چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقى ھەققىدە ئوتتۇز ئۈچ جۈملىلىك ساۋاق

رەئوپ

	چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقى ھەققىدە ئوتتۇز ئۈچ جۈملىلىك ساۋاق ئابدۇرەئوپ تەكلىماكانىي    قىسقىچە مەزمۇنى: بۇ ماقالىدە، ھازىرقى زامان ئۇيغۇر يېزىقىنىڭ ئانىسى بولغان چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقى، ئۇنىڭ ئەۋزەللىكى ۋە ئۇنى ئۆگىنىشنىڭ زاكون تەلەپ قىلمايدىغان دەرىجىدە مۇھىملىقى ھەققىدە ئەڭ قىسقا بايان بېرىلىدۇ.    ئاچقۇچلۇق سۆزلەر: چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقى، ئانا يېزىق، مىللىي مەجبۇرىيەت.     چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقى ھازىرقى زامان ئۇيغۇر يېزىقىنىڭ ئانىسى؛ تارىختىن بۇيان ئۇيغۇرلار ئىشلىتىپ كەلگەن يېزىقلارنىڭ دۇردانىسى! ئۇنىڭ بىلەن خاتىرىلەنگەن ئۇيغۇر ئون ئىككى مۇقامى تېكىستلىرى؛ ئۇنىڭ بىلەن پۈتۈلگەن بىباھا تارىخىي ئەسەرلەر، ئۆلۈمسىز تۆھپىكار ئەجدادلار شەرەپ ناملىرى؛ ئۇنىڭ بىلەن بايان قىلىنغان ئۇيغۇر ئىسلام ئەدەبىيات جەۋھەرلىرى!      چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقى ئەرەب يېزىقى ئەمەس، ئەرەب يېزىقى ئېلىپبەسى ئاساسىدا ئىجاد قىلىنغان ئۇيغۇر يېزىقىدۇر.    چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقىدا ئوتتۇز ئالتە ھەرپ بار. ئۇلار: ئەرەب يېزىقى ئېلىپبەسىدىن ئەينەن قوبۇل قىلىنغان يىگىرمە سەككىز ھەرپ؛ پارس يېزىقى ئېلىپبەسىدىن ئارىيەت ئېلىنغان پ، چ، گ، ژ، تۆرت ھەرپ؛ ئۇيغۇرلار ئۆزلىرى ئىجاد قىلغان او (ۋاۋ ئەلىف)، اﻳ- (يا ئەلىف)، نك («نگ»، «ڭ» ئوقۇلىدىغان «ڭا» ھەرپى) ۋە ھەمزەدىن ئىبارەتتۇر.      ھەر كىم چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقى ئېلىپبەسى (قاراڭ: «چاغاتاي ئۇيغۇر تىلى گرامماتىكىسى»، مىللەتلەر نەشرىياتى، 2007-يىل نەشرى)دە  كۆرسىتىلگەن ئوتتۇز ئالتە ھەرپنى ئۆز قائىدىسى بويىچە قوراشتۇرۇپ يېزىشنى بىلگەن ئۇيغۇر ئىنسانى بولغاندا، ئاندىن كېلىش مەنبەسى قۇرئان كەرىم بولغان مۇسۇلمانچە ئىسىملارنى يازالايدۇ ۋە ئۇنىڭغا مەنە ئېيتالايدۇ، يەنى ئۇقۇمىنى چۈشىنەلەيدۇ ۋە چۈشەندۈرەلەيدۇ.    ئىنسان مۇشۇ ئوتتۇز ئالتە ھەرپنى ئۆز قائىدىسى بويىچە قوراشتۇرۇپ خەت يېزىشنى ۋە ئۇنىڭ بىلەن يېزىلغان خەت-كىتابلارنى ئوقۇشنى بىلگەندىلا، ئاندىن «السلام عليكم» (ئەسسەلامۇ ئەلەيكۇم)نىڭ نېمە دېگەن بولىدىغانلىقىنى بىلەلەيدۇ؛ شۇنداقلا، «وعليكم السلام» (ۋە ئەلەيكۇمۇس سەلام )نىڭ بىر ئاياقلاشقان ئوي-پىكىرنى بىلدۈرىدىغان جۈملە ياكى بىر ئىبارە ياكى بىر سۆز بىرىكمىسى ئىكەنلىكىنى پەرق ئېتەلەيدۇ ۋە ئۇنىڭ نېمە ئۇقۇم بېرىدىغانلىقىنى چۈشەندۈرەلەيدۇ.    چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقى ھازىرقى زامان ئۇيغۇر يېزىقىنىڭ يىلتىزى ، پۈتكۈل مۇسۇلمانچە كىشى ئىسىملىرىنىڭ لۇغەت مەنبەسى، جانلىق تىلدا، «سالام-سىھھەت سۆزلىرى» دەپ ئاتىلىدىغان بارلىق مىللىي فولكلورىستىك ئادەت سۆزلىرىمىزنىڭ ئۇقۇم خەزىنىسىدۇر. شۇڭلاشقا، ئۇنى ئۆگىنىش، ئۇنىڭ بىلەن ئۆزىمىزنىڭ، ئۆز ئاتا- بوۋىلىرىمىزنىڭ ۋە بالا-چاقىلىرىمىزنىڭ ئىسىملىرىنى يېزىشنى ۋە ئۇقۇمىنى شەرھلەشنى بىلىش ئەمەلىيەتتە،  بىز ھەممىمىز، ھەر بىر ئۇيغۇر زىيالىيسى ئۈچۈن پەرز ۋە بۇرچتۇر.    مۇنداقچە قىلىپ ئېيتقاندا، چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقىنى بىلمەيدىغان ئادەم، چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقى ئاساسىي بىلىملىرىدىن ساۋاتى يوق ئادەم ھەقىقىي مەنىدىكى ئۇيغۇر زىيالىيسى سانالمايدۇ. چۈنكى، ئەگەر ئۇنىڭ ئىسمى «ئەخەت» بولسا، چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقىنى بىلمىسە، ئۇنىڭ «احد» (ئەھەد) دېگەن ئەسلىي يېزىلىشىنى يازالمايدۇ. يازالمىغانلىقى ئۈچۈن، ئۇنىڭ مەنىسى «بىر، بىردىنبىر» ئىكەنلىكىنى ئۇقمايدۇ؛ ئۇ سۆزنىڭ كېلىش مەنبەسى قەيەر، ئۇ يەنە قانداق تىل مۇھىتىدا، قانداق ئىشلىتىلىپ، نېمە ئۇقۇم ئاڭلىتىدىغانلىقىنى بولسا، تېخىمۇ دەپ بېرەلمەيدۇكى، بۇ خىل بىلىكسىزلىك، بۇ خىل ئىلىمسىزلىك، يەنى ئۆزىنىڭ ئىسىم-فامىلىسىنىمۇ يازالماسلىق، ئۆزىنىڭ ئىسمى نېمە ئۇقۇم-مەنە ئاڭلتىدىغانلىقىنىمۇ بىلمەسلىك ئەمەلىيەتتە، سېپى ئۆزىدىن ساۋاتسىزلىق، قارا تۈركلىك بولىدۇ. قىياسلاشتۇرۇپ ئېيتقاندا، بۇ دۇنيادا، ئۆزىنىڭ ئىسىم-فامىلىسىنىڭ كېلىش مەنبەسى ۋە مەنە-ئۇقۇمىنى بىلمىگەن ئادەم ئەمەلىيەتتە، ساغرىسىغا ئۆز خوجايىنى، ئۆز ئىگىسىنىڭ بەلگە تامغىسى ئۇرۇپ قويۇلغان كالىغا ئوخشايدۇ، خالاس! چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقى ئالتە يۈز يىلدىن ئارتۇق ۋاقىت بىر خىل ئىملادا ئىشلىتىلگەن شەرەپشان تارىخى بىلەن، يېقىنقى ئاتمىش يىلدا يەتتە قېتىم ئىملا قائىدىسى ئۆزگەرتكەن  ھازىرقى زامان ئۇيغۇر يېزىقى ئۈچۈن ئېيتقاندا، نادىر ئۆرنەك يېزىق، ئەينەك يېزىقتۇر! چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقى زامانى ئۆتكەن، ئۆلگەن يېزىق ئەمەس، بەلكى ئۇ ئۇيغۇر كىشى ئىسىملىرى ئىلمى، يەر-جاي ناملىرى بىلىمى، ئۇيغۇر ئون ئىككى مۇقامى تېكىستلىرى ئوقۇ-ئوقۇتۇشى ۋە ۋەسىيقە تەتقىقاتى قاتارلىق مىللىي مەدەنىيىتىمىزنىڭ ئۇل-ئاساس ساھەلىرىدە ھېلىھەم قوللىنىلىۋاتقان، پۈتمەس-تۈگىمەس ھاياتىي كۈچكە ساھىب تىرىك يېزىقتۇر. شەكسىزكى، ئۇيغۇر ئون ئىككى مۇقامىنى ئەبەدىلئەبەد ئوقۇيمىز؛ مۇسۇلمان ئىنسانلىق بەلگىمىز بولغان ئىسىم-ناملىرىمىزدىن ھېچقاچان ۋاز كەچمەيمىز. ئەگەر ئەقىدىمىز مۇشۇ ئىكەن، بۇ ھالدا، ئۆز ئېھتىياجلىرىمىزغا كۆرە ئۆگىنىپ، نىسبەتەن مۇكەممەل بولغان چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقى ساۋاتىنى چىقىرىشقا بەل باغلىمايمۇ تۇرالمايمىز، ئاقىبەتتە! («چاغاتاي تىلى» (1986-يىل)، «چاغاتاي ئۇيغۇر تىلى ھەققىدە مۇپەسسەل بايان» (2004-يىل)، «چاغاتاي ئۇيغۇر تىلى گرامماتىكىسى» (2007-يىل) ۋە «چاغاتاي ئۇيغۇر تىلى ھەققىدە مېغىزلىق بايان» (2012-يىل) قاتارلىق كىتابلار ئاساسىدا ھازىرلاندى) 2014-يىل 16-ئاپرىل، بېيجىڭ.

mihribanmm

	رەھمەت مۇئەللىم، دۇردانىلىرىڭىزنى بىزدىن ئايىمىغايسىز. ئالدىنقى قېتىم لىكسىيەرىڭىز بارلىقىنى ئاڭلاپ، ئەپسۇس بارالمىغانتىم، مانا بۈگۈن مىسرانىم مۇنبىرى بۇ پۇرسەتنى يارىتىپ بەردى.

nijatkurban

	مۇنداقچە قىلىپ ئېيتقاندا، چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقىنى بىلمەيدىغان ئادەم، چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقى ئاساسىي بىلىملىرىدىن ساۋاتى يوق ئادەم ھەقىقىي مەنىدىكى ئۇيغۇر زىيالىيسى سانالمايدۇ.   بۇ ئۆلچەم بويىچە ھېسابلىغاندا ئۇيغۇردىن زىيالىينىڭ سانى ئىككى قولىمىزنىڭ بارمىقى بىلەن سانىغۇدەك چىقارمۇ؟

nurjahan0997

	چاغاتاي ئۇيغۇر يېزىقى بىلەن تۇللۇق ئوتتۇرىدىكى چاغلىرىمدا دەسلەپكى قەدەمدە تونۇشقان ئىدىم،شۇ چاغلارغا بۇ يېزىقىنى قاچان قوللىنىشقا باشلىغانلىقىمىز ۋە پۈتۈن ھەرىپىنىڭ يېزىلىشى قاتارلىقلانى ئوقۇتقۇچىمىز تەپسىلى سۆزلەپ بەرگەن ئىدى،ئېسىمدىن كۆتۈرۈلۈپ قاپتىكەن،مانا بۈگۈن خېلى مول بىلىملەرگە ئىگە بولدۇم.... بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 ?4 n1 t7 s/ B  X$ Iھارمىغايسىز تاغا.......

minglak0999

	چاغاتاي يېزىقىنى ئەلۋەتتە ئۆگىنىش ھەم تەتقىق قىلىش مۇھىم ، ئۇندىن بۇرۇنقى ئۇيغۇر يېزىقلىرىمۇ شۇنداق ئەلۋەتتە .

zaghun

	ئەسسالامۇئەلەيكۇم ئۇستاز ھارمىغايسىز! بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 H) C3 O) j3 c: [) Nتىمىلىرىڭىزنى،ژورناللاردىكى ئەسەرلىرىڭىزنى ئوقۇپ كىلىۋاتىمەن. بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, l  h! k2 @* f9 h1 Pسىز بىر تىلشۇناس بۇلۇش سۈپىتىڭىز بىلەن دەپ باقسىڭىز،ھازىرقى ئۇيغۇرتىلىدا ئەرەپ پارىس،قەدىمىي تۈرك تىللىرىنىڭ ئىگەللىگەن نىسپىتى قانچىلىك؟ چاغاتايچە ئۆگىنىشنى تەلەپ قىپسىز ،بۇرۇنقى مەشھۇر چاغاتايچە يېزىلغان ئەسەرلەر ئۇيغۇرتىلىغا تەرجىمە قىلىنىپ بولغاندۇ؟بولسا چاغاتايچە ئۆگىشتە دىقەت قىلدىغان نوقتىلار ھەمدە چاغاتايچە يېزىلغان كىتابلاردىن ئوقۇش مۇھىم دەپ قارىغانلىرىڭىزنى دەپ باقسىڭىز؟ بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 _6 o  g& o3 [: _سىز بېيجىڭدا تۇرىۋاتقىلى 40بوپ قاپتۇ،بولسا بېيجىڭدا ياشاپ سىزگە تەسىر قىلغان ئۇنتۇلماس ھايات كارتىنىلىرىڭىز،كۆرگەن-ئاڭلىغانلىرىڭىزنى بىز بىلەن ئورتاقلاشسىڭىز بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @: ]+ G6 I' f1 S4 Wدېگەن ئۈمىتتە مەن.

kamalkam

	مىنىڭ ئاتىم تاش، ئۇنداقتا مەن چاغاتايچە ئۈگەنمىسەممۇ بولامدۇ؟ بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @0 ^+ A% s' ]% O3 C# Z- Uئەمدى مىنى يەنە ھايۋان دەپ تىللىمايدىغانلار قارىمكا... گەپ سۆزگە دىققەت قىلىسلا ، سورىغى بار جاھان بۇ!!!!!!!

basai

	chaghatay uyghur yeziji digen soz chaghatyning uyghur yeziji digen menadimu kilip jalidiken. uyghur kona yiziji dep atisisa yaxshimu jandaj?

uyol

	ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ئابدوروپ مۇئەللىم،  چاغاتاي تىلى توغرىسىدا چۈشەنچە بەرگىنىڭىزگە كۆپ رەھمەت، نادېر تېمىللىرىڭىز ئۈزۈلمىسۇن!

قاسساپ

	ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ئۇستاز، ھارمىغايلا.    بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @7 w+ S, Z; a* K  چاغاتاي تىلى ھەققىدە سۆزلىگەن دەرسلەر ياكى نۇتۇقلىرى بارمۇ؟  چۈشۈرۈش ئادىرسى بىلەن تەمىنلىسىللىرى بوپتىكەن.