ئاپاق خوجنىڭ تارىخى ھەققىدە
      ئاپاق خوجىنىڭ ئەسلى ئىسمى ھىدايىتۇللا خوجا بولۇپ،مىلادىيە1626-يىلى قۇمۇلدا تۇغۇلغان.دادىسى مۇھەممەد يۈسۈپ خوجا(مازار پادىشاھىم) مىلادىيە 1620-يىلي نەمەنگاندىن قۇمۇلغا كەلگەن. ئانىسى زۇلەيخا بېكىم ئۆز ۋاقتىدا قەشقەرىيىدىن قۇمۇلغا چىقىپ ئولتۇراقلىشىپ قالغان بەشكېرەملىك مىرسەئىد جېلىل دىگەن كىشىنىڭ قىزى.
        ئاپاق خوجا مەكتەپ يۈزى كۆرمىگەن،ئەرەپچە،پارىسچە تىلنى ۋە شەرىئەت ،تەرىقەت،تەسەۋۋۇپ پەلسەپىسى ئىلمىنى دادىسى بىلەن ئانىسىدىن ئۈگەنگەن. ئۇنىڭ دادىسى ۋە ئانىسى توغرىسىدا <<سىلسىلە تۇز-زەھەپ>> (<<ئالتۇن زەنجىرلەر>>) دىگەن تەزكىرىدە مۇنداق يازىدۇ؛<<مۇھەممەت يۈسۈپ خۇجام جاھاننىڭ تەڭداشسىز كىشىسى ئىدى .زىلەيخا بېكىممۇ تەڭداشسىز ئىستىدات .ئىگىسى ئىدى .ئەرەپچەۋە پارىسچە ھېچكىم ئۇنىڭغا يېتىشەلمەيتتى،شېئىر ھەم قەسىدە ئىجادىيىتىدە نۇقسانسىز ئىدى .>>
    بۇ تەزكېرىدە يەنە ئېيتىلىشىچە،زۇلەيخا بېكىم ھاپىز شىرازى شىئېرلىرىنى ناھايىتى زور ئىئشتىياق بىلەن ئوقۇپ،مۇتائىلە قىلغان ۋە تۈركىي تىلغا تەرجىمە قىلىش بىلەن شۇغۇللانغان.
  ئاپاق خوجا مىلادىيە 1638-يىلى ئون ئىككى ياش ۋاقتىدا، دادىسى بىلەن قەشقەرگە كەلگەن ۋە شۇنىڭدىن ئېىتىبارەن دادىسىدىن رەسمىي سوپى-ئىشانلىقنى ئۆگىنىشكە باشلىغان.
    ئاپاق خوجىنىڭ جەمىيەت خاراكتىرلىق سالاھىيىتى-<<ئىرشاتنامىسى>>بىلەن <<نەسەپنامىسى>> مىلادىيە 1655-يىلى قەشقەردە <<ئاق تاغلىق>> سوپىلار تەرىپىدىن،<<پەيغەنبەر ئەۋلادى>>،<<ئشان>> نامى بىلەن رەسمىي جاكارلانغان.
      مىلادىيە 1667-يىلى،دادىسى مۇھەممەت يۇسۇپ خۇجايەكەندە <<ئسھاقىيە>>چىلار مەزھىبىدىكى ئۆزىنىڭ نەۋرە ئەۋلادى بولغان خوجا ئەبەيدۇللا تەرىپىدىن زەھەرلەپ ئۆلتۈرۈلگەندىن كېيىن،ئاپاخ خوجا دادىسىنىڭ ئورنىنى  ئىگىلەپ ئۆزىنى << پىر>>دەپ ئېلان قىلغان ۋە دادىسى يۈرگۈزۈپ كەلگەن<<ئىشقىيە سۈلكى>> ھەم بۇ <<سۈلۈك>> مۇرىتلىرىنىڭ ئومومىي ھەرىكەتلىرىگە باشچىلىق قىلىش ھوقۇقىنى قولىغا ئالغان .
    ئۇ كەڭ كۆلەمدە مۇرىت قوبۇل قىلىش،تەسىر دائىرىسىنى كېڭەيتىشكە جىددى كىرىشىپ، تۇرپاندا <<ئەسھابۇل
كەب>>،قەشقەردە<<  خان خوجنىڭ ئوردىسى>>،يەكەندە<<ئالتۇن مازار>>دا ئۈچ سۈلۈك تەسىس قىلىدۇ، بۇ سۈلۈكلەر مۇرىت قوبۇل قىلىش ۋە ھەر خىل دىنى-سىياسىي پائالىيەت ئېلىپ بارىدىغان مەركىزىي ئورۇنغا ئايلىنىدۇ.ئۇنىڭغا باش قىلىپ قويۇلغان <<خەلىپە>>لەرنى ئىشان ئۆزى بىۋاستە كونترۇل قىلىدۇ.
  ئاپاق خوجا ئەنە شۇنداق ئۈزلۈكسىز مۇرىت كۆپەيتىش،كۈچ توپلاش ۋەتەسىر دائىرسىنى كېڭەيتىش ئارقىلق ،ئەڭ ئاخىرى تىغ ئۇچىنى دىنىي پائالىيەتتىن ھالقىتىپ ،ھاكىمىيەتكە قاراتتىۋە مىلادىيە 1678-يىلى جۇڭغار ئىشغالىيەتچىلىرىنى باشلاپ كىلىپ ،سەئىدىيە خاندانلىقىنىڭ .ئون ئىككىنچى سۇلتانى ئىسمائىل خاننى ئاغددۇرۇپ تارىختا 164 يىل ھۆكۈم سۈرگەن شۆھرەتلىك سەئىدىيە سەلتەنىتىنى بەربات قىلدى.ئۇنىڭ ئورنىغا جۇڭغارىيە ھامىيلىقىدىكى ئاپاق خوجا <<خان>>لىقىنى تىكلەپ ،بۇ خانلىققا ئون بەش يىل ھۆكۈمران بولدى.
    ئاپاق خوجا ھاكىمىيەت يۈرگۈزگەن بۇ دەۋردە ،ئىلگىرى كىيىن بولۇپ ،ئون بىر قىتىم چوڭ قىرغىنچىلىق بولدى ،بىر يۈز سەكسەن مىڭ بجىرىم ئادەم قىرغىنچىلىقتا ئۆلتۈرۈلدى. .ئاپاق خوجىغا ۋە ئۇنىڭ ھامىيسى بولغان جۇڭغار ئىشغالىيەتچىلىرىنىڭ قاتمۇ-قات
زۇلۇمىغا قارشى ئكك يۈز قېتمدىن كۆپرەك خەلق ئىسيانى كوتۈرۈلدى.
ئاپاق خوجا مانا مۇشۇنداق ئىسيانچىلاردىن ۋە ئۇ يۈرگۈزگەن تەرىقەت زوراۋانلىقىغا قارشى چىققان تالىپلاردىن ئىككى مىڭدىن ئارتۇق ئادەمنى تۇتۇپ،مىلادىيە 1679-يىلى جۇڭغارلارنىڭ  كۈچى بىلەن ئىلىغا پالاپ <<غالچا يىگىت>>،غالچا چوكان>> نامىدا جۇڭغار ئاقسۆڭەكلىرىگە قۇل قىلىپ بەردى.
  ئۇ يەنە،خانلىق يارلىقى چۈشۈرۈپ
مەسچىت،مەدرىسلەرنى خانىقا بىلەن تۈنەكخانىىلارغا ئۆزگەرتتى،قۇرئان بىلەن ھەپتىيەكتىن باشقا بارلىق كىتاپ،مەدەنىي مىراس ۋەتارىىىي قوليازمىلارنى كۆيدۈرىۋەتتى .بۇنىڭغا نارازى بولغان،قارشى چىققان شەرىئەت پىشىۋالىرىنى،دىنىي ئۆلىمالارنى يوشۇرۇن ۋە ئاشكارا ئۆلتۈردى.
    ئاپاق خوجا ۋە ئۇنىڭ دادىسى مۇھەممەت يۈسۈپ خوجىلار خۇددى سەئىد شىرازىنىڭ؛
                                        تەركىدۇنيا  بول  دەر  خەلققە  پىر- ئىشان،
                                      لېكىن  ئۆزلىرىچۇ؟    يىغار پۇل ۋە دان!
  دىگىنىدەك،ھوقۇق تۇتقان ۋە ھاكىمىيەت بېشىدا تۇرغان ۋاقىتلىرىدا ،خەلقنىڭ يىلىكىدە سۇ ئىچىپ،ھېساپسېز مال-دۇنيا يىغدى
مۇھەممەت يۈسۈپ خوجايالغۇز قەشقەردىلا قىرىق ئككى جايدا مېۋىلىك باغ ئىگىلەپ داڭ چىقارغان بولسا،ئۇنىڭ ئوغلى ئاپاق خوجا خۇددى توقسان يەردە باغ ئېرەم،يۇز پاتمانلىق تېرىم يەر(قىرىق مىڭ مو)،يىگىرمە بەش كوزا ئېرىغ مال(ئالتۇن- كۈمۈش،
ئۈنچە-مەرۋايىت)،يەتتە يۈز ئەللىك پارچە زىلچا-گىلەم، ئۈچ مىڭ ئات، يۇز جۈپ شاھزەر(شاھانە ئۈزۈك)، تۆت يۈز ياقا تون-سەرپاي، بەش مىڭ جەيناماز، ئۈچ يۈز دۇكان  ،يىگىرمە ھويلا ئارام ئىگڭلەپ،دادىسىدىن نەچچە ھەسسە ئاشۇرىۋەتتى.
  ئاپاق خوجا مىلادىيە 1693-يىلى رەجەپ ئېيىنىڭ بېشىدىكى بىر پەيشەنبە كۈنى زەھەرلەپ ئۆلتۇرۇلدى ،بىر كىچە-كۈندۈزدە يەكەندىن قەشقەرگە ئېلىپ كىلىنىپ، <<ياغدۇ >>(ھازىرقى ھەزرەت) دىكى ئۆزى بىنا قىلدۇرغان <<مازارى شاھان>> غا -دادىسى ھەزرىتى  بۇزرۇكۋار ئايىغىغا دەپنە قىلىندى.ئۇزۇن ئۆتمەي،چوڭ .وغلى خوجا يەھيا دادىسىنىڭ قەبرىسىنى كاتتا گۈمبەز ئىچىگە ئالدۇرۇپ،گۇمبەزنىڭ ئۈستىگە پاىسچە<<ئاپاق خوجا خۇدانىڭ  ئاشىقى ئىدى،يەككە - يىگانە مەشۇق ئدى>> دىگەن خەتلەرنى يازغۇزۇپ بۇ يەرنىڭ نامىنى <<ھەزرىتى ئاپاق مازىرى>>قىلىپ بىكىتتى

  مەنبە؛----<<بەختسىز سەئىدىيە>> رومانى .