يادرو ۋە بىئو قۇراللار
ئاتوم بومبا
ئاتوم بومبا − تالاپەتلەندۈرۈش كۈچى ناھايىتى چوڭ ياراغ.1945 - يىل8 - ئاينىڭ6 - كۈنى، ئامېرىكا ياپونىيىنىڭ خـىـروسىـمـا شەھىرىگە كىچىككىنە ئاتوم بومبىسىنى تاشلاپ،200 مىڭدىن ئارتـۇق ئاھـالـىـسـى بـار شەھەرنى ھەش - پەش دېگۈچە خارابىلەشتۈردى. ئۈچ كـۈنـدىـن كېيىن ياپونىيىنىڭ نـاگـاسـاكـى شەھىرىمۇ ئوخـشـاش تـەقـدىـرگـە دۇچار بـولـدى. مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللاردىكى خاتىرىلەرگە ئاساسلانغاندا، خىروسىمادىـكـى245 مىڭ ئادەمدىن ئۆلگەن، يارىلانغان، غايىب بـولـغـانلار200 مـىـڭـدىـن ئاشىدىكەن، ناگاساكىدىكى230 مىڭ ئادەمدىن ئۆلگەن، يارىلانغان، غايىـب بولغانلار150 مىڭدىن ئاشىدىكەن. ئىككـى شـەھـەرنـىـڭ ۋەيـران بـولـۇش دەرىجىسى %60 −%80 كە يېتىدىكەن.
ئاتوم بومبا، ئاساسەن، يادرو يېقىلغۇسى، پارتـلىـتـىـش دورىـسـى، نېيترون مەنبەسى ۋە پارتلىتىش قۇرۇلمىسى قاتارلىقلاردىن تەركىب تاپىـدۇ. پارتلىغاندا ئاۋۋال پارتلىتىش قۇرۇلمىسـى ئوت ئېـلـىـپ، ھـەرقـايـسـى پارتلىتىش دورا بۆلەكلىرى بىرلا ۋاقىتتا پارتلاپ، ناھايىتى زور بېسىم ھاسىـل قىلىدۇ، شۇنىڭدەك تېزدىن مەركەزگە يىغىلىپ، يادرو يېقىلغۇسىنى ناھايىـتـى تـېـزلا بىر يەرگە يىغىپ، نېيتروننىڭ تەسىرىدە، زەنجىرسىمان رېئاكسىـيـە پەيدا قىلىپ، ھەش - پەش دېگۈچە نەچچە10 مىلـيـون گـرادۇسـلـۇق يـۇقـىـرى تېمپېراتۇرا ۋە نەچچە مىليون ئاتموسفېرا بېسىمى پەيدا بـولـۇپ، كـۈچـلـۈك پارتلاش يۈز بېرىدۇ.
ئادەتتىكى بومبىلار ئاساسەن يـۇقـىـرى تـېـمـپـېـراتـۇرا ئارقىلىق كۆيدۈرىدۇ ۋە ئوق پارچىلىرى بىلەن زەخىملەندۈرىدۇ، ھالبۇكـى، ئاتوم بومبىنىڭ نۇر رادىئاتسىيىسى، زەربە دولقۇنى، دەسلەپكى مەزگىلـلىـك يادرو رادىئاتسىيىسى، ئېلېكتروماگنىت ئىمپۇلسى ۋە رادىئوئاكـتـىـپـلـىـق بۇلغاشتىن ئىبارەت5 خىل ئۆلتۈرۈش، زەخىملـەنـدۈرۈش كـۈچى بـار. بـۇ ئامىللار ئىنتايىن كۈچلۈك ئۆلتۈرۈش، يارىلاندۇرۇش كۈچىگە ئىگە، ئۇنىـڭ ئۈستىگە تەسىر دائىرىسى30 كىلومېتىردىن ئاشىدۇ.
ئاتوم بومبا (جۈملىدىن ھىدروگېن بومبا، نېيترون بومبا)نـىـڭ پارتلاش شەكلى يەر يۈزى (سۇ يۈزى)دە پارتلاش، بوشلـۇقـتـا پـارتلاش ۋە يەر ئاستى (سۇ ئاستى)دا پارتلاش قاتارلىـقلارغـا ئايـرىـلـىـدۇ، يـەر يـۈزىـدە پارتلاش مۇستەھكەم يەر ئاستى ۋە يەر يۈزىدىكى نىشانلارنى يوقىتىشقـا بـاب كېلىدۇ. سۇ يۈزىدە پارتلاش ئاساسەن سۇ يۈزىـدىـكـى پـاراخـوت، پـورت قاتارلىق نىشانلارنى يوقىتىشقا باب كېلىدۇ. بوشلۇقتا پارتلاش يـەنـە تـۆۋەن بوشلۇق، ئوتتۇرا بوشلۇق، يۇقىرى بوشلۇق ۋە ئالاھىدە يۇقىرى بوشلۇقـتـا پارتلاشقا ئايرىلىدۇ. تۆۋەن بوشلۇقتا پارتلاش بىرقەدەر مـۇسـتـەھـكـەم يـەر يۈزى ۋە ئانچە چوڭقۇر بولمىغان يەر ئاستى نىشانـلـىـرىـنـى بـۇزۇشـقـا بـاب كېلىدۇ؛ ئوتتۇرا بوشلۇقتا پارتلاش يەر يۈزىدە ئاشكارىلانـغـان ئادەمـلـەرنـى ئۆلتۈرۈش، يارىلاندۇرۇش ۋە ئانچە مۇسـتـەھـكـەم بـولـمـىـغـان يـەر يـۈزى نىشانلىرىنى بۇزۇشقا باب كېلىدۇ؛ يۇقىرى بوشلۇقتـا پـارتلاش يـەر يـۈزىـدە ئاشكارىلانغان ئادەملەرنـى كـەڭ دائىـرىـدە ئۆلـتـۈرۈش، يـارىلانـدۇرۇش ۋە ئاجىز نىشانلارنى بۇزۇشقا باب كېلىدۇ. ئالاھىدە يۇقىرى بوشلۇقتا پـارتلاش ئىستراتېگىيىلىك باشقۇرۇلىدىـغـان سىنارەدلەرنى تـوسـۇش ۋە ئايـروپـىلان توپىنى يوقىتىشقا ئىشلىتىلىدۇ. يـەر ئاسـتـىـدا پـارتلاش، ئاساسـەن، يـەر ئاستىدىكى مۇھىم قۇرۇلۇش ئەسلىھەلىرى، ئۆتكەل - ئاچال، مۇھىم يـوللارنـى توسۇشقا ئىشلىتىلىدۇ. سۇ ئاستىدا پارتلاش، ئاساسەن، سـۇ ئاسـتـى، سـۇ ئۈستى پاراخوتلىرى ۋە سۇدىكى مۇئەسسەسەلەرنى يوقىتىشتا ئىشلىتىلىدۇ.
ھىدروگېن بومبا
ھىدروگېن بومبا − يېنـىـك ئاتـوم يـادروسـىـنىـڭ يىغىلىش رېئاكسىيىسىدىن قويۇپ بېرىلگەن غايەت زور ئېنېرگىيىدىن پايدىـلـىـنـىـپ، ئۆلتۈرۈش، يارىلاندۇرۇش، بۇزغۇنچىلىق قىلىش رولىنى ئوينايدىغان پارتـلاشچان ياراغ. يـېـنـىـك ئاتـوم يـادروسـىـدا ئىـنـتـايـىـن يـۇقـىـرى تېمپېراتۇرىدىلا يىغىلىش رېئاكسىيىسى يۈز بېـرىـدۇ، شـۇڭـا، ھىدروگېن بومبا تېرمونۇكلېئار ياراغ دەپمۇ ئاتىلىدۇ.
ھىدروگېن بومبىنىڭ قۇۋۋىتى ئاتوم بومبىنىڭكىدىن خېـلـىلا زور، ئۇ ئاساسەن تېرمو يادرو ماتېرىيالى، پارتلاتقۇچى ئاتوم بومبا ۋە بـومـبـا قېپى قاتارلىقلاردىن تەركىب تاپىدۇ. ھىدروگېن بومبىنـىـڭ پـارتلاش جـەريـانـى ئاتوم بومبىنىڭ پارتلاش جەريانىغا يېنىك يادرو يىغىلىش قوشۇلغـان جەريان بولۇپ، ئۇنىڭ قۇدرىتىنىڭ چېكى يوق.1952 - يىل10 - ئايـنـىـڭ31 - كۈنى، ئامېرىكا تىنچ ئوكياندىكى يىلجابېل ئارىلىدا ھىدروگېن بومبىـسـىـنـى تۇنجى قېتىم سىناق قىلىپ پارتلاتتى، ئۇنىڭ قۇدرىـتـى10 مـىـلـيـون400 مىڭ توننا پارتلىتىش دورىسىغا باراۋەر كېلىدۇ.1961 - يىل10 - ئايـنىـڭ30 - كۈنى، سابىق سوۋېت ئىتتىپاقى يېڭى يەر ئارىلىـدىـكـى4000 مـېـتـىـر ھاۋا بوشلۇقىدا ئېكۋىۋالېنتى58 مىليون توننا بولغان بىر ھىدروگېن بومبىسىـنـى پـارتلاتـتى، بومبىنىڭ ئېغىرلىقى10 توننا ئۆپچۆرىسىدە بولۇپ، دۇنيا بـويـىـچـە ئەڭ زور بىر قېتىملىق يادرو پارتلىشى ھېسابلىنىدۇ.
نېيترون بومبا
ئاتوم بومبا، ھىدروگېن بومبا قاتارلىـق يـادرو ياراغلىرى ئارقـا - ئارقىدىن دۇنياغا كەلگەندىن كـېـيـىـن، ئامـېـرىـكـا1977 - يـىـل6 - ئايـدا نېيترون بومبىنى تەتقىق قىلىپ مۇۋەپپەقىيەت قازاندى، بۇ خىل يېڭى تىپتىكى ياراغ ئۈچىنچى ئەۋلاد يادرو ياراغ دەپ ئاتالدى.
نېيترون بومبا − يادرو پـارتـلـىـغـانـدا ھـاسىـل بـولـغـان يـۇقـىـرى ئېنېرگىيىلىك نېيتروننى ئاساسلـىـق ئۆلـتـۈرۈش - يـارىلانـدۇرۇش ئامـىـلـى قىلىدىغان تاكتىكىلىق يادرو ياراغ. يۇقىرى ئېنېرگىـيـىـلـىـك نـېـيـتـرون ئېقىمىنىڭ ئادەمنى ئۆلتۈرۈش، زەخىملەندۈرۈش ئۈنۈمى ئىنتايـىـن روشەن. ئۇنىڭ قۇدرىتى1000 توننىدىن3000 توننىغىـچـە بـولـغـان TNTنـىـڭ ۋەيران قىلىش ئېنېرگىيىسىگە تەڭ.1000 توننىلىـق TNTنـىـڭ قۇۋۋىتىگە باراۋەر كېلىدىغان بىر نېيترون بومبا200 مېتىر ئېگىزلىـكـتـىـكـى بوشلۇقتا پارتلىغاندا، پارتلاش مەركىزىنىڭ900 مېتىر دائىرىسىدىكى تانـكـا ئىچىدىكى ئادەم دەرھال ھوشسىزلىنىپ ياكـى جـەڭـگـىـۋارلىـقىـنـى يوقىتىپ،10 كۈن ئىچـىـدە ئۆلـىـدۇ. جـەڭ مـەيـدانـىـدا ھـەر كـۋادرات كىلومېتىردا40 دانىدىن تانكا بار دەپ ھېسابلىـسـاق، بـىـر نـېـيـتـرون بومبا نەچچە يۈز تانكىدىكى ئادەمنى دەرھال جەڭ قىلىش ئىقتىدارىـدىـن مەھرۇم قىلىدۇ،200 دىن ئارتۇق تانكا ئىچىدىكى ئادەم ھاياتىدىن ئايرىلىدۇ.
نېيترون بومبىنىڭ ئىمارەت، قاتناش قورالى ۋە جەڭ ئەسلىھەلىرىـگـە بۇزغۇنچىلىق قىلىش ئىقتىدارى كىچىكرەك، كۈچـلـۈك نـېـيتـرون ئېـقىـمى ئاساسەن ئىمارەت، قاتناش قورالى ۋە جەڭ ئەسلـىـھەلـىـرى ئىـچـىـدىـكـى ئادەملەرنى تالاپەتلەندۈرىدۇ.
نېيترون بومبىنىڭ ئادەملەرنىلا ئۆلتۈرەلىشى، ئۇنىڭ ھاسىل قىلغان نېيترونلىرى ئادەم بەدىنىگە كىرگەندىن كېيىن، ئادەم بەدىنىدىكى توقۇلما ھۈجەيرىلىرى ۋە نېرۋا سىسـتـېـمـىـلىرىنى بۇزۇپ تاشلىيالايدىغانلىقىدىندۇر. ئادەم بەدىنى ئۇچرىغان نېيتـرون رادىئاتـسـىـيـىـسـى مـۇئەيـيـەن مىقدارغا يەتكەندە، ئادەم قىسقا ۋاقىت ئىچىدىلا جەڭگىۋارلىقىنى يـوقـىـتـىـدۇ ياكى ئۆلىدۇ. نېيترون بومبا پارتلىغاندا ھاسىل بـولـغـان زەربـە دولقۇنى، نۇر رادىئاتسىيىسى ئانچە كۈچلۈك بولمايدۇ، ئاران يـادرو پـارتـلـىـشـىـنـىـڭ10 دىن1 ىگىلا توغرا كېلىدۇ، شۇڭا، تانكا، زەمبىرەك، مۇستەھـكـەم ئاكـوپ قاتارلىقلارنى بۇزۇش رولى كىچىك. بىراق، نېيترون ئادەم بەدىنىنى تېـشـىـپ ئۆتىدىغان X نۇرغا ئوخشاش، تانكا، برونېۋىكلارنىڭ پولات قېپىـنـى ئاسانلا تېشىپ ئۆتۈپ، ئىچىدىكى ئادەمنى تالاپەتلەندۈرىدۇ.
خىمىيىۋى قوراللار
1915 - يىلى، گېرمانىيە ئارمىيىـسـى جـەڭ مـەيـدانـىـدا بىرىنچى بولۇپ خىمىيىۋى ياراغ ئىشلەتتى.2 - دۇنيا ئۇرۇشى مەزگىلـىـدە، فـاشـىـسـت گېرمانىيىسى كۆپلەپ زەھەرلىك دورىلارنى ئىشلـىتىـپ، سـانـسـىـزلـىـغـان ئەسىرلەرنى ئۆلتۈرۈپ، ئىنسانلار ئالدىدا كەچۈرگىسىز جىنايەت ئۆتـكـۈزدى. ياپون جاھانگىرلىرى جۇڭگوغا قىلغان تاجاۋۇزچىلىق ئۇرۇشىدا1600 قېتىمـدىـن ئارتۇق زەھەرلىك ماددا ئىشلىتىپ، ياپون باسقۇنچىلىرىـغـا قـارشـى تـۇرغـان ئارمىيە ۋە خەلقىمىزنى ۋەھشىيانە قىرغىن قىلدى.
خىمىيىۋى زەھەرلىك ماددىلار، زەھەرلەش خۇسۇسىيىتىگە ئاساسـەن، نـېـرۋا خاراكتېرلىك زەھەرلىك ماددا، چىرىتىش خاراكتېرلـىـك زەھـەرلـىـك مـاددا، پۈتۈن بەدەننى زەھەرلىگۈچى زەھەرلىـك مـاددا، ئىـقـتـىـدارىـدىـن مـەھـرۇم قىلغۇچى زەھەرلىك ماددا، تۇنجۇقتۇرغۇچى زەھەرلىك ماددا ۋە قوزغاتقۇچـى زەھەرلىك ماددىدىن ئىبارەت ئالتە خىلغا ئايرىلىدۇ.
جەڭ مەيدانلىرىدا ئەڭ دەسلىپىدە ۋاقىتلىق ياش ئاققۇزغـۇچـى گـرانـات، يـاش ئاقـقـۇزغـۇچـى گراناتا، ياش ئاققۇزغۇچى بومبا قاتارلىق زەھەرلىك بومبىلار ئىشلىتىلگەن. كـېـيـىـن يـەنـە خـىـمـىـيـىـۋى ئاۋىئاتسىيە بومبىسى ۋە ئايـروپـىلاندا چېچىش ئۈسكۈنىـسـى بـارلـىـقـقـا كـەلـدى. خىمىيىۋى زەھـەرلىـك مـاددىلار جـەڭ مـەيـدانـىـغـا ئۈچ خـىـل ئۇسۇلـدا چېچىلىدۇ، بىرىنچى، پارتلـىـتـىـش ئۇسـۇلى؛ ئىـكـكـىـنـچـى، قـىـزىـتـىـپ ھورلاندۇرۇش ئۇسۇلى؛ ئۈچىنچى، چېچىش ئۇسۇلى. زەھـەرلـىـك مـاددا ئۈچ خىل ئۇسۇلدا چېچىلغاندىن كېيىن، ئائېروزول، ھور، تامچـە ۋە مىكرو پاراشوك ھالىتىنى شەكىللەندۈرۈپ، ئادەم ۋە چارۋىلارنى زەخىملەندۈرىدۇ. ھـازىـر ھـەرقـايـسـى ئەل ئارمىيىلىرى تۈرلۈك شەكىللەردىكى زەھەرلىك بومبىلار بىلـەن قـوراللانـدى، بىراق خەلقئارا مۇناسىۋەتلىك تەشكىلاتلار خىمىـيـىـۋى ياراغلارنى ئىشلىتىشنى چەكلەش توغرىسىدا بەلگىلىمە چىقاردى.
بىئو قوراللار
بىئو ياراغلار زور دائىرىلـىـك قـىـرغـۇچـى ئالاھىدە ياراغلار بولۇپ، بىئولوگىك جەڭ دورىـلـىـرى ۋە ئۇلارنـى قـويـۇپ بېرىش قۇرۇلمىسىدىن تەركب تاپىدۇ. بىئولوگىك جەڭ دورىلـىـرى ئۇرۇشـتـا ئادەم ۋە چارۋىلارنى قىرغىن قىلىدىغان ۋە دېھقانچىلىق زىـرائەتـلـىـرىـنـى نابۇت قىلىدىغان كېسەللىك پەيدا قىلغۇچى مىكرو ئورگانىـزم بـاكـتـېـرىـيـە توكسىنىدۇر، ئۇلار يەنە يۇقۇملۇق بولۇپ، يۇقۇش دائىرىسـى كەڭ، زىيان سېلىش ۋاقتى ئۇزۇن، تارقـىـلـىـش يـولـلـىـرى كـۆپ، ئاسـان بايقىغىلى بولماسلىقتەك ئالاھىدىلىكلەرگە ئىگە.
بىئولوگىك جەڭ دورىلىرىنىڭ كېسەللىك پەيـدا قـىـلـغـۇچـى مىكرو ئورگانىزملىرى باكتېرىيە، تـوكـسـىـن، ۋىـرۇس، رىـكـكـېـتـسـىـيـە، خلامىدىيە ۋە زەمبۇرۇغ قاتارلىق ئالتە چوڭ تۈرگـە ئايـرىـلـىـدۇ، ئۇلارنـىـڭ كۆپىنچىسى كېسەللىك پەيدا قىلـغۇچـى تـىـرىـك مـىـكـرو ئورگـانـىـزملار. ئاساسەن بىئولوگىك جەڭ دورىلىرى ئائېروزولى قويۇپ بېـرىـش، باكتېرىيە يۇقتۇرغۇچى ھاشاراتلار ياكى باشقا ۋاسىتىچى ماددىلارنى چېچىش، جاسۇس ئەۋەتىپ تارقىتىش قاتارلىق يوللار بىلەن تارقىتىلىدۇ.
بىئولوگىك جەڭ دورىلىرىنـىـڭ ئادەم بـەدىـنىـگە كـىـرىـش يوللىرى تۆۋەندىكىچە: نەپەس يولىدىن كىرىدۇ، مۇتلەق كـۆپ سـانـدىـكـى بىئولوگىك جەڭ دورىلىرى ئائېروزول شـەكـلـىـدە نـەپـەس يـولـى ئارقىلىق ئادەم بەدىنىگە كىرىدۇ؛ ھەزىم قىلىش يولىـدىـن كـىـرىـدۇ، ئادەم - چارۋىلار بىئولوگىـك جـەڭ دورىـلـىـرىـدىـن بـۇلـغـانـغـان سـۇ، يېمەكلىكنى ئىستېمال قىلغاندىن كېيىن، ئۇلار ھەزىم قىلىش يولى بىلەن ئورگانىزمغا كىرىدۇ؛ تېرىدىكى جاراھەت، شىللىق پەردىلەردىن كىرىدۇ، بىئولوگىك جەڭ دورىلىرى تېرىدىكى جاراھـەت ۋە كۆز، بۇرۇن قاتارلىق ئورۇنلاردىكى شـىـلـلـىـق پـەردە ئارقـىـلىـق ئادەم بەدىنىگە بىۋاسىتە كىرىدۇ، ئۇنىڭدىن باشقا ھاشاراتلارنىڭ چېقىشى ئارقىلىـقـمـۇ ئادەم بەدىنىگە كىرىدۇ.
بىئولوگىك جەڭ دورىلىرى ئادەم بەدىـنـىـگـە كـىـرگـەنـدىـن كېيىن، ئادەم ئورگانىزمىنىڭ بىئولوگىك ئىقتىدارىغا بۇزغـۇنـچـىـلـىـق قىـلـىـش ئارقـىـلـىـق كـېـسـەلـلـىـك پـەيـدا قـىـلـىـدۇ. كـۆپ سـانـدىـكـى بىئولوگىك جەڭ دورىلىرى ئادەم بەدىنىگە كىرىپ كېسەللىك پەيـدا قىلغاندىن كېيىن، ئادەمدە قىزىش، باش ئاغرىـش، مـاغـدۇرسـىـزلـىـنىـش، قۇسۇش، ئىچى سۈرۈش، يۆتىلىش، ئىچى ئېلىـشـىـش، نـەپـەسـلـىـنـىـشـى قىيىنلىشىش، بەدىنىنىڭ بىر قىسىمى ياكى پۈتۈن بەدىنى ئاغرىش قاتارلـىـق كېسەللىك ئالامەتلىرى كۆرۈلىدۇ.
بىئولوگىك قوراللار، ئاساسەن، ئىستراتېگىيىـلىـك ھـۇجـۇمـدا ئىشلىتىلىدۇ، تاكتىكىلىق ياراغ سۈپىتىدىمۇ ئىشلىتىلىدۇ. كېيىنكىلىرى، ئاساسەن، يۇقمايدىغان ياكى يـوشـۇرۇن مۇددىتى قىسقا بولغان يۇقۇش ئىقتىدارى يوق جەڭ دورىـلـىـرىدىن ئىبارەت.
كەلگۈسىدىكى ئۇرۇشتا ھەرقانداق دۆلەت بىئو ياراغلارنى ئىشلەتسە، خەلقئارا جامائەتچىلىكنىڭ ئەيىبلىشىگە ئۇچرايدۇ.
يادرو قوراللىرىدىن مۇداپىئەلىنىش
يادرو ياراغلىرى كەڭ دائىرىدە قىرغىن قىلىدىغان ياراغ بـولـسـىـمـۇ، لېكىن مۇداپىئەلىنىش ساۋاتلىرىنى بىلـىـۋالـسىلا، ئۇنـىـڭ زىـيـىـنـىـنـى يېنىكلەتكىلى ۋە ئازايتقىلى بولىدۇ.
كەڭ دالىدا يادرو پارتلىغان چاغدىكى نـۇرنـى بـايـقـىـغـان ھـامـان، پارتلاش مەركىزىگە ئارقىسىنى قىلىپ يېتىۋېلىش كېرەك. ياتقـانـدا ئىـكـكـى قولنى گىرەلەشتۈرۈپ كۆكرەكنىڭ ئاستىغا باستۇرۇش، ئىككى جەينەكنى يانغا چىقىرىپ، باشنى تەبـىئىـي رەۋىـشـتـە ئىككى بىلەكنىڭ ئارىسىغا قىستۇرۇش، كۆز، ئېغىزنى چىـڭ يـۇمـۇش، نـەپـەس ئالماسلىق، ئىككى پۇتنى تۈز ئۇزىتىپ جۈپلەش كېـرەك. تـۆپىـلىـك، قـىـر قاتارلىق ئېگىزلىك بار جايلاردا، يادرو پارتلىـغـان چاغدىكى نۇرنى بايقىغان ھامان، يېقىن ئەتراپتىكى يەر شەكلـىـدىـن پـايـدىـلـىـنـىـپ، دۈمبىسىنى پارتلاش مەركىزىگە قىلىپ، تـوسـۇقنىڭ ئارقىسىغا يېتىۋېلىش كېرەك.
مۇستەھكەم ئىمارەتلەرنىڭ دەقىقە ئىچىدىكى قىـرغـىـنـچـىـلـىـق ئامىللىرىدىن مۇئەييەن مۇھاپىزەت قىلىش رولى بار. پارتلىغان چاغدىكى نـۇرنـى بايقىغان ھامان، ئۆي ئىچىدىكىلەر بۇلۇڭغا ياكـى كـارىـۋات، ئۈسـتـەل ئاستىلىرىغا يېتىۋېلىش، ياكى زوڭزىيىپ ئولتۇرۇۋېلىـش كـېـرەك.
غـار، كـۆۋرۈك ئاستى، يۇندى يولىدىن پايدىلىنىپ مۇداپىئەلىنىشكىمۇ بولىـدۇ، بـەزىـدە دەل - دەرەخ، ئورمان، قوناقلىق ياكى سۇغا چۆكۈپ مۇداپىئەلـەنـگەنـدىـمـۇ بەلگىلىك ئۈنۈمى بولىدۇ. مەسىلەن، نۇرنى بايقىغاندىن كېيىـن، سـۇ ئاستىغا20 سېكۇنت چۆكۈپ تۇرۇپ ئاندىن چىقسا، زىياننى يېنىكلەتكىلـى بولىدۇ.
تۈرلۈك دالا ئۇرۇشى ئاكوپلىرىنىڭ يادرو ياراغلىرىدىن بـىـرقـەدەر ياخشى مۇھاپىزەت قىلـىـش ئۈنۈمـى بـار. پـارتـلاش مـەركـىـزىـگـە كۆندىلەڭ جەڭ ئاكوپى ۋە قاتناش ئاكوپلـىـرىـنـىـڭ رادىئاتـسـىـيـە، زەربـە دولقۇنى ۋە دەسلەپكى مەزگىلدىكى يادرو رادىئاتىسىيىسىـدىـن بـەلـگـىـلـىـك مۇداپىئە قىلىش ئۈنۈمى بار. يادرو پارتلىغان چاغدىكى نۇرنى بـايـقىـغانـدا، ئاكـوپ ئىچىگە دەرھال يېتىۋېلىش ياكى مۇۋاپىق قىياپەتنى تاللاپ مۇداپىئەلـىـنـىـش كېرەك.
يامغۇرلۇق، پىلاش، كىيىم - كېچەك (كىيىم، قولقاپ، لۆڭگە) قاتارلىقلار بىلەن مۇداپىئەلەنسىمۇ، مۇئەييەن ئارىلىقتا، نۇر رادىئاتسىيىسىنىڭ زىيىنىدىن ساقلانغىلى ياكى ئازايتقىلى بولىدۇ. يادرو ھۇجۇمى ترېۋوگانسىنى ئاڭلىغاندا، ئوچۇقچىلىقتىكى كىشىلەر ھەم يوشۇرۇنغۇدەك ئاكوپ، ياكى پايدىلىق ئورۇن تاپالمىسا، يامغۇرلۇق كىيىپ، پىلاش ئارتىپ ياكى كىيىملىرىدىن پايدىلىنىپ مۇداپىئەلىنىشكە تەييارلىنىشى، يادرو پارتلاش نۇرىنى بايقىغان ھامان يەرگە دۈم يېتىپ، كىيىملىرى بىلەن ئوچۇق يەرلىرىنى چۈمكىۋېلىشى كېرەك.
رادىئوئاكتىپ ماددىلارنىڭ يۇقۇشىدىن مۇداپىئەلىنىش: رادىئوئاكتىپلىق تۈتەكنى كۆرگەندە ياكى بۇ ھەقتىكى سىگنالنى ئاڭلىغاندا، دەرھال يوشۇرۇنۇش ئەسلىھەلىرىگە كىرىۋېلىش كېرەك، ئوچۇقچىلىقتىكى خادىملار ماسكا تاقاپ، پەلەي كىيىپ، يامغۇرلۇق يېپىنىپ پۈتۈن بەدىنىنى مۇداپىئە قىلىش كرەك.
يادرو پارتلىغاندىن كېيىن، يۇققان رادىئوئائاكتىپ ماددىلارنى تازىلاپ، رادىئوئاكتىپ ماددىلارنىڭ ئادەمگە زىيىنىنى تۈگىتىش ياكى ئازايتىش كېرەك. تازىلاش ئادەتتە قىسمەن تازىلاش ۋە پۈتۈن بەدەنلىك تازىلاش دەپ ئايرىلىدۇ. قىسمەن تازىلاش بەدەننىڭ ئوچۇق يەرلىرى (باش، يۈز، بويۇن، قول) لاردىكى، بولۇپمۇ كۆز جىيىكى، قۇلاق تۆشۈكى، بۇرۇن تۆشۈكى، ئېڭەك قاتارلىق يەرلەرنى تازىلاشتۇر. قۇرۇق لۆڭگە بىلەن سۈرتسە تازىلاش نىسبىتى 65% دىن ئاشىدۇ، ھۆل لۆڭگە بىلەن سۈرتسە %90 كە يېتىدۇ، سۇ بىلەن يۇسا تېخىمۇ ياخشى بولىدۇ. پۈتۈن بەدەنلىك تازىلاش پۈتۈن بەدەننى دوشتا يۇيۇش ياكى سۇ بىلەن چايقاشتۇر. پۈتۈن بەدەنلىك تازىلاشنىڭ تازىلاش نىسبىتى %95 تىن ئاشىدۇ.
بىئو قوراللاردىن مۇداپىئەلىنىش
بىئو ياراغلار بىـرقـەدەر زور ئۆلـتـۈرۈش، يـارىلانـدۇرۇش خاراكتېرىگە ئىگە، شۇنداقلا چەكلىمىلىككىمۇ ئىگـە ھەم ئۇنـىـڭـدىـن مۇداپىئەلەنگىلى بولىدۇ. ئۇنىڭ قانۇنىيىتىنى ئىگىلەپ، ئىلمىي ئۇسۇل قـوللانغاندىلا، زىيىنىنى يېنىكلەتكىلى ۋە ئۇنىڭدىن ساقلانغىلى بولىدۇ.
نەپەس يولىنى قوغداش. دۈشمەن بىئولوگىك دورا ئايروزولـىنى قويۇپ بەرگەندە، مۇداپىئە ماسكىسى ياكى نىقاب تاقاش كېـرەك، يـۇقـۇمدىن ساقلىنىش، چاڭ - توزاندىن ساقلىنىش ماسكىسى تاقاشقىمۇ بولىدۇ. يۇقىرىقى سايمانلار بولمىغاندا، لۆڭگە، قولياغلىق، جىددىي قۇتقـۇزۇش سـومكىسىدىكى پاختىدىن ياسالغان ئاددىي ماسكا ياكى قولياغلىق، بۆك، كىيـىـمنىڭ پېشى قاتارلىقلار بىلەن ئېغىز - بۇرۇننى ئېتىۋالغاندىمۇ مـۇئەيـيـەن قـوغداش رولىنى ئوينايدۇ.
كۆزنى قوغداش. ماسكا ئارقىلىق مۇداپىئەلىنىش بىلەن بىـر ۋاقـىـتـتـا، كۆزنى قوغداشقىمۇ دىققەت قىلىپ، بىئولوگىك دورىلارنىڭ بىـرىـكتۈرگۈچى پەردە ئارقىلىق ئادەم بەدىنىگە كىرىشىنىڭ ئالدىنـى ئېـلـىـش كـېرەك. ئۆزى ياسىۋالغان زەھەردىن ساقلىنىش كۆزەينىكى، شامالدىن دالدىلىنىش كۆزەينىكى تاقاشقىمۇ ياكى سۈزۈك سۇلياۋ رەخت ئوراپ مۇداپـىئەلـىنىشكىمۇ بولىدۇ.
تېرىنى قوغداش. زەھەردىن ساقلىنىش كىيىمى ياكى يۇقۇمدىن ساقلىنىش كىيىمىنى كىيگەندە، بىئولوگىك دورا ئايروزولىنىڭ تېـرىـنـى بۇلغىشىدىن ساقلانغىلى ھەم بىئولوگىك جەڭ دورىلىرىنـى ئېـلىـپ يۈرگۈچى ھاشاراتلارنىڭ چېقىشىدىن ساقلانغىلى بولىدۇ، يەڭ، ياقـا، پـۇشقاقنى چىڭ ئېتىش، پەلەي كىيىش، ئۆتۈك كىيىشنىڭمۇ بەلگىلىك قوغداش رولى بار. مەسىلەن، يامغۇرلۇق كىيگەندە ياكى يېپىنـچا، سـۇلياۋ قاتارلىقلارنى ئارتىۋالغاندا، بۇلارنىڭ قوغداش ئۈنۈمى تېخىمۇ ياخشى بولىدۇ.
زەھەر سۈزىدىغان ھاۋا ئالماشتۇرۇش ئۈسكۈنىسى بـار دالـدا ئورۇنلاردىن خەندەك ۋە لەخمە قاتارلىق جايلارنىڭ بىئولوگىك دورا ئايـروزولىدىن ياخشى قوغداش ئۈنۈمى بار. كىشىلەر بىئو ياراغلارنىڭ ھۇجۇمىدىن بېرىلگەن سىگنالنى ئاڭلىغىنىدا، ئاكوپلارغا كىرىپ يـوشـۇرۇنىدۇ، بىئولوگىك جەڭ دورىلىرىدىن بۇلغانغانلار يـوشـۇرۇنـۇش ئورنىغا كىرىشتە، زەھەردىن ساقلىنىش ئۆتۈشمە يولى سىرتىدا كىـيـىـم، ئاياغ، بۆكلىرىنى سېلىۋېتىشى ھەم ئۇنى خالتىغا سېلىپ خالتا ئاغزىنى ھىملىشى ياكى بەلگىلەنگەن ئورۇنغا قويۇشى، يۇيۇنۇش، دېزىنفېكسىيە قىلىش بۆلۈمىـگـە كـىرىپ، يۇيۇنۇپ، كىيىمىنى ئالماشتۇرغاندىن كېيىن، ئاندىن يوشۇرۇنۇش ئورنىغا كىرىشى لازىم.
ئىممۇنىتېتنى قوغداش. ئادەتتىكى چاغلاردا ۋاكسىنا ئەملەش خىزمىتىنـى ياخشى ئىشلەش، جەڭ ۋاقىتـلـىـرىـدا دۈشـمـەننىڭ جابدۇنغان ئاسـاسـىي بىئولوگىك جەڭ دورىلىرىغا مۇناسىپ ۋاكسىنا ئەمـلەش كـېرەك.
دورا ئارقىلىق ئالدىنى ئېلىش. دۈشمەننىڭ بىئو يارىغىنىڭ ھۇجۇمىغا ئۇچرىغاندىن كېيىن، ئىشلىتىلگەن بىئولوگـىــك جەڭ دورىلىرىغا مۇناسىپ دورىلارنى ئىچىش لازىم. ئەگـەر، دۈشمەننىڭ قايسى خىل جەڭ دورىلىرىنى ئىشلىتىدىغانلىقىغا جەزم قىلغىلى بـولمىسا، رولى كۆپ خىل ئانتىبىئوتىك دورىلارنى ئىشلىتىشكە بولىدۇ.
بىئولوگىك جەڭ دورىلىرىدىن بۇلغانغـان ھاۋا، يـەر، ياراغ - جابدۇق، ئادەم، كىيىم ۋە باشقا بۇيۇملارنى دېزىنفېكسىيە قىـلـىـش كـېرەك. دېزىنفېكسىيە ئۇسۇللىرىدىن دۈملەپ ھورداش ئۇسۇلـى، كـۆيـدۈرۈش ئۇسۇلى، چوڭقۇر كۆمۈش ئۇسۇلى، كۈنگە سېلىش ئۇسۇللىرى بار، ئۇنـىـڭدىن باشقا، خىمىيىۋى دېزىنفېكسىيە دورىلىرى بىلەن دېزىنفېكسىيىلەشكە بولىدۇ.
مەنبە؛
http://bbs.izdinix.com/ShowPost.aspx?ThreadID=35224
