ئىلاۋە: چىڭگىزخاننىڭ 1 سائەتنىڭ ئىچىدە 1 مىليون 748 مىڭ ئادەمنى قىرغىن قىلغانلىق ئەپسانىسى تارقىلىشى بىلەن، ئەنئەنىۋى قاراشتىكى چىڭگىزخاننىڭ ئوبرازى ناھايىتى سىرلىق بولۇپ كەتكەن. ئەمەلىيەتتە چىڭگىزخان ھەرگىز بىر قانخور ئەمەس، ھەقىقىي چىڭگىزخان ھەرگىزمۇ ئۇنداق قىرغىن قىلمايدۇ.
ئەسلى تېمىسى: چىڭگىزخان 1 سائەتنىڭ ئىچىدە 1 مىليون 748 مىڭ ئادەمنى قىرىپ تاشلىغانمۇ؟
يېقىندا ئامېرىكىدىكى داڭلىق تارىخشۇناس ۋە ئىنسانشۇناسلىق ئىلىمىنىڭ مۇتەخەسسىسى كىلاك بىر پارچە ماقالە ئېلان قىلىپتۇ، ۋە يەنە بىر قېتىم قايتىدىن تارىختىكى مەشھۇر ئىستېلاچى چىڭگىزخاننىڭ ئىش ئىزلىرىنى بايان قىلىپتۇ، ھەمدە چىڭگىزخاننىڭ بىر قىسىم مەخپىيەتلىكلىرىنى ئېچىپ بېرىپتۇ، بولۇپمۇ بۇ ماقالىدە چىڭگىزخاننىڭ 1 سائەتنىڭ ئىچىدە 1 مىليون 748 مىڭ ئادەمنى ئۆلتۈرگەنلىكى بايان قىلىنىپتۇ.
كىلاكنىڭ قارىشىچە، سوغۇق مۇناسىۋەتلەر ئۇرۇشى ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، چىڭگىزخاننىڭ تارىختىكى ئورنى بىلەن تارىخى رولىنى پۈتۈن دۇنيا بىلىپ يىتىپتۇ. يەنى موڭغۇلىيە دۆلىتىنىڭ «دۆلەت ئاتىسى» ، چىڭگىزخان يەنە قايتىدىن موڭغۇللارغا يېڭى ئابىدە تىكلەپتۇ. ئەمما سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ھۆكۈمرانلىقى مەزگىلدە، موڭغۇللار ھەتتا چىڭگىزخاننىڭ ئىسمىنى يۇقىرىراق ئاۋازدا ئېيتالمايدىغان دەرىجىگە بېرىپ قاپتۇ. ھازىر، بارلىق ئىشلاردا پۈتۈنلەي ئۆزگىرىش بولۇپتۇ. موڭغۇللار ھەتتا چىڭگىزخاننىڭ تارىختىكى مەشھۇر ئابىدىلىرىنى، چىڭگىزخانغا مۇناسىۋەتلىك تارىخى ماتېرىياللار بىلەن ئاسار ئەتىقىلەرنى كۆرەلەيدىغان بولغان. نۆۋەتتە موڭغۇلىيە ھۆكۈمىتى بىر مەسىلە ئۈستىدە ئويلىنىشقا باشلاپتۇ، يەنى ئۇلار چىڭگىزخاننىڭ ئىسمىنى قانۇنلۇق يول ئارقىلىق قوغدىماقچى بولۇپتۇ.
نۇرغۇن غەربلىكلەرنىڭ قارىشىچە، چىڭگىزخان بولسا تارىختا ناھايىتى مۇھىم رول تۇتىدىكەن، ھەمدە كىشىلەر ئۇنى ئويلىسىلا بۇرنىغا قان پۇرايدىكەن. تارىختا چىڭگىزخانغا نۇرغۇن قېتىم سەلبىي پىكىر بېرىلگەن بولسىمۇ، ئەمما ھەر قانداق قاراش ئۇنىڭ تارىختا تۇتقان ئورنىنى ئۆزگەرتەلمەيدىكەن. غەرب ئۆلىمالىرىنىڭ قارىشىچە، چىڭگىزخاننىڭ ئىستېلاسى ئاستىدا، ياۋروپا ۋە ئاسىيادا ھېچقانداق شەكىلدىكى مەدەنىيەت- مەسىلەن قۇرۇلۇش بۇيۇملىرىنىڭ ئىزى قالماپتۇ، ھەربىي ھەرىكەت بولسا ئاساسلىق دىپلوماتىيە ۋاسىتىسى قىلىنىپتۇ، دىننىڭ ئەركىن بولۇشى بىلەن كىشىلەرنىڭ باراۋەرلىكى ھېچقانداق ئەمەلگە ئاشماپتۇ، قۇللۇق تۈزۈمى ئۈزلۈكسىز داۋاملىشىپ، ھەر خىل شەكىلدىكى ئۆلتۈرۈش ئۇسۇلى تارىخ بېتىگە يېزىلىپتۇ. ئەمما كىلاكنىڭ قارىشىچە، چىڭگىزخان ئۈستىدىكى تارىخى خۇلاسىنى بىر تەرەپ قىلىش ناھايىتى قىيىن مەسىلە ئىكەن.
كىلاكنىڭ قارىشىچە، چىڭگىزخان ھېچقانداق بىر چوڭ قىرغىنچىلىق شەكىلدىكى ۋەقە سادىر قىلماپتۇ. تىز تارقالغان چىڭگىزخاننىڭ «قىرغىنچىلىق ھېكايىسى»، يەنى تۆۋەندىكىدەك ئادەمنى چۈچۈتىدىغان ئەپسانە : ئاڭلاشلارغا ئاساسلانغاندا چىڭگىزخان بىر قېتىم بىر سائەتنىڭ ئىچىدە 1 مىليون 748 مىڭ ئادەمنى قىرغىن قىلغان. بۇ سانلىق قىممەت ئادەمنى ناھايىتى چۆچۈتىدۇ، ئۇنداقتا بۇ ئەپسانە راستمۇ؟ بۇ ئەپسانىنىڭ كەينىگە زادى قانداق مەخپىيەتلىك يوشۇرۇنغان؟ 1 مىليون 748 مىڭ دېگەن بۇ سان زادى قانداق كەلگەن؟
كىلاكنىڭ مەزكۇر ماقالىسىدە بۇ ئەھۋاللار ناھايىتى ئەستايىدىل تەھلىل قىلىنىپتۇ. كىلاكنىڭ قارىشىچە، چىڭگىزخان ئەگەر ئادەتتىكى ئەھۋال ئاستىدا بۇنداق كۆپ ئادەمنى ئۆلتۈرسە ئۇ مۇتلەق مۇمكىن بولمايدىكەن. بىر خاقان بولۇش سۈپىتى بىلەن، ئۇ ۋاقىتنى چىڭ تۇتۇپ نۇرغۇن ئادەمنى ئۆلتۈرەلىشى مۇمكىن، ئەمما ئەگەر چىڭگىزخان بىر سائەتنىڭ ئىچىدە مۇشۇنداق كۆپ ئادەمنىڭ جېنىنى ئالسا، ئۇ چوقۇم ھەر مىنۇتتا 29 مىڭ 133 ئادەمنى ئۆلتۈرۈشى كېرەك. ناھايىتى ئېنىقكى، بۇ ھەرگىز مۇمكىن ئەمەس.
كىلاك نۇرغۇن تارىخى ماتېرىيال توپلاپ بۇ نۇقتىنىڭ ئارقا كۆرۈنۈشىنى ئىسپاتلاپ چىقىپتۇ. ئېنىقكى، چىڭگىزخان دۇنيانى بويسۇندۇرۇش جەريانىدا ئەڭ كەم دېگەندە 1 مىليون ئادەمنى ئۆلتۈرۈپتۇ. ھەر قېتىم بىر رايوننى بويسۇندۇرغاندا، موڭغۇل قوشۇنىغا تەسلىم بولغانلارنى ھايات قالدۇرۇپ، ئۇنىڭغا قارشى چىققانلارنىڭ ھەممىسىنى قىرىپ تاشلاپتۇ. ئەمما كىشىلەر بۇ تارىخى شەخسنىڭ نەتىجىلىرى بىلەن كۈچىنى مۇبالىغە قىلىپ، يۇقىرىقى سانلىق مەلۇماتلارنىڭ ھەممىسىنى چىڭگىزخاننىڭ ئۈستىگە يۈكلەپتۇ. ئەمما، ھەقىقىي قەبىھ ئىستېلاچى بولسا چىڭگىزخاننىڭ ئوغلى بىلەن ئۇننىڭ كېيىنكى ئەۋلادلىرى ئىكەن.
1227-يىلى، چىڭگىزخان نىشاپۇر ئۇرۇشى ئېلىپ بارغان بولۇپ، بۇ ئۇرۇشتا ئۇنىڭغا يا ئوقى تېگىپ يارىلىنىپتۇ، ئۇنىڭ ئوغلى ئاتىسىنىڭ ئىنتىقامىنى ئېلىش ئۈچۈن، نىشاپۇردىكى بارلىق شەھەر ئاھالىسىنى قىرىپ تاشلاپتۇ، ھەتتا بۇ قېتىمقى قىرغىنچىلىقتا شەھەردىكى ئىت مۈشۈكلەرمۇ ساق قالماپتۇ. بۇ قېتىمقى قىرغىنچىلىق تاكى موڭغۇل قوشۇنى غەربكە يۈرۈش قىلغۇچى داۋام قىلىپتۇ. ستاتىستىكا قىلىنىشىچە، بۇ قېتىمقى قىرغىنچىلىقتا قىرىپ تاشلانغان پۇقرالارنىڭ ئومۇمى سانى 1 مىليون 500 مىڭغا يېتىدىكەن. شۇنىڭ ئۈچۈن بۇ قېتىمقى قىرغىنچىلىق كىشىلەر تەرىپىدىن زور دەرىجىدە مۇبالىغە قىلىنغان ھەمدە بارلىق قىلمىشلارنىڭ ھەممىسى چىڭگىزخاننىڭ ئۈستىگە يۈكلەنگەن.
مەنبە:نۇرتورى