كانادانىڭ يەرلىك خەلقى دې نېلارنىڭ تىلى ۋە رىۋايىتى

Umidwar9

	كانادانىڭ يەرلىك خەلقى دې نې بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, t- c; n5 Z& t! S (Dene)لارنىڭ تىلى ۋە رىۋايىتى بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @; K% T: ]9 W% ?4 ]& i% c# s  r خەلچىگۈل پەتتار بۈگۈن يەنى 3-ئاينىڭ 11-كۈنى سىنىپىمىزدا «كانادانىڭ يەرلىك خەلقى دې نې لارنىڭ تىلى ۋە رىۋايىتى« دىگەن تېمىدا دې نې خەلقىدىن بولغان قارىماققا 80ياشلار ئەتراپىدىكى مارىئە خانىم بىزگە لىكسىيە سۆزلەپ بەردى. كانادانىڭ يەرلىك خەلقى ناھايىتى كۆپ مىللەتلەرگە بۆلۈنىدىغان بولۇپ،دې نې لار شۇنىڭ ئىچىدىكى ئاساسلىق بىر مىللەتتۇر. مارىئە خانىم ئوچۇق-يورۇق ھالدا ئۆزىنى تونۇشتۇرۇپ،ئاندىن با لىلىرىنى،ئاندىن يەنە 8نەۋرە،10ئەۋرىسىنىڭ بارلىقىنى ئېيتتى.دې نې تىلىدا سالام-سائەت قىلىشنى ئۆگەتتى،ئارىدا رىۋايەتمۇ سۆزلەپ بەردى. مارىئە خانىم يەنە كۆرگەن-بىلگەنلىرىنى مۇنداق سۆزلەپ بەردى: بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @( T* P, Q; @. ^9 q7 Y# ]9 H0 V2 G  -بىز نې دې لار باشقىلار قىيىنچىلىققائۇچراپ،ياردەم تەلەپ قىلسا ياردەم بېرىدىغان خەلىق ئىدۇق.بىز يېرىمىزنىڭ نېمەتلىرىنى ئارتۇقچە ئېلىۋلمايتتۇق،بېلىقلارنى كۆپ تۇتۇۋالمايتتۇق.كۈندىلىك كېرەكلىك نەرسىلەرنى كۈندە ئېلىپ ئىشلىتەتتۇق.بىزنىڭ بۇنداق قىلغىنىمىزنى كۆرگەن ياۋروپالىقلار ھەيران قالغانىدى. بىزنىڭ توپىمىز كۆڭۈللۈك ئىدى.لېكىن بۇندىن 130يىل بۇرۇن باشلاندىغۇ دەيمەن،ھۆكۈمەت بىز يەرلىك خەلقنىڭ 3ياشتىكى بالىلىرىدىن تارتىپ مەكتەپ( Residential school ،يەنى ئولتۇراق مەكتەپ)تە تەربىيلەيمىز دەپ ئاتا-ئانىسىدىن ئايرىپ،خىرىستىئان چېركاۋلىرىغا ئەكىلىۋالغاندىن تارتىپ،بىز يەرلىك خەلقلەرنىڭ بېشىغا ئېغىر كۈنلەر كەلگىلى تۇردى.ئاتا-ئانىلار بۇنىڭغا قارشى چىقسا تۈرمىگە كىرەتتى ياكى ئېتىلاتتى.ئاتا-ئانىلار يىل-يىل بالىلىرىنى كۆرەلمەيتتى.قېرىنداشلار بىر مەكتەپكە بۆلۈنگەن تەقدىردىمۇ بىر-بىرى بىلەن كۆرۈشەلمەيتتى ھەم گەپلەشكىلى قويمايتتى.تاكى 1996-يىلى بۇ مەكتەپلەر تاقالغۇچە 150،000دىن ئارتۇق يەرلىك مىللەت خەلقى بالىلىرى مۇشۇ مەكتەپلەردە بولدى.بۇ مەكتەپلەردە بالىلار نۇرغۇن ئېغىر ئىشلارنى بېشىدىن كەچۈردى. بۇ مەكتەپكە كىرىپلا ئۇزۇن چېچىمنى قىسقا كېسىۋەتتى.مىللىيچە كىيىمىمنى سالغۇزۇپ،مەكتەپ فورمىسى كىيگۈزدى.شۇندىن كېيىن مەن ئاشۇ مىللىيچە كىيىمىمىزنى كۆرۈپ باقمىدىم.ئۆزىمىزنىڭ تىلىدا سۆزلىشش پۇرسىتى يوق،ئېنگىلىزچە ئۆگىنەتتۇق ھەم سۆزلىشەتتۇق.ئۇندىن بۇرۇن مەن ئېنگىلىزچىنى پەقەت بىلمەيتتىم.ئېنگىلىزچىنى ياخشى تەلەپپۇز قىلالمايتتىم.شۇ سەۋەبلىك مېنى ئوقۇتقۇچۇم ئۇرغان.دىنىمىزنى تاشلاتقۇزۇپ،خىرىستىئان دىنىغا كىرگۈزۈشكە تىرىشتى.مەكتەپنىڭ تەلىۋىدىن چىقالمىساق بىزنى جازالايتتى.قاراڭغۇ ئۆيلەرگە سولاپ قوياتتى.شۇ جازالاشلارغا چىدىيالماي ئۆلۈپ كەتكەن بالىلارمۇ بار.مەكتەپ بىزگە يۇقىرى سەۋىيىلىك بىلىملەرنى ئەمەس،ئېنگىلىز تىلىنى ،ئاددى نەرسىلەرنى قايتىمۇقايتا ئۆگىتەتتى.شۇ ئارقىلىق بىز تىلىمىزنى يوقاتتۇق،مەدىنىيىتىمىزنى يوقاتتۇق.بىزنى باشقىلار تۆۋەن كۆرەتتى.ئوقۇش،خىزمەتلەردە باشقىلاردىن تۆۋەن ئورۇندا تۇردۇق.يەرلىك خەلقتىن قىمار ئويناپ،ھاراققا بېرىلىپ،زەھەرلىك چېكىملىك چېكىدىغانلارنى كۆپ ئۇچراتتىم.ئۇلارنى كۆرسەم شۇنداق ئازابلىنىپ كېتىمەن.ئۇلارنى شۇ كۈنگە قويغىنى ھۆكۈمەت ئۇلارنى ئاتا-ئانىسىدىن كىچىكلا ئايرىپ،ئولتۇراق مەكتەپلەردە خالىغانچە تەربىيلەپ،تولا جازالىغانلىقىغانلىقىدىن،جەمىيەتتە كەمسىتىلگەنلىكىدىن بولغان.ئۇ چاغلاردا بىزنىڭ كۈچىمىز يوق ئىدى.شۇڭا دەيدىغىنىم تىرىشىپ ئۆگىنىپ كۈچلۈك بولۇڭلار.ھازىر كانادا ھۆكۈمىتى بىزگە قاراتقان سىياسىتىنى كۆپ ياخشىلاپ بەردى.بىزنىڭ ئەۋلادلىرىمىز تىرىشسا بىر كۈنلەردە چوقۇم بىزدەك يەرلىك خەلىقتىن كانادانىڭ رەھبىرى چىقىدۇ(بۇنى ئاڭلاپ،سىنىپتىكى ھەممەيلەن ئالقىشلىدۇق). مەن ھازىر ئىمكانىيىتىمنىڭ بارىچە تىلىمىزنى،مەدىنىيىتىمىزنى قايتۇرۇپ كېلىشكە تىرىشىۋاتىمەن.بۇ يولدا تىرىشىۋاتقان دې نې تونۇشلىرىممۇ بار.لېكىن بەزى مەدىنىيىتىمىز يوقالدىمۇ يوقالدى،تۈگىدى.بىزنىڭ ئۇنى قايتۇرۇپ كېلەلىشىمىز مۇمكىن ئەمەس.مەن ئېسىمنى بىلىپ مۇشۇ ياشقا كەلگۈچە بىز يەرلىك مىللەتلەرنىڭ ھاياتىدا نۇرغۇن ئاجايىپ زور ئۆزگىرىشلەرنى باشتىن كەچۈردۈم ھەم كۆردۈم. بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 M8 D. O# l$ f5 _- m بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 d. w$ n+ {6 b. v2 `3 d بۇ لىكسىيىنى ئاڭلاپ ئىختىيارسىز بىر نەچچىمىزنىڭ كۆزىگە ياش كەلدى.سۇئال سوراش نۆۋىتى كەلگەندە مەن ئاۋال مارىئە خانىمغا رەھمىتىمنى بىلدۈرۈپ،ئاندىن :   -سىزلەر تارىختا باشتىن كەچۈرگەندەك ئەھۋاللارغا ئوخشىشىپ كېتىدىغان بەزى ئەھۋاللارنى ھازىر بىز ئۇيغۇرلار يۇرتىمىزدا باشتىن كەچۈرۈۋاتىمىز.بىزنىڭ ئۆزىمىزنىڭ تىلىمىز،دىنىمىز ۋە باشقا ئېسىل مەدىنىيەتلىرىمىزنى ساقلاپ قالغۇمىز بار. تىلىمىز،دىنىمىز ۋە باشقا مەدىنىيەتلىرىمىزنى يوقىتىپ قويماي،ساقلاپ قېلىش ئۈچۈن نېمىلەرنى قىلىشىمىز كېرەك.سىزنىڭ تەجرىبىڭىزگە ئاساسەن كونكىرتراق سۆزلەپ بەرگەن بولسىڭىز دەپ سۇئال سورىدىم.   مارىئە خانىم: بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @$ @, N2 q9 V) z  -ئەڭ مۇھىمى ئانا تىلنى قوغداش كېرەك.تىل بەك،بەك مۇھىم،تىلنىڭ ئۆزى بىر مەدىنىيەت.ئائىلىدە ئانا تىلدا سۆزلىشىڭلار.ئاندىن ئۆزەڭلەردىن،ئۆزەڭلەرنىڭ ئەجدادىدىن،ئەجدادىڭلار تىرىشىپ ياراتقان مەدىنىيەتتىن پەخىرلىنىپ،قەدىرلەپ،ھەر دائىم ئۆزەڭلەرگە ئىشىنىپ ياشاڭلار.ياشانغانلاردىن تارىخىڭلارنى،ئۇلارنىڭ ھايات كەچۈرمىشلىرىنى،ياشىغان مۇھىتىنى،كىيىم-كېچەك،يىمەك-ئىچمەك،سەنئەت قاتارلىقلارنى سوراپ بىلىۋېلىڭلار.بەزى مەدىنىيەتلەتنى يوقىتىپ قويغاندىن كېيىن،ئورنىغا كەلتۈرىمىز دەپ كۈچىسەكمۇ ئېنىق بىلمىسەك تەس. دەپ جاۋاب بەردى. لىكسىيە تۈگەپ ئەمدى قايتاي دەپ تۇرسام بىر ئوقۇتقۇچى چىراي ئادەم يېنىمغا كېلىپ، -مەن سىلەر ئۇيغۇرلارنى بىلىمەن.مارىئە خانىمنىڭ دېگىنىدىن باشقا يەنە مەدەنىيىتىڭلارنى ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە يېىزپ،ھۈججەت (Document)لەشتۈرۈپ ساقلاپ قويۇڭلار. دېدى. بۇ ئىككى ئۇستازغا ھەشقاللاھ.بۇ تەلىملەرگە ئۆزەمنىڭ قوشۇپ قويىدىغىنى بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 v" L( U* }- n" } ، ياشانغانلاردىن مەدىنىيىتىمىزنى سوراپ،ئۇنىمۇ يېزىپ قالدۇرساق.ھەر بىر ئائىلە ئۆزىنىڭ ئەھۋالىغا يارىشا ئائىلە مائارىپى بەرپا قىلىپ،مۇستەھكەم بولساق.ئەڭ كىچىك توپ دائىرىسىگىچە بولغان ،مەسىلەن مەھەللە،مەھەللە دائىرىسىگىچە بار مەدىنىيتىمىزنى ئىمكان بار ھەر خىل تىلدا يېزىپ ھۈججەتلەشتۈرسەك.چەتئەلدىكى قېرىنداشلارمۇ ئىمكانىيىتىمىز بارلار .ئۆزىمىز تۇرۇۋاتقان ئەلدە قوللىنىۋاتقان تىللاردا ئۆزىمىزنى،مەدەنىيىتىمىزنى يازساق.ئەلۋەتتە دىمەك ئاسان،ئەمىلىلەشتۈرۈش تەس.لېكىن بۇلارنى نىشان قىلىپ،توختىماي تىرىشساق ئاللاھ خالىسا ئاستا-ئاستا چوقۇم ئەمەلگە ئاشىدۇ.ئامىن. ئەسكەرتىش:بەزى ئېنگىلىزچە ئاتالغۇلارنى ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلغىنىم مۇۋاپىق بولدىمۇ ،بولمىدىمۇ سەل ئىشەنچىم يوق.شۇڭا ئۇ سۆزلەرنىڭ ئېنگىلىزچىسىنىمۇ تىرناق ئىچىگە يېزىپ قويدۇم.بىلىدىغانلار تەلىمىڭىزلەرنى ئايىمىغايسىزلەر. بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @8 U" G. ^1 r  s3 a 2014-يىل3-ئاينىڭ13-كۈنى كانادا ئالبېرتا بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @+ y7 {1 y% q4 t) {- V6 { بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @: F" l' T% k. p/ Z7 ~

uyol

	ناھايىتى ياخشى تېمىدىن بىرنى يوللاپسىز قېرىندىشىم. سوراپ باقسام، سىز كانادادىما؟

gayur1

	نادىرلىغۇدەك تېمىكەن, ئەپسۇسكى ئاران 50 ئادەم كۆرۈپتىمىز...

سەدەف

	ئاپىرىن سىزگە! خۇددى ئاغرىققا دورا بەرگەندەك بولدى. بارلىق ئۇيغۇر قېرىنداشلار،كانادالىق  نې دې لارنى ئەمەس،يېنىمىزدىكى جوڭگۇنى 300 يىل سورىغان مانجۇ مىللىتىنىڭ يوقاپ كېتىش سەۋەپلىرىنى تەھلىل ،قىلساق ئانا تىلىمىزنى قۇتقۇزۇش ئۈچۈن  تەدبىر-چارىلەر ئېلىشىمىزغا يېتەرلىك تۈرتكە بولىدۇ.

KUTALQESI

	تىل بىر مىللەتنىڭ مەۋجۈت بولۇپ تۇرشىدىكى ئاساسى ئامىل. تىل يوقالسا مەدەنىيەتتىن  سۆز ئاچقىلى بولمايدۇ تىل بىلەن مەدەنىيەت يوقالسا مىللەتتىن سۆز ئاچقىلى بولمايدۇ.

0908220

	دۇنيانىڭ ھەر يەرلىرىدە بىزنىڭ قېرىنداشلىرىمىز ھەقىقەتەن زەفەر قۇچۇپتۇ ئاپرىن ئۇلارغا!!!!!!!!

قۇمۇش

	ھەممە ئىشنى ئۆزىمىزدىن باشلاش كىرەك. رەھمەت تىمىڭىزغا

iltebir

	بۇ يازما ھەربىر  ئوقۇرمەننىڭ چۇڭقۇر ئويلىنىپ بېقىشىغا ئەرزىيدىكەن.

arka1

	بۇگۇن مۇنبەرگە كىرىپ كۆرگەن ئەڭ ئىسل تىما ،

a.sayrami

	بىزنى مانجۇلارغا كۆپ سېلىشتۇرغلى بولمايدۇ. چۈنكى ،مانجۇلار ئېتىقاد جەھەتتە خەنزۇلاردىن كۆپ پەرىقلەنمەيتى. شۇ تۈپەيلى 100يىل مابەينىدە سۇن جوڭشەن ئەپەندى باشلاپ بەرگەن خەن مىللەتچىلىكى تەرپىدىن سۇنئىي ئۇسۇلدا ئاسىملاتسىيەلەشتۈرۈلدى. بىز بولساق ئۇلارغا  ئوخشىمايدىغان مۇستەھكەم ئېتىقادقا ئىگەباشقىلار تەرپىدىن گەرچە ئاشكارا ۋە مەخپى تۈردە ئىتىقاتسىزلىشىقا مەجبۇرلىنۋاتقان بولساقمۇ . بىراق ھازىرقى ئەھۋالىمىز كانادىكى يەرلىك مىللەت -نىدېلارئەينى يىللىرى ئۇچۇرغان ئاچچىق رىئاللىققا ئوخشاپ كېتىدىكەن. تىما ئىگىسى كانادا ياشاۋاتقان قېرنداشلىرىمىزدىن بىرى بولسا كېرەك. دونيادىكى بارلىق قېرنداشلىرىمىزنىڭ توردونياسىدا ئۆزئارا پىكىر ئالماشتۇرۇپ قېرنداشلىق مېھرىنى كۈچەيتىپ خىرىسقا ئورتاق تاقابىل تۇرۇشىنى ئۈمىد قىلىمەن.