مەزكۇر ئەسلىمەمنى تارقىيا، ۋە يۈنجىخو، ئۇرۇشىدا قۇربان بۇلغان ھەر مىللەت ئوفىتسىر جەڭچىلەرنىڭ ئۇرۇق-تۇققان قەۋمى-قېرىنداشلىرىغا بىغىشلايمەن.
1943-يىلى 8-ئاينىڭ باشلىرى بولۇپ، بۇ دەل بورتالانىڭ تالقان تۆكتى پەسلىنىڭ باشلىرى ئىدى.كىرىمبەگنىڭ (كىرىمبەگ خەنزۇ تىلغا ئۇستا ئادەم بۇلۇپ،بورتالا ناھىيىسىنىڭ ھاكىمى شۇسىڭتاۋنىڭ تەرجىمانى ئىدى ) ئۆيىگە يىراقتىن شەھەر ئاتلاپ بىر ياش مىھمان كەلدى- دە،ئۇنىڭ ئىشىكنى ئاستا چەكتى،ئاڭغىچە كىرىمبەگمۇ ئۈلگۇرۇپ بېرىپ ئىشىكنى ئاچتى، ئۇلارنىڭ ھەر ئىككىلىسىى خۇددى قەدىناس دوستلاردەك چىڭ قۇچاقلىشىپ كۆرىشىپ كەتتى. مېھمان ئۆي ئىگىسىى تەرىپىدىن ناھايىتى ياخشى مىھمان قىلىنپ ئوبدان كۈتىۋىلىنغاندىن كىيىن، ئەتىسى كىرىمبەگ مېھماننى ئۆزىنىڭ ئەڭ يىقىن دوستى سادىق خۇيجاڭنىڭ ئۈيىگە باشلاپ بىرىپ ئۇنىڭغا بۇ مېھماننى قىسقىچە تۇنۇشتۇرۇپ: مۇنداق دىدى.
-بۇ مىھمان ئىلگىرى ئۈرىمچىدە بىللە ئوقىغان ساۋاقدىشىم ئابدىكىرىم ئابباسۇپ بولىدۇ.سادىق خۇيجاڭمۇ ئوخشاشلا (خۇيجاڭ ئۇيغۇر ئۇيۇشمىسىنىڭ باشلىقى دىگەن سۈزنىڭ قىسقارتىلمىسىى)مېھماننى قەدىرلەپ، بىر ئاخشام ئۈيىدە ئوبدان مىھمان قىلىپ ئەتىسى سادىق خۇيجاڭ ئابدىكىرىم ئابباسۇپنى بورتالادىكى يۇرت مۆتىۋەرلىرىگە تۇنۇشتۇرغاندىن كىيىن،يۇرت-جامائەت بۇ ئىزىز مېھماننى خۇددى سادىق خۇيجاڭدەك قىزغىن قارشى ئېلىپ، ئىزىز مېھمان قاتارىدا3 كۈن مېھمان قىلىپ كۈتىۋالغاندىن كىيىن ئابدىكىرىم ئابباسۇپ ، ئۆي ئىگىلىرىگە رەھمەت-تەشەككۈر بىلدۈرۈپ،ئۈرۈمچىدە بىللە ئوقىغان ساۋاقدىشى كىرىمبەگنىڭ ئۆيىدە يەنە بىر قونۇپ ئەتىسى ئېتىغا مىنىپ ئارشاڭ ناھىيىسىگە يۈرۈپ كەتتى...
شۇ چاغدا مەن سادىق خۇيجاڭ ئارقىلىق سوۋىت ئېتىپاقى بىلەن شىڭشىسەي ئوتتۇرىسىدىكى دوستلۇق مۇناسىۋىتىنىڭ بۇزۇلغانلىقىنى، ۋە ئۈرۈمچى،ئالتاي، (1943-يىلى ئالتايدىكى قازاق خەلقى ئوسماننىڭ يىتەكچىلىگىدە گومىىنداڭغا قارشى قوزغىلاڭ كۆتۈرگەن) غۇلجىدا بولىۋاتقان بەزى ئىشلاردىن ئازتۇلا خەۋەر تاپقان ئىدىم، 1943- يىلى 12- ئايدا سادىق خۇيجاڭنىڭ ئۆيىدە ھەم ئۇنىڭ تەشكىللىشى بىلەن،مەمتىمىن باي،بارات پالۋان، قادىرەم، كىرىمبەگ،ئابدىرھىم ياغاچچى،  تۇراربەگ، ئابلىزقارى، مەخمۇت سۇپى، روزى مىراپ ، سىڭگە(مۇڭغۇل) قاتارلىق ياشلارنىڭ بىرلىككە كېلىشى بىلەن بورىتالادا تۇنجى قېتىم «بورتالا يەر ئاستى ئىنقىلابىي تەشكىلاتى» قۇرىلدى.ھەم بۇ تەشكىلات قۇرۇلۇپ 10 ئاي ئىچىدە تەشكىلاتقا رەسمىي ئەزا بولغان ئادەم سانى كۈپىيىپ 46 كىشىگە يەتتى  ،بۇ چاغدا بورتالا يەرئاستى مەخپىي تەشكىلاتنىڭ تەشكىللىگۈچىلىرىدىن سادىق خۇيجاڭ،بارات پالىۋان ئىككىنچى قېتىم تەشكىلات ئەزالىرىنى يەنە بىر يەرگە جەم قىلىپ،1944-يىلى 9-ئاينىڭ 12-كۈنى بورتالانىڭ قاراتۇرۇق دىگەن يىرىدە مەخپى يىغىن ئېچىپ تەشكىلاتنىڭ رەھبەرلىكىنى سايلاپ چىقىش،پىلانىنى ئوتتۇرىغا قويدى. سايلام نەتىجىسىدە سادىق خۇيجاڭغا قول كۆتۈرگەن ئەزالارنىڭ سانى ھەممىدىن كۆپ بولدى . بىراق سادىق خۇيجاڭ سايلامدىن ئىستىپا بېرىپ مېنىڭ ئورنىمغا بارات چىقسۇن دەپ چىڭ تۇرىۋالغانلىقى ئۈچۈن، ئاخىرى بىز تالاش-تارتىش قىلىپ بورتالايەرئاستى ئىنقىلابىي تەشكىلاتىنىڭ رەئىسلىكىگە بارات پالىۋاننى، پەخىرى رەئىسلىككە سادىق خۇيجاڭنى،  ئورۇنباسار رەئىسلىككە  ئابدۇريىم ياغاچچىنى سايلاپ چىقتۇق. سادىق خۇيجاڭ،شۇ كۈنى نەق مەيداندىلا ئۆزىنىڭ ھەرۋاقىت  شەرىت -شارائىت پىشىپ يىتىلگەندە تەشكىلاتنىڭ ئارقا سەپ قۇرال- ياراق ئوزۇق- تۈلۈك كىيىم-كىچەك ئىشلىرىغا  مەسئۇل بولىدغانلىقىنى بىلدۈردى. شۇ كۈنى تەشكىلات رەھبەرلىرى مەسلىھەتلىشىپ، ئالدى بىلەن  غۇلجىدىكى  ئابدېكىرىم ئابباسۇپ بىلەن ئالاقىلىشىپ،شەرىت-شارائىت پىشىپ يىتىلگەندە بىراقلا قۇراللىق قوزغىلاڭ كۆتىرىشنى بىكىتتى.بارات پالىۋان كىرىمبەگنىڭ تۇنۇشتۇرىشى بىلەن گومىنداڭ ئارمىيىسىگە ئۇن تارتىۋاتقان ئىمىناخۇنىڭ تۈگمىنىنى قۇغداش سالاھىتى بىلەن تۈگىمەنگە ئورۇنلىشىۋالغاندىن كىيىن ئىلگىرى تۈگىمەننى ساقلاشقا ئەۋەتىلگەن5  ئەسكەرنىڭ بىرسىنى خىزمەت ئىشلەپ ئۈزىگە مايىل قىلغاندىن كىيىن  ئىككىسىى بىرلىشىپ شەھەردىن چەتىرەك تۈگىمەنلەرنى چارىلاپ چىقىپ ئىمىناخۇننىڭ تۈگىمىنىدە قۇنۇپ قالغان بىر ئىزۋۇت(بىرپەي) دۈشمەننىڭ بىر قول پىلىمۇتى بىلەن11  مىلتىغىنى تۇيدۇرماي ئېلىۋىلىپ،  تۈگىمەندىن غايىپ بۇلىدۇ. بارات پالىۋان ھېلىقى ئەسكەر بالا بىلەن تۈگىمەندىن قۇراللىق قېچىپ چىققاندىن كىيىن،غۇلجىدىكى‹‹ئازاتلىق تەشكىلاتى››نىڭ ئادەملىرى بىلەن ئالاقىلىشىش ئۈچۈن  1944-يىلى10-ئاينىڭ1-كۈنى تەشكىلات ئەزالىرىدىن تۇراربىك، توقسۇنبىكلەرنى تاغ يولى ئارقىلىق ئىلىغا ماڭدىرىدۇ. بىراق ئالاقىچىلار يىرىم يولغا بارغاندا چارلاپ چىققان گومىنداڭ ئەسكەرلىرىگە  تۇتۇلۇپ قىلىپ،1944- يىلى10- ئاينىڭ2-كۈنى تۇراربىك،بىلەن توقسۇنبىكلەرنى  ئارشاڭغا ھەيدەپ ئاپىرىپ جىڭلىق جۇگىچى مەسۇم تاران، تۇيجە(مۇڭغۇل)،جىڭلىق ياقۇپ تۈمۈرچى،ساۋۇت ناۋاي،ئارشاڭلىق ھاشىم سۇلتان، مۇراتېك(قازاق)، ئۆمەرباي، قوسمان (قازاق)، مۇزاقان، تۇرسۇن، قۇربان غالى (قازاق)، بۇرغاسىن (مۇڭغۇل)، قۇربان ئەلى (قازاق)  قاتارلىق ھەرمىللەت ياشلىرى بىلەن قۇشۇپ 1944-يىلى 10 –ئاينىڭ 2- كۈنى ئارشاڭ تۈرمىسىگە     ئاپىرىپ قامايدۇ، ئارشاڭلىق ھاشىم سۇلتاننى، شۇ جايدىكى جامائەت بۇ ئادەم ئېلىشىپ قالغان <ساراڭغا سوت يوق> دەپ سورىۋىلىپ ئۆلۈمدىن ئامان قالىدۇ . ئارشاڭدا تۇرىۋاتقان گومىنداڭ قىسىملىرى تۇراربەك بىلەن نوقسۇن بەگنى ئاكوپ پوتەي ياساش ئىشلىرىغا سىلىپ1944-يىلى12-ئاينىڭ26-كۈنى(گومىنداڭ قوشۇنلىرى ئارشاڭنى تاشلاپ بورتالاغا قاچقان كۈنى) ئارشاڭ تۈرمىسىدىكى تۇراربېگ،توقسۇنبېگلەرنى ئۈز ئىچىگە ئالغان  13بالىنى ئارشاڭ ناھىيىلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ مۇئاۋىن جۈجاڭى  لۇپۇتەت، بالىلارنىڭ ئىسمىنى بىردىن چاقىرىپ  سىرىتقا ئېلىپ چىقىپ ئاپتۇمات بىلەن ھەممىنى ئىتىپ تاشلايدۇ.شۇ كۈنى لۇپۇتەي، ئاتقان بىر پاي ئوق،بىر قازاق بالىغا چالا تەككەنلىگى ئۈچۈن  ئۆلۈمدىن`ئامان`قالىدۇ. 1944-يىلى12-ئاينىڭ25-كۈنى (بورتالا يەر ئاستى  ئىنقىلابىي تەشكىلاتى) نىڭ رەھبەرلىرىدىن بارات پالىۋان،ئابدىرىيىم ياغاچچى، ئىمىن پەرەڭ،ئابلىز قارى ، نۇراخۇن زەيدىنلەر مەسلەھەتلىشىپ تەشكىلاتنىڭ مەخپى نامىنى قىسقارتىپ، ‹‹ ب   ئى ت›› ،    غا ئۈزگەرىتتى،بۇ قېتىملىق يىغىلىشتا   سادىق خۇيجاڭ، سۆز قىلىپ مۇنداق دىدى:
-بۇلتۇر8 –ئايدا مېنىڭ ئۆيىمگە ۋە باشقا دوستلىرىمىزنىڭ ئۆيلىرىدە مىھمان بولۇپ كەتكەن ھىلىقى   يىگىت ئىسىڭلاردا بارمۇ-؟دەپ سورىدى.
ھەممىمىز بىردەك ئىسىمىزدە بار دىدۇق.ئۇ:
-ئەشۇ يىگىتنىڭ بورتالاغا نېمە سەۋەپتىن كەلگەنلىگىنى سىلەرگە دىمىگەن ئىدىم.ئەمدى سىلەرگە سۈزلەپ بىرەي، ئەسلى ئۇ يىگىت غۇلجىدا تۇنجى قېتىم قۇرۇلغان « غۇلجا يەر ئاستى ئازاتلىق  تەشكىلاتى›› نى تۇنجى قىتىم قۇرغان رەھبەرلەرنىڭ بىرى ئابدىكىرىم ئابباسۇپ، بولىدۇ. ئۇ شۇ قىتىم بورتالاغا گومىنداڭغا  قارشى ئىنقىلاپ ئۇرىقىىنى چاچقىلى كەپتىكەن، ئۇنىڭ بىلەن بىر ئاخشام سۈھبەتلىشىپ شۇ چاغدىكى دۇنيا ۋەزىيىتى ۋە مەملىكەت ئىچىدە بۇلۇۋاتقان مۇھىم ۋەقەلەردىن تولۇق خەۋەردار بۇلغان ئىدىم. ئەتىسىى ئۇنىڭ تەلىپى بويىچە ئىنىم     مەمتىمىننىڭ (مەمتىمىن، سادىق خۇيجاڭنىڭ بىرتۇققان ئىنىسى بۇلۇپ ھەر ئىككىلىسىنىڭ بورتالادىكى يۇرت-جامائەت ئىچىدە يۈز ئابرويى يۇقۇرى ئادەملەر ئىدى) ئۆيىگە، ۋە بىزگە ئوخشاش ئىنقىلاپقا تەشنا دوستلارنىڭ ئۆيىگىمۇ ئاپارغان ئىدىم.ئۇ ئارشاڭغا ماڭىدىغان چاغدا، ماڭا غۇلجىدا قۇرۇلغان «ئازاتلىق تەشكىلاتى» نىڭ  مەقسەت مۇددىئاسىنى ئىچكى جەھەتتىن تەشۋىق قىلىشىمنى تاپشۇرۇپ  كەتكەن ئىدى، ئەمما شۇپىتى ئۇنىڭدىن خەۋەر كەلمىگەن، بۈگۈن بىر خەۋەرچى ئۇنىڭدىن  جىددىي مەلۇمات ئىلىپ كەلدى-دىدى.
بۇگەپنى ئاڭلاپ يىغىندىكىلەر غۇلغۇلا قىلىشىپ:
ئۇ بالىنى ھەجەپ ئۇقماپتۇق- ھە؟! ئەسلى ئۇ ئابدىكىرىمكەن ئەمەسمۇ-؟، ئۇ بىزنى گومىنداڭ ھاكىمىيىتىنى ئاغدۇرۇپ تاشلاش ئۈچۈن ئىنقىلاپ ئوتىنى تۇتاشتۇرۇش   ئۈچۈن كەلگەنكەن ئەمەسمۇ - دىيىشىپ كەتتى.
-خەپشۈك،مۆھتىرەم قېرىنداشلار تەشكىلاتىمىز قۇرۇلغاندىن بىرى ئىنقىلاۋىي پائالىيەتلىرىمىزگە بىردەك ئۇيۇشۇپ،ئىنقىلاپ مەشئىلىنى بالدۇرراق تۇتاشتۇرۇش ئۈچۈن ھەرۋاقىت تەشنا ئىكەنلىكىڭلارغا بارىكاللا ئېيىتماي تۇرالمايمەن، ئەمما شەرت-شارائىت تۇلۇق پىششىپ يېتىلمەي تۇرۇپ ئالدىراپ ھەركەت قىلىپ قويساق، خۇددى تۇخۇمنى تاشقا ئۇرغاندەك بىر ئىش قىلىپ قويىمىزخالاس. ھازىر مەن غۇلجىدىكى رەخبىرىمىز ،ئابدىكىرىم ئابباسۇپ،ئالاقىچىدىن ئىۋەتكەن خەتىنى،ئوقۇپ بىرەي-دەپ سۆزىنى داۋام قىلدى سادىق خۇيجاڭ ھەمدە خەتنى ئوقۇشقا باشلىدى،خەت مۇنداق يېزىلغان ئىدى،‹-مۇھتىرەم قېرىنداشلار سىزلەرگە  كۈپتىن-كۈپ سالام ، بۇلتۇرمەن 9-ئايدا غۇلجىدىكى ‹‹ئازاتلىق تەشكىلاتى››نىڭ  خىزمىتىنى`ئىشلەۋاتقىنىمدا ئىشپىيۇنلارتەرىپىدىن`سالاھىيتىم`پاشبۇلۇپ`قىلىپ،ھاياتىم`خەۋىپ ئىچىدە قالغاندا،ئامالسىزلىقتىن،ۋاقتىنچە پاناھلىنىش،ئۈچۈن سوۋىت ئىتتىپاقىگە چىقىپ  كەتكەن ئىدىم. ھازىر غۇلجىدىكى ئىنقىلاپقا  قاتنىشىۋاتىمەن، پات يىقىندا ئىلى پارتىزانلىرى بورتالاغا يېتىپ  بارىدۇ.....› .
بۇ خوش-خەۋەرنى ئاڭلاپ پارتىزانلار خوشاللىقىدىن ھۇررا !توۋلاشتى سادىق خۇيجاڭ:
-خەپشۈك قېرىنداشلار، ئابدىكىرىم ئابباسۇپ، بىزگە:‹ئىلى پارتىزانلىرى ئارشاڭغا يىتىپ بارمۇغۇچە  سىلەر     پۇرسەت كۆتۈپ ئورنىڭلاردا جىم تۇرۇڭلار›-دەپتۇ  ھەم ئالاقىچىغا مۇشۇ سۈزنى جىكىلەپ قايتا-قايتا  تاپىلاپتۇ دىدى.
.بۇ گەپلەرنى ھەممىمىز ئاڭلاپ خوشللىقىمىزنى باسالماي يەنە ھۇررا !  ھۇررا ! دەپ  توۋلاشتۇق.  
1945-يىلى1-ئاينىڭ1-كۈنى سادىق خۇيجاڭ،لەڭتەيدىكى نۇراخۇن زەيدىننىڭ ئۆيىگە بارات پالىۋان،ئابدىريىم ياغاچچى، ئىمىن پەرەڭ، ئابلىز قارىى،بالاجى قاسىم قاتارلىق بارلىق‹‹ ب  ئى  ت›› نىڭ ئەرالىرىنى چاقىرتىپ،ھەممەيلەن بىلەن ناھايىتى قىزغىن   كۆرىشكەندىن كېيىن،سالماقلىق بلەن سۈز باشلىدى،:
- ئۆتكەندە مەن سىلەرنىڭ ئوتتورىغا قويغان قوزغىلااڭ كۈتىرىشتىن ئىبارەت يۈكسەك ئىرادەڭلەرگە قايىل بولغان ئىدىم، مانا بۈگۈن پۇرسەت پىششپ يىتىلدى، سىلەرگە مانا بۈگۈن مۇھىم بىر خەۋەرنى يەتكۈزگىلى كەلدىم،ھازىر سوۋىت ئىتتىپاقى ئارقىلىق قورغاس  چىگىرىسىدىن ياردەمگە كىرىدىغان ئىسھاقبەك مونونوۋپنىڭ قۇراللىق  ئادەملىرى،غۇلجىغا كىرىپ ھەرەمباغدىكى گومىنداڭ ئارمىيىسىنى ئىسكەنجىگە ئېلىپ ئۇلارغا شىددەت بىلەن زەربە بېرىۋېتىپتۇ،ئىلىدىن بوتالاغا  كېلىدىغان پارتىزانلامۇ بۈگۈن كەش  ئارشاڭغا تېگىش قىلىدىكەن،بىزنى بۈگۈنلا   سانتەيگە يېتىپ بېرىپ ئۇيەردىكى ئىلى پارتىزانلىرىگە ماسلىشىپ گومىنداڭنىڭ جىڭدىن غۇلجىغا ئەسكەر يۆتكەۋاتقان ئاپتومۇبىللىرىغا زەربە بىرىشنى تاپشۇرۇپتۇ.ھازىر ئۇرۇشقا ئاتلىنىسىلەر-دىدى.
سادىق خۇيجاڭ 46 پارتىزاننىڭ ھەممىسىگە  بىردىن چەكمەن چاپان تارقىتىپ بېرىپ، جىڭ ۋە بورتالادا‹‹بالا مەرگەن››دەپ داڭقىسى چىققان  ئاتاغلىق مەرگەن نۇراخۇن زەيدىنگە مەخسۇس تەييارلانغان بىر گىرمانكا مىلتىقنى ۋە 500 تال ئوقى بىلەن ساندۇقتىن ئېلىپ تۇتقۇزۇپ تۇرۇپ:
- ئەمدى سىاڭا پۇرسەت كەلدى،   قېرىندىشىم‹‹ ناۋادا ياخشى كۈنلەرنىڭ يامىنى بۇلۇپ قالسا غانجۇبېغىدا كۈرىشەرمىز››-دىدى دە پارتزانلارغا قاراپ- مۇھتەرەم قېرىنداشلىرىم سىلەرگە ئاللادىن نۈسىرەت تىلەيمەن قەدىمىڭلار خەيىرلىك بولسۇن  دەپ دۇئاغا  قول كۈتىردى. – دە بىز بىلەن خوشلاشتى.
.بىزمۇ بۇ سۆيۈملۈك رەھبىرىمىزدىن ئايرىلىشقا كۆزىمىز قىيمىغان ھالدا،ئاتلىرىمىزغا مىنىپ سانتەي تەرەپكە يۈرۈپ كەتتۇق.  
1945-يىلى2-ئاينىك19-كۈنى ( چاغاننىڭ 15-كۈنى) بارات پالۋان،لەڭتەيدىكى نۇراخۇن زەيدىننىڭ ئۆيىدە،مۇئاۋىن رەھبەر ئابدىريىم ياغاچچى، مۇشاۋىرلاردىن( مەسلىھەتچلەر) ئىمىن پەرەڭ،نۇراخۇن زەيدىنلەر، بىلەن كېڭىشىپ،سادىق خۇيجاڭنىڭ سوۋىت ئىتىپاقىدىن سېتىۋالىدىغان قۇراللارنىڭ(شۇ چاغدا سوۋىت ئىتپاقىگە 80 قوي، ياكى ياراملىق بىر ئات ئۆتكۈزسەك 500 تال ئوقى بىلەن بىر گىرمانكا مىلتىق  بىرەتتى )ئەھۋالىنى بىلىش ئۈچۈن سادىق خۇيجاڭغا ئادەم ئەۋەتەيلى دەپ تۇرساق، تەرجىمان كىرىمبەگ،خەۋەرچىدىن مۇھىم بىر مەلۇماتىنى كىرگۈزدى. ،خەتتە:‹دۈشمەننىڭ  مۇنداق بىر پىلانلىغان سۈيقەسىتى يېزىلغان ئىكەن،گومىنداڭ ئارمىيىسىنىڭ مۇئاۋىن شىجاڭى خۇ 2-ئاينىڭ19-كۈنى بورتالا ناھىيەسىنىڭ ھاكىمى شۇسۇڭتاۋنىڭ ئىشخانىسىغا ،مۇئاۋىن ھاكىم خەنشۇسەن، ساخچى باشلىقى ۋۇياڭ، ناھىيىلىك گومىنداڭ پىرقىسىنىڭ باشلىقلىرىدىن رىۋەن، ھاشىموپ،ساقچى ئىدارىسىنىڭ شۈنگەنى ياسىنلارنى باشلاپ كىرىپ مەخپى يىغىن ئاچتى؛ يىغىننىڭ مەزمۇنى مۇنداق،ئۇلار ئۈزلىرىنىڭ ئىنتايىن ئوسال  ئەھۋالغا چۈشۈپ قالغانلىقىنى ئېتىراپ قىلىشىپ ھۈڭگىرەپ يىغلىشىپ كەتتى،بۇ مەخپى يىغىنغا قاتناشقان گومىنداڭ ھەربىي ۋە مەمۇرىي ئەمەلدارلىرى كەلگۈسى  تەقدىرىنىڭ يامان بولىدىغانلىقىدىن ئەنسىرشىپ، ئالدىنقى فېرونت (سەنتەي، سىتەي، ئۇتەي،ئاچال، ) تەرەپتىكى قوشۇنلىرىنىڭ ئىلى پارتىزانلىرى تەرىپىدىن يېڭىلىپ جىڭ ناھىيىسىگە چېكىنىپ كەتكەنلىگى،جىڭ ناھىيىسىنىڭ چوڭ كۈۋرىگىنى يېقىندا جىڭ پارتىزانلىرى تەرىپىدىن پارتىلىتىۋىتىلگەنلىگى ھەم جىڭ تەرەپ بىلەن ئالاقىلىشىدىغان تېلفون سىم يوللىرىنىڭ ئۈزىلگەنلىگى ۋە جىڭغا بارىدىغان  قاتناش يوللىرىنىڭ ئۆزلىرى ئۈچۈن قولايسىز ئىكەنلىگىنى، بۈكە يامۇلىغا قامىلپ قالغان ج پالكوۋنىكنىمۇ، قورشاۋدىن قۇتقۇزۇپ چىقىشقا ھېچبىر ئۈمۈت قالمىغانلىقىنى ئېتىراپ قىلىشىپ بىر-بىرسىگە  زارلىنىپ يىغلاشتى.نىجاتلىق يۇلى ئىزدەپ، تالاش-تارتىش قىلىشىپ ئاخىرىدا ئۆزلىرىنىڭ نىجاتلىق يولى جىڭ ياكى تارقىياغا قېچىپ بېرىۋىلىش ئىكەنلىكىنى بىلىپ، قېچىشنىڭ يۇشۇرۇن پىلانىنى تۈزۈشۈپ، بورتالا    ناھىيىلىك ھۈكۈمەت ئەمەلدارى لىدۇسەن ئۆزى شەخشەن سۈيقەست  پىلانلاپ، ئەل     جامائەت ئىچىدە ئالاھىدە يۈز ئابرويى بار گۇمانلىق دەپ قارىغان تۈۋەندىكى كىشىلەرنى ، ھاشىمباي، قوسمانىيە (قازاق) ھېمىتھاجى،ئۇلۇغ شاڭيۇ، قاسىمقان (قازاق)، شىڭگە (مۇڭغۇل) شىرموللا، ئوسمانباي، قاتارلىق12ئادەمنى 2-ئاينىڭ20-كۈنى چۈشتىن كىيىن سائەت.0 0: 4دە سادىق خۇيجاڭنىڭ ئۈيىگە يىغىلىڭلار جىڭدا ئىچىلىدىغان مەجلىس بار دىگىنى يالغان. ئۇلار سىلەرنى  سادىق خۇيجاڭنىڭ ئۈيىگە يىغىپ جىڭغا ئالداپ ئاپىرىپ ھەممىڭلارنى قەتلى قىلماقچى بۇلىۋاتىدۇ دەرھال قىچىپ قۇتۇلىڭلار››دەپ ئىنىق يازغان ئىكەن.
  1945-يىلى2-ئاينىڭ19 -كۈنى. بۇ مۇھىم ئاخباراتنىڭ مەزمۇنىدىن ۋاقىپ بولغان بارات پالىۋان دەرھال تەدبىر قۇللىنىپ ۋەقەنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن، ئابدىريىم ياغاچچى،   ،ئىمىن پەرەڭ،نۇراخۇن زەيدىن،ئابلىز قارىلار بىلەن كېڭىشىپ ھەركەتكە كىلىدۇ-دە،بورتالادىكى جامال ئاخۇننىڭ تۈگمىنىدە پارتىزانلارغا جىددى يىغىن ئېچىپ، بورتالادىن، تارقىيا، يۈنچىخو، جىڭ، قاتارلىق جايلارغا  تۇتۇشىدىغان بارلىق يوللاردىكى  كۆۋرۈكلەرنى تامامەن پارتلىتىپ(شۇقىتىملىق كۈۋرىك پارتلىتىش ئۇرۇشىغا بايچۇرىننىڭ(تاتار)    پارىتلىتىش دورىسى بىلەن نەمىنلىشى ئارقىسىدا، توختى مەرگەن باشچىلىغىدىكى جىڭ پارتىزانلىرى جىڭ ناھىيىسىنىڭ چوڭ كۈۋرىگىنى ئوڭۇشلۇق پارىتلىتىۋەتكەن) تىلىفون سىملىرىنى ئۈزۈپ تاشلاپ، گومىنداڭ قوشۇنلىرى ئۆتىدىغان يوللارنى قامال قىلىپ دۈشمەنگە تۇيۇقسىز زەربە بىرىش بۇيرىقىنى چۈشىرىدۇ. شۇ كۈنى تەرجىمان كېرىمبەگ (2-ئاينىڭ19-كۈنى) ئۆزىگە كېلىدىغان خەۋىپ-خەتەرگە قارىماي، يۇشۇرۇن ھالدا تۈن يېرىمدا سادىق خۇيجاڭنىڭ ئۆيىگە بېرىپ،ئۇنى ئويغۇتۇپ،‹‹ ئەتە مائاۋىن شىجاڭ خۇنىڭ جىڭغا يىغىنغا بارىمىز دىگىنى يالغان،ئەتە گومىنداڭچىلار بورتالادىن پۈتۈنلەي قاچىدۇ، چۈشتىن كىيىن سائەت تۈتتە سىزنى ھەم ئۆيىڭىزگە چۈشكەن مىھمانلىرىڭىزنى قوشۇپ قەتلى قىلماقچى بولىۋاتىدۇ دەرھال  قىچىپ قۇتۇلۇڭلار›› دەپ قۇيۇپلا قورادىن تېز چىقىپ كىتىدۇ.سادىق خۇيجاڭنىڭ سارىيىدا ئەتىكى جىڭدا ئىچىلىدىغان يىغىنغا بارىمىز دەپ ھىچ ئىشتىن خەۋىرى يوق بەخۇزور ئۇخلاۋاتقان ۋەكىللەر ئەتىسى ئەتتىگەندىلا بۇ شۇم خەۋەرنى ئاڭلاپ تەرەپ-تەرەپكە قىچىپ،كىتىدۇ. بارات پالىۋانمۇ،شۇ كېچىسى سادىق خۇيجاڭغا ئاتايىن ئادەم ئەۋەتىپ؛قىرىندىشىم دۈشمەنلەر2-ئاينىڭ20-كۈنى چۈشتىن كىيىن ساەت4.00 دە سىزگە ھەم ئۆيىڭىزدىكى بارلىق مېھمانلىرىڭىزغا قەست قىلماقچى بولىۋتپتۇ ، ھازىر بىز جامال ئاخۇننىڭ تۈگىمىنىدە سىزنىڭ قايتىپ كىلىشىڭىزنى كۈتۈپ تۇرىۋاتىمىز،ئەھۋال خەتەرلىك ئىكەن تېزىراق يېنىپ چىقىڭ،›› -دەپ خەت كىرگۈزگەن بولسىمۇ قانداقتۇر سادىق خۇيجاڭ،بۇ شۇم خەۋەرگە بىپەرۋالىق قىلىپ،-مىنىڭمۇ بۇ ئىشتىن خەۋىرىم بار سۈيقەستتىن ئاگاھ بۇلۇشنىڭ ئامالىنى ئويلىشۇپ قويدۇم-دەپ بىپەرۋالىق قىلپ خەۋەرچىنى نائۈمىت قايتۇرىدۇ. 1945-يىلى 2-ئاينىڭ 20-كۈنى ئەتتىگەن سائەت 5.00 دە بۆرتالادىكى گومىنداڭنىڭ ھەربىي مەمۇرىي ئەمەلدارلىرى ۋە ئائىلە تاۋاباتلىرى مۇئاۋىن شىجاڭ خۇنىڭ  قۇماندانلىقىدا500  دەك ئەسكەرىنىڭ مۇھاپىزەتچىلىگىدە جىڭغا قاچىدۇ،لېكىن دۈشمەنلەر ئويلىمىغان يەردىن جىڭ كۈۋرىگىنى پارتىزانلار ئاللاقاچان پارىتلىتىۋەتكەنلىگىنى كۆرۈپ ئارقىغا قېچىپ تارقىياغا(داخېيەنزىگە) بېرىۋالىدۇ.ئەتتىگەندىلا خۇ سىجاڭنىڭ ئەسكەرلىرى بىلەن ھۇدۇقۇپ قېچىۋاتقانلىقىنى كۆرگەن سادىق خۇيجاڭ تېخىمۇ`  گۇمانلىنىپ،ئۆزىگە كېلىدىغان خەۋىپ-خەتەرنى تۇيۇپ دەرھال ئۆيىنىڭ  باغ تەرىپىدىكى ئات ئېغىلىغا يانداش سېلىنغان يەم خەشەك ئۆيىگە كىرىپ تۆمۈر ئارىنى قۇلىغا ئېلىپ   كەچ سائەت تۈت يىىرىمغىچە مۈكۈنۈپ ئولتۇرىدۇ. ئاخىرى ئۇ ھىچ ئىش يوق ئوخشايدۇ دەپ ئويلاپ ئۆيىگە كىرىپ كەتمەكچى بۇلۇپ بېغىدىن ھويلىسىغا كىرگەندە ،رىۋەن دەرۋازىدىن مىلتىق تۇتقان ھالدا ھويلىغا باستۇرۇپ كىرىدۇ ھەم ئۇنى ئاتماقچى بولىدۇ، سادىق خۇيجاڭ، ئۇنىڭدىن چاققان كىلىپ رىۋەننى ئاستىغا بېسىۋىلىپ، ئۇرىۋاتقاندا ، لىدۇسەن كىرىپ قېلىپ سادىق خۇيجاڭنى  مىلتىق بىلەن ئېتىپ تاشلايدۇ. شۇكۈنى بارات پالۋاننىڭ 46پارتىرانى داخىيەنزىگە تۇتىشىدىغان بارلىق  يوللاردىكى كۆۋرۈكلەرنى پارتلىتىۋىتىپ يولدا يۇشۇرۇنۇپ يېتىپ داخىيەنزىگە قېچىۋاتقان  دۈشمەنگە ئالدىدىن تۇيۇقسىز زەربە بىرىپ ئۈچ مىلتىق بلەن30گىرانەتنى ئولجا ئالدۇق، ھەمدە قاچقان دۈشمەننى  بورتالانىڭ كۈن چىقىش تەرىپىدىكى تەسىرقايدىكى ھىزىم باينىڭ قۇرىغىغىچە  قوغلاپ بېرىپ، ئاتلارنى دەم ئالدۇرۇپ ئولتۇرساق، داخىيەنزى،تەرەپتىن نۇراخۇن سادىق، ئابدۇقىيۇم، ھاشىم ياغاچچى، تۇرسۇن ياقۇپ، (تۇرپانلىق ساتىراش بالا ئىدى) ئىسمايىل پەتەك، قۇتلۇق قارى (يىتىمچى بالا ئىدى) ، تاجاخۇن ئەمەت،(1) قۇپپاخۇن ، ھېلىم تامچى، مەھەممەت قاراجى، جىڭلىق ئىسمايىل تۈگىمەنچى، قاتارلىق10ئادەم، ئۆزلۈگىدىن پىدائىي بولۇپ سېپىمىزگە قۇشۇلدى. ئۇقۇشىمىزچە ئۇلار  1944-يىلى12 –ئايدىكى قاچ-قاچتا گومىنداڭ ئارمىيىسى تەرىپىدىن سەيسىگە تۇتۇلۇپ قېلىپ،تارقىياردىكى گومىنداڭ ئارمىيىسىىگە ئوت-سامان، ئوتۇن-ياغاچ تۇشۇش ئىشلىرىغا ساپتۇ،بۈگۈن ئەتتىگەن ئۇلارنى گومىنداڭ ئەسكەرلىرى بۇ جايغا ھەيدەپ كېلىپ، پارتىزانلار كېسىۋەتكەن تېلىفۇن سىملىرىنى ئۇلىتىۋاتقاندا،بىزنى گومىنداڭ ئەسكەرلىرى يىراقتىن  كۈرۈپ قىلىپ تارقىيا تەرەپكە قاچقاندا سىملارنى ئۇلاۋاتقان بالىلار   پۇرسەتنى غەنىمەت بىلىپ بىز تەرەپكە قېچىپ كەلگەن ئىكەن. بىز مۇشۇ ‹‹تەسىرقايدا››   5 كۈن تۇرغاندىن كىيىن`باراتنىڭ`قۇرىغىغا`يۈتكىلىپ`بىرىپ`10كۈندىن`كىيىن`بارات پالىۋان، ئابدىريىم ياغاچچى،ئىمىن  پەرەڭ،نۇراخۇن زەيدىن قاتارلىق رەھبەرلەر بىلەن مەسلەھەتلىشىپ خەنزۇ تىلىنى ئاز-تۇلا بىلىدىغان تاجاخۇننى، دۈشمەن تەرەپكە ئەلچى قىلىپ ‹‹ بىزگە تەسلىم  بۇلۇڭلار››دىگەن مەزمۇندا خەت پۈتۈپ،   ماڭدۇردى.  لىكىن تاجاخۇن شۇ كىرىپ كەتكەنچە جىم-جىتلا يوقاپ كەتتى.بارات پالىۋان تاجاخۇننىڭ  12كۈنگىچە  ئىز-دىرەكسىز  يۇقاپ كەتكەنلىگىدىن گۇمانلىنىپ دەر-غەزەپكە كەلدى- دە:-ھۇ   ئاناڭنى لومۇدى گۇيلار ‹ ئەلچىگە ئۆلۈم يوق› تۇرسا تاجاخۇننى نىمە قىلدىڭ دەپ-ئۆز  ئۆزىگە كايىپ كەتتى.
1945-يىلى3-ئاينىڭ 17-كۈنى  ئەتتىگەنلىك چىيىمىزنى ئىچىپ بولۇپ تۇرساق،  بارات پالىۋان:
–مۇھتەرەم قېرىنداشلار بۈگۈن بىز دۈشمەنگە ئۆزىمىزنى بىر تۇنۇتۇپ قۇيايلى،  ئېتىڭلارنى تۇقۇپ تەييار بۇلۇڭلار-دەپ چەبدەسلىك بىلەن ئىككى ماۋزۇرنى بېلىغا قىستۇرغان پىتى ئېتىغا مىندى.پارتىرانلارنىڭ جەڭگىۋار ھالىتىنى كۆرگەن بورتالالىق   70 ياشلىق بوقاخۇن، ئاكا- مەنمۇ سىلەر بىلەن بىللە جەڭگە كىرەي- دەپ ماڭغان  ئىدى، بارات پالۋان –بوقاڭكا  سىز ياشىنىپ قالغان ئادەم ئۇيەرگە بارماڭ، دىگەن بۇلسىمۇ ئەمما بوقاخۇن، ئاكا بارىمەن دەپ  چىڭ تۇرىۋالغانلىقى ئۈچۈن بىز توسۇپ قالالمىدۇق .شۇ كۈنى بىز بارات پالىۋانغا  ئەگىشىپ دۈشمەننىڭ مۇداپىئەدە تۇرىۋاتقان، 2000 دىن ئارتۇق مۇنتىزىم ئارمىيىسىگە جەڭ ئېلان قىلىپ، تارقىياغا  ئاتلىق ھۇجۇم بىلەن كىردۇق.دەسلەپتە گومىنداڭ قوشۇنلىرىغا ھەيۋە كۈرسىتىش مەقسىتىدە ئۇلار كۆرگىدەك يەردىن تارقىيانى ئايلىنىپ ئات چاپتۇردۇق، گومىنداڭ قوشۇنلىرى بىزگە ئوق چىقارماي جىم تۇرىۋالدى،كەچ بولغاندا بىزگە قارىتىپ پىلىمۇت بىلەن ئوق ئاتقان ئىدى،بىزگە ئەگىشىپ چىققان بوقاخۇن ئاكىنىڭ كارنىيىگە ئوق تېگىپ، شۇيەردىلا  ئاتتىن يىقىلدى. شۇ كۈنى بىز كەچلىك چىيىمىزنى ئىچىپ بۇلغاندىن كېيىن بارات پالۋان،تۇيۇقسىزلا بىزگە بۇيرۇق چۈشۈرۈپ تارقىيارنى  ساقلاپ ياتقان2000دىن ئارتۇق تولۇق قۇراللانغان گومىنداڭ ئارمىيىسىگە يۇشۇرۇن تېگىش قىلىپ كىرىمىز دەپ   تۇرىشىغا،خەۋەرچى كېلىپ:
بارات ئاكا جىڭلىق توختى مەرگەن، دىگەن بالا سىزبىلەن كۆرىشىمەن مۇھىم گېپىم بار دەيدۇ-دىدى.
بارات پالىۋان:-كىرسۇن دېگەندىن كېيىن،  توختى (مەرگەن)ئىككى ئادىمىنڭ ھەمراھلىقىدا بارات پالىۋان بىلەن كۆرۈشۈپ تېنچ- ئامانلىق سوراشقاندىن كىيىن،ئىككەيلەن قىزغىن سۈھبەتلىشىپ كەتتى،  سۈھبەتلىشىش جەريانىدا توختى مەرگەن  بارات پالۋاننىڭ بۈگۈن كېچە دۈشمەننىڭ تۇرارگاھىغا يۇشۇرۇن تىگىش قىلىدىغانلىقىنى بىلگەندىن قىيىن.-بارت ئاكا بۇيەردىكى دۈشمەننى ھەرگىز سەل چاغلىغىلى بۇمايدۇ،يەنە كېلپ دۈشمەننىڭ جىڭدىكى كۈرەشچى ئايرىپىلانلىرى كۈندە بىر قېتىم  كېلىپ تارقىيانى چارلاپ تۇرىۋاتىدۇ،  شۇڭا بۈگۈن دۈشمەننىڭ تۇرارگاھىغا تىگىش قىلىش پىلانىڭىزدىن ۋاز كېچىپ، ۋاقتىنچە15-20كۈن تەخىر قىلىڭ  ئىپى كەلگەندە ھەممىمىز بىرلىشىپ بىراقلا تىگىش قىلايلى، ‹ئۇرۇشنىڭ بىرى جەڭ، تۇققۇزى رەڭ› دىگەن گەپ بار دەپ  مەسلىھەت بەرى. ئەمما بارات پالىۋان ئۆزىنىڭ گىپىدە   چىڭ تۇرىۋىلىپ توختى مەرگەننىڭ مەسلىھەتىگە  قۇلاق`سالمىدى.  توختى مەرگەن ئەمدىلا 27-28 ياشلارنىڭ قارىسىنى ئالغان قەددى قامىتى كىلىشكەن`چىۋەر-چەبداس بوز يىگىت`بۇلۇپ` تۇرىقىدىن تولۇپ-تاشقان ئەقىل-پاراسىتى ئۇرغۇپ`تۇرىدىغان`بالا`بۇلۇپ`جىڭ`ناھىيىسىدىن`يىتىشىپ`چىققان ئاتاغلىق`مەرگەن`ئىدى.ئۇ`يەنە` كىلىپ ئوقىغان`بالا`بۇلۇپ،ئۇنىڭ`قۇل-ئاستىدا`قۇراللىرى`سەرخىل ئۇيغۇر، مۇڭغۇل، قازاق،تاتار، مەرگەنلەردىن تەركىپ تاپقان 25 نەپەر`خىللانغان`  چەبدەس ئادەملىرى بۇلۇپ، بۇلار كىچىگىدىنلا ئوۋچىلىق بىلەن شۇغۇللانغان ياشلار  ئىدى.  بۇلۇپمۇ مۇشۇ پارتىزان ئەتىرىتىنى تەشكىللىگەن توختى (مەرگەن)،بىلەن قۇۋان (مەرگەن)،گومىنداڭ ھۈكىمىتى 1944-يلى6- ئايدا جىڭ ناھىيىسىنىڭ مەركىزىدە تۇنجى قېتىم ئىچىلغان‹‹زىۋىدۈي›› ئۆزىنى-ئۆزى قوغداش خەلىق ئەسكەرلىرىنى مەشىقلەندۈرۈش نامىدىكى ئۈچ ئايلىق ھەربىي تەلىم - تەربىيە  كۇرسىغا  قاتنىشىپ ھەربىي ئىلىم جەھەتتە ئاز-تۇلا ساۋاتلىق بولغان مەرگەنلەر  ئىدى. (بۇ مەرگەنلەر  كېيىنكى چاغلاردا  تارىخىي ۋەزىپىسىنى ئورۇنداپ بۇلغاندىن كىيىنمۇ خەلىق ئىچىدە  ئۇلارنىڭ نامى تاكى ھازىرغىچە مەرگەن لەقىمى بۇيىچە ئاتىلىپ`كەلمەكتە.)
داۋامى بار...

داۋامى...
شۇچاغلاردا،توختى(مەرگەن)،قۇۋان،(مەرگەن)`يۈسۈپ(مەرگەن)،ئەمەت(مەرگەن)،نۇۋا(مەرگەن)گەجۇ(مەرگەن`مۇڭغۇل)كۆكىرچىنلىك سۇلتانبىك ( مەرگەن)،  8 ئۆيدىكى روزەم (مەرگەن)، قاتارلىق مەرگەنلەر تاللىنىپ توپلاشقان  بۇلۇپ ئۇلار كۈپىنچە غۇلجىغا ئۈتىدىغان مۇھىم جاي ئاچالنى بازا قىلىپ تۇرۇپ، جىڭدىن،  چىققان گومىنداڭ ئارمىيىسىگە تاغ ئىچىدە`يۇشۇرۇنۇپ`تۇرۇپ`  تۇيۇقسىز`زەربە`بىرىپ`دۈشمەننىىڭ-ئىلىغا`ئۈتىدىغان` `يۇلىنى`تۇسۇۋىلىپ` جەڭ قىلتتى.   توختى(مەرگەن)شۇ كۈنى بارات پالىۋان بىلەن  بىرلىشىپ  كىتىش مەقسىتىدە ئاتايىن باراتنىڭ قورىقىغا بارغان ئىكەن،بىراق بارات پالىۋان،بۈگۈن كەشتە تارقىياغا، تېگىش قىلىمەن دەپ چىڭ تۇرىۋالغانلىقى ئۈچۈن توختى مەرگەن ،تارقىيادىن چىكىنپ چىقىشقا`مەجبۇر`بۇلغانكەن. ئۇ`تارقىيادىن قايتىپ چىقىۋاتقاندا، تاشبۇلاقتا  تۇرىۋاتقان، قىرىقتەك قىزاي پارتىزانلىرىنىڭ ئاتامانى ئىلياس ئاقىلاقچىغا ئۇچىراپ قېلىپ توختى (مەرگەن) دىن-سەن قاياقتىن كېلىۋاتىسەن-؟ دەپ سورايدۇ، توختى مەرگەن  سۆزىنى قىسقارتىپلا بارات ئاكامنى تارقىياغا كىرىپ ئۇرۇش قىلىشىتىن تۇسۇپ قالالماي  قايتىپ كېلىۋاتىمەن- دەيدۇ. ئۇ ئادەم تارقىيارغا قاچان تېگىش قىلىمەن دەيدۇ-؟- دەپ سورايدۇ،ئىلىياس ئاقىلاقچى توختى(مەرگەن)دىن:- ئۇ   ئادەم  بۈگۈنلا تارقىياغا تىگىش قىلىمەن- دەيدۇ،بەلكىم ئۇلار بۇ چاققىچە قازاق مەكتەپكە بېرىپ  بولغاندۇر دەپ ئېغىر ئۇھ تارتىدۇ. ئىلياس ئاقىلاقچى بۇ گەپنى ئاڭلاپ:- ۋاي باي ئاقساقال بارتېكە ئوتلاپتىغوي(ئېزىپتۇ)،ئول كىسىنى ئۆزۈم بارىپ تۇسۇۋالامىن -دەپ دەرھال ئېتىغا مىنىپ،قول ئاستىدىكى   قۇراللىق  بەش پارتىزانىنى ئەگەشتۈرۈپ قازاق مەكتەپ تەرەپكە ئىتىنى چاپتۇرۇپ كىرىپ كەتتى. ئىلياس ئاقىلاقچى، قازاق مەكتەپكە يېتىپ كەلگەندە ئەپسۇسكى  مەكتەپ ئىچىدىن  ئاتلارغا قاراۋاتقان  بىر پارتىزان بالا چىقىپ،-بارات ئاكام تارقىياغا پارتىزانلار بىلەن كىرىپ كەتكىلى بىرەر سائەت بۇلۇپ قالدى-دىدى. ئىلياس ئاقىلاقچى:-ھايىت دىگىناي (ئىسىت) كىشىگىپ قاپتىمەنغۇي،سول قاپاغىم تارتىپ چاتۇر،ھاي....جامان بولدى.قايران جىگىتتەردى قۇداي  ساقتاسىن-دەپ قوشۇمىسىنى تۈرۈپ بىرپەس ئويلىنىۋالغاندىن كىيىن، قەئىي نىيەتكە كېلىپ (شۇ چاغدا  بارات پالىۋان  قازاق مەكتەپتىكى پارتىزانلارنىڭ ئاتلىرىغا قاراش ئۈچۈن ياسىن دۇختۇر،ماخمۇت سۇپى،....قاتارلىق پارتىزانلارنى قالدۇرۇپ كەتكەن ئىدى.) قاتمۇ – قات پوتەيلەر سىلىنغان دۈشمەن ئۇۋىسىغا 5 پارتىزانى بىلەن بارات پالۋانغا، يېتىشىۋىلىش ئۈچۈن خەتەرگە قارىماي ئېرىق ئىچىدە ئۆمىلەپ مېڭىپ دۈشمەننىڭ بارگاھىغا شامالدەك كىرىپ كېتىدۇ.دەل ساقچى ئىدارىسىنىڭ ئۇتتۇرىسىدىكى ئىككى پوتەي ئارىلىغىدىن ئۆتىۋاتقاندا  ئېرىقنى تۈزلىۋەتكەن جايغا دۇچ كېلپ قېلىپ تېز ئۆتىۋاتقاندا،دۈشمەن پىلموتچىكى كۆرۈپ قېلىپ، ئۆمىلەپ مېڭىۋاتقان پارتىزانلارغا پىلىموت بىلەن ئوق ياغدۇرۇپ ئىلىياس ئاقىلاقچى قاتارلىق 5 پارتىزاننى بىراقلا قىرىپ تاشلايدۇ.  ( ئىلگىرى دۈشمەنلەر پارتىزانلار قۇربان بولغان جايدىكى ئىرىقنىڭ قىرلىرىنى  ئالدىن-ئالا تۈزلىۋەتكەن بۇلغاچقا دۈشمەنلەر پارتىزانلارنى، كۆرۈپ قالغان ئىكەن .)
شۇ كۈنى تاڭ سەھەردە يەنى 3- ئاينىڭ 17- كۈنى قاراڭغۇ چۈشىشى بىلەن بارات پالىۋاننىڭ قوماندانلىقىدا ئاتلارنى قازاق مەكتەپكە يوشۇرۇپ قۇيۇپ    داخىيەنزى ساقچىخانىسىنىڭ غەربىي تەرىپىدىن يۇشۇرۇن، ئۆتۈپ (ھازىرقى داخىيەنزى بازارلىق ساقچىخانىسىنىڭ شىمال تەرىپىدىكى كونا خام مالنىڭ ئورنى)دۈشمەن پوتەيلىرىگە يىقىنلاشتۇق، دۈشمەن خۇددى ئۇخلاپ قالغاندەكلا جىمجىت ئىدى.پەقەتلا يىراق كەنىتلەردىكى ئىگىسىز قالغان ئىتلارنىڭ ئەنسىز قاۋاشلىرىلا كېچىنىڭ جىمجىتلىقنى بۇزۇپ تۇراتتى. خۇددى دۈشمەننى بىرسى سىھىرلەپ قويغاندەكلا ئىدى. بىرىنچى پوستىنمۇ تېنچ-ئامان ئۆتۈپ كەتتۇق.  بىزدە ھىچقانداق قورقۇنۇش يوق ئىدى. بىز ئۆمىلەپ ئازراق ئىلگىرلىگەندىن كېيىن بىر دېھقاننىڭ تاشلاپ كەتكەن قورۇسىغا كىردۇق.قورۇنىڭ ئىچىدە قاتار كەتكەن 12 ئىغىزلىق ئۆي بارئىكەن. بىز مۇشۇ قورۇنى بازا قىلىپ تۇرۇپ دۈشمەن بىلەن ئېلىشماقچى بولدۇق-دە، ئۆي ئىچىگە كىرىپ دۈشمەن تەرەپتىكى تامنى نۇراخۇن ئىككىمىز مىلتىق  ئىشتىگى بىلەن سانجىپ تۆشۈك  ئاچتۇق.   ئازراق تۈشۈك ئېچىلغان ئىدى،بىر پاي ئوق تۈشۈكنىڭ قىرىغا تېگىپ،چاچراپ چىققان توپا كۆزۈمگە كىرىپ كەتتى-دە،ئوڭ كۆزۈمنى ئاچالماي قالدىم. نۇراخۇن زەيدىن:- ھەي بالىلار تۈشۈك ئۇدۇلىدا تۇرماڭلار- دەپ تۇرۇشىغا،تالىۋاخۇن دېگەن جىڭلىق بالا ھىچ-گەپ يوققۇ دەپ  يېقىن كېلىشى بىلەنلا دۈشمەن تەرەپتىن  ئاتقان يەنە بىر پاي  ئوق  ئۇنىڭ پىشانىسىگە تېگىپ جىنىنى ئالدى.دۈشمەنلەر،ئاخشام تارقىيانى ئايلىنىپ ئات چاپتۇرغانلىقىمزدىن  گۇمانلىنىپ  بۈگۈن كېچە بىزگە تېگىش قىلىشى مۈمكىن دەپ تەييارلىنىپ تۇرغاندا،بىز    بارات پالىۋاننىڭ مەژبۇرلىشى بىلەن بىخۇتلىق قىلىپ ئۇلارنىڭ بارگاھىغا كىرىپ قاپتۇق، دۈشمەنلەر بىزگە ئۈچ تەرەپتىن ئوق ياغدۇرۇپ بارغاسىرى قورشاۋنى كىچىكلىتىپ. بىز كىرىۋالغان ئۆينىڭ ئەڭ چىتىگە ئوت قۇيىۋەتتى. تەلىيىمىز كاج كېلىپ، دۈشمەن تەرەپتىن شامالمۇ بىللە كېلىپ ئوت تېخىمۇ ئۇلغىيىپ كەتكەنلىگى ئۈچۈن.بىز بۇ قورۇدىن پاناھلىنىش ئەمەس ئەمدى جاننى ئالقانغا ئېلىپ‹يا-ئۆلۈم-يا-كۆرۈم›دەپ قورشاۋدىن بۆسۈپ چىقىپ كەتمەكتىن باشقا ھىچ ئېلاجىمىز يوق ئىدى،ھەممىمىز بۇ جايدىن قانداق قۇتۇلۇپ چىقىپ كېتىش ئۈستىدە باش قاتۇراتتۇق. دۈشمەنلەر تېخىمۇ غالجىرلىشىپ پىلموت،مىنامىيوتلىرىنى ئىشقا سېلىپ،بىزگە  مۆلدۈردەك ئوق ياغدۇرۇشقا باشلىدى.مىنامىيۇت ئوقلىرى قورۇ ئىچىگە كەينى-كەينىدىن چۈشۈپ پارتىلايتى .ئەنە ئەشۇنداق ھالقىلىق پەيىتتە بارات پالىۋان ھويلىغا چۈشۈپ پارىتلىغان مىنامىيوتنىڭ  پارچىسى تېگىپ ئوڭ قۇلى زەخمىلەندى، يېقىن كېلىپ ئۇنىڭ يارىسىنى تېڭىپ قۇيۇش ئۈچۈن دالدا بولغىدەك جاي تاپالماي قورۇنىڭ بىر بۇلىڭىدىكى بىر گەمىنى ئۇچرىتىپ قالدىم-دە(دېھقانلار تاشلاپ كەتكەن كەمىكەن) بارات پالىۋاننى گەمىگە چۈشۈرۈپ، بىلىگىدە تۇرۇپ قالغان مىنا پارچىسىنى ئاۋايلاپ تارتىپ چىقىرىۋېتپ داكا بىلەن تېڭىپ قويدۇم.ئاڭغىچە ئىمىن پەرەڭمۇ كەينىمىزدىن گەمىگە چۈشىپ:- يائاللا-يائاللا بارات ئويلاشمايلا بۇ دۇزاققا كىرىپ قاپتۇق، بىئەجەل ئۆلۈپ كىتەرمىزمۇ-؟-دىدى. مەن گەمىدىن چىقىپ يەنە نۇراخۇن،بار ئۈيگە كىرسەم بۇنۈۋەت بۈرىتالالىق قادىرەم مەرگەن، بىلەن ئىككىسى دۈشمەننى يىقىن كەلتۈرمەي گىرمانكا مىلتىق بىلەن ئېتىۋاتقان ئىكەن.نۇراخۇن ناھايىتى داڭلىق مەرگەن بولغاچقا دۈشمەنگە ئاتقان ئوقى ھەرگىز زايا كەتمەيتى. دۈشمەننى دۇمىلاتقاندىن كىيىن ئوق ئاتقان تۈشىككە ئۆزىنىڭ  تۇمىقىنى تۇتۇپ بېرىپ خۇددى بىر ئادەم تۆشۈكتىن قاراۋاتقاندەك ھىلە ئىشلىتىپ،.دۈشمەن ئوق ئېتىپ بولغاندىن كىيىن، نۇراخۇن زەيدىن چاققانلىق بىلەن ئوق ئۈزۈپ دۈشمەننى يەر چىشلىتەتتى. تاڭ ئېتىشقا ئازقالغاندا،پارتىزانلار كۈيۈۋاتقان ئىس-تۈتەك ئىچىدە قالىدۇ ، ئاخىرى 1- ئۆيدىن تۇتاشقان ئوت نۇراخۇن زەيدىن دۈشمەننى قارىغا ئېلىۋاتقان ئۆيگە تۇتىشىدۇ، نۇراخۇن زەيدىن ئوت تۇتۇشۇپ كەتكەن ئۈيدىن يۈگۈرۈپ چىقىپ، گەمىگە يۇشۇرىنىۋالغان بارات پالىۋاننى چاقىرىپ :-بىز ئاللىقاچان ئاشكارىلىنىپ قالدۇق، بۇ يەردە ئۈلۈمنى كۈتمەي تېزراق چىقىپ كېتىڭلار، مەن سىلەرنى قوغداپ تۇراي،ھويلىغا سۇ كىرىدىغان سۈڭگىش بار ئىكەن شۇيەردىن چىقىپ كىتىڭلار، ھەرگىز ئۆرە تۇرۇپ يۈگىرمەڭلا،ھازىردىن باشلاپ تاكى بۇيەردىن چىكىنىپ چىقىپ كەتكىچە ئۆمىلەپ مېڭىڭلار،دۈشمەن چېكىنگەنلىگىمىزنى ھەرگىز سىزىپ قالمىسۇن،مەن ئۇلارنىڭ پىلىموتچىگىدىن ئىككىنى ئۇجۇقتۇردۇم يەنە بىرسىنى ئۇجۇقتۇرساملا سىلەرنى ئامان-ئىسەن قوغداپ ئېلىپ چىقىپ كېتىمەن، يىنىڭلاردا ئارتۇق ئوق بۇلسا ماڭا قالدۇرۇپ دەرھال چىقىپ  كېتىڭلار، ئەگەر شىھىت بولۇپ كەتسەم غانجۇبىغىدا كۈرىشەرمىز قىرىنداشلىرىم –دەپ،ئۆزى يالغۇز دۈشمەنگە قەھىرمانلارچە تاقابىل تۇردى.  بارات پالىۋان گەۋدىسى كەڭ بولغاچقا سۈڭكۈشتىن ئەچىقىپ كېتىش قۇلايسىز بۇلدى، ئۇ ماڭا  قاراپ:-روزى مىراپ سەن ھۇششار بالا ئالدىدا سەن چىقىپ ئاتلارغا قارا-دىدى.مەن:-بۇلىدۇ ئاكا -دەپ  ھويلىغا سۇ كىرىدىغان سۈڭگۈشتىن ئەڭ ئالدىدا  ئۆمىلەپ مېڭىپ  سىرىتقا چىقتىم، كەينىمدىن مەھەممەت مۇتەك، تۇرسۇن ساتىراش، مەھەممەت ئۇلۇق،( قاراجى) نۇراخۇن مۇددوز، توختىكەكە، نىياز تۆمۈرچى قاتارلىق پارتىزانلارمۇ ماڭا ئەگىشىپ ئۆمىلەپ ماڭدى. مەن ھويلىغا سۇكىرىدىغان ئېرىق بىلەن ئۆمىلەپ مېڭىپ دۈشمەننىڭ بىرىنچى قاراۋۇلىدىن  تېز ئۈتۈپ كەتتىم،ئەمما كەينىمدىن كېلىۋاتقان بالىلارنى دۈشمەنلەر كۆرۈپ قېلىپ، بىزگە قارىتىپ پىلىمۇتلىرىدىن ئوق ياغدۇردى.  
ئەمدى گەپنى،مۇشۇ قېتىملىق ھايات- ماماتلىق چېكىنىش جەريانىدا  بىزگە`ھاياتلىق`ئاتا`قىلغان،قەھرمانىمىز  ۋە`نىجاتچىمىز،نۇراخۇن زەيدىندىن ئاڭلااڭ.
-مەن بارلىق پارتىزانلارنى چېكىندۈرېۋىتىپ، باراتنى قوغداپ ئەپچىقىپ كەتمەكچى بۇلدۇم-دە ،ئۈنى ھويلىنىڭ تېمىدىن ئارتىلدۈرۇپ سىرىتقا چىقىرىۋەتتىم. ھويلىنى ئىس تۈتەك قاپلاپ كەتكەنلىگى ئۈچۈن دۈشمەنلەر باراتنى كۆرمەي قالدى،مەن پارتىزان بالىلارنىڭ ئەڭ ئاخىرىدا سۈڭگۈچتىن قورا سىرتىغا چىققاندا،ئۆيلەرنىڭ ياغاچ-تېشى كۆيۈپ تۈگەپ ئىس تۈتەككە ئايلانغان ئىدى.مەن تامنىڭ دالدىسىدا دەرھال قارا تاشلىق جۇگامنى تەتۈر كىيىپ ھويلىغا سۇ كىرىدىغان ئېرىق  ئىچىدە بارات ئىككىمىز ئۆمىلەپ مېڭىپ  ئىككى يۈز مېتىر ماڭغاندىن كېيىن ساقچىخانا ئالدىدىكى ئىككى پوتەي ئوتتۇرسىدىن ئۆمىلەپ ئۆتىۋاتقىنىمىزدا دۈشمەن تۇيۇپ قېلىپ،ئالدىمىزدا ئۆمىلەپ كېتىۋاتقان بالىلارنى پىلىمۇتقا تۇتتى،ئەنە مۇشۇ جايدا دۈشمەننىڭ پىلىمۇت ئوقى بىلەن بىھۇدە قىرىلىپ كىتىۋاتقان قىرىنداشلىرىغا چىداپ تۇرالمىغان مەھەممەت تۇردى،(مىلىجىن)پوتەينى پارىتلىتىۋىتىش ئۈچۈن` پىلىمۇت ئىتىۋاتقان پوتەيگە`گىرانەت`بىلەن ئۈمىلەپ كىتىۋاتقاندا ئوق تىگىپ شىھىت بۇلدى.2-قىتىممۇ قاسىمجان`مېھمان،مەھەممەت`(كەنچەندى)ۋاسىلى(روس)قاتارلىق-ئەزىمەتلەرمۇ پوتەي يىنىغا ئۈمىلەپ بىرىپ گىرانات يىپىنى تارتىۋاتقاندا`فېلىمۇت`ئوقى`تىگىپ`كەينى-كەينىدىن`شىھىت`بۇلدى.شۇ`كۈنى`سەھەردە`يەنى`دەل`مۇشۇ`جايدا`بىزنى`خەتەرلىك`-ئۇرۇشتىن`تۇسىۋالىمىز`دەپ` تاش بۇلاقتىن ئاتايىن كەلگەن `ئىلىياس`ئاقىلاقچىمۇ،5 ئادىمى بىلەن بىراقلا فىلىمۇت ئوقىدا-  شىھىت بولغان`ئىدى.قۇلۇمدا گىرمانكا مىلتىغىم بۇلغاشقا ،ئوڭدا يېتىپ تۇرۇپ مىلتىغىمنى تىزىمغا قويدىم-دە پىلىمۇت ئوقى چىقىۋاتقان پوتەي تۈشىكگە قارىتىپ ئوق ئاتتىم،شۇئان دۈشمەن پىلىمۇتچىگى ئۇجۇقتى.يەنە ئۆمىلەپ ئۈچيۈزمېتىر ماڭغاندا،دۈشمەن يەنە پىلىمۇت ئاتقىلى تۇردى،بۇ چاغدا،بىز دۈشمەندىن خېلىلا يىراقلاپ كەتكەندۇق،شۇنداق بولسىمۇ مەن مىلتىغىمغا ئوقنى بەتلەپ ھەم ئالدىمچىلاپ ھەم كەينىچىلاپ  ئۆمىلەپ  چېكىنىۋەردىم.دۈشمەننىڭ پوتەيلىرىدىن ئۈزۈلمەي چىقىۋاتقان ئوقلار يىنىمىزغا ۋىژىلداپ چۈشۈپ قارلارنى توزىتاتتى`شىھىت`بولغان16بالىنىڭ جەسىتىنى كۆرگەن دۈشمەن مەغرۇللىنىپ كەتتى بولغاي،ئۇلار  يەنە ئۇگىسىدىن چىقىپ سا-سا-دەپ بىز تەرەپكە قاراپ پارتىزانلارنى تىرىك تۇتىمىزدەپ  يۈگىردى.دەل شۇ چاغدا سېپىمىزگە يېڭىدىن پىدايى بۇلۇپ قوشۇلغان تارقىيالىق پىدايى بالىلار ئالدىراپ كېتىپ ئۈرە تۇرۇپلا يۈگۈردى،دۈشمەن پىلىموتلىرىدىن مۆلدۈردەك چىقىۋاتقان ئوقلار بالىلارنى كەينى-كەينىدىن يىقىتتى، مەن مىلتىغىمنى يەنە تىزىمغا قويدۇم-دە ئوڭدا يىتىپ تۇرۇپ باستۇرۇپ كېلىۋاتقان دۈشمەننى چەنلەپ تۇرۇپ ئېتىۋەردىم.بەش دۈشمەننى يەر چىشلەتكەندىن كىيىن يېنىمدىكى ئوق تۈگىگەن ئىدى ،ئالدىمدا كېتىۋاتقان ئىسمايىل تۈگىمەنچى،ماڭا:-مىلتىقىمغا بەشتال ئوق سېلىپ قويدۇم  مىنىڭ بەش ئاتارىمدا ئات-دەپ مىلتىقىنى ماڭا سۇندى.مىلتىقنى تىزىمغا قۇيۇپ يەنە ئىككى دۈشمەننى ئېتىپ يىقىتقان ئىدىم،دۈشمەنلەر ئارقىسىغا چېكىنىپ ئۇگىسىغا كىرىپ كەتتى.چېكىنىپ كېتىۋىتىپ قۇتلۇق`قارى، ،تۇرسۇن ساتىراش،ھوشۇر جۇگازچى،قۇنەم قۇتلۇق،مەۋلانجان،ھوشىرەم قاتارلىق17بالىلارنىڭ ئاپپاق قار ئۈستىدە قىپ-قىزىل قانغا بويۇلۇپ ياتقانىقىنى كۆردۈم،ئېچىنىشلىق يېرى ئۇلارنىڭ قولىدا توقماق،كالتەكتىن باشقا تۈمۈرنىڭ سۇنىقى يوق ئىدى.بۇلارنىڭ جەسىتىنى ئېلىپ چىقىپ كېتىشكە ھېچ بىر ئامالىمىزمۇ يوق ئىدى.مەن دۈشمەندىن 500 مىتىر يىراقلاشقاندىن كېيىن دۈشمەنلەر يەنە پارتىزانلارنى تىرىك تۇتىمىز دەپ سا-سا دەپ بىز تەرەپكە يۈگۈرۈپ كېلىۋىدى،بۇ چاغدا قادىرەممۇ كەينىمدىن ئۈمىلەپ كىلىپ ئىككىمىز 6 دۈشمەننى كەينى-كەينىدىن ئېتىپ يىقىتتۇق. دۈشمەنلەر يەنە كەينىگە قاراپ چېكىندى.ئەمما بۇ قېتىمقى خەتەرلىك ئۇرۇشتا جېنىمىزنى دوغا تىكىپ تۇرۇپ دۈشمەن بىلەن كەسكىن جەڭ قىلغان بۇلساقمۇ 56 پارتىزاندىن ئاران  20 ئادەم ھايات چىقىپ كېتەلىگەن ئىدى. شۇ قېتىم بۇ پاجىئەلىك تارقىيا ئۇرۇشىدا. پەم-پاراسەتلىك ئالدىن بىلەر باتۇر قازاق يىگىتى ئىلاىياس ئاقىلاقچى، ئۇيغۇرقىرىنداشلىرىنىڭ ھاياتىنى ساقلاپ قالىمەن دەپ كېلىپ ئۆزلىرى شىھىت بۇلۇپ كەتكەن6قازاق يىگىتى بىلەن جەمى42پارتىزان بېھۇدە ھاياتىدىن ئايرىلدى.ئەگەر ئۇلار ماڭا ئوخشاش ھايات قالغان بۇلسا بۈگۈنكى كۈندە نەۋرە-چەۋرىلىك،  ھەتتا ئەۋرىلىك بۇلاتتى.
   ئەمدى گەپنى، ئەڭ ئالدىدا ماڭغان روزى مىراپتىن ئاڭلايلى. بىز ئۆمىلەپ مېڭىپ،قورشاۋدىن 200 مېتىر يىراقلاشقاندا، دۈشمەنلەر بىزنى كۆرۈپ قېلىپ،پىلىموت بىلەن ئوققا  تۇتتى.ئوق يانپىشىمنى سىجاپ ئۆتۈپ كەتكەن بۇلسىمۇ،ئاغرىققا چىداپ،  ئالدىغا قاراپ ئۆمىلەپ مېڭىۋەردىم،نۇراخۇن زەيدىن، بىزنى تىرىك تۇتىمىز دەپ كەينىمىزدىن يۇپۇرۇلۇپ كېلىۋاتقان دۈشمەننى قەيسەرلىك  بىلەن يېقىن كەلتۈرمەي كەينى-كەيىنىدىن ئېتىپ يىقىتاتتى. مەن يەنىلا  ئۆمىلەپ مېڭىۋەردىم. ئاخىرى ئاتلىرىمىزنى باغلاپ قويغان قازاق مەكتەپكە يېتىپ باردىم-دە،ئورنۇمدىن تۇرۇپلا مەكتەپ دەرۋازىسىدىن ھويلا ئىچىگە يۈگۈرەپ كىردىم.تامنىڭ كەينىدە يۇشۇرۇنۇپ تۇرغان بىر گومىنداڭ ئەسكىرى ماڭا ئوقتەك ئېتىلىپ كېلىپ مىلتىقنىڭ ئىشتىگىنى سا دەپلا  سانجىماقچى بولغاندى، مەن چاققانلىق بىلەن ئۆزۈمنى سول تەرەپكە ئېلىپ قاچقان ئىدىم. ئۇنىڭ مىلتىقنىڭ ئىشتىگى كۆكسىمنى سەلپەل سىجاپ ئۆتۈپ كەتتى.مەن چاققانلىق بىلەن قولۇمدىكى تۆمۈر ئارىنى ئۇنىڭ قورسىقىغا كۈچەپ تىقتىمدە،مىلتىقىنى ئولجا ئېلىپ يەنە تام ياقىلاپ يۈگۈردىم،تام ئارقىسىدىن ئاتقان دۈشمەننىڭ بىر گىرانىتى يەرگە پوك قىلىپلا چۈشۈشى بىلەنلا دۈم يېتىۋالدىم،گىرانات  ئۈچ مېتىر نېرىدا پارىتلاپ يۇتام ئازراق زەخمىلەندى. دۈشمەنلەر، تامنىڭ كەينىدە تۇرۇپ  ئاتلارغا قاراۋاتقان پارتىزانلار بار دەپ ئويلاپ، گىرانات تاشلىغان ئىكەن،تەلىيىم ئوڭدىن كېلىپ ئۆلۈمدىن ئامان قالدىم . ئاڭغىچە دۈشمەنلەرمۇ بىزدىن قورقۇپ قېچىپ كەتتى. ئاتلارمۇ ساق-سالامەت تۇرۇپتۇ،ئاتلارغا قاراشقا قالدۇرۇپ كەتكەن پارتىزانلاردىن ياسىن دوختۇر،بىلەن ماخمۇت سۇپى،قاپتۇ. ‹‹ تارقىيا ئۇرۇشىغا كىرىشتىن ئىلگىرى قۇش ئەمچەكتىن سىلەرگە ياردەم بىرىمىز دەپ كەلگەن ئوننەچچە روس بىز تارقىياغا تىگىش قىلىمىز دىگەن ئاخشىمى-بىزگە  ئۆلكۈن ھۆكىمەتتن جاۋ بىلەن`سوغۇش قىلىڭدەر دىگەن سىياقتا پىركەز جۇق(بۇيرۇق يوق) ئىتىڭلارغا قاراپ بىرەيلى دەپ قەپقالغان روسلارنىڭ بىرىمۇ قالماي قىچىپ كىتىپتۇ.  مەن قازاق مەكتەپكە چېكىنىپ چىققاندىن كېيىن ئارقامدىن مەھممەت مۇتەك،نۇراخۇن سادىق،مەھەممەت ئۇلۇق قاراجى، بارات پالىۋان،بالاجى قاسىم، قاتارلىق ئوننەچچە پارتىزان قايتىپ چىقتى.پارتىزانلارنىڭ ئەڭ ئاخىرىدا چىققان پەم-پاراسەتلىك ئەزىمەت   نۇراخۇن زەيدىن كۈڭلى يىرىم بولغان ھالدا:- ھەي ئىسىت بۇ ئۇرۇشقا خاتا كىرىپ قاپتىمىز- دىدى.شۇ كۈنى قازاق مەكتەپتە ھەممىمىز جەم بولغاندا،56پارتىراندىن ئاران 20پارتىزان ھايات قاپتۇق،قالغان 36 پارتىزاننىڭ ھەممىسى شىھىت`بۇلۇپ كىتىپتۇ.بىز پارتىزانلارنىڭ جەسىدىنى ئالالماي ئۇلارنىڭ مىنىپ كەلگەن ئاتلىرىنى يېتىلەپ مېڭىپ تاش بۇلاققا  بېرىپ ئىلىياس ئاقىلاقچى قاتارلىق 6 پارتىزاننىڭ ئاتلىرىنى  ئىلىياس ئاقىلاقچىنىڭ ئۇرۇق-تۇققانلىرىغا   تاپشۇرۇپ بېرىپ،تارقىيانىڭ غەربىي تەرىپىنى ئايلىنىپ ئۆتۈپ، باراتنىڭ قورىغىغا(باراتنىڭ قورىغى تارقىيا بىلەن بورتالا ئوتتۇرىسىدىكى جاي بولۇپ ، يەرلىك كىشىلەر باراتنىڭ قارىغىچى دەپمۇ ئاتايدۇ)قايتىپ كەلدۇق. پارتىزان بالىلار  ئىگىسىز قالغان 36  ئاتقا قاراپ يىغى-زارە قىلىشتى.  
1945-يىلى3-ئاينىڭ21 –كۈنى  لىسكىن، ئۇتەيدىن  باراتنىڭ قورقىغا پارتىزانلارنى كۈزدىن كەچۈرگلى كېلىپ،بارات پالۋاننىڭ بېلىگە ئاسقان قوش تاپانچىسىنى كۆرۈپ كۈلۈپ كېتىپ: -‹‹بارات ئاكا  بېلىڭىزگە ئىككى تاپانچىنى قاچاندىن بۇيان ئېسىۋالدىڭىز-؟ قوش تاپانچىنىڭ ھېكايىسىنى بىلمەمتىڭىز-؟ 1943-يىللىرى گومىنداڭ ئوفىتسىرلىرى كوچىغا قوش تاپانچا ئېسىپ چىقىپ كىمنىڭ قىزى چىرايلىق بۇلسا شۇنى تاپانچا بىلەن قۇرقۇتۇپ مەجبۇرى ئاياق-ئاستى قىلاتتى.  سىز ئاشۇ چاغدىكى گومىنداڭ ئوفىتسىرلىرىگە ئوخشاپ قالمىغانسىز-ھە››-دەپ چاقچاق قىلغان ئىدى.
شۇ يىلى باش ئەتىياز يەنى 1945-يىلى3-ئاينىڭ  5 -كۈنى بارات پالۋان،ئابدىرىھىم ياغاچچى،ئىمىن پەرەڭ،نۇراخۇن زەيدىنلەربىلەن مەسلىھەتلىشىپ، تارقىيالىق ساۋۇت ياغاچچىنىڭ ئۆگەي ئوغلى تاجاخۇننى دۈشمەن تەرەپكە يەنى تارقىيادىكى گومىنداڭ  ئارمىيىسىنىڭ سىجاڭى خۇ، گە ئەلچى قىلىپ خەت كىرگۈزگەنلىگى تۇغرىسىدىكى بايانىمنى باشتا سۈزلەپ ئۆتكەن ئىدىم،ئەمدى داۋامىنى   ئاڭلاپ بىقىڭ:
شۇكۈنى تاجاخۇن خەتنى كۆتۈرۈپ دۈشمەن ئارمىيىسىنىڭ باش قوماندانى خۇ  سىجاڭغا: بىزگە تەسلىم بۇلۇڭلار دىگەن خەتنى ئەكېرىدۇ خەتتە: مۇنداق يىزىلغان ئىدى: -
خۇ  قوماندان  ھازىر سىلەر پۈتۈنلەي بىزنىڭ قورشاۋىمىزدا قالدىڭلار.تۆنۈگۈن سوۋىت ئىتىپاقىنىڭ2000 كىشىلىك مۇنتىزىم  ئارمىيىسى ئۇتەيگە يېتىپ كەلدى، پاتيىقىندا ئۇلارنىڭ بىروۋنىك قىسىملىرى بىز بىلەن بىر ۋاقىت ئىچىدە سىلەرگە قورشاپ ھۇجۇم قىلماقچى بۇلىۋاتىدۇ، بىزنىڭمۇ تولۇق قۇراللانغان 2000 ئەسكىرىمىز بار، بىز بىھۇدە قان تۆكۈلىشنى خالىمايمىز مەسىلىنى ئەڭ ياخشىىسى تېنىچ يول بىلەن ھەل قىلايلى، سىلەر قول كۆتۈرۈپ تەسلىم بۇلساڭلارلا ھاياتىڭلارغا ۋە مال-مۈلىكىڭلارغا كېپىللىك قىلىمىز بۇرۇنقى ئىشلار ھەرگىزمۇ سۈرۈشتە قىلىنمايدۇ . دەرھال جاۋاپ بىرىشىڭلارنى ئۈمۈت قىلىمەن.گىنىرال ئىسھاقبەگ.  مىلادىيە 1945-يىلى 3 – ئاينىڭ5–كۈنى.› (بىز دۈشمەننى تەسلىم قىلىش ئۈچۈن  گېنىرال ئىسھاقبەك گىنىرالنىڭ، نامىدىن خەت كىرگۈزگەن ئىدۇق) خۇ سىجاڭ تاجاخۇن، ئەكىرگەن خەتكە  ئىشەنمەي تاجاخۇننى-يالغان ئېيىتتىڭ راستىڭنى ئېيىت-؟دەپ قىيىن-قىستاققا ئېلىپ ئېغىز ئاچقۇزالماي ئۇرۇپ- قىيناپ  ئاخىرى قىلىچ بىلەن چىپىپ ئۆلتۈرىۋىتىدۇ. 1945-يىلى4-ئاينىڭ  12–كۈنى كەچتە  مەنسۇر لۇمىيسوپنىڭ خۇيزۇ،ئۇيغۇر،تاتار،روس،قىرغىزلاردىن تەركىپ تاپقان 5-ئا تلىق خۇيزۇ دىۋىزىئونى بىلەن پىدايوپنىڭ باتالىئونى ئۇتەيگە يېتىپ كېلىپلا ، كەچتە بىر دۈڭنىڭ ئارقىسىدا بىر  ماشىنىنى ئالدىغا ماڭغاندا چىرىغىنى ياندۇرۇپ،  كەينىگە  ماڭغاندا   ئۆچۈرۈپ،تەكرار ئالدى-كەينىگە تاڭ ئاتقىچە ماڭدۇرۇپ ، بىر ماشىنىنى 100  ماشىنىدەك كۆرسۈتۈپ چىراق ھىلىسى تەدبىرىنى قوللاندى.بىز شۇكۈنى ئاخشام تارقىيا دەرياسىنىڭ كۈن چىقىش تەرىپىدە تۇرۇپ يىراقتىن ماشىنا چىرىغىنى كۈزۈتۈپ تۇردۇق. ئەتىسى تارقىيا تەرەپنى كۈزەتسەك دۈشمەننىڭ تۇرارگاھىنىڭ مورىلىرىدىن  كۈندىكىدەك قاپ -قارا قۇيۇق ئىس-تۈتەكلەر كۆرۈنمىدى.بىز دۈشمەنلەرنىڭ قېچىپ كەتكەنلىگنى جەزىملەشتۈرگەندىن كىيىن تارقىياغا كىرسەك دۈشمەنلەر ئالىقاچان جىڭ تەرەپكە قېچىپ كەتكەن ئىكەن.بىز ئازتۇلا ئولجىغا ئېرىشكەندىن كىيىن،توختى مەرگەننىڭ پارتىزانلىرىمۇ ئارقىمىزدىن يېتىپ كەلدى.بىز دۈشمەننىڭ تۇرارگاھىنى ئېگەللىگەندىن كېيىن تارقىيانىڭ شىمالى تەرىپىدىكى چىغلىق بۇلاق، دىگەن يىرىدىن  يالغۇز بىز ئادەمنىڭ بىز تەرەپكە  قاراپ كېلىۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ قالدۇق، سىنچىلاپ قارىساق ئۇ ئادەم كۆك ماتادىن كىيىم كەيگەن 50 ياشلار ئەتىراپىدىكى چوڭ ئادەم ئىكەن.ئۇ ئەپكەچتە سېۋەت كۆتىرىۋالغان بۇلۇپ ھىچ ئىش بۇلمىغاندەكلا بىز تەرەپكە قاراپ خاتىرىجەم ماڭاتتى.  بىز ئۇنى بارات پالۋاننىڭ ئالدىغا ئېلىپ كەلدۇق.بارات پالىۋان: -نىمە ئادەمسەن؟ بۇيەردە نىمە ئىش قىلىپ يۈرىيسەن-؟ دىۋىدى ،ئۇ:–مەن بىر ئاشپەز-دىدى سېۋىتىنى يەرگە قۇيۇپ. بارات پالىۋان سىۋەتنى ئىشارە قىلىپ ؛- سېۋىتىنى ئاختۇرۇڭلار دىدى ، ئاختۇرۇپ قارىساق پۈتۈنلەي چىنە-چەينەك ئىكەن . بارات پالىۋان:–ئۇرۇش بۇلىۋاتسا نىمە قىلىسەن بۇنى-؟ -دەپ سورىۋىدى،ئۇ:-ئاخشام ئەسكەرلەرگە يىرىم كىچىگىچە تاماق ئېتىمەن دەپ ھېرىپ كىتىپ ياتىغىمغا كىرىپلا ئۇخلاپ قاپتىمەن،ئەتتىگەن ئۇيغىنىپ قارىسام ئەسكەرلەرنىڭ ھەممىسى قېچىپ كېتىپتۇ. يېنىمدا پۇلۇم يوق مۇشۇ نەرسىلەرنى يولدا سېتىپ  يۇرتىمغا كېتەي دەپ ماڭغان ئىدىم-دىدى .بارات پالىۋان؛-بىز بىرئاينىڭ ئالدىدا باشلىغىڭلارنىڭ ئالدىغا بىر ئادىمىمىزنى ئەلچىلىككە ئەۋەتكەن ئىدۇق،بۇ ئىشتىن خەۋىرىڭ بارمۇ-؟-دەپ سورىدى، ئۇ:- بىلىمەن خەۋىرىم بار ئۇ ئادەم بەك قەيسەر ئادەم ئىكەن، ئۇلار ئۇ ئادەمنى بەك قىينىۋەتكەن بۇلسىمۇ، سىلەر توغرىلىق ھىچنىمىنى دەپ بەرمىدى،ئاخىرى ئۇ ئەبلەخلەر ئۇنىڭ ئېغىزىنى  ئاچۇرالماي،قىلىچ بىلەن چېپىپ ئۆلتۈرۋەتتى- دىدى.بارات پالىۋان-بىز  دۈشمەنگە ئىشىنىپ كېتىپ تاجاخۇننىڭ ئۆلۈمىگە سەۋەپچى بوپتۇق- دەپ بىر ئۇلۇق كىچىك تىندى ۋە ئاشپەزنى ئىشارە قىلىپ:- مۇنۇ ئادەم راس گەپ قىلدى. قۇيۇپ  بېرىڭلار! چىنە- چەينەكلىرىنى سېتىپ جېنىنى باقسۇن- دىدى. بىز تارقياغا كىرىپ 2 سائەتتىن كېيىن مەنسۇر لومىيسوف يېتەكچىلىگىدىكى5 –ئاتلىق تۇڭگان دىۋىزىئونى يېتىپ كېلىپ ئالدى بىلەن تارقىيا ساقچىخانىسى ئالدىغا بايراق تىكلىدى( ئاڭلىشىمچە بارات پالىۋان بالدۇر بايراق قادىمىغانلىقى ئۈچۈن تارقىيانى   تۇڭگانلار ئازات قىلغان دەپ ئەنگە ئېلىنغان ئىكەن)شۇ كۈنى بىز تارقىيا ئۇرىشىدا قۇربان بۇلغان42 پارتىزاننىڭ جەسىدىنى ئېتىزدىن تېپىپ زەمبىل بىلەن كۆتۈرۈپ ئاپىرىپ يەرلىكىگە قۇيدۇق. لەنىتى ئەبلەخلەر تاجاخۇن ئەمەت،بىلەن ئىلىياس ئاقىلاقچىنىڭ بېشىنى قىلىچ بىلەن چېپىپ تېنىدىن جۇدا قىلىۋەتكەن ئىكەن،  1944- يىلى12 -ئاينىڭ13-كۈنىدىكى دۈشمەن ئايرۇپىلانىنىڭ بومباردىمان قىلىشىدىن قۇرقۇپ تەرەپ-تەرەپكە` پىتىراپ قېچىپ كەتكەن پۇقرالار تارقىيادىكى ئۆي-ماكانلىرىغا`قايتىپ كېلىشكە باشلىدى. 1945-يىلى 4-ئاينىڭ 14-كۈنى بورتالادا`تۇرۇشلۇق`ۋاقىتلىق ھۆكۈمەتنىڭ،ھاكىمى ھاشىم ئوسمان تارقىياغا يېتىپ كېلىپ، تارقىيالىق مامۇتخان ئاللاقۇل ھاجىئاۋۇتنى تارقىيا رايۇنلۇق خەلق كومىتېتىنڭ`رايىكوملىقىغا`قۇشۇمچە،رايىكوملىق`ساخىچى`ئىدارىسىنىڭ` باشلىقلىقىغا، ئەۋزىنى(تاتار)  كاتىپلىققا  بەلگىلىدى. ھەم شۇ كۈنى رايۇنلۇق ھەربى كومىتېت تەسىس قىلىىنپ، يەرلىك ئاھالىدىن ئەسكەر قۇبۇل قىلىدىغانلىقى`توغرىسىدا ئېلان چىقاردى. توختى مەرگەن يېتەكچىلىگىدىكى جىڭ پارتىزانلىرى بىلەن باراتنىڭ پارتىزان ئەتىرتى ئۆز-ئارا`قۇشۇلۇپ`كەتتى. تويلا،جىڭ،  تارقىيا،ئالاتاغ، قۇشئەمچەك، قۇمتاغ (ساسەنزە) قىزىلتۇز،قاتارلىق جايلاردىكى پۇقرالارنىڭ بالىلىرى  رايۇنلۇق ھەربىي بۆلىمگە بەس-بەستە كىرىپ ئۆزلىرىنى ئەسكەرلىككە تىزىملاتتى. (شۇچاغ جىڭ ناھىيىسى تېخى ئازات بۇلمىغانلىقى ئۈچۈن جىڭ، تويلا، قۇمتاغ، ئالاتاغ، ئېغىزى قاتارلىق جايلاردىكى قېچىپ يۈرگەن پۇقرالار تارقىياغا يىغىلغان ئىدى). شۇچاغ تارقىيادا يېڭىدىن ئەسكەرلىككە قۇبۇل قىلىنغانلاردىن جىڭلىق كۈزدىباي مەخسۇت،(قازاق) تىلىۋالدى مامۇرباي،(قازاق)تاشاخۇن روزى، جۇماخۇن ھۈسەن،  مەھەممەت رۇزى،ئابدىريىم ياقۇپ، قۇۋان تۇردىئاخۇنباي، جىڭلىق يۈسۈپ دوساجىم، غۇپۇرجان تۆمۈر،مەھەممەت`سىيىت،قۇمۇشبۇلاقلىق،خۇدابەردى`ئوسمان`- قاتارلىق 20بالا ئۆزلىگىدىن پىدائىي بۇلۇپ سېپىمىزگە قۇشۇلدى.نۇراخۇن زەيدىن پارتىزانلار ئەتىرىتىنىڭ مۇئاۋىن باشلىقى . توختى مەرگەن يەنىلا  25 ئادىمىگە ئىزۋوت كاماندىرى بۇلدى . ئۇرۇشتا قۇربان بۇلۇپ كەتكەن پارتىزانلارنىڭ ئائىلە تاۋاباتلىرى ھۈكۈمەت خادىملىرى تەرىپىدىن تىزىمغا ئېلىنىپ كېيىن`ئىگە-چاقىسىگە تېگىشلىك نەپىقە` بىرىلدى.
1945-يىلى 4-ئاينىڭ 16-كۈنى بارات پالۋان پارتىزانلىرىنى رەتلەپ تۇلۇقلىغاندىن كىيىن،يۇقۇرنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇشى بۇيىچە قۇمۇش بۇلاققا يۈرۈپ كەتتۇق. قۇمۇش بۇلاققا يېتىپ بارغاندا جىڭلىق ئىسمايىل تۈگمەنچىنىڭ ئېتى بۇشىناپ كېتىپ يىراقتىن ئۆزى تۇغۇلۇپ چوڭ بولغان سەككىزئۆي كەنتىنى كۆرۈپ قېلىپ كىشنىگەن پېتى دۈشمەن ئىشغالىيىتى تەرەپكە ئۆتۈپ كەتتى. بارات پالۋان ئىسمايىل تۈگىمەنچىنىڭ تارىقىيادا قالغان ئۇششاق بالىلىرىنى كۆزدە تۇتۇپ ئۇنىڭغا بىر ئات بېرىپ ئائىلىسىگە قايتۇردى.(ئازادلىقتىن كېيىن توختى مەرگەن ئىسمايىل تۈگىمەنچىگە كىژئوغۇل بولدى).
ئىزاھات: ئەسەردىكى يىزا-كەنىتلەرنىڭ نامى ۋە ئاتالغۇلىرى ئەينى يىللاردىكى نامى بۇيىچە  ئېلىندى. يۈنجىخو كەنىتىنى يەرلىك كىشىلەر سامساق باينىڭ قورۇقى دەپمۇ ئاتايتى.

يۈنچىخودىكى جەڭ
13
1945–يىلى4–ئاينىڭ20–كۈنى تارقىيا(داخېيەنزى) دىكى چىغىمدا، مەن ئەتتىگەندىلا پارتىزان بالىلارنى ھەربى مەشىقى قىلدۇرىۋاتاتتىم،روتا كاماندىرىمىز بارات پالىۋان،⑴ پارتىزانلارنىڭ ھەممىسىنىى تارقىيا ساقچى ئىدارىسىنىڭ ئالدىغا چاقىرتىپ:
-مۆھتىرەم قېرىنداشلىرىم يۇقىردىن بۇيرۇق كەلدى،باش ئشتاپىنىڭ ئورونلاشتۇرۇشى بۇيىچە بۈگۈندىن باشلاپ مەڭسۇرنىڭ 5–ئاتلىق دىۋزىيونىغا تارقىيانى، تاپشۇرۇپ بېرىپ،تويلىدىكى قۇمۇش بۇلاققا بېرىپ ئورۇنلىشىمىز،دەرھال ئېتىڭلارنى توقۇپ،مەن بىلەن  ئاتلىنىڭلار!–دەپ بۇيرۇق چۈشۈردى.
بىز قۇمۇش بۇلاققا بارغاندا،پارتىزان ئەتىرىتىمىزدە  65 نەپەر پارتىزان بار بۇلۇپ پەقەت  41  نەپەر پارتىزاننىڭ قولىدا گىرمانكا مىلتىق بار ئىدى.ئۇندىن باشقا پارتىرانلارنىڭ قولىدا ئوۋ ئوۋلايدىغان قارا مىلتىقلار`بار`بۇلۇپ، ئوق–دورا، ئوزۇق–تۈلۈك، كىيىم–كېچەك بىلەن تەمىنلەيدىغان ھىچقانداق بىر ئارقا سەپ خادىملىرىمىز يۇق ئىدى. ھەتتا پارتىزانلارغا ئوق تېگىپ يارلانسا يارىسىنى تېڭىپ قويىدىغان سېستىرالىرىمىزمۇ يوق ئىدى.بىز 1945–يىلى4–ئاينىڭ20–كۈنى تويلىنىڭ قۇمۇش بۇلاق دىگەن يىرىگە يېتىپ بىرىپ ئورونلاشتۇق ھەم شۇ كېچىسى يۈنجىخودىكى دۈشمەنلەرگە تۇيۇقسىز ئوت ئېچىپ، دۈشمەننىڭ ئەسكىرىي كۈچىنى سىناپ باقتۇق.
گومىنداڭ قوشۇنلىرى يۈنجىخوغا پولات ئىستھكام قۇرۇۋالغان بۇلۇپ،زامانىۋى خىل قۇراللىرى بىلەن بىزگە قارىتىپ پېلىمۇت بىلەن ئوق ياغدۇردى. ئەگەر ئۇلار ئادەم سانىمىز، قۇراللىرىمىزنىڭ ناچارلىقىنى سېزىۋالسا،بىزنى قورشېۋىلىپلا يوقىتاتتى.(مۆلچەرىمىزچە يۈنجىخو مۇداپىئەسىدە دۈشمەننىڭ تەخمىنەن    2000 دەك ئەسكىرىي كۈچى بولۇپ  يۈنجىخو  كەنىتى بىلەن 8ئۈي كەنىتىنىڭ ئارىلىغى4كىلۇمىتىر،يۈنچىخو كەنىتى بىلەن قۇمۇش بۇلاقنىڭ ئارىلىغى 8 كىلومېتىر كېلەتتى. گومىنداڭ ئارمىيىسى يۈنجىخۇ كەنتىنىڭ ئەتىراپىدىكى توغراقلىق ۋە جىگدە قاتارلىق تەبىئىي ئورمانلارنى كېسىپ تاشلاپ، كەنت ئەتىراپىدىكى قېلىن ئۆسكەن قۇمۇشلىققا ئوت قۇيىۋەتكەن ئىدى.
شۇ ئاخشىمى بىز يېرىم كېچىگىچە ئېتىشىپ دۈشمەننىڭ ئاساسى ئوت كۈچىنى بىلىۋالدۇق–دە،ئارقىمىزغا چېكىنىپ،قۇمۇش بۇلاققا قايتىپ كەلدۇق.بىز قۇمۇش بۇلاقتا تۇرغان 0 3كۈن ئىچىدە دۈشمەن بىلەن 6 قېتىم جەڭ قىلىپ دۈشمەن ئىستىھكامنى ئالالمىدۇق.دۈشمەن بىلەن كۈچ سېلىشتۇرما جەھەتتە پەرقىمىز زور بولغاچقا،ھەم گومىنداڭنىڭ كۈرەشچى ئايروپىلانلىرى ھەركۈنى دىگۈدەك ھاۋادىن ھۇجۇم قىلىپ،پېلىمۇت بىلەن ئوق ياغدۇرۇپ بىزنى باش كۆتۈرگۈزمەيتى. غالجىرلاشقان گومىنىداڭنىڭ ھاۋا ئارمىيسى مەيلى توغراقلىق ئىچىدە پارتىزانلىرىمىز بولسۇن،مەيلى يەر يۈزىدە قېچىۋاتقان پۇقرالار بولسۇن مەيلى تۈقايلىقتا توپلىشىپ قىچىۋاتقان قوي –كالىلار بۇلسۇن ئوخشاشلا پېلىمۇت بىلەن ئوققا تۇتاتتى.شۇ چاغ ئېنىق ئېسىمدە تۇرۇپتۇ، 1945–يىلى5–ئاينىڭ مەلۇم بىر كۈنى ھاۋا ئىنتايىن ئوچۇق، ئاسماندا بىرمۇ بۇلۇت يوق ئىدى،جىڭ تەرەپتىن يەنە ئۈچ ئايروپىلان كۆتۈرلۈپ كېلىپ،پارتىزانلار ئىشغالىيتىدىكى قۇمۇشلۇقنى بومباردىمان قىلدى.پارتىزان ئەتىرىتىمىزنىڭ مۇئاۋىن قۇماندانى ئاتاقلىق مەرگەن نۇرئاخۇن زەيدىن ⑵(يەرلىك كىشلەر نۇرئاخۇننى بالا مەرگەن دەپمۇ ئاتىشاتتى)بىر يوغان جىگدىنىڭ تۈۋىگە بېرىپ گومىداڭنىڭ بىر ئايرۇپىلانىنى ئادەتتىكى بىر مىلتىق بىلەن ئېتىپ چۈشۈرىۋەتكەن ئىدى.شۇندىن كېيىن گومىداڭنىڭ ھاۋادىن كېلىدىغان ھۇجۇمى سەل پەسلەپ قېلىپ،ئازات رايۇنلىرىمىزغا كىرەلمەيدىغان بولدى.بىز ئەنە شۇنداق تىركىشىپ تۇرۇۋاتقان كۈنلەرنىڭ بىرىدە،يەنى 1945–يىلى5–ئاينىڭ20–كۈنى ئەتتىگەندىلا پارتىزانلارنىڭ چېكىنىش سىگىنالى چېلىندى.ھەممىمىز چېكىنىپ قۇمۇش بۇلاققا يىغىلدۇق.يېنىغا ماۋئوزۇر ئاسقان بارات پالىۋان،  بىزنى كۈتۈپ تۇرغان ئىكەن ئۇ خۇشال ھالدا:
-مۆھتىرەم قېرىنداشلار سىلەرگە بىر خوش خەۋەرنى يەتكۈزىدىغان بولدۇم،قېرىنداشلىرىم،غۇلجىدىن بۇيرۇق كەلدى،مىللىي ئارمىيەنىڭ باش شىتابى بىزنىڭ قىينچىلقىمىزنى كۆزدە تۇتۇپ،ئالاھىدە ئېتىبار قىلىپتۇ،بىز ھازىرلا ماشىنىغا ئولتۇرۇپ غۇلجا باياندايدىكى ھەربى مەكتەپكە قاراپ ماڭىمىز – دىدى. يېنىدا تۇرغان يۈنچىخولۇق نۇۋا مەرگەن،
- نېمىشقا بارىدىكەنمىز ئۇيەرگە؟–دىدى.
بارات پالۋان كۈلۈمسىرەپ تۇرۇپ:
-ئۇلار بىزنىڭ ھەربىي تەلىم تەربىيىىگە قاتناشمىغانلىقىمىزنى كۆزدە تۇتۇپ،بىزنى ھەربىي مەكتەپتە ئوقىتىدىكەن  -دىدى. پارتىزانلارنىڭ ھەممىسى ھۇررا!،ھۇررا! .....دەپ توۋلىدى.
يۈنجىخودىن،بارات پالۋان يېتەكچىلىكىدىكى پارتىزانلار ئەتىرىتى بوياندايغا يۈرۈپ كەتكەندىن كىيىىن،غۇلجىدىن ئۇلارنىڭ ئورنىغا كاپىتان بايىنتونىڭ قوماندانلىقىدا ئىككى روتا شىبە ئەسكەرلىرى بىلەن كاپىتان ئالىكساندىر ئۈشمەڭكى قۇماندانلىقىدىكى ئىلى زاپاس پىيادىلەر پولىكىنىڭ ئىككى روتىسى ھەم تارقىيانى ساقلاپ تۇرىۋاتقان    مەڭسۈر قۇماندانلىقىدىكى 5–ئاتلىق دىۋىزىئونىنىڭ ئىككى مۇستەقىل ئاتلىق روتىسى(ئىسىكادىرىئونى)يۈنجىخوغا يېتىپ كېلىپ قۇمۇش بۇلاققا ئورۇنلاشتى. بۇ ئىسكادورۇننىڭ تەركىبىدە ئۇيغۇر،تاتار،روس،قىرغىز قاتارلىق ئوفىتسىر جەڭچىلەرمۇ بار ئىدى.شۇ چاغدا،گومىنداڭ ئارمىيسى كونا يۈنجىخوغا يەنە تەبىئىي پوتەي سېلىۋالغان ئىكەن.مىللىي ئارمىيە قىسىملىرى يۈنجىخونىڭ غەربى تەرىپىدىكى قۇمۇش بۇلاققا جايلاشتى.(يۈنچىخو كەنىتى ھازىر جىڭ ناھىيە تولى يېزىسىغا قارايدىغان بۇلۇپ،ناھىيە بازىرى بىلەن بولغان ئارىلىقى 20كىلومېتىر كېلىدۇ،بۇ كەنىتتە ئەسلىدە 60ئۆيلۈك  ئۇيغۇر،قازاق، ئاھالىسى بۇلۇپ،1944–يىلى12–ئايدىكى قاچ–قاچتا بورتالا تەرەپكە قېچىپ كەتكەن ،كېيىن گومىنداڭ ئارمىيسى كېلىپ مەكتەپ بىلەن ئاق مەسچىتدىن باشقا پۇقرالارنىڭ ھەممە ئۆيىگە ئوت قۇيۇۋەتكەن ئىدى ).
يۈنجىخو كەنىتى جىڭ ناھىيسى بىلەن  تارقىيارنى، تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان كونا ھارۋا يۇلىنىڭ تۈگۈنى بۇلۇپ، شىمالىي تەرىپى توغراقلىق،قۇمۇشلۇق،جەنۇبى تەرىپى قۇملۇق جاي ئىدى.مىللىي ئارمىيە بۇ يەرنى ئىشغال قىلغاندا،بىر مەسچىت،بىر مەكتەپتىن باشقا ھەممە ئۆيلەرنى چېقىپ تۈزلىۋەتىلگەن ،ھەتتا غالجىرلاشقان دۈشمەنلەر 1945–يىلى7–ئاينىڭ22–كۈنى مىللىي ئارمىيەدىن يېڭىلىپ 8 ئۆيگە  قاچقاندا،يۈنجىخودىكى چوڭ قۇدۇققا زەھەر تاشلاپ،ئەكىتەلمەي قالغان پۇقرالارنىڭ ئورىسىدىكى بۇغداي،قۇناقلارغا ئوت قۇيۇپ بېرىپ قاچىدۇ.يۈنجىخو كەنىتىنىڭ مەركىزىدە يەنى كونا قۇدۇقنىڭ يىنىدا ئىككى ئادەمنىڭ قۇچىغى يەتمەيدىغان بىرتۈپ چوڭ  قارا ياغاچ بۇلۇپ  پاشا،كۇمۇتا،كۆكۈيۈننىڭ ماكانى ئىدى.ياز كۈنلىرى بولغاچقا،ھاۋا ئىنتايىن ئىسسىق بۇلۇپ،جەڭچىلەرنى پاشا،كۆكۈيۈنلەر چېقىپ بىئارام قىلاتتى.
گومىنداڭنىڭ ئالدىنقى سەپ قاراۋۇلى يۈنجىخو كەنىتى بىلەن8ئۆي كەنىتىدە ئىدى.بۇ ئىككى كەنىتنىڭ ئارىلىغى 4كىلومېتىرلا كېلەتتى.گومىنداڭنىڭ ئايروپىلانى كۈندە بىر قېتىم كېلىپ،يۈنچىخودىكى مىللىي ئارمىيە تۇرۇۋاتقان جايغا ھاۋادىن ھۇجۇم قىلاتتى.
1945–يىلى1–ئاينىڭ29–كۈنى غۇلجا ھەرەمباغ ئۇرۇشىدا تەسلىم بولغان 80دەك گەنسۇلۇق خۇيزۇ ئەسكەرلەر بىز بىلەن يۈنجىخوغا بىللە كەلگەن ئىدى.ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى ئۈچ ئەبلەخ قاراۋۇللىققا چىققان پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ،8 ئۆي تەرەپتىكى دۈشمەن بازىسىغا قېچىپ بېرىپ،قۇمۇش بۇلاقتىكى مىللىي ئارمىيەنىڭ ئورۇنلاشقان جايى،ئادەم سانى قاتارلىق مۇھىم مەخپىيەتلىكنى ئاشكارلاپ قۇيىدۇ. 1945–يىلى9–ئاينىڭ4-كۈنى ئالدىنقى قاراۋۇللۇق نۆۋىتى بىزنىڭ ئىزۋوتقا كەلگەن بۇلۇپ،دەل شۇ چاغدا،شىبە مۇستەقىل ئاتلىق ئەسكەرلەر ئىسكادىرونى پوستا تۇرۇش نۆۋىتىنى بىزگە ئۆتكۈزۈپ بېرىپ، خاتىرجەم دەم ئېلىۋاتاتتى.بۇ كۈن ئەمدىلا ئۇپۇقتىن كۆتۈرۈلگەن چاغ بۇلۇپ،ئىزۋوتىمىزنىڭ بىرىنجى قاراۋۇللۇق نۆۋىتىگە مۇقاش ئىسمايىل(قىرغىز)قاراۋۇللىققا چىقىدۇ.ئۇ ئىنتايىن سەزگۈر ئىزۋوت كوماندىرى بولۇپ،8 ئۈي تەرەپتىن يۇپۇرلۇپ كېلىۋاتقان نۇرغۇن دۈشمەننى سېزىپ قالىدۇ–دە،دەرھال روتا كوماندىرى شاكىرغا  خەۋەر قىلىدۇ.ئەمما شاكىر بىپەرۋالىق قىلىپ،دەرھال تەدبىر قوللانماي،ۋاقىتنى قولدىن بېرىپ قويىدۇ.مۇقاشنىڭ ئىچى تىتىلداپ قاراۋۇللىققا ئالمىشىش ئالدىدا تۇرىۋاتقان پېلىمۇتچىك تايەمگە دەرھال بۇيرۇق چۈشۈرۈپ،شىتاپنىڭ جەنۇبى تەرىپىدىكى بىر ئىگىز دۆڭگە ئورۇنلاشتۇرىدۇ.يەنەبىر پېلىمۇتچىك ۋالىم مۇبارەكنىمۇ يەنە بىر دۆڭنىڭ ئۈستىگە ئورۇنلاشتۇرۇپ،ئۆزى شىمال تەرەپتىكى كونا ھارۋا يولىدىن ئۆتۈپ،دۈشمەنگە قارىتىپ ئوت ئاچىدۇ.ئاڭغىچە، دۈشمەنلەرمۇ ئومۇميۈزلۈك ھۇجۇمغا ئۆتىدۇ.بۇچاغدا روتا كوماندىرى شاكىر چۆچۈپ ئويغۇنۇپ،ئەھۋالنىڭ خەتەرلىك ئىكەنلىكىنى تۇنۇپ يىتىپ دەرھال ئېتىغا مىنىشىگە، يېقىنلاپ كەلگەن دۈشمەنلەرنىڭ ئوقىدا يەرگە يىقىلىدۇ.بۇ چاغدا ئىزۋوت كوماندىرى مۇقاش يەنە دەرھال ئادەم سەپلەپ،شىبە جەڭچىلەرگە خەۋەر يەتكۈزمەكچى بولىدۇ،ئەپسۇسكى شىبە جەڭچىلەرئاللىبۇرۇن دۈشمەن قورشاۋىدا قالغان ئىدى.ئاڭغىچە مۇقاش ئىسمائىل چەبدەسلىك بىلەن يىڭى تەدبىر قوللىنىپ،تاشيولنىڭ بىقىنىغا جايلاشقان يەنى،دۈشمەنلەر كىلىۋاتقان تەرەپكە ئۇدۇل سېلىنغان روزى لويىنىڭ دېڭىنىڭ ئۆگزىسىگە چىقىپ بىر گىرمانكا پېلىموتنى قۇرۋېلىپ،8 ئۆي تەرەپتىن باستۇرۇپ كېلىۋاتقان دۈشمەنلەرگە تازا كىلشتۈرۈپ ئوت ئاچىدۇ.بۇ چاغدا باتالىيون كوماندىرى ئالىكساندىر ئۈشمەڭكىمۇ(روس) يېتىپ كېلىپ،مىللىي ئارمىيەگە ئوموميۈزلۈك قۇماندانلىق قىلىدۇ.ئۇ پېلىموتچىك مۇقاشقا ئالدىراپ ئوق يەتكۈزۈپ بېرىۋاتقان باتىرانچىك (پېلىمۇتقا ئوق قاچىلىغۇچى)ھاجىبولس نۇرجانغا قاراپ:
- پېلىموتچىك ئورۇننى ياخشى جايدىن تاللاپتۇ، دەرھال ئوقلارنى يۆتكەپ كېلىڭلار–دەيدۇ ھەمدە،شېرىپنى چاقىرىپ :-مۇقاشنىڭ پېلىموتىغا سەن ئوق توشۇپ بەر-دەيدۇ.مۇقاش سۈيدۈڭلۈك بالا بۇلۇپ،ناھايتى ماھىر پېلىموتچىك ئىدى.ئۇلار پېلىمۇت بىلەن ئوت ئاچقاندىن كېيىن،دۈشمەنلەر باش كۆتۈرەلمەي،ئالتە كۆۋرۈك تەرەپكە چېكىندى.(ئالتە كۆۋرۈك 8 ئۆي  بىلەن سامساقباينىڭ قۇرىغى ئارلىقىدىكى كونا يول كۆۋرۈكى).ئەمدى شۇنىمۇ ئالاھىدە ئېغىزغا ئېلىپ ئۆتۈشكە بۇلىدۇكى،ئالدىنقى قاراۋۇلدا تۇرۇۋاتقانلارنىڭ ھەممىسىگە ئوق تېگىپ قۇربان بولدى. ئەڭ مۇھىم ئابرون قولدىن كېتىش ئالدىدا،شىر يۈرەك قىز رىزىۋان مۇھىيدىن كۆكرەك كېرىپ بىرىپ،ياردار پېلىمۇتچىك ياقۇپنىڭ  قۇلىدىكى نېمىس پېلىمۇتىنى يوغان بىر جىگدىنىڭ دالدىسىغا ئاپىرىۋىلىپ،ئەپلىك ئورۇنلىشىۋالغاندىن كېيىن،دۈشمەنگە قارىتىپ يالغۇز ئوت ئاچىدۇ.بۇ جەسۇر قىز تاكى ياردەمچى قۇشۇنلىرىمىز يىتىپ كەلگۈچە بەرداشلىق بېرىپ،ئىستىراتېگىيلىك جەھەتتە مۇھىم بولغان ئورۇننى ساقلاپ قالىدۇ. (رىزىۋان مۇھىيدىن غۇلجا تاقىچىلق مەھەللىسىدىن بۇلۇپ،ئۈرۈمچىدە ئوقۇغان قىز ئىدى،شۇ چاغدىكى ۋاقىتلىق ھۈكىمەت، رىزىۋان مۈھىدىنگە، ئۇرۇشتا كۆرسەتكەن   تۆھپىسىگە يارىشا بىرىنچى دەرىجىلىك   ئالتۇن ئوردېننى بەرگەن.  ئازاتلىقتىن كېيىن رىزىۋان مۇھىيدىن سابىق ئىلى ۋىلايەتلىك خەلق بانكىسغا ئورۇنلاشقان).ئاڭغىچە، خۇيزۇ مىنامىيوتچىلار ئىزۋوتىنىڭ كوماندىرى پوتپىروۋچىك مۇھەممەر (خۇيزۇ)جەڭچىلەرنى باشلاپ،چوڭ تاشيول بۇيىغا يەنى8 ئۆي بىلەن تارقىياغا قاتنايدىغان كونا يولغا ئورۇنلاشتۇرىدۇ. گومىنداڭ ئەسكەرلىرى 2–قېتىم يۇپۇرلۇپ كېلىپ،جەنۇبى ئىگىزلىك داندىغاي قۇملىقىنىڭ(72–ئىگىزلىكنىڭ)بىر قىسمىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان مىللىي ئارمىينى قورشىۋالىدۇ.ئەنە ئاشۇنداق ھالقىلىق پەيىتتە تەدبىرلىك رازۋىتچى ئىسلام دۈشمەننىڭ يامغۇردەك يېغىۋاتقان ئوقلىرىغا قارىماي،يۇلغۇنلۇق،قۇمۇشلۇق ئىچىدىن يول تېپىپ مىڭ بىرتەسلىكتە،تارقىياغا سالامەت يېتىپ بېرىپ،دىۋزىئون كوماندىرى مەڭسۇر لومويسۇپقا خەتەرلىك ئەھۋالنى مەلۇم قىلىدۇ.
9–ئاينىڭ 4- كۈنى دۈشمەننىڭ كۈرەشچى ئايرۇپىلانلىرى جىڭ تەرەپتىن يەنە كۆتۈرۈلۈپ كەلدى.مىللىي ئارمىيە جەڭچىلىرى ھەم ئايرۇپىلانغا قارىتىپ ئوق ئاتسا،ھەم بارغانسىرى قورشاپ كېلىۋاتقان دۈشمەنلەر بىلەن جان تىكىپ سوقۇشۇپ، ھايات –ماماتلىق ئۇرۇشنى باشلايدۇ. ئەپسۇسكى،دۈشمەننىڭ بۇنداق تۇيۇقسىز ھوجۇمىدىن خەۋەرسىز قالغان 20دەك شىبە جەڭچىلىرىمىز دۈشمەننىڭ قولىغا تىرىك چۈشۈپ كەتتى.تۇلىمۇ ئەپسۇس،بۇ جەڭچىلىرىمىز ئاساسەن 20ياش ئەتىراپىدىكى ياش بالىلار بۇلۇپ،1945–يىلى4–ئاينىڭ8–كۈنى مىللىي ئارمىيە غۇلجىدا قۇرۇلۇپ،پاراتتىن ئۆتكەندە ئارمىيە مارشىغا مۇزىكا چالغان دىخوۋېي ئوركىستىىرىنىىڭ ئاساسلىق مىزگانچىلىرى ئىدى.شۇ چاغ كاپىتان بايىنتۇ دۈشمەننىڭ قولىغا تىرىك چۈشۈپ كەتكەن جەڭچىلەرنى قۇتقۇزىۋىلىش ئۈچۈن دەرھال قايتۇرما ھۇجۇمغا ئۆتۈپ،دۈشمەن ئىچىگە كىرىپلا كېتىدۇ.ئارقىدىن،خۇيزۇ مۇستەقىل ئاتلىق ئەسكەرلەر دىۋزىئونىنىڭ 1–،2–ئىسكادۇرۇملىرىمۇ شىبە جەڭچىلەرگە ياردەم بېرىش ئۈچۈن ئاتلىنىدۇ.شۇ كۈنى بايىىنتۇ يېتەكچىلىكىدىكى شىۋە جەڭچىلەر دۈشمەننى قوغلاپ كېتىۋاتقاندا  جەڭچىلەر بىر ئازگالدا قىلىچ بىلەن چاناپ،پارە –پارە قىلىۋىتىلگەن 20شىبە جەڭچىسىنىڭ جەسىدىنى كۆرۈپ قېلىپ،ناھايىتى ئېچىنىشلىق يىغلاپ،جەسەتلەرنىڭ ئۈستىگە ئۆزىنى تاشلاپ قاتتىق قايغۇرىدۇ.كاپىتان چەكسىز غەزەپلەنگەن ھالدا،ئۈنلۈك ۋارقىراپ :-دۈشمەن بىلەن  ئاخىرقى بىر تامچە قېنىمىز قالغۇچە جەڭ قىلايلى!– دەپ دۈشمەن ئىچىگە ئېتىلىپ كىرىپ،قۇچاقلاشما جەڭنى باشلىۋىتىدۇ.جەڭدە دۈشمەن تەرەپنىڭ ئەسكىرى سانى كۆپ بۇلۇشتەك ئەھۋالنى بايقىغان بايىنتۇ دەرھال تەدبىر قوللىنىپ:-بىز سىلەرگە تەسلىم بولدۇق!،ئوق چىقارماڭلار،بىز قۇرال تاشلايمىز-دەپ ئۈنلۈك ۋاقىرايدۇ.دۈشمەن تەرەپنىڭ بىر پاكار ئوفىتسىرى 200دەك ئەسكىرى بىلەن يېقىنلاپ كەلگەندە،ئارقا سەپتە قۇراللىرىنى يوشۇرۇپ تۇرغان شىبە جەڭچىلەر نىمىس ئاپتۇماتى بىلەن ئوق ياغدۇرۇپ بارلىق دۈشمەننى قىرىپ تاشلايدۇ.بۇنى كۆرۈپ تۇرغان دۈشمەن قۇشۇنلىرى قىساس ئېلىش ئۈچۈن ھۇجۇمنى تېزلىتىپ،غالجىرلارچە "شا-شا!"دەپ ئىلگىرلەپ كېلىدۇ.دەل شۇ چاغدا،غۇلجا پىيادە ئەسكەرلەر زاپاس پولىگىنىڭ1 –باتالىونى پىدايۇپنىڭ قۇماندانلىقىدا ھۇررا-ھۇررا !-دەپ توۋلاپ ياردەمگە كېلىپ قالىدۇ.ئارقىدىنلا  تاشيولنىڭ تۈۋەن تەرىپىدىن مەڭسۇرنىڭ يېتەكچىلىكىدىكى 5–ئاتلىق خۇيزۇ دىۋىزىئونىنىڭ 3–،4–ئىسكادورونى ياردەمگە يېتىپ كېلىدۇ.فىدايوپنىڭ باتاليونى ئاساسلىق كۈچىنى گومىنداڭنىڭ يۈنجىخونى قايتۇرۋالغان قىسمىلىرىغا قارىتىپ ھۇجۇم قىلىپ،بىرىنچى زەمبىرەكچى روتىسىنى دۈشمەننىڭ غەرىبى تەرىپىدىكى پوتەيلىرىنى(زوتلىرىنى) بۇمباردىمان قىلىشقا بۇيرۇيدۇ.ئىككىنچى مىنامىيوتچىلار روتىسىنى يۈنجىخونىڭ شىمال تەرىپىدىن بۇمباردىمان قىلىشقا بۇيرۇيدۇ.مەڭسۇرنىڭ ئىككى ئىسكادورونى تاشيولنىڭ يۇقىرى تەرىپىدىن ماسلشىپ،قورشاۋغا ئېلىۋاتقان دۈشمەنلەرگە زەربە بېرىدۇ ۋە شۇ ئارقىلىق،دۈشمەننىڭ سول قانات ۋە ئوڭ قانات قۇشۇنلىرىنى بىتچىت قىلىپ، دۈشمەننى8ئۆيگىچە قوغلاپ بارىدۇ. دۈشمەنلەرنىڭ ئۆلگىنى ئۆلۈپ600دىن ئارتۇق دۈشمەن ئەسىرگە چۈشىدۇ. ئاز ساندىكى دۈشمەن جىڭ تەرەپكە قېچىپ قۇتۇلىدۇ.شۇ كۈنى كۆپ مىقداردىكى ئوق–دورا،ئېغىر تىپتىكى6 پىلىمۇت ۋە    600دانە مىلتىق، 120مىللىمىتىرلىق 30دىن ئارتۇق مىناميۇت غەنىمەت ئېلىندى.ئۇرۇشتىن كىيىن جەڭ بولغان ئورۇنلار ئېنىقلىنىپ مىللىي ئارمىيە جەڭچىلىرىدىن يۈنجىخودىكى جەڭدە40ئادەم قۇربان بولغانلىقى،8 ئۆيدىكى قۇچاغلاشما جەڭدە شىبە جەڭچىلەردىن 70ئادەم،قۇمۇشبۇلاقتىكى جەڭدە20ئادەم قۇربان بولغانلىقى ئېنىقلاندى.يۇقىردا بايان قىلىنغان`40نەپر`چەڭچىنىڭ17سى`ھازىرقى`يۈنچىخو مەسچىتىنىڭ غەربى تەرىپىگە قۇيىۋىتىلگەن بۇلۇپ (ھازىر بۇ جايغا ئۈستەڭ جۈشتى)قالغان.23 بالىنىڭ  مۇردىسىنى،جەڭچىلەر بورىغا يۈگەپ` ئاپىرىپ                   1945–يىلى 9–ئاينىڭ5-كۈنى يۈنجىخو، بىلەن 8ئۆي ئارلىقىدىكى سۇلتان باينىڭ دېڭىنىڭ يېنىدىكى ئىگىز قۇملۇققا كوللىكتىپ دەپنە قىلىنىدى. (ھازىر بۇيەر تۈزلىنىپ كەتكەن بولسىمۇ ئىنقىلابىي قۇربانلارنىڭ دەپنە قىلىنغان ئورنىغا تارىخنىڭ گۇۋاھچىسى سۈپىتىدە 5تۈپ توغراق ئۈنۈپ چىقىپ،4مېتىر ئېگىزلىكتە قەد كۆتۈرۈپ تۇرماقتا.)
مەزكۇر ئەسلىمەمنى مۇۋاپىقىيەتلىك يىزىپ رەتلەپ چىقىش ئۈچۈن 1990-يىلىدىن تا ھازىرغىچە ئىزدىنىۋاتىمەن،ئەجداتلىرىمىزنىڭ ئازاتلىق يولىدىكى قانلىق كۈرەشلىرىنى تىخىمۇ تولۇقلاپ،يىزىپ    چىقىش`ئۈچۈن`دىيارىمىزدىن(بۈرىتالا،جىڭ،ئارىشاڭ)ناھىيىلىرىدىن ئاتلاپ،غۇلجا،چۈچۈك،ئالتاي،قاتارلىق جايلارغا بىرىپ پىشقەدەم جەڭچىلەر ئاغزىدىن خام ماتىرىيال توپلاپ ئەسلىمەمنىڭ داۋامىنى يېزىۋاتىمەن.يازغانلىرىم ئۆزىم توپلىغان ۋەقەلىكنىڭ تېخى ئوندەن بىر قىسمى. سالامەتلىگىم يار بەرسە ئەسلىمەمنىڭ داۋامى بىلەن ئەزىز خەلقىم پات يېقىندا يۈز كۈرۈشكۈسى.ئاخىرىدا دىمەكچى بۇلغىنىم مەن ئازاتلىقتىن كىيىن تۇغۇلغانلىغىم ئۈچۈن ئەسەرنى يېزىپ-توپلاش ۋە رەتلەش جەريانىدا بەزىبىر خاتالىقلاردىن خالى بۇلالماسلىقىم تەبىئى،شۇڭا كەڭ ئوقۇرمەنلىرىمنىڭ قىممەتلىك  پىكىر بېرىشلىرىنى ۋە تۈزىتىپ ئوقۇشىڭىزلارنى ئۈمۈت قىلىمەن، ھەم شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا ‹‹تارقىيا ئۇرۇشىنىڭ ھەقىقىي تەپسۇلاتى››نى يېزىپ چىقىش جەريانىدا مېنى قىممەتلىك ئاغزاكى ماتىرىيال بىلەن تەمىنلىگەن ھۈرمەتكە سازاۋەر  پىشقەدەم جەڭچى، ۋە ‹‹تارقىيا ئۇرۇشىنىڭ››ھايات شاھىدلىررىنىڭ بىرى شۇنداقلا جامائەت ئەرباپلىرىمىزدىن 92 ياشلىق ،روزى مىراپ ياسىن،يەنى 95 ياشلىق ،مھەممەت ئۇلۇق،( قاراجى) 96 ياشلىق ھەسەنبەك روزى،ئەبەيدۇللا ئەيسايۇپ، بارات پالىۋاننىڭ بالىلىرىدىن سەيدۇللا بارات، مەھەممەت بارات،96ياشلىق تولاتبېك قۇتىكەي، (قازاق) تارقىيالىق 92ياشلىق ھۈرمەتلىك ئانىمىز` سىكىنىخان ئەمەت، تاشخان مەھەممەت، قاتارلىق ئۇستاز ۋە ئانىلارغا رەھمەت ئېيتىش بىلەن بىرگە ئۇلارنىڭ تېنىنىڭ سالامەت ئۆمىرىنىڭ ئۇزۇن بۇلۇشىنى تىلەيمەن.ئىلگىرى تارقىيا،  يۈنچىخو،8 ئۆي قاتارلىق جايلاردىكى ئۇرۇشلارغا باشتىن ئاخىر قاتناشقان رەھمەتلىك تاغام نۇراخۇن زەيدىن قىممەتلىك ئۇرۇش ئەسلىمىلىرىنى  سۈزلەپ بەرگەندى. ھەم رەھمەتلىك دادام توختى مەرگەنمۇ، تارقىيا ئۇرۇشى توغۇرلۇق نۇرغۇنلىغان ۋەقەلىكنى سۈزلەپ بىرىشتىن سىرىت   ‹‹يۈنجىخو ئۇرۇشى››ناملىق قۇل يازمىسىنى ماڭا قالدۇرۇپ  ئالەمدىن ئۈتتى.  مانا    15 يىلدىن بۇيان                                     بۇ قىممەتلىك1- قۇل يازمىنى ساقلاپ كىلىۋاتىمەن.رەخمەتلىك        دادام توختى مەرگەننىڭ ماڭا قالدۇرۇپ كەتكەن ئەشۇ1945-يىللاردىكى ئۇرۇش خاتىرىسىدىن قارىغاندا تارقىيا ئۇرۇشىدا پارتىزانلار گەرچە مەغلۇپ بۇلغان بۇلسىمۇ كىيىنكى چاغلاردا تارقىيادىكى دۈشمەنلەرنىڭ ئالدىنىپ تارقىياردىن يۈنچىخوغا قىچىپ كىتىشىگە تۈرىتكىلىك رول ئوينىغانكەن، چۈنكى1945-يىلى3-ئاينىڭ5-كۈنىدىكى پارتىزانلار تەرىپىدىن ئەلچىلىككە كىرگەن تاچاخۇن ئەمەتنىڭ، تارقىيادا تۇرىۋاتقان خۇ سىجاڭغا،  ئەكىرگەن خىتىگە`دەسلەپتە جاھىل دۈشمەنلەر ئىشەنمىگەن`بۇلسىمۇ1945-يىلى4-ئاينىڭ12-كۈنى كىچىدە مىللى ئارمىيە چەڭچىلىرى  بىر ماشىنىنىڭ چىرىغىنى100ماشىنا كۈرسىتىش ھىلىسىگە ئىشىنىپ تاچاخۇننىڭ لوموزىلار(روسلارنى دىمەكچى)كەلدى دىگىنى راس ئىكەن دەپ يۈنچىخوغا قاچقانلىغى كىيىنكى چاغلاردا ئەمىلىيەت ئارقىلىق ئىسپاتلانغان پاكىت ئىدى........................................ .تارقىيا ئۇرۇشىغا باشتىن-ئاخىرغىچە قاتناشقان روزى مىراپ، ئاكا ئەشۇ يىللاردىكى ئۈزىنىڭ بىشىدىن ئۈتكەن خەتەرلىك كۈچىرمىشلىرىنى ئەسلەپ مۇنداق دەيدۇ:-
يېقىنقى زامان تارقىيا ئۇرۇشى بۇلغىنىغا بۇيىل توپتوغرا 67 يىل بۇلدى.بۇيىل92ياشقا كىرگەن بۇلساممۇ تارقىيا ئۇرۇشىغا قاتناشقان شاھىتلارنىڭ بىرى بۇلۇش سۈپىتىم بىلەن شۇ قېتىمقى ئۇرۇشنىڭ تەپسۇلاتىنى خۇددى ھازىر كۆرگەندەك ئېنىق بىلىمەن. بەزىلەر 1945-يىللاردىكى تارقىيا، ئۇرۇشىنى يازدى. بۇ ياخشى ئەھۋال، بىراق سادىغاڭ كىتەي، بىر ياش يازغۇچى ئۆزىنىڭ ھېسسىياتىغا تايىنىپ مەن ئىنىق بىلىدىغان بىر ۋەقەنى  قەستەن بۇرمىلاپ  خاتا يېزىپ نەشىرىياتتا ئېلان قىلدۇردى. ئۆتكەن يىلى مەن، بورتالادىكى بەزى يازغۇچىلارغىمۇ بۇ ئەھۋالنى ئېنىق چۈشەندۈرگەن ئىدىم.ئۆزىنى ئاتاقلىق يازغۇچى دەپ ئاتىۋالغان ئۇ ئەدىپ،  67يىلدىن بۇيان ھىچقايسىمىزنىڭ چۈشىگىمۇ كىرىپ باقمىغان بىر  ۋەقەنى خىيالەن ئۈزى توقۇپ چىقىپ، 1945-يىلى 3-ئاينىڭ 21-كۈنىدىكى پولكوۋنىك لىسكىننىڭ(روس)بارات پالۋانغا،قارىتىپ ئېيتقان يەنى يۇقۇرىدا بايان قىلپ ئۆتكەن لىسكىننىڭ، چاقچىقىنى،پۈتۈنلەي ئۆزگەرتىپ ھەم لىسكىننىڭ، نامىنى سۈيئىستىمال قىلىپ مۇنداق يازغان :
پولكوۋنىك لىسكىن، داخىيەنزىگە كېلىپ بارات پالۋاننى،  مەدھىيلەپ بارات ئاكا«سىلەر تارقىيا سوقۇشىدا يۈزگە يېقىن دۈشمەننى يوقىتىپ يەنە دۈشمەندىن قىساس ئالىمىز دەپ ئۇلارنى قۇغلاپ ئالغا قاراپ ماڭدىڭلار» ۋاھاكازالار دەپ بىلجىرلاپ يېزىپتۇ، ئەمەلىيەتتە بىز شۇقىتىمقى ‹‹تارقىيا ئۇرۇشىغا›› پۈتۈنلەي تەييارلىقسىز ھەم پىلانسىز كىرگەنلىگىمىز ئۈچۈن،  يۇقىرىدا بايان قىلىنغاندەك ئىنتايىن پاجىئەلىك ئاقىۋەت بىلەن تالاپەتكە ئۇچىراپ  بىھۇدە`قان تۈكۈپ ئاران20ئادەم چىكىنىپ چىققان  ئىدۇق....    تۈۋەندە مەن ئەينى يىللاردىكى رەھبەرلىكنىڭ كالتە پەملىك خاتالىقلىرىنى`مۇنداق3باسقۇچ`بۇيىچە`شەھىرىلەپ`ئۈتىمەن.              1945-يىلى3-ئاينىڭ17-كۈنىدىكى‹‹تارقىيا`ئۇرۇشى››نىڭ پاجىئەلىك مەغلۇپ بۇلۇشىنىڭ ئاساسلىق سەۋەپلىرى تۈۋەندىكىچە:                                                                                                                  1945-يىلى 3-ئاينىڭ 17-كۈنىدىكى پاجىئەلىك تارقىيا ئۇرۇشى- بىرىنچىدىن، شۇ چاغدىكى رەھبەرنىڭ تۆھپە قوغلىشىپ، يۇقىرىنىڭ رۇخسىتىنى ياكى مەسلىھەتىنى ئالماي تۇرۇپلا باشباشتاغلىق قىلىپ، كۈچ سېلىشتۇرما جەھەتتە پەرق ئىنتايىن زور بولغان كۈچلۈك دۈشمەنگە قاراملىق بىلەن، ھۇجۇم قىلىپ كىرىشتىن بولغان. ئىككىنچىدىن، بورتالا، جىڭ، داخىيەنزى قاتارلىق جايلاردىن تەركىب تاپقان پارتىزان ئەترىتىنىڭ باشلىقى بارات پالۋان ۋە يېڭىدىنلا پىدائىي بولۇپ كىرگەن پارتىزان ياشلارنىڭ ئىلگىرى ھېچقانداق جايدا ئەتراپلىق ھەربىي تەلىم تەربىيىگە قاتناشمىغانلىقى ۋە ئىلگىرى ھېچقانداق بىر خەتەرلىك مۇنتىزىم ئۇرۇشقا قاتناشمىغانلىقىدىن ھەم ئۇرۇش قىلىش تەجرىبىسىنىڭ يوقلىقىدىن بولغان. ئۈچىنچىدىن، زامانىۋى قوراللار بىلەن قاتمۇ-قات مۇداپىئەدە تۇرۇۋاتقان 2000دىن ئارتۇق مۇنتىزىملاشقان ئەسكىرىي كۈچى بار ۋە جىڭ تەرەپتىن ھەر كۈنى ياردەمگە كېلىپ ھاۋادىن بومباردىمان قىلىدىغان ئايرىپىلانىبار كۈچلۈك دۈشمەنگە، بارى يوق 15دانە مىلتىق، ئىشلەتكىلى بۇلىدىغان  7 گىرمانكا مىلتىق، ئوقى يوق 8دانە بەردەڭكە مىلتىق،يەنە بىر ئوقى يوق قۇل پىلىموتى بىلەن 41 دېھقان
   بالىلىرىنىڭ قولىغا ئارا، كالتەك، توقماق، تۇتقۇزۇپ  ئۇرۇشقا كىرگۈزگەنلىكىدەك (ئاتىلىشتىلا پارتىزان) ئەمەلىيەتتە يولدىن  قوشۇلغىلى 15-20 كۈن بولغان قولىدا تۆمۈرنىڭ سۇنىقى يوق دېھقان بالىلىرىنىڭ، جېنىنى دوغا تىكىپ ئۇرۇشقا سۆرەپ كىرىش پۈتۈنلەي ئۇرۇش قىلىش دەستۇرىغا چۈشمەيدىغان، ھەتتا پارتىزانلىق ئۇرۇشىغىمۇ ئەسلا توغرا كەلمەيدىغان قالاق ئۇرۇش ئىدى، خالاس. ئەمدى قاتمۇ-قات پوتەيلىرى بار دۈشمەن قورشاۋىغا چۈشۈپ قېلىپ،  ئىلگىرى-ئاخىرى  42پارتىزاننىڭ قۇربان بۇلىشىغا بىھۇدە سەۋەپچى بۇلۇپ ، 5 پارتىزاننى ئېغىر دەرىجىدە يارىدار قىلىش بەدىلىگە دۈشمەننىڭ ئوقى مۆلدۈردەك چۈشۈۋاتقان قورشاۋىدىن 20 پارتىزاننىڭ ھايات چىقىپ كېتىشىنىڭ ئۆزىنى بىر مۆجىزە دىيىشكە بولىدۇ خالاس. ئەمما تارىخ ئالدىدا يالغانچىلارنى دوراپ ھەرگىزمۇ غەلىبە قىلدۇق دېيەلمەيمىز دەپ ھەقىقىي ئەھۋالنى بايان قىلغان ئىدى؛    ئاخىرىدا دېمەكچى بولغىنىم، 1945-يىلى 3-ئاينىڭ 17-كۈنىدىكى تارقىيا ئۇرۇشى ھەرگىزمۇ غەلىبە قازانغان ئۇرۇش ئەمەس. ھەقىقىي گەپنى قىلسام، 1945-يىلى 4-ئاينىڭ 12-كۈنى غۇلجىدىن ئۇتەيگە ماشىنىلىق كەلگەن مىللىي ئارمىيە قوماندانلىرىنىڭ كېچىدە بىر ماشىنىنىڭ چىرىقىنى 100 ماشىنا كۆرسىتىپ، بىر پاي ئوق چىقارمايلا تارقىيانى ئازاد قىلغانلىقىدەك پەم-پاراسىتىنى ھەقىقىي غەلىبە دېيىشكە تامامەن ھەقلىقمەن. گومىنداڭ دائىرلىرى شۇ كۈنى كېچىدە سوۋىت ئارمىيىسىنىڭ برونىۋىك قىسمى ئوغرىلارغا(گومىنداڭ ھۈكۈمىتى شۇچاغلاردا مىللىي ئارمىيىنى كەمسىتىپ ئوغرىلار دەپ ئاتايتى) ياردەمگە كەپتۇ دەپ چۈشىنىپ، 1945-يىلى 4-ئاينىڭ 12-كۈنى تۈن يېرىمىدا داخىيەنزىدىن 2000دىن ئارتۇق ئارمىيىسى بىلەن جىڭ تەرەپكە قاچقان ئىكەن.  
مەزكۇر ئەسلىمىنى رۇياپقا چىقىرىش ئۈچۈن 22يىل ئىزدىنىپ ئاخىرى`تارقىيا`ئۇرۇشىنىڭ`ھەقىقىي`تەپسۇلاتى››نى2011-يىلى4-ئاينىڭ13-كۈنى`يىزىپ`تاماملاپ`نەشىرىياتقا`سۇنغان`بولساممۇ`ئەپسۇسكى`ئەسىرىم`مەلۇم تەشىرىياتتا يۇقۇلۇپ` كىتىپ، بۇ نۈۋەت يەنە 2-قىتىم قايتىدىن يېزىپ چىقتىم.
بۇ قىتىم ئەسلىمەمدىكى بايان قىلىنغان پاجىئەلىك‹‹ تارقىيا ئۇرۇشى››غا  باشتىن-ئاخىر قاتناشقان پىشقەدەم`جەڭچى شۇنداقلا`ھۆرمەتكە`سازاۋەر`جامائەت`ئەرباپلىرىمىزدىن`نۇراخۇن`زەيدىن`روزى`مىراپ ياسىن`قاتارلىق`تاغىلارنىڭ`ئۇرۇش`يىللىرىدا- كۆرسەتكەن`پىداكارلىق`تۈھپىسىنىى`تىخىمۇ`ئىلگىرلىگەن`ھالدا –ئالاھىدە`ئىزدىنىپ`يازدىم. - يەنى ئەينى يىللاردا تارقىيا ئۇرۇشىدا  قۇربان بولغان تاجاخۇن  ئەمەت، ھۇشۇر جۇگازچى،مەھەممەت`مىلىجىن،تۇرسۇن`ساتىراچ،مەھممەت كەنچەندى،قاتارلىق`ئىنقىلاۋىي`قۇربانلارنىڭ`ئۇلۇق`ۋەتىنىمىز`جۇڭخۇاخەلىق`جۇمھۇرىيىتىگە`قوشقان`ئۈچمەس`تۈھپىسنى`تىخىمۇ`ئىلگىرلىگەن`ھالدا`يىزىپ`    چىقىشقا`تىرىشىمەن.    


                                            
بارات`پالىۋان،1950–يىلىدىن1958–يىلىغىچە`جىڭ`ناھىيىسىنىڭ`مەركىزىدە`بازارلىق`ھۆكۈمەتنىڭ`رايۇن باشلىقى بولغان. 1959–يىلى رەھبەرلىكتىن قالدۇرۇپ جىڭ ناھىيىسىدە يېڭىدىن قۇرۇلغان يىزائىگىلىك دىخانچلىق سەكرەش مەيدانىغا ئادەتتىكى كادىر قىلىپ چۈشۈرېۋىتىلگەن.1962-يىلى ئەتىيازدا`خىزمەتتىن `بۇشۇتۇلغاندىن كىيىن بالا–چاقىلىرىنى ئېلىپ سۈيدۈڭ ناھىيسىدىكى تۇققانلىرىنىڭ يېنىغا پانا ئىزدەپ بارغاندا، 30 –ماي ۋەقەسىگە دۈچ كېلىپ قېلىپ مىراسخۇر تۇققانلىرى تەرىپىدىن، بارات پالۋانغا تۆھمەت چاپلاپ،بىزنى سوۋىتكە قېچىشقا قۇتۇراتتى دەپ ناھىيلىك ساقچى ئىدارسىغا چېقىپ قولغا ئالدۇرۋىتىدۇ.6 ئاي تۈرمىدە ياتقاندىن كېيىن 1962 -يىلى 12 -ئايدا     بارات پالىۋاننى تۈرمىدىن  چىقىرىپ سۈيدۈڭ ناھىيە ئۆكتەبىر يىزا پارلاق كەنت 3–گۇرپىغا 8يىللىق رېجىم ئاستىغا  چۈشۈرىۋىتىدۇ.بارات پالۋان،رېجىم ئاستىىغا چۈشۈپ 11 ئايدىن كېيىن يەنى 1963-يىلى11-ئاينىڭ14 –كۈنى كەنت كادىرلىرى بارات پالۋاننىڭ ئۆيىنى ئاختۇرۇپ،‹ بۇزۇق ئۇنسۇرنىڭ چاپىنىدىن رۇسچە خىتى بار ئوردېن چىقتى ›دەپ(ئۈچ ۋىلايەت ھۈكىمىتى  بەرگەن باھادىرلىق ئوردېننى دىمەكچى)ئۆيىدىكى بارلىق مال-مۈلىكىنى ھەتتا يوتقان-كۈرپە،كىيىم-كېچەكلىرىدىن تارتىپ مۇسادىرە قىلىپ ئەپچىقىپ كېتىدۇ.بارات پالۋاننىڭ ئېغىر-ئاياق ئايالى مەرەمساخان،شۇكۈنى قۇرقۇپ كەتكەنلىكتىن ،36يىشىدا ئۆلۈپ كېتىدۇ. ئۇزۇن يىللىق سىياسىي كۈرەش ۋە نازارەت ئاستىدىكى بارات پالىۋان، 13يىل كۈنىگە ئون نەچچە سائەتلەپ  جىسمانى ئەمگەككە سېلىنغانلىق`تۈپەيلىدىن1975-يىلى7-ئايدا ئېتىزدا   يىقىلغان پىتى ئورنىدىن تۇرالماي ئاغىرىپ يىتىپ قىلىپ،1976–يىلى 5ئاينىڭ23–كۈنى سابىق ئۈكتەبىر گۇڭشى پارلاق كەنىتىنىڭ3 –گۇرۇپىسىدىكى ئاددىغىنە سوقمىتام ئۆيىدە 68 يىشىدا مەڭگۈلۈك كۆز يۇمۇپ ئالەمدىن ئۆتتى.بارات پالىۋان،ئالەمدىن ئۆتۈپ 4 يىلدىن كېيىن ئۇنىڭ خاتا جازالانغانلىقى ئېنىقلىنىپ نام-شەرىپى ئەسلىگە كەلگەنلىگى توغرىسىدا ئۇقتۇرۇش چۈشۈرىلىدۇ.
نۇراخۇن زەيدىن–ئازاتلىقتىن كېيىن بورتالا غالىبىيەت گۇڭشى غالىبىيەت كەنىتىنىڭ پارتىيە ياچىكا سىكىرتارى بۇلۇپ ئۇزۇن يىل ئىشلەيدۇ.(ھازىرقى چىندىل يېزا لەڭتەي كەنىتىدە).1956 –يىلى مەملىكەت بويىنچە ‹‹ئەمگەك نەمۇنچىسى›› دىگەن نام بىلەن، پايتەختىمىز بېيجىڭغا بېرىپ دۆلەت رەھبەرلىرى بىلەن كۆرۈشۈپ مەيدىسىگە ئوردېن تاقاپ كېلىپ، 1991–يىلى9–ئايدا 89 يېشىدا ئالەمدىن ئۆتتى.
توختى مەرگەن، ئالتاي، چۈچەك،قۇۋۇق،  ئۇرۇشىدا خىزمەت كۈرسىتىپ پىدايىلىق،ساداقەتلىك،باھادىرلىق،ئوردىنى ئالغان.ۋە تۈت پوتەينى ئۈزى يالغۇز پارىتلىتىپ پۈتۈن ئارمىيە ئىچىدە ئۇنى توختى بومبا، دەپ ئاتاشقان ھەم ئۇنى روتا كاماندۇرلۇققا ئۈستۈرگەن. 1949-يىلى12-ئايدا ئۇ ھەربى سەپتىن جىڭ ناھىيىسىگە قايتىپ كېلىپ8ئۆي كەنىتىگە كەنىت باشلىقى بۇلغان،سەككىز ئايدىن كېيىن كەنىت باشلىقلىق ۋەزىپىسىنى ئۆتكۈزۈپ بېرىپ،1956-يىلىغىچە دېھقانچىلىق بىلەن شۇغۇللىنىپ.1957-يىلى جىڭ ناھىيىلىك قىزىل بايراق رېمۇنىت زاۋۇتىغا ئىشچى بۇلۇپ كىرىپ، 1969-يىلى ھىچبىر سەۋەپسىزلا ئىشتىن بۇشىتىۋىتىدۇ.1970-يىلى سابىق ماڭدام بۇلاق يىزا خاڭگۇڭ كەنىتىگە ئورۇنلىشىپ تۆمۈرچىلىق ۋە دىھقانچىلىق بىلەن شۇغۇللىنپ1997-يىلى1-ئاينىڭ6-كۈنى يۈرەك كېسىلى بىلەن بۇ يۇرۇق دۇنيادىن مەڭگۈلىك كۈز يۇمۇپ... 81يېشىد ئالەمدىن ئۆتتى.                                               رىزىۋان مۈيدىن،1925-يىلى غۇلجا شەھىرىنىڭ تاقىچى مەھەلىسىدىكى مۈھىدىن ھاپىز ئائىلىسىدە دۇنياغا كەلگەن.1944-يىلى11-ئايدا ئۈچ ۋىلايەت ئىنقىلاۋىغا پىدايى بۇلۇپ قاتنىشىپ سانتاركىلىق ۋەزىپىسىنى ئۈتىگەن.1945-يىلى8-ئايدا جىڭ ناھىيىسىنىڭ قۇمۇش بۇلاق،دىگەن يىرىدىكى جەڭدە خىزمەت كۈرسىتىپ،ۋاقىتلىق ھۈكىمەتنىڭ ،1-دەرىجىلىك ئالتۇن ئوردىنىغا ئىرىشكەن.ئازاتلىقتىن كىيىن ئىلى ئوبلاستلىق  خەلىق بانكىسىدا ئىشلىگەن.1962-يىلى5-ئاينىڭ20-كۈنى قانۇنلۇق ھالدا سوۋىت ئىتىپاقىگە ئۈتۈپ كەتكەن1996-يىلى قازاق ئىستاننىڭ ئالماتا شەھىرىدە71يىشىدا ئالەمدىن ئەتتى.
زوت–تەبىئيى دۆڭگە ئوخشىتىلغان يۇشۇرۇن پوتەي.
تايەم–18ياش، ئاتۇش بۇيامەتلىك يىتىمچى بالا،يۈنجىخو ئۇرۇشىدا قۇربان بولغان.
ئابدۇللام–18ياش،غۇلجا ئايدۆڭدىن، يۈنجىخو ئۇرۇشىدا قۇربان بولغان.
كامىل بارات–20ياش،غۇلجا جىگدىلىك مەھەللىسىدىن، يۈنجىخو ئۇرۇشىدا قۇربان بولغان.
ئىسراپىل–19ياش،غۇلجا تار مەھەللىسىدىن،يۈنجىخو ئۇرۇشىدا داخېيەنزىگە مۇھىم خەۋەر ئېلىپ كېتىۋىتىپ قۇربان بولغان.
ئىبلا(خۇيزۇ)–21ياش، يۈنجىخو ئۇرۇشىدا باش شىتاپقا خەۋەر يەتكۈزۈش ئۈچۈن كېتىۋاتقاندا قۇربان بولغان.
ئابدۈشكۈر ئابدۇللا–20ياش، قەشقەر پەيزىۋاتتىن، يۈنجىخو ئۇرۇشىدا قۇربان بولغان.
قۇربانجان–19ياش،سۈيدۈڭلۈك، يۈنجىخو ئۇرۇشىدا قۇربان بۇلغان.
ئۇخامىڭ–شىبە،88ياش، 8ئۆيدىكى قۇچاقلاشما جەڭگە قاتناشقان،تارىخى ۋەقەلىكنىڭ بىردىنبىر شاھىدى بۇلۇپ،ھازىر
ھايات،ئۈرۈمچى ھەربىي رايۇن 4–تارماق  ھەربىي ئائىلە تاۋاباتلار ئولتۇراق رايۇنىدا ئولتۇرىدۇ.
1945–يىلى9–ئاينىڭ1-كۈنى گومىداڭنىڭ يۈنجىخودا تۇرۇشلۇق بىر باتالىيون ئەسكىرى مىللىي ئارمىيە تەرىپىدىن يېڭىلىپ، 8 ئۆيگە قاچقان بولسىمۇ،9–ئاينىڭ4-كۈنى ئومومىيۈزلۈك قايتۇرما ھۇجۇمغا ئۆتۈپ يۈنجىخونى يەنە قايتۇرۇۋالغان ئىدى،  شۇكۈنى يەنە قەھىرمان مىللىي ئارمىيە تەرىپىدىن يېڭىلىپ 8ئۆيگە يەنە قېچىپ كېتىدۇ.
سۇلتان باي–1945–يىلدىن بۇرۇن يۈنجىخو كەنتىدە دەڭ ئاچاتتى.غۇلجىدىن ئۇن ئەكەلگەن ھارۋىكەش تارانچىلار مۇشۇ دەڭگە چۈشۈپ ئۆتەتتى.
1945–يىلى9–ئايدا جىڭ ناھىيسى 8 ئۆيدە قۇربان بولغان 90شىبە جەڭچىنىڭ جەسىدى يەرلىكىدىن ئېچىپ ئېلىنىپ غۇلجىغا ئېلىپ كېتىلدى.

مەزكۇر ئەسلىمىنى دەلىل-ئىسپاتى بىلەن يېزىپ چىقىشىمغا رەھمەتلىك دادام توختى ياسىن (مەرگەن) 1970-يىللاردىن باشلاپ نۇرغۇن خام ماتېرىيال بىلەن تەمىنلىگەن بولسىمۇ، دەلىل-ئىسپاتنى يەنىلا تولۇقلاش ئۈچۈن ئىزچىل 22
يىل ئىزدەندىم. بولۇپمۇ 1990-يىلى 8-ئايدا جىڭ ناھىيىسىنىڭ تولى ①تارقىيا رايونىغا بېرىپ ئون نەچچە كۈن ئىزدىنشىش ئارقىلىق، 1945-يىلى 3-ئاينىڭ 17-كۈنىدىكى پاجىئەلىك تارقىيا ئۇرۇشىدا ھايات قالغان يۇقۇردىكى ۋەقەلەرنى تولۇق بىلىدىغان شاھىدلار بىلەن كۆرۈشۈشىكە مۇۋەپپىقەت بولدۇم.ئۇلارنىڭ
ئىسمى تۈۋەندىكىچە قاراجى مۇھەممەت، ئابدۇرېھىم (ئىسكىلاتچى)، ئىمىن سادىق، توختى كەكە، نۇراخۇن موزدوز، مۇھەممەت مۇتەك، بالاھاجى قاسىم، مۆمۈن (چاڭجاڭ)..
بۇ ۋەقەنى يۈنجىخو ئۇرۇشىغا قاتناشقان رەھمەتلىك دادام توختى مەرگەننىڭ ئەينى يىللاردا يېزىپ قالدۇرۇپ كەتكەن ‹‹يۈنجىخو ئۇرۇشى››ناملىق قۇل يازمىسىدىن پايدىلىنىپ  يازدىم .
ئەسكەرتىش:يەرجاي ناملىرىنى شۇ چاغدىكى ئاتالغۇلار بۇيىچە ئالدىم، ئۆزگەرتىشكە بولمايدۇ.

ئاپتۇر جىڭ ناھىيلىك 4–ئوتتۇرا مەكتەپنىڭ گۈزەل–سەنئەت ئوقۇتقۇچسى نۇرمۇھەممەت توختى (مەرگەن)
ئاپتورنىڭ................................................ يانقون  نومۇرى .15209095427。。2012-6-26-كۈنى

يۇقارقى تارىخى ئۇچۇر ھەقىقتەن تەپسىلى يېزىلىپتۇ...

مەرگەننىڭ بۇ ئەسلىمىسى ھەقىقەتەن ئەستايىدىل ئىزدىنىش ،قايتا-قايتا رەتلەش ئاساسىدا مانا بۇ سەۋىيىگە يەتكەن ،ئۇنىڭ ئىزدىنىش روھى بىزگە ھەر ۋاقىت مەدەت ۋە ئىلھام بەرگۈسى ،ئۇنىڭ ساقلىغان ۋە سىزغان رەسىملىرىمۇ تارىخى قىممەتكە ئىگە. مەن بۇ پىشقەدەم ئۈستازنىڭ قەلىمىگە كۈچ-قۇۋۋەت ۋە بەركەت تىلەيمەن ! رەھمەت .

قىممەتلىك تارىخ بىلەن ئوقۇرمەنلەرنى يەنە بىر قېتىم ئېنىق تەپسىلارتقا ئېرىشتۈرگەنلىكىڭىزگە رەخمەت ، كۆپ ئەجىر قىلپسىز ئاللاھ تېنىڭىزنى سالامەت ، ئىجادىيىتىڭىزگە بەرىكەت تىلەيمەن.

مەرگەن ئەپەندى تارىخنىڭ شاھىدى بولغان بۇ يىرىك ئەسەرگە كۆپ زېھىنى - قۇۋىتىنى ۋە  ۋاقتىنى سەرپ قىپتۇ ، «مىۋىنىڭ ھەقىقىي ئېسىل  تەمىنى پەقەت كۆچەت تىكىپ ، پەرۋىش قىلغان ئادەملا ھېس قىلالايدۇ .»  بۇ قىممەتلىك شاھىتلارنى بىزگە يەتكۈزگىنىگە مەرگەن ئەپەندىگە رەھمەت ئېيىتساق بولىدۇ !

تارقىيادا جەڭ قىلدى ئاتام،
شۇ جەڭلەرنى سۆزلەيدۇ ئانام.
مايمۇن ئويناتتۇق دەپ روس چوشقا؛
  قاچتى تۈلكىدەك ھەممىسى تامام.

بۇ تېمىنى يوللىغان ئاپتورغا چىن كۆڭۈلۈمدىن رەخمىتىمنى ئېيتىمەن ، يەنە بىر قېتىم ئوقۇش پۇرسىتىگە ئىگە قىلدىڭىز. ئەجرىڭىزگە رەخمەت .

ئىشلىتىش

بۇ مەزمۇن 5قەۋەتتىكى تىمتاس نىڭ 2012-07-09 10:27 يوللىغان يازمىسىغا نەقىل   :
قىممەتلىك تارىخ بىلەن ئوقۇرمەنلەرنى يەنە بىر قېتىم ئېنىق تەپسىلارتقا ئېرىشتۈرگەنلىكىڭىزگە رەخمەت ، كۆپ ئەجىر قىلپسىز ئاللاھ تېنىڭىزنى سالامەت ، ئىجادىيىتىڭىزگە بەرىكەت تىلەيمەن.

بۇنى ئىجادىيەت دېسەك بولماس؟