1875-يىلى پولكوۋنىك رېيىنتال چار پادىشاھنىڭ ياقۇپبەگكە يوللىغان سوۋغا سالاملىرىنى ئېلىپ قەشقەرىيەگە كەلگەن.ئۇ قەشقەر شەھرىدە تۇرغان ئۈچ كۈن داۋامىدا قەشقەرىيە قوشۇنلۇرىنىڭ ھەربى پارادىنى كۆرۈشكە ۋە شۇ مۇناسىۋەت بىلەن ياقۇببەگنىڭ ھەربى كۈچىگە دائىر ماتىرىياللارنى ئىگەللەشكە مۇۋەپپەق بولدى.ئۇ تاشكەنتكە قايتىپ بارغاندىن كېيىن تۈركىستان ھەربى ۋالىسىغا يوللىغان دوكلادىدا مۇنداق يازىدۇ:

«1.ئېنگىلىزلارنىڭ ياقۇببەگكە تەپكىلىك مىلتىقتىن ناھايىتى كۆپ بەرگەنلىگىنى ئۆز كۆزۈم بىلەن كۆردۈم.مەن بۇ مىلتىقلاردىن بىرنى قولۇمغا ئېلىپ كۆرۈپ باقتىم.مىلتىق ياخى ئاسرالمىغانلىقتىن،ئۇنىڭ تۈرۈكلەنكا ياكى بەردەنگى ئىكەنلىگىنى پەرىق ئىتىش مۇمكىن بولمىدى.
2.ياقۇپبەگ بىر قۇيمىچىلىق زاۋۇدى قۇرغان.بۇ زاۋۇد ئاغزىدىن ئوقلىنىدىغان تۈرۈكلەنكىنى كەينىدىن ئوقلىنىدىغان تۈرۈكلەنكىگە ئۆزگەرتىپ ئىشلىيەلەيدىكەن.بۇ زاۋۇدنىڭ ئېنگىلىزلارنىڭ ياردىمىدە قۇرۇلغانلىغى ناھايىتى ئېنىق.
بۇ زاۋۇد 4000تال تۈرۈكلەنكىنى ئۆزگەرتىپ قۇراشتۇرۇپ چىقىپتۇ.مەن 1875-يىلى 15-مايدا ئۆز كۆزۈم بىلەن كۆرگەن ھەربى پاراتتا 6000 دەك پىيادە ئەسكەرنىڭ ھەممىسى كەينىدىن ئوقلىنىدىغان تۈرۈكلەنكا مىلتىق بىلەن قۇراللانغان ئىدى.مەن مۇشۇ مىلتىقلاردىن بىرنى قولۇمغا ئېلىپ كۆرۈپ باقتىم،بۇ مىلتىقنىڭ زاتۇۋورىنى سولدىن ئوڭغا تولغاپ ئاچقىلى بولىدىكەن.تەپكىنى بېسىۋەتكەندە ،زاتۇۋور ئىچىدىكى ئوردانىك (يىڭنە) پىستانغا ئۇرۇلۇپ دورىنى ئوت ئالدۇرىدىكەن.قۇيمىچىلىق زاۋۇدى ھەپتىسىگە 16 تال تۈرۈكلەنكا مىلتىق ئىشلەپچىقىرالايدىكەن.
3.قەشقەردە مىلتىق دورىسى ئىشلەپچىقىرىدىغان زاۋۇدتىن بىرقانچىسى بار ئىكەن.بۇ زاۋۇدلار گىكسوگىندەك (بىر ىىل پارقىراق كەلگەن،قارا مىلتىق دورىسى)سۈپەتلىك دورىلارنىمۇ ئىشلەپچىقىرالايدىكەن.
4.قەشقەردە ئادەتتىكى توپ زەمبىرەكلەرنى قۇيالايدىغان بىر قۇيمىچىلىق زاۋۇدى بار ئىكەن.مەن ئۇلارنىڭ يېڭىدىن قۇيۇپ چىقىلغان تۆت دانە رېفىللىق توپ (سىتىۋولىدا ساي سىزىغى بولغان بىرخىل توپ)نى سىناق قىلىۋاتقانلىغىنى كۆردۈم.قەشقەردە زەرەت (توپ- ئوقىنىڭ ئېتىلىپ يىراققا چۈشۈشى ئۈچۈن قىستۇرىلىدىغان بولاق دورا)ئىلەپچىقىرىدىغان يەنە بىر ئالاھىدە زاۋۇتمۇ بار ئىكەن.
ياقۇپبەگ مىلتىق دورىسىنى سىناق قىلىپ ياساشتا مۇۋەپپەقيەت قازانغانلىق مۇناسىۋىتى بىلەن،ئېنگىلىزلارغا ئالاھىدە تەشەككۈر ئېيىتقان.
5.قەشقەرىيەدە پەقەت بىرلا توپخانىنى ئۇچىراتتىم.بۇ توپخانىدا ئالتە دانە توپ بار ئىكەن. ئۇنىڭ تۆت دانىسى يېڭىدىن قۇيۇلغان تاغ زەمبىرىگى ئىكەن.بۇ توپلار زەرەتلەر قاچىلانغان يەشىكلەر بىلەن بىرگە ئۈچ ئاتلىق توپ ھارۋىسىغا ئورنىتىلىپتۇ.بۇنىڭ سىرتىدا يەنە ،پىيادە ئەسكەرلەرگە قاراشلىق 16دانە توپ بار ئىكەن. يەنە بىر قىسىم توپلار 18000ئەسكەرگە سەپلەپ بېرىلىپ ،ماناسقا ۋە ئۈرۈمچىگە ئەۋەتىلىپتۇ.
6.پىيادە ئەسكەرلەر مارىش يۈرىشىنى ناھايىتى ياخشى ئورۇنلايدىكەن.ئۇلارنىڭ ئاساسلىق سەپ شەكلى چاسا سەپ ئىكەن.ئۇلار ھازىر سەپ بويۇنچە تارقىلىشنى مەشىق قىلىۋېتىپتۇ.ياقۇببەگ پىيادە ئەسكەرلەردىكى ئاجىزلىققا ئاساسەن مۇشۇنداق مەشىق قىلىشنى بۇيرۇپتۇ.
7.ئاتلىق ئەسكەرلەر ئۆزئارا ناھايىتى ئوبدان ماسلىشىپ ھەركەت قىلىدىكەن.ئاتلىق ئەسكەرلەرنىڭ قۇرال-ياراقلىرى خىلمۇ خىل ئىكەن.مەن تەخمىنەن 1500 ئاتلىق ئەسكەرنىڭ پاراتتىن ئۆتىشىنى كۆردۈم.
8.قەشقەردە ئېنگىلىز ئىشچىلار كۆپ ئىكەن. 
9.ياقۇپبەگ ئارمىيىسىنىڭ مەشقاۋۇللىرى تۈرۈك ئىكەن.مەن تۈرۈك ھەربى مەشقاۋۇللىرىدىن ئىككىنى كۆردۈم.10.پىيادە ئەسكەرلەر يېقىن ئارىدا پوسۇنى روسىيىلىكلەرنىڭكىگە ئوخشايدىغان بىرخىل يېڭى ھەربى كىيىم كىيمەكچى ئىكەن.>>
ئا.ن.كورپاتكىننىڭ <<قەشقەرىيە>> ناملىق تارىخى خاتىرىسىدىن ئېلىندى.304،305،306،307-بەتلەر. 


ياقۇپبەگ 



ياقۇپبەگنىڭ قوشۇنلىرى 

 



رەسىمگە قاراڭلار ، نىمىدىگەن بەستلىك ، تەمبەل ئادەملەر بۇ ؟

بۇ تارىخ ، بىلىملەردىن خەۋەردار قىلغىنىڭىزغا رەھمەت. بولۇپمۇ ئاۋۇ رەسىملەر. ئادەم ھاياجانغا تولىدىكەن.

قېممەتلىك تارىخى ماتىرىيال بىلەن تەمىن ئەتكىنىڭىزگە رەھمەت .
بەلكىم نۇرغۇن ئوقۇرمەنگە نىسبەتەن بۇلارنىڭ كىيىم -كىچەكلىرى رەتسىز ،كۆرۈمسىز بىلىنگەندۇ ،لېكىن سىز زەڭ سىلىپ قاراپ باقسىڭىز ئۇ كىيملەرنىڭ ھەقىقەتەن ئادەتتىكى رەخلەردىن ئەمەسلىكىنى ھىس قىلىسىز.

مۇنبەرگە بۈگۈن تىزىملىتىپ كىرىپ تۇنجى ئىنكاسىم بۇ تېمىغا بېغىشلاندى ، بۇ تېمىنى كۆرۈپ ھەقىقەتەن ھاياجانلاندىم ،  مەزمۇن بىلەن رەسىم بەكلا ماسلىشىپتۇ ، ئەينى دەۋردىكى ئۇيغۇرلىرىمىزنىڭ جەڭگىۋار روھى ھالىتىنى ئېنىق كۆرگەندۇق بولدۇق ،  
مۇشۇ تېما بىلەن بىزنى يۈزكۆرۈشتۈرگەن بوزقىر مۇنبىرىگە رەھمەت !

قەشقەرىيە دىگەن كىتاپنى ئوقۇغان بولساممۇ، بۇ رەسىملەرنى كۆرمەي قاپتىكەنمەن. ھەقىقەتەن ساقلىۋېلىشقا ئەرزىگۈدەك ماتىرياللار ئىكەن.
قۇمبۇلاققا تەشەككۈر.

رەخلىرىنىڭ نىمە بولىشى مۇھىم ئەمەس، مۇھىمى يىقىنقى كىيىم-كىچەك ئۆرپە ئادىتىمىزنى ئەكسى ئەتتۇرۈپتۇ، ھارمىغايسىز..........

«كونا مىلتىق» دىگەن كىنونى ئىسىمگە سالدى .
ئۇلۇغ داھىمىز  ماۋزېدۇڭ مىلتىقتىن ھاكىمىيەت چىقىدۇ دىگەن ،بەرھەق مەرھۇم داھىمىز دېگىنى ئەمەلگە ئاشۇردى .پارتىيەمىزنىڭ بەش يۇلتۇزلۇق قىزىل بايرىغىنى بۇ زىمىندا جەۋلان قىلدۇردى .تېما ئىگىسىگە رەخمەت .

بولسا تىسىمنى قايتا تەھرىرلەپ قويسىڭىز !

رەسىم ئۇلىنىشىنى قايتا تەھرىرلەپ قويدۇم

ئوقۇپ ھەيران قېلىۋاتىمەن دىسە ...