ئاقسۇدا مائارىپ ،ئاقارتىش ئىشلىرى ئەڭ بۇرۇن باشلانغان يۈرت

oygurum

	ئاقسۇلۇقلار بىلمىسە   مەندەك    ئاقسۇنىڭ  شەرقى  ناھىيسىدىن   بولغانلارغۇ    قەتتىلا  بىلمىگۈدەكمىز .

باشتۇغ

	مەن بۇ ماقالىنى بۇرۇن بىر يەردە ئوقۇغان  ، ھەقىقەتەن ياخشى ماقالە . ئەجرىڭىزگە رەھمەت .

koktugh

	باشتۇغ يوللىغان ۋاقتى  2014-9-11 11:53 PM مەن بۇ ماقالىنى بۇرۇن بىر يەردە ئوقۇغان  ، ھەقىقەتەن يا ... سىز بۇ ماقالىنى قايسى نەشىر ئەپكاردا ياكى تاراتقۇدا ئۇقۇغان قېنى ئادىرىسى بىلەن دىمەمسىز ؟ مىنىڭچە بىلمىسەك قارغۇلارچە گەپ قىلمايلى. چۈنكى بۇ ماقالە مۇكاپاتلىق ئەسەر پائالىيىتىگە تەۋسىيە قىلىنغان .مۇكاپاتلىق ئەسەر پائالىيىتىنىڭ شەرتى  -ئەسەر ھەرقانداق بىر نەشىر ئەپكاردا ئېلان قىلىنمىغان بۇلىشى كىرەك .مەن شۇنداق كاپالەت بىرىمەنكى  -بۇ ئەسەرنىڭ مۇشۇ توردا تۇنجى ئېلان قىلىنىشى

nijatkurban

	« ئىسلام ئەقىدىسىگە چىڭ » دەپ قارىلىدىغانلارغا « ئىلىم چىندا بولسىمۇ بېرىپ ئىگىلەڭلار » دىگەن ئايەت بىلەن « ھەقىقى بايلىق روھى بايلىق » دېگەن ھەدىسنىڭ روھى قاراڭغۇ بولمىسا كىرەك . ئايەتمۇ ياكى ھەدىسمۇ؟

sardor0908

	كاشكارى يوللىغان ۋاقتى  2014-9-11 08:24 PM ئاتۇشلۇقلار گەپ قىلمىسا بولغۇدەك؟ ھەممەيلەن قىرىندا ...      قىرىندىشىم ،ماڭا قالپاق كەيدۈرمەڭ . بۇ ماقالە شۇنداق ھەممە ئادەم قوبۇل قىلالىغۇدەك بۇرۇننىڭ -بۇرۇنىسىدىن ،ھازىرغىچە بولغان تارىخ قىتىلىپ ،مېللىتىمىزنىڭ جەڭگىۋار،مائارىپپەرۋەرلىكى جانلىق ئەكىس ئەتتۈرۈلۈپتۇ .لىكىن مەسىلە مۇشۇ ماقالە مۇشۇنداق ئاخپارات ۋاستىللىرىدا ئېلان قىلىنسا ئاددى ماقالە دائىرىسىدىن چىقىپ جەمىئەتتە قانداق تەسىر بىرىدۇ ؟مۇشۇ ئىشلارنى ئويلاپ باقتىڭىزمۇ .ئۇيغۇرلاردىكى يىڭى ياكى كونا مائارىپ بولسۇن ئاتۇش ،قەشقەر ،يەكەن كۇچا ،تۇرپان قاتارلىق رايونلار ئىزچىل ئۇيغۇرلار تاخىرىخىدا مەدىنىيەت ،سىياسەت ،ھەربىي قاتارلىق جەھەتلەردە مەتكەز بولۇپ كەلدى .ئالدى بىلەن ماقالە تېمىغا ئىنىق ئىپادە بىلدۈرىشى كىرەك .ئۇيغۇر كونا مائارىپى بولسا .قەشقەرلىكنىڭ ،يەكەنلىكنىڭ ،كۇچالىقنىڭ گىپى يوقمىدۇ ؟يىڭىچە مائارىپ دىسە ئاتۇشنىڭ تارىخىنى قايتا يىزىشقا توغرا كەلمەسمۇ ؟بۇ ماقالىدە مەن تارىختىن باشقا مائارىپقا مۇناسىۋەتلىك كۆپ چۈشەنچە ھاسىل قىلالمىدىم .ئۇيغۇرلار يىزىق خاتىرلەشنى باشلىغىنى 3000يىلچە بولۇپ قالدى .بۇ جەرياندا بىزدە ئىپتىدائى مائارىپتىن ھازىرقى يىڭى مائارىپقا كەلگۈچە يىزىق ئۆزگۈرىشى ،تاشقى كۈچلەر سەۋەبىدىن ئىزچىل سىستىمىلىق مائارىپ تۈزۈلمىمىزنى بەرپا قىلالمىدۇق .ئەمدى ھەمما ئۇيغۇر ،تارىخ ئىتراپ قىلىپ بولغان نەرسىلەرنى نىمىشقا ئۆزگەرتىش ئۈچۈن ئۇنى بۇنى دەيمىز .تۈركىي تېللار دىۋانىدا ئاتۇشنى ئىككى دەپ ئالغان ،بىرى ئۈستۈن ئارتۇچ ،يەنە بىرى ئاستىن ئارتۇچ .بولۇپ بۇنىڭدىكى ئۈستۈن ئارتۇچ(ئۈستۈنئاتۇش بازىرى )قاراخانىيلار دەۋرىدىن باشلاپ خان-شاھزادىلەرنىڭ بىلىم ۋە جەڭ ماھارىتىنى ئۈگۈنىدىغان ئۈگۈتخانىلار ،مەكتەپلەر قۇرۇلغان .بۇمەكتەپلەردە تارىخ ..ماتىماتىكا ،ئاستىرومىنىيە ،دىن ،تېل دەرسلىرى ئۆتۈلگەن خەلق ئىچىدىمۇ يەرلىك مەكتەپلەردە تارىخ ،ماتىماتىكا ،تېل (دىننى ئاساس قىلغان ئەرەب ،فارىس تېللىرى) بۇنىڭ دەلىلى ھازىرغىچە نۇرغۇنلىغان بوران چاپقۇنلاردىن ئامان قىلىپ قەددىنى تېك كۆتۈرۈپ تۇرىۋاتقان ،ئاپتونۇم رايون دەرىجىلىق قوغدىلىدىغان مازارلىق ھەزرىتى موللا مازىرى بولۇپ بۇ مازارلىق تارىخى 1500يىلدىن ئاشىدۇ .بۇ مازارلىق مەدىنىيەت زور ئىنقىلابىدا ئۆز ئىسكەتىنى ئاساسەن يوقوتۇپ قويغان بولسىمۇ بۇنىڭدىن بۇرۇنقى ساقلانغان رەسىملەردە بۇ مازارلىق تۆت ئەتراپى قورشالغان ،ئىنتايىن چوڭ بىر قورغانغا ئوخشايدىكەن .ھەم بۇ جاي شۇ ئالاھىدىلىكى بىلەن ئۈستۈنئاتۇش بوستان كەنتىنىڭ بىر مەھەللىسى قورغان بىشى دەپ ئاتىلىپ كەلمەكتە .بۇ قورغاننىڭ ئىچىدە مەدرىسخانا ،كۈتۈپخانا (قىزىل قوغدىغۇرلار تامان كۆيدۈرۋەتكەن) ،بۇ يەردە قىپقالغان كىتابلار تارىخ،تېل ،ھەربىي ،ئاستىروم ،تىبابەت ،جۇغراپىيە قاتارلىقلارغا چىتىلغان .مۇشۇنىڭدىن بىلىۋىلىشقا بولىدۇ .مەيلى كونا مائارىپ ياكى يىڭىچە مائارىپ بولسۇن قەشقەر ،ئاتۇش ،يەكەن ،كۇچا ،تۇرپان قاتارلىق رايونلار مەكەز قىلىنغان .لىكىن ھىچكىم بۇنى مىنىڭ بۇرۇن دەپ تالاشمىدى .ئاتۇش ئۆزىنىڭ مائارىپ ئالاھىدىلىكى بويىچە يىڭىچە مائارىپ دىدى .قەشقەر ئىزچىل مېللىتىمىزنىڭ مائارىپ ،پەن-مەدىنىيەت مەركىزى بوپكەلدى .يەكەنمۇ ھەم شۇنداق .كۇچا جۇغراپىيىلىك ئالاھىدىكى بىلەن كۆپ مەدىنىيەت ،كۆپ دىن تەسىرىدە ئىزچىل يەككە مائارىپ تۈزۈلمىسىنى ساقلاپكەلدى .    ئەمدى مىنىڭ باشتىكى ئىنكاسنى يىزىشىپ .بۇ ماقالە تېمىسى زادى قايسى مائارىپنى كۆرسىتىدۇ ؟بۇددا دىنى ۋاختىدىكىمۇ ياكى ئىسلام دىنى ۋاختىدىكىمۇ ؟ۋە ياكى يىڭىچە مائارىپنىمۇ ؟ئىنكاسلارغا چۈشىۋاتقان ئاقسۇلۇق قىرىنداشلىرىمىزنىڭ ئىنكاسىدىنمۇ بىلىشە بولىدۇ .بۇ مائارىپ تارىخى ئۇلارغا سەل غۇۋا ئىكەن . كورىيەلىكلەر غەربكە ساھەتنى كورىيەنىڭ دىۋالغىنىدەك ئىشمۇ ؟شۇ ئاپتۇر تېما ماۋزۇسىنى ئىنىق ئەسكەرتمىسە مەنچە نۇرغۇن كىشىلەرنى قايىل قىلالمايدۇ .

koktugh

	sardor0908 يوللىغان ۋاقتى  2014-9-12 10:53 AM قىرىندىشىم ،ماڭا قالپاق كەيدۈرمەڭ . بۇ ماقالە شۇند ... sardor0908بىرادەر ،بۇ ئىنكاسىڭىزدا  نىمە دىمەكچى بولغانلىقىڭىزنى بىلىمەن .سىز دىمەكچى؛- ئۇيغۇر ئاپتۇنۇم رايۇنيىمىزدا  مائارىپ ئاقارتىش ئىشلىرى ئەڭ بۇرۇن ئاتۇشتا بارلىققا كەلگەن. بۇنىمۇ كۆپ كىشىلەر بىلىدۇ .ھەم بۇ قاراشقا ئاپتۇر باشقىچە پىكىر دە بولغىنى  يوققۇ  .سىز يازمىنىڭ مەۋزۇسىغا ئوبدان قاراپ ئاندىن قارىشىڭىزنى بايان قىلمىدىڭىزمۇ قانداق ؟ يازما ئاپتۇرى  دىمەكچى ؛-ئاقسۇدا مائارىپ ئاقارتىش ئىشلىرى ئەڭ بالدۇر بارلىققا كەلگەن يۈرت-ئايكۆل .زادى سىز قايمۇقۇپ قالدىڭىزمۇ ياكى ئاپتۇر  قايمۇقۇپ قالدىمۇ ؟بۇ جۈملىڭىزگە قاراڭ ؛«.ئەمدى ھەمما ئۇيغۇر ،تارىخ ئىتراپ قىلىپ بولغان نەرسىلەرنى نىمىشقا ئۆزگەرتىش ئۈچۈن ئۇنى بۇنى دەيمىز» ئەجىبا قەشقەردىن باشقا يۈرتلاردا مائارىپ تەرققىياتى  ھەققىدە سۆزلىسەك بولمامدا ؟ مۇمكىن بولسا ئىتتىپاقسىزلىق ،نىزادىن ئىمكان بار نېرىراق تۇرايلى .يازمىنى ئەستايىدىلراق ئۇقۇپ ئاندىن ئىنكاس يازايلى

kudiratjan

	بولدىغان تېمىكەن ماۋۇ      ئاقسۇ تارىخىغا ئالاقىدار تۇغلۇق تۈمۈرخانىنىڭ 400مىڭ قالماقنى ئىسلامغا باشلىغانلىقىدىن باشقا تارختىن ئانچە خەۋرىم يوقكەن    بېلۋالدۇق ئاينا

salman888

	شۇنداق بۇ يەردە ئازراق ئوقۇشماسلىق بار تىما ئىگىسى دىمەكچى ئاقسۇ ۋىلايىتىگە نىسبەتەن ‹‹ئاقسۇدا مائارىپ ئاقارتىش ئىشلىرى ئەڭ بالدۇر بارلىققا كەلگەن يۈرت-ئايكۆل ›› دىمەكچى ، ھەرگىزمۇ دىيارىمىزغا نىسبەتەن دىگەن مەنا چىقمايدىكەن. ئىسلامىيەتتتىن بۇرۇن دىيارىمىزدا مەيلى پەننى ئاساس قىلغان ياكى دىنى ئوقۇتۇشنى (قايسى دىن بولىشىدىن قەتئىي نەزەر ) ئاساس قىلغان مائارىپ بولسۇن  تۇرپان، قۇمۇل، كۇچار (كۇسەن) دىيارلىرى يىتەكچى ئورۇندا تۇرىدۇ ، ئىسلامىيەتتىن كىيىن قاراخانىلاردىن سۇلتان سەتۇق بۇغراخان بوۋىمىزنىڭ ئىسلامغا مۇشەررەپ بولىشى ۋە تارقىتىشى ۋە خاندانلىقنىڭ قۇدرەت تىپىشى بىلەن قەشقەر دە ئىلىم-مەرىپەت ئىشلىرى يۇكسىلىپ دىيارىمىزنىڭ مەدىنىيەت ۋە دىنى مەركىزىگە ئايلاندى ، ئۇنىڭدىن كىيىن قاراخانىلار خانلىقى زاۋاللىققا يۇز تۇتۇپ ئارىدىن خىلى ۋاقىت ئۆتكەندىن كىيىن سەئىدىيە خانلىقى قۇرۇلۇپ يەركەنىتنى پايتەخىت قىلىپ ئولتۇردى ، سەئىدىيەنىڭ ئىلىم-مەرىپەتكە ھىرىسمەن سۇلتانلىرىنىڭ ئەجرىدە يەركەنىت قەشقەرگە ئوخشاش ئىلىم-مەرىپەت ماكانى بولۇپ چاقنىدى. يىقىنقى زامان مائارىپىنى ئالساق ئاتۇش ،غۇلجا، قومۇل دىيارلىرى يىقىنقى زامان مائارىپىنىڭ بۆشىكى، (بۇنداق دىيىشىمدىكى مەقسەت قەشقەر ۋە باشقا دىيارلاردىمۇ شۇ ۋاقىتتا ئوقۇ-ئوقۇتىش ئىشلىرى ئوكسۇپ قالمىغان لىكىن سىستىمىلىق ئوقۇتۇش ئىشلىرىنى ئىلىپ بىرىشتا ئاتۇش يىقىنقى زامان مائارىپىنىڭ كۆتسەتكەن تەسىرى گەۋدىلىك بولغان) شۇڭا بۇ توغرىسىدا يۇرىتۋازلىققا ياتىدىغان ئوشۇق گەپ بولۇنمىسا ، نەدە تەرەققى قىلسۇن ئۆزىمىزنىڭ زىمىنى.

sardor0908

	koktugh يوللىغان ۋاقتى  2014-9-12 11:40 AM sardor0908بىرادەر ،بۇ ئىنكاسىڭىزدا  نىمە دىمەكچى بولغانلى ... راست مەن خاتا چۈشىنىۋاپتىمەن تېما ماۋزۇسىنى ...سەت بولدى

uyghari

	تىما ئىگىسى كۆپ تەرەپتىن ئىزدىنىپ، بىر قىسىم تارىخىي ماتىرىياللارنى كۆرۈش ئارقىلىق بۇ قىممەتلىك يازمىنى تەييارلاپ چىقىپتۇ. گەرچە بۇ يازمىنىڭ تىل جەھەتتىن تەھرىرلەشكە تىگىشلىك جايلىرى خېلى كۆپ بولسىمۇ، لېكىن بىر پۈتۈن مەزمۇن جەھەتتىن ئالغاندا، ئۇ بىزگە ئايكۆلنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ئاقسۇ شەھرىنىڭ تارىخىنى چۈشەندۈرۈپ بەرگەن. ئىلگىرىكى بەزى كۆز قارااشلاردا ئونسۇنىڭ تارىخى ئۇزۇن، ئاقسۇنىڭ تارىخى قىسقا دەپ قارىلىپ كەلگەن. بۇ يازما ئارقىلىق ئاقسۇ شەھرىنىڭمۇ ئوزاق تارىخقا ئىگە بىر قەدىمىي جاي ئىكەنلىكىنى بىلىۋالغىلى بولىدىكەن.     مەن بۇ يازمىدا تىلغا ئېلىنغان، ئايكۆلدە توغۇلۇپ چوڭ بولغان بەزى تارىخىي شەخسلەرنىڭ تارىختا ئوينىغان مۇھىم رولىدىن، مىللەتنىڭ مەدەنىي ئاقارتىش ئىشلىرىغا، ئۇيغۇر يېڭى مائارىپىغا قوشقان تۆھپىلىرىدىن سۆيۈنگەن بولسام، يازمىنىڭ ئاخىرىدا تىلغا ئېلىنغان ئايكۆل بازىرىدىكى مەكتەپلەرنىڭ ھازىرقى ئەھۋالىدىن، بولۇپمۇ كۆپ قىسىم ئوقۇغۇچىلارنىڭ بىلىم ئېلىشتىن قاچىدىغان، ئېلىم-مەرىپەتكە ئىنتىلمەيدىغان قالاقلىق ھالىتىدىن تولىمۇ ئەپسۇسلاندىم. ئايكۆللۈكلەر ئەجدادلىرىنىڭ ئېلىم-مەرىپەت روھىغا نىمە ئۈچۈن ۋارىسلىق قىلمايدىغاندۇ؟ نىمە ئۈچۈن ئېلىم-مەرىپەت گۈللىنىۋاتقان بۈگۈنكى كۈندىمۇ يەنىلا بىلىمسىزلىك، جاھالەتلىك، قاششاقلىق يولىنى تاللىۋالغاندۇ؟! بۇ ھەقىقەتەن كىشىنىڭ ئىچىنى ئېچىشتۇرماي قالمايدۇ. تىما ئىگىسىنىڭ ئەجرىگە كۆپ تەشەككۇر.