چوڭ شاقىراتمىنىڭ دەپنە مۇراسىمى

            1986-يىلى 9-ئايدا،لاتىن ئامېركىسىدىكى پارنا دەرياسى بويىدا بىر قېتىملىق ئۆزگىچە دەپىنە مۇراسىمى ئۆتكۈزۈلدى.ئەينى چاغدا،برازېلىيە زوڭتۇڭى فىگرېت ئۇچىسىغا قارا رەڭلىك مۇراسىم كىيىمى كىيگەن بولۇپ،بۇ ئۆزگىچە دەپنە مۇراسىمىغا ئۆزى رىياسەتچىلىك قىلغاىدى.بۇ دەپنە مۇراسىمى سېتكاسېس شاقىراتمىسى ئۈچۈن ئۆتكۈزۈلگەن.
           ئەسلى ئىش مۇنداق؛
           لاتىن ئامېركىسىدىكى برازىلىيە بىلەن پراگىۋاي تۇتاشقان چېگرىدا پارنا دەرياسى بولۇپ،ئۇ دەريادا دۇنياغا مەشھۇر سېتكاسېس شاقىراتمىسى بار ئىدى.بۇ شاقىراتما ئىلگىرى دۇنيا بويىچە ئېقىن مىقدارى ئەڭ زور شاقىراتما بولۇپ،ئۆركەشلەپ تۇرغان دەريا سۈيى ئۈزلۈكسىز تۈردە تىك قىيانى بويلاپ تۆۋەنگە قاراپ شىددەت بىلەن چۈشۈپ يىراق-يىراقلارغا ئېقىپ كېتەتتى.بولۇپمۇ ھەر يىلى تاشقىن مەزگىلىدە،شاقىراتما تېخىمۇ ھەيۋەتلىك تۈس ئالاتتى.سېكىنوتىغا 10 مىڭ كۇب مېتىر سۇ ئون نەچچە مېتىر ئېگىزلىكتىن تۆۋەنگە شىددەت بىلەن چۈشۈپ،سان-ساناقسىز سۇ لەيلىلىرىنى پەيدا قىلاتتى.سۇنىڭ چاچرىشىدىن ھاسىل بولغان تۇمان ۋە قۇلاقنى يارغۇدەك كۈچلۇك ئاۋاز ئەترەپنى قاپلايتتى.ئېيتىشلارغا قارىغاندا،شاقىراتمىنىڭ غايەت كۈچلۈك ئاۋازى 30 كىلومېتىر دائىرە سىرتىدىمۇ ئېنىق ئاڭلىنىپ تۇرىدىكەن.
            ئۇزاقتىن بۇيان،سېتكاسېس شاقىراتمىسى برازىلىيە ۋە پراگۋاي خەلقنىڭ پەخرى بولۇپ كەلگەنىدى.دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىن ئايغى ئۈزۈلمەي كېلىۋاتقان ساياھەتچىلەر ئاسمان - پەلەك سۇ پەردىسى ئالدىدا سۇ تۇمانلىرىغا چۆمۈپ،بۇ گۈزەل ماكاننىڭ ساپ ھاۋسىدىن ھوزۇرلانغىنىدا داۋمى ئىنكاستا...

قايتىشنى ئۇنتۇپ  قالاتتى.ئەمما،بۇ ھەيۋەتلىك مەنزىرە ئويلىمىغان يەردىن تەدىرجى يوقالدى.20 - ئەسىرنىڭ 80 -يىللىرىنىڭ بېشىدا،توك ئىشلەپچىقىرىش ئۈچۈن شاقىراتما ئۈستىگە دۇنيا بويىنچە ئەڭ چوڭ سۇ ئېلىكتىر ئىستانسىسى_ ئېيتايپو  سۇ ئېلىكتىر ئىستانسىس قۇرۇلدى. ئېلىكتىر ئىستانسىسىنىڭ پەلەككە بوي سوزغان توسمىسى زور مىقداردىكى سۇنى توسۇپ سېتكاسېس  شاقىراتمىسىنىڭ سۇ مەنبەسىنى كىمەيتىۋەتتى.ئۇنىڭ ئۈستىگە ئەتراپتىكى نۇرغۇن زاۋۇتلارنىڭ سۇنى تىجەپ ئىشلەتمىگەنلىگى،دەريانىڭ ئىككى قىرغىقىدىكى ئورمانلارنىڭ قالايمىقان كېسىلىشى سەۋەبىدىن زور مىقداردىكى سۇ ۋە تۇپراق ئېقىپ كېتىپ،شاقىراتمىنىڭ سۇ مىقدارى يىلسېرى ئازىيىپ كەتتى.ئارىدىن بىر نەچچە يىل ئۆتمەيلا،سېتكاسېس شاقىراتمىسى تەدىرجى قۇرۇپ،ھەتتا تاشقىن مەزگىلىدىمۇ ئۇنىڭ ئىلگىرىكى ھەيۋەتلىك مەنزىرسىنى كۆرگىلى بولمايدىغان بولۇپ قالدى.ئۇ خۇددى رەڭگىروھى سولۇپ،سەكراتقا چۈشۈپ قالغان بوۋايدەك تاغلار ئارىسىدا ئىلاجىسىز بېشىنى ساڭگىلاتتى.ساياھەتچىلەر كېلىپ،ئۈمۈد سىزلىنىپ قايتىدىغان بولدى.ئالىملارنىڭ پەرىزىچە،يەنە ئۇزاق ئۆتمەيلا شاقىراتما پۈتۈنلەي يوقۇلۇشى مۈمكۈن ئىكەن.بۇ خەۋەرنىڭ تارقىلىشى پۈتۈن دۇنيا خەلقنى ھاڭ-تاڭ قالدۇردى،شۇندالا كىشلەرنىڭ مۇھىت ئاسراشتىن ئىبارەت مەسئۇلىيەت تۇيغۇسىنى ئويغاتتى.1986 -يىل 8-ئاينىڭ ئاخىرى دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىن كەلگەن نەچچە ئونلىغان ئېكىلوگىيە ئىلمى ۋە مۇھىت ئىلمى مۇتەخەسىسلىرى، پىرافىسورلار،شۇنداقلا تەبئىيەتنى قىزغىن سكيىدىغان بىرمۇنچە كىشلەر شاقىراتما ئالدىغا جەم بولۇشتى.ئۇلار شۇ جايدىكى يەرلىك ئىندىئانلارنىڭ قەبىلە باشلىقى ئۈچۈن ئۆتكۈزىدىغان دەپنە مۇراسىمىغا تەقلىت قىلىپ،يۇقۇلىش ئالدىدا تۇرغان بۇ شاقىراتمىنىڭ دەپنە مۇراسىمىنى ئۆتكۈزۈپ ماتەم تۇتتى.9-ئاينىڭ ئاخىرى، بىرازىلىيە زوڭتۇڭى  فگرېتمۇ  بۇ ھەركەتكە ئاتلاندى.شۇ كۈنى ئۇ  ئۇچىسىغا  مەخسۇس دەپنە مۇراسىمىدا كىيىدىغان قارا رەڭلىك مۇراسىم كىيىمى كىيىپ،بۇ شاقىراتما ئۈچۈن ئۆتكۈزۈلگەن ئۆزگىچە دەپنە مۇراسىمىغا ئۆزى رىياسەتچىلىك قىلدى.فگرېت زوڭتۇڭ چوڭقۇر ھېسياتقا توغان ئېنتۇناتسىيە بىلەن سېتكاسېس شاقىراتمىسىنىڭ ئىلگىرى برازىلىيە خەلقى ھەم باشقا ئەللەر خەلقىگە ئېلىپ كەلگەن ئىپتىخارلىقىنى ۋە خۇشالىقىنى تەرىپلىدى،شۇنداقلا كىشلەرنىڭ تېزلىكتە ھەركەتكە كېلىپ،ئېكولۇگىيىلىك تەڭپۇڭلۇقنى قوغداپ،ئۆزىمىز ياشاۋاتقان يەرشارىنى ئاسراپ،بۇنىڭغا ئوخشاش شاقىراتما تىراگىدىيىسىنىڭ قايتا تەكرارلانماسلىقىنى مۇراجەت قىلدى.

مۇنداقمۇ دەپنە مۇراسىمى باركەندە! بىزمۇ يوقولۋاتقان توغراقلارغا، چوللىشىپ كىتىۋاتقان زىمىنلىرىمىزغا، يەنە .............. نورغۇنلارغا مۇراسىم ئوتكۇزۇپ كاللىمىزنى سىلكىۋەتسەك بولاتتى.