋرۇپا، يىراق شەرق ، شۇنداقلا پۈتكۈل دۇنيادىكى پاي بازارلىرى كۆرسەتكۈچىنىڭ ئوخشاش بولمىغان دەرىجىدە تۈۋەنلەپ كىتىشىگە سەۋەب بولدى . 8. 1997- يىلىدىكى ئاسىيا پۇل مۇئامىلە كىرىزىسى 1997- يىلى 7- ئايدا ، تايلاند مۇقىم پىرىۋۇت نىسبىتى تۈزۈمىدىن ۋاز كەچكەنلىگىنى جاكارلاپ ،لەيلىمە پىرىۋوت نىسبىتى تۈزۈمىنى يولغا قويدى ، شۇنىڭ بىلەن شەرقى جەنۇبى ئاسىيادا بىر مەيدان پۇل مۇئامىلە كىرىزىسى پارتلىدى .شىياڭگاڭنىڭ كۆرسەتكۈچى خېلىلا تۈۋەنلىدى ، كورىيىدىمۇ پۇل مۇئامىلەكىرىزىسى پارتلىدى ، ياپۇنيىنىڭ بىر قىسىم بانكا ۋە ئاكسىيە شىركەتلىرى ئارقا -ئارقىدىن ۋەيران بولدى . شەرقى جەنۇبى ئاسىيا پۇل مۇئامىلە كىرىزىسى ئاخىرىدا ئاسىيا پۇل مۇئامىلە كىرىزىسىغا ئايلاندى . 9. 2008- يىلدىكى ئامېرىكا ئىككىلەمچى قەرز كىرىزىسى لېھمان ئاكا- ئۇكا شىركىتىنىڭ ۋەيران بولۇشى ، مېررىل ليىنچ بانكىسىنىڭ ئەرزان باھادا سېتىلىشى،مورگان ستانلىينىڭ بىرلىشىشنى تەلەپ قىلىشى قاتارلىقلار ئامېرىكا ئىككىلەمچى قەرزكىرىزىسى پەيدا قىلغان دولقۇننى يەنە بىر دەرىجە يۇقىرى كۆتىرىپ ئامېرىكا پۇل مۇئامىلە سېستىمىسىنى خېلىلا تەۋرىتىپ قويدى ، شۇ سەۋەبلىك دۇنيا ئىقتىسادى غايەت زور بېسىمغا دۇچ كەلدى .
|