 |
مۆكۈنۈپ ياشاشبۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @: Q9 t0 K# h. E" q ^1 b
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @2 z* Q+ j' D" T. K/ Sبۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @4 M; B% [2 U2 \0 i2 J
بېشىغا سۆسەر تۆپە، ئىچىگە قارا كۆينەك، سىرتىغا ئۇزۇن ئاقۇش پەرىجە كىيىپ، پۇكەينىڭ ئۈستىگە ئېچىپ قويۇلغان گېزىتكە پۈتۈن زېھنى بىلەن قادىلىپ بىر كىشى ئولتۇراتتى. ئۇنىڭ غۇژمەكلەنگەن قاشلىرى، گېزىت سەھىپىلىرىدىكى يېزىقلارغا قاراپ گاھ يۇقىرىغا، گاھ تۆۋەنگە، گاھ ئۇيانغا، گاھ بۇيانغا ئىتتىك يۈگۈرۈپ تۇرغان بۇ مويسىپىتنىڭ قوي كۆزلىرى تۇرۇپ — تۇرۇپ بىر نۇقتىغا تىكىلگىنىچە تۇرۇپ قالاتتى. ئاندىن يەنە ئۇيان — بۇيانغا قاراشنى داۋاملاشتۇراتتى. ئۇ كىشى ئاخىرى گېزىتتىن بېشىنى كۆتۈردى — دە، سول قولىنىڭ ئىككى بارمىقى بىلەن كالتە بۇرۇتىنى سىيلاپ قويدى. ئۇ بۇرۇتىنى سىيپىغاندا بۇرۇتى بىلەن تۇتاش دېگۈدەك كالتە ساقىلىنىمۇ سىيلاپ ئوچۇق تۇرغان دۇكان ئىشىگىدىن كۆرۈنگەن پاكار — پاكار يېزا ئۆيلىرىگە قارىغىنىچە تۇرۇپ قالدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @7 m8 `& g3 [0 y2 U/ R4 m! _ بىر ئېغىز ئۆي چوڭلۇقتىكى دۇكاننىڭ توغرىسى ھەم كەڭلىكىگە پۇكەي قىلىنغانىدى. پۇكەي ئىچىدىكى تامغا يەردىن تورۇسقىچە سىرلانمىغان تاختايدىن تەكچە ياسالغانىدى. ئۇ تەكچىلەرگە يېزا ئاھالىسىگە كېرەكلىك تۇرمۇش لازىمەتلىكلىرى — قارا چاي، پەمىل چاي، تاش چاي، سەرەڭگە، شام، چىنە — قاچا، چۆگۈن، چەينەك، داس — چىلاپچا، دەپتەر، قېرىنداش، تاختا قەغەز، يار يېلىم ... قاتارلىق نەرسىلەر تىزىلغانىدى. دۇكاننىڭ پۇكىيى ئۈستىدە بىر چەتتە بىر نەچچە توپ، ھەر خىل چىت رەخت، ماتا، بۆز رەختلەر تۇراتتى. دۇكان ئىچىدە بۇلۇڭغا يوغان ئىككى تۇڭ قويۇلغان بولۇپ، ئۇنىڭ بىرىدە كىرسىن، يەنە بىرىدە ھارۋا چاقىنى مايلايدىغان قارا ماي بار ئىدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 i, N' K! K& ?7 z4 L/ f) @3 x
پۇكەينىڭ يان ياغىچىغا يۆلەپ قويۇلغان، ئېغىزى تۈرمەكلەپ قايرىپ قويۇلغان تاغاردا قارامتۇل كەلگەن يىرىك تۇز بولۇپ، ئۇنىڭ ئۈستىدە تېشى پەللىسىگە سېلىپ قويۇلغان چوكىلىق تارازا تۇراتتى. مانا بۇ نەزەر خوجا جاغىستايغا كېلىپ ماكانلاشقان بىر نەچچە يىلدا قايتىدىن تىكلىگەن ئىگىلىكنىڭ بىر قىسمى، شۇنداقلا ئائىلە كىرىمىنى قامدايدىغان ئاساسى كىرىم مەنبەسى ئىدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @$ m/ r. O6 ^/ d6 Z5 I- I
نەزەر خوجا غۇلجىغا قايتىپ كەلگەن يىلى شەھەردە كۆپ تۇرماي جاغىستايغا چىقىپ شۇ يەردىكى تونۇش — بىلىشلەرنىڭ ئۆيلىرىدە مۆكۈل — چېقىل بولۇپ قىستىلىپ، قورۇنۇپ قىشنى چىقاردى. «ئۆلۈككە گۆر، تىرىككە ئۆي كېرەك» دېگەندەك نەزەر خوجىمۇ ئائىلىسى بىلەن باشقىلارنىڭ ئۆيىدە تۇرۇۋېرىشكە بولمايتتى. ئۇ ئەتىياز كېلىشى بىلەن ئۆي ياساشقا كىرىشىپ سوقما تاملىق قىلىپ ئادەم كىرىپ ئولتۇرغۇدەك ئۆينى پۈتتۈرگىچە يەنە بىر كۈز كەلدى ... نەزەر خوجا «قاچقۇنلۇق»، «سورۇقچىلىق» ھەم «تىرىكچىلىك» ھەلەكچىلىكى بىلەن تېنىمسىز تىپىرلاپ ئاران تەستە قانات — قۇيرۇقىنى تۈزەپ مۇشۇ دۇكاننى ماڭدۇرغىدەك ھالغا كەلگۈچە يەنە بىر مۇنچە يىللار ئۆتۈپ كەتكەنىدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, D, G9 h, ?% g: p
دۇرۇس ئۇ بۇ كەملەردە بىكار يۈرمىدى. ئۇ غۇلجىدا كۆتۈرۈلگەن مەدەنىيەت دولقۇنى، مەرىپەت دولقۇنىغا ناھايىتى قىزغىنلىق بىلەن ئاۋاز قوشتى. ئۇ ئەشۇ مەرىپەت، مەدەنىيەت، سەنئەت دولقۇنىنى ئەۋىج ئالدۇرۇۋاتقان غۇلجا زىيالىيلىرىنىڭ جاسارىتى، پىداكارلىقى، جان كۆيەرلىكىدىن ئىلھاملىنىپ، «خىيالىي تىۋىپ»، «پەرھاد — شېرىن»، «نامەرت باي» قاتارلىق درامىلارنى، «خۇشتۇرخان» ناملىق داستاننى، ناخشا تېكىستى ھەم شېئىرلارنى يازدى. ياش قەلەم ئىگىلىرى، شائىرلار، درامىچىلار، يازغۇچىلارنى تەربىيىلەشكە كۈچ چىقاردى. خەلقنىڭ كاللىسىنى ئاچىدىغان «سەنئەت»نى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن كۈچىنى ئاياپ ئولتۇرمىدى. ئۇ يەنە ئۆزىگە يېڭى ماكان ھەم پاناھ جاي بولغان، بېشىغا يامان كۈنلەر كەلگەندە ئائىلە، بالا — چاقىسىنى قوينىغا ئالغان جاغىستاينىڭ غۇلجىدىكى مەدەنىيەت دولقۇنىنىڭ كەينىدە قالماسلىقى ئۈچۈن ئالاھىدە تۆھپە قوشتى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @9 ~, @- N; q$ y2 M, r9 i3 d' f جاغىستاي غۇلجا شەھىرىدىن يىراقتا بولغاچقا غۇلجىدا كۆتۈرۈلگەن مەدەنىيەت دولقۇنى، مەرىپەت دولقۇنى خۇددى غايەت زور دامبا، سېپىلدەك توساق بولۇپ تۇرغان ئىلى دەرياسىدىن ھالقىپ ئۆتۈپ جاغىستاي يېزىسىغا يېتىپ كېلىشى ناھايىتى تەس ئىدى. شۇڭا شۇ كەمگىچە جاغىستايدا ئىمام، موللىلار ئاچقان دىنىي مەكتەپلەرلا بار ئىدى. ئۇلاردا ئوقۇيدىغان بالىلارنىڭ سانىمۇ ناھايىتى ئاز بولۇپ، ئون نەچچىدىن ئاشمايتتى. ئۇلارنىڭ ھەممىسى دېگۈدەك مەكتەپ ئاچقان ئىمام، موللىلارنىڭ ئۆيلىرىدە ساۋاق ئالىدىغان بولغاچقا، ئۇلارنىڭ مۇنتىزىم ئوقۇتۇش پروگراممىلىرىمۇ، پىلانلىرىمۇ يوق ئىدى. ئۇلار ئاساسەن دىنىي ساۋات چىقىرىشنىلا مەقسەت قىلاتتى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @7 c4 z+ H# r4 g1 f
بۇ چاغدا سوۋېت ئىتتىپاقى تەۋەلىكىدىكى ئائىلىسى بىلەن كۆچۈپ كېلىپ ئورۇنلاشقان نەزەر خوجىغا ئۈچ — تۆت يىل بولغان ئىدى. 46 ياشقا كىرگەن، سوۋېت ئىتتىپاقىدا بىلىم ئالغان، خىلمۇ خىل ئۆزگىرىشلەرنى كۆرگەن، تەجرىبە توپلىغان ھەم كۈچ — قۇۋۋىتى تېخى تۈگىمىگەن نەزەر خوجا ئۆزىنى سەل — پەل تۈزەشتۈرۈۋېلىپلا ئالدى بىلەن بالىلارغا مۇنتىزىم بىلىم بېرىش ئىشىنى قولىغا ئېلىش ۋە شۇ ئىش ئۈچۈن مەكتەپ قۇرۇشقا كىرىشتى. بىراق بۇ ئاسان ئىش ئەمەس ئىدى. بۇنىڭ ئۈچۈن ئەل — يۇرتنىڭ قوللىشىغا، پىداكارلىق كۆرسىتىشىگە، ئىقتىسادىي ياردىمىگە، مۇنتىزىم تەربىيە بېرەلەيدىغان ھەم تەلىم — تەربىيىنى ئۈزۈپ قويماي داۋاملاشتۇرۇپلا قالماي بالداقمۇ — بالداق يۇقىرى كۆتۈرەلەيدىغان مۇئەللىملەرنى تېپىشقا، ئۇلارنى ئىشقا قويۇشقا، ئۇلارنى خىراجەت، دەرسلىكلەر بىلەن قامداشقا توغرا كېلەتتى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @6 d+ f3 F2 B- N% \ نەزەر خوجىنىڭ تۈرتكىسىدە ئاخىرى:«مەكتەپ فورمىسى بىرلىككە كەلگەن، ھەممە ئوقۇغۇچى بىر خىل ئوقۇغۇچىلىق كىيىمى كىيىدىغان، قوڭغۇراق چېلىنىشى بىلەن دەرستىن چۈشۈپ، قوڭغۇراق چېلىنىشى بىلەن سىنىپلارغا كىرىپ پارتىلاردا دوسكىغا قاراپ رەتلىك ئولتۇرىدىغان، مۇئەللىملەرنىڭ يېتەكلىشى بىلەن پوڭزەك، تەنھەرىكەت ئوينايدىغان، بارابان چېلىپ ناخشا ئېيتىپ كوچا ئايلىنىدىغان»، يېڭى مەكتەپ ئوقۇتۇشىنى باشلىدى. بۇنىڭغان جاغىستاي يېزىسىدىكى نەزەر خوجا ھەمدەم بولىدىغان مەرىپەتپەرۋەرلەر يېقىندىن ياردەمدە بولۇپ، پۇلى بارلىرى پۇل، ياغاچ — تاشلىرى بارلار ياغاچ — تاش، ماغدۇرى بارلار كۈچ چىقاردى. نەزەر خوجا دەرسلىك، بالىلارنىڭ ئوقۇش قوراللىرى، ئوقۇغۇچىلار فورمىسىنى ئۈستىگە ئالدى. غۇلجىدىكى ئۇيغۇر ئۇيۇشمىسى بولسا مۇئەللىملەرنىڭ ئىش ھەققىنى كۆتۈردى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 c% Z" m, |9 S/ `* _ ئۇ چاغدا ئۇيغۇر ئۇيۇشمىنى نەزەر خوجىنىڭ ئاغىنىسى بولغان ھۈسەينىبەگ يۇنۇسوۋ باشقۇراتتى. ئۇ بۇ ياققا نەزەر خوجىدىن ئون يىلدەك بۇرۇپ ئۆتكەن بولۇپ، بۇ ياقتىمۇ ئۆزىنىڭ پائالىيەتچانلىقى ھەم تەشكىلاتچىلىقى بىلەن ناھايىتى يۈز تاپقانىدى. ھۈسەينىبەگ يۇنۇسوۋ يەنە غۇلجا شەھىرىدىكى «ئۈمىد» مەكتەپتە مۇئەللىملىك قىلاتتى. ئۇ يەنە ھۈسەينىيە مەتبەئەسىنىمۇ قۇرغانىدى. ئۇ غۇلجىنىڭ مائارىپ ئىشلىرىنى راۋاجلاندۇرۇشقا ئالاھىدە پائالىيەتچانلىق بىلەن كىرىشكەن بولغاچقا، نەزەر خوجىنىڭ جاغىستايدا قۇرغان «بىرلىك» مەكتىۋىگىمۇ پۈتۈن كۈچى بىلەن ياردەم قىلىۋاتاتتى. ئۇ ئۆزى قۇرغان مەتبەئە ئارقىلىق نەزەر خوجىنىڭ ئەسەرلىرىنى كۆپلەپ بېسىش بىلەنلا قالماي، غۇلجىنىڭ مەتبەئەچىلىكىنىمۇ تەرەققىي قىلدۇرۇۋاتاتتى. بىراق ھۈسەينىبەگ يۇنۇسوۋ يەنىلا ئۆزىنىڭ تارانچىلىقى بىلەن ھەلەك بولۇپ، نەزەر خوجىنىڭ «ئۇيغۇر»چىلىقىغا قارشى ئىدى. ھۈسەيىنبەگ يۇنۇسوۋ سوۋېت تارانچىلىرنىڭ «ئۇيغۇر» بولغانلىقىدىن خەۋەردار بولغاندىن كېيىن بۇ چوڭ ئىشنىڭ ئىلى تارانچىلىرى ئارىسىدا زور تەسىر قوزغاپ ئۇلارنىڭ ئارىسىدىمۇ «ئۇيغۇر» بولۇشقا يۈزلىنىش ئاساسىي ئېقىمغا ئايلىنىپ كېتىۋاتقانلىقىغىمۇ قارىماي، تارانچىلارنى ئايرىم، مۇستەقىل مىللەت قىلىش ئۈچۈن بارلىق ئامال — چارىلەرنى كۆرۈۋاتاتتى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @' l, [5 r0 H3 z* `% B6 t
بۇ دەل شىنجاڭنىڭ ھاكىمىيەت ئورگىنى «12 — ئاپرېل سىياسى ئۆزگىرىشى»نى قوزغاپ تارتىۋالغان شىڭ شىسەي «شىنجاڭنى گۈللەندۈرۈش» سىياسىتىنى يولغا قويۇۋاتقان مەزگىللەر بولغاچقا شىنجاڭنىڭ سىياسىي مۇھىتىدا بىر خىل خەلقچىللىق دولقۇنى كۆتۈرۈلگەنىدى. بۇ پۇرسەتنى چىڭ تۇتقان ئىلغار زىيالىيلار مەدەنىيەت — سەنئەت، ئاخبارات، مەتبۇئات، مائارىپ، ئوقۇ — ئوقۇتۇش تەشۋىقاتى ۋە پائالىيەتلىرىنى قانات يايدۇرۇش بىلەن بىرگە مىللەت نامىنى بىرلىككە كەلتۈرۈش، تىل — يېزىقنى بىرلىككە كەلتۈرۈش، ئىملانى ئىسلاھ قىلىش، نەشرىياتچىلىقنى يولغا قويۇشقا ئەمەلىي كىرىشكەنىدى. بولۇپمۇ بىر تۈ*ركۈم ئىلغار پىكىرلىك زىيالىيلار ئۆلكىلىك ھۆكۈمەتكە خەت، تەلەپ، ئىلتىماسلارنى يېزىپ، ئۆلكىلىك قۇرۇ*تاي ۋەكىللىرىگە «تەكلىپنامە»لەرنى تۇتقۇزۇپ ھۆكۈمەت تارماقلىرىنىڭ دىققىتىنى ئۇ ھەقتە ئويلىنىشقا، تەدبىر كۆرۈشكە، قارار چىقىرىشقا دەۋەت قىلىۋاتاتتى. ئەنە شۇ تەلەپلەرنىڭ تۈرتكىسىدە ئۆلكىلىك ھۆكۈمەتنىڭ ئالاقىدار تارماقلىرى يىغىن ئېچىپ «ئۇيغۇر» نامىنى قوللىنىش ھەم ئىلگىرى قوللىنىپ كېلىۋاتقان «چەنتۇ» نامىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇشنى كېڭەشتى. بۇ 1934 — يىلى ئۈرۈمچىدە ئېچىلغان يىغىندا چىقىرىلغان قارار ئىدى. ئۇ ھۆكۈمەت تەرىپىدىن ئۇيۇشتۇرۇلغان يىغىن بولۇپ، يىغىنغا ھەر ساھەدىن زىيالىيلار، ئوقۇمۇشلۇق زاتلار قاتناشتۇرۇلغان ئىدى. ئۇ يىغىندا «چەنتۇ» دېگەن بۇ نام «ئۇيغۇر» ئاتالغۇسىنىڭ ئەسلى مەنىسىنى ئىپادىلەپ بېرەلمەيدۇ. بەلكى ئۇيغۇر مىللىتىگە ھۆرمەتسىزلىك تۇيغۇسى بېرىدۇ. شۇڭا بۇنىڭدىن كېيىن ئۇيغۇرلارنىڭ ئەسلىي نامى قوللىنىلىپ، «ئۇيغۇر» دەپ ئاتىلىشى كېرەك ھەم تەرجىمىدىمۇ ھەر خىل ئاتالماي بىرلىككە كەلگەن «ئۇيغۇر» نامىنى قوللىنىش لازىم، دېگەن پىكىر چۈشتى. يىغىن ئەھلى مۇزاكىرە قىلىش ئارقىلىق بۇ پىكىرگە قوشۇلدى. شۇنداقلا «ئۇيغۇر» نامىنى خەنزۇچە «维吾尔» دەپ قوللىنىش بىرلىككە كېلىندى. . 维吾尔 نىڭ كۆچمە ياكى تەرجىمە مەنىسى «مىللەتلەر ئىتتىپاق ئۆتۈش» دېگەنگە يېقىن ئىدى، بۇ ھەم «شىنجاڭنى گۈللەندۈرۈش» دېگەن سىياسىتىگىمۇ ماس كېلەتتى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @8 Y$ W) R" x9 W9 u0 k* K& S شۇنىڭدىن باشلاپ، شىنجاڭ ھەم ئىچكىرىدىكى گېزىت — ژۇرنال ھەم تەرجىمىلەردە بىرلىككە كېلىنگەن «ئۇيغۇر» نامى قوللىنىلىشقا باشلىدى. بۇ خەۋەر ھەممىدىن بەكرەك نەزەر خوجىنى خۇشال قىلدى. نەزەر خوجا «ئۇيغۇر» نامى ھۆكۈمەتنىڭ كۈچى بىلەن سوۋېتتە ئومۇملىشىپ ئون يىل ئۆتكەندىن كېيىن شىنجاڭ ھۆكۈمىتىمۇ «ئۇيغۇر» نامىنى ئېتىراپ قىلىپ مۇھىم قارار چىقارغانلىقىنى ئۆز كۆزى بىلەن كۆرگەن ئىدى. نەزەر خوجا شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا يەنە بىر قارارنىمۇ كۆردى. ئۇ تارانچىلارنىڭ ئايرىم، مۇستەقىل مىللەت ئىكەنلىكىنى ئېتىراپ قىلغانلىق توغرىسىدىكى قارار ئىدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @' \( K q c0 v* r D0 R/ } 1936 — يىلى ھۈسەيىنبەگ يۇنۇسوۋ ئۆزىنىڭ ئورنى، تەسىرى ھەم ئىمتىيازىدىن پايدىلىنىپ شىڭ شىسەي ھۆكۈمىتى ئاچقان خەلق ۋەكىللىرى قۇرۇلتىيىغا تارانچىلارنىڭ ئايرىم، مۇستەقىل مىللەت بولۇشقا تېگىشلىك تارىخىي دەلىللىرى، تىل شېۋىلىرىدىكى، مەدەنىيەت — سەنئەت جەھەتتىكى پەرقلىرى، ئۆرپ — ئادەتتىكى پەرقلىرى، ماكان — زېمىن جەھەتتىكى پەرقلىرى ۋە باشقىلار ھەققىدە ئۇزۇن بىر پارچە دوكلات تەييارلاپ يىغىندا ئوتتۇرىغا قويدى. ئەنە شۇ يىغىندا «تارانچى» ئايرىم مىللەت دەپ قارىلىپ، شىنجاڭدىكى ئون تۆتىنچى مىللەت بولۇپ قالدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @' D! ?/ ? B: N: b. ~8 t بىراق ھۈسەيىنبەگ يۇنۇسوۋنىڭ تەلىيى ئوڭدىن كەلمىدى. ئۇ شۇ يىغىندىن قايتىپ كېلىۋاتقاندا ماشىنا ھادىسىسىگە ئۇچراپ قازا قىلدى. ئۇنىڭ جەسىدى غۇلجىغا ئېلىپ كېلىنىپ، زور داغ — دۇغا ۋە يىغا — زارە بىلەن يەرلىككە قويۇلدى. ھۇسەيىنبەگ يۇنۇسوۋغا ئاتاپ يېزىلغان «تاران بوۋامغا» دېگەن مەرسىيىلەر ئوقۇلدى. ئۇ مۇئەللىملىك قىلغان ئۈمىد مەكتىپىگە ئۇنىڭ نامى بېرىلىپ «ھۈسەينىيە مەكتىپى» دەپ ئۆزگەرتىلدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @. S9 q; b0 P: B% N نەزەر خوجا ھۈسەيىنبەگ يۇنۇسوۋ بىلەن مىللەت مەسىلىسىدە بىر ئۆمۈر پىكىر بىرلىككە كېلەلمەي قارشىلىشىپ ئۆتكەن بولسىمۇ، ئەمما ئىككىسى بەك يېقىن ئاغىنىلەردىن ئىدى. شۇڭا ئۇ ھۈسەيىنبەگ يۇنۇسوۋنىڭ ۋاقىتسىز ۋاپاتىدىن قاتتىق قايغۇردى. كۆڭلى يېرىم بولدى. ھۈسەيىنبەگ يۇنۇسوۋ ئۈچۈن چىن يۈرىكىدىن ياش تۆكتى. چۈنكى ئۇ ھۈسەيىنبەگ يۇنۇسوۋغا بەك قايىل ئىدى. ھەر قانداق ئىشتا ئۇنىڭدىن مەسلىھەت، ياردەم ئالاتتى. ئۇ ھەتتا ھۈسەيىنبەگ يۇنۇسوۋنىڭ جاسارىتىگە ھەيران قالاتتى. شۇڭا ھۈسەيىنبەگ يۇنۇسوۋنىڭ جاسارىتىگە ھەيران قالاتتى. شۇڭا ھۈسەيىنبەگدىن ئايرىلىش ئۇنىڭ تېنىنىڭ، جىسمىنىڭ يېرىمىنى يوقاتقاندەك ئېغىر كەلگەنىدى...بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @- x$ e; ~9 F6 ^( K# I
نەزەر خوجا شۇ تاپتا پۇكەيگە يېيىپ قويۇلغان گېزىتنى ئوقۇۋېتىپ تېنىنىڭ قالغان يېرىمىنىمۇ يۇتۇۋېتىدىغان يەنە بىر خەۋەرنى كۆرۈپ قالغانىدى. ئۇ گېزىتتە سوۋېتتا بۇرژۇئا مىللەتچىلىكىگە قارشى كۈرەشنىڭ باشلانغانلىقى ھەققىدە ئۇزۇن خەۋەر بېرىلگەنىدى. ئۇنىڭ يۈرىكى ئەنسىز سوقۇپ كەتتى ۋە ئولتۇرالمايلا قالدى. چۈنكى نەزەر خوجا يەتتە سۇ تەۋەسىدىكى زىيالىيلارنىڭ تەقدىرىدىن بولۇپمۇ ئەڭ ئاۋۋال ئابدۇللا روزىباقىيىۋنىڭ تەقدىرىدىن ئەنسىرەپ ۋەھىمىگە چۈشۈپ كېتىۋاتاتتى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 ?9 \2 v$ p$ K3 m( { نەزەر خوجا ئۇ گېزىتنى غۇلجىغا مالغا كىرگەندە ئالغاچ كەلگەنىدى. ئۇ ھەر قېتىم غۇلجىغا كىرگەندە گېزىتخانا، كىتابخانىلارغا بېرىپ، كىتاب، گېزىت — ژۇرناللارنى ئالغاچ چىقاتتى. بۇ قېتىم كىرگەندە ئۇ يەنە باشقا يامان خەۋەردىن بىرنى ئاڭلىغانىدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 m, ^; ~+ p; t* ^9 f* _- G' ~
— بۇياققا ئۆتۈۋالغانلارنىمۇ چالا قويماي تازىلىغۇدەك،— دېدى نەزەر خوجىغا بىرى پاراڭ ئارىلىقىدا پىچىرلاپ،— يىگىرمىنچى يىلىدىن تارتىپ بۇياققا ئۆتكەنلەرنىڭ ئىچىدە ساڭا ئوخشاش ئىش تەۋرەتكەنلەرنى تاللاپ بەش يۈزچە ئادەمنى تىزىملاپ چىقىپتۇدەك. ئۇلارنى ئۇچرىغان جايىدىلا ئېتىپ تاشلاش ۋەزىپىسى بىلەن بىر مۇنچىلارنى كىرگۈزدى دەيدۇ...بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @ F" I7 k2 E. T% ]: l
نەزەر خوجا ھارۋىغا بېسىپ قويغان ماللىرىنى كېمە توختاپ قالغۇچە دەريادىن ئۆتكۈزۈۋېلىشقا ئالدىراپ تۇرغاچقا، ئۇ گەپلەرنىڭ سالمىقىنى دەڭسەپ كۆرمىگەنىدى. مانا ئەمدى دۇكاندا ئۆزى يالغۇز گېزىتتىكى خەۋەرلەرنى ئوقۇپ، ئۇنى غۇلجىدا ئاڭلىغان گەپلەرگە باغلاپ تەسەۋۋۇر قىلىپ شۈركىنىپ كەتتى. چۈنكى نەزەر خوجا بۇ گەپلەرگە ئەمدى ئىشەنگەنىدى، شۇ تاپتا يەنە ئۇنىڭ كۆز ئالدىغا ئۆزى ناھايىتى ياخشى بىلىدىغان بەزى ئىشلار كېلىۋالغانىدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @" W/ `: o- x; d3 M, j1 U3 G7 Y 1921 — يىلى غۇلجىغا قوراللىق ئۆتۈپ كەتكەن ئاقلار ئارمىيىسىنىڭ قوماندانى بولغان گېنېرال دوتوۋنى ئەشۇنداق ۋەزىپە بىلەن كىرگۈزۈلگەن ماخمۇت غوجاميورۇف ئېتىپ تاشلىغانىدى. بۇنىڭ بەدىلىگە ئۇ موسكۋادا، ئىسمى يېزىلغان يان قورال، ئالتۇن سائەت ۋە باشقا قىممەتلىك نەرسىلەر بىلەن مۇكاپاتلانغان، ئۇنىڭغا يەنە لېنىن ئوردېنى بېرىلگەنىدى. ئەشۇنداق جازا ئەترەتلىرى 1920 — يىلى «ئاتودا» ئون مىڭ تارانچىنى قىرىۋەتكەنىدى...بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @' h: r2 G" l: l1 a0 v/ m7 n6 M% h
نەزەر خوجا دۇكاننىڭ ئىشىگىگە كېلىپ بېشىنى سىرتقا چىقىرىپ ئۇياق — بۇياققا قارىدى. دۇكانغا كېلىۋاتقانلار كۆرۈنمىگەندىن كېيىن دۇكاننى تاقىدى. ئۆتۈكى بىلەن ئىشىكنى مەھكەم تىرەپ تۇرۇپ، يوغان قارا قۇلۇپ بىلەن قۇلۇپلىدى. بۇ «دۇكان بىر نەچچە كۈن ئېچىلمايدۇ» دېگەن بەلگە ئىدى. ئۇ شەھەرگە مالغا كىرىدىغان چېغىدىلا ئەشۇ قۇلۇپنى سالاتتى. باشقا ۋاقىتلاردا كۈندۈزى تاقاپ قويۇشقا توغرا كەلگەندە يەڭگىل، ياندىن ئىتتىرىپ، ياندىن ئاچىدىغان ئۇزۇنچاق قۇلۇپنى سېلىپ قوياتتى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @$ D4 K. x5 O' E5 P1 H! N, ?' b9 w3 f — ھېلىلا بىرى نەزەر خوجىنىڭ ئۆيى مۇشۇمۇ؟— دەپ ئزدەپ كەپتىكەن،— دېدى نەزەر خوجىنىڭ ئايالى بالدۇرلا قايتىپ كەلگەن ئېرىنىڭ ئەنسىز چىرايىغا قاراپ،— ھەئە، مۇشۇ دېۋىدىم، ئۇ كىشى دەرۋازىدىلا باشقا گەپ — سۆز قىلماي تېزلا كەينىگە بۇرۇلۇپ كېتىپ قالدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @" d, d4 e+ N- ? — نېمە؟ كىمكەن ئۇ، مېنى بۇنچە ئالدىراش ئىزدەپ كەلگەن؟— ئىتتىك سورىدى نەزەر خوجا.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @) Z/ w, T& |8 Q1 R s9 H
— كۆرمىگەنلا بىر ئادەمغۇ، گەپ — سۆزلىرى غالجاتلىقلارنىڭكىگە ئوخشاپ كېتىدىكەن. بۈگۈن دۇكاننى بالدۇرلا تاقاپسىزغۇ، مىجەزىڭىز يوقمۇ نېمە؟!بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @3 ^, a/ g* r; w
نەزەر خوجا ئايالىنىڭ گېپىگە جاۋاب بەرمىدى. ئۇ ئۆيلەرگە بىر قۇر كىرىپ چىقىپ، خۇددى بىرىنچى قېتىم كۆرۈۋاتقاندەك ھەممە يەرگە سەپسېلىپ قاراپ چىقتى. ساراي ئۆيدە كېگىز ئۈستىگە قويۇلغان چاسا شىرە ئۈستىدىكى قەغەزلەرنى يىغىشتۇرۇپ شىرەنى تامغا تىكلەپ قويدى. بۇ ئۇنىڭ ھەر كۈنى كەچتە يېزىقچىلىق قىلىدىغان ئۆيى ھەم ئورنى ئىدى. ئۇ ئۆي ئەشۇنداق جابدۇقلۇق تۇراتتى. قونىدىغان مېھمانلار كېلىپ قالغاندىلا ئۇ ئۆيگە ئادەم باشلىناتتى. باشقا ۋاقىتلاردا قالغان چوڭ ئىككى ئېغىز ئۆي يېتىپ — قوپۇشقا يېتىپ ئاشاتتى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, E6 J9 f. }2 f! ~2 h — دۇكاننى ئاچماڭلار،— دېدى نەزەر خوجا ئىككى قۇلۇپنىڭ ئاچقۇچىنى ئايالىغا سۇنۇپ،— چاي، تۇز كېرەك ئالىمىز دېگەنلەرگە ئامباردىكى زاپاسلاردىن بېرىپ تۇرۇڭلار، مەن شەھەرگە كىرىدىغان بولۇپ قالدىم.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @" ?: ^( E0 O0 \3 l — يەنىما؟— ئەجەبلىنىپ سورىدى ئايالى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @$ |. j& c" d" f — يەنە،— دېدى نەزەر خوجا بېشىنى ئېگىپ،— بىر ھەپتە ھايال بولۇپ قېلىشىم مۇمكىن، ئەنسىرىمەڭلار...بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @3 m y6 I2 m/ e, Y" E! v4 D
نەزەر خوجا بېدە چايناۋاتقان ئاتنى ئېغىلدىن يېتىلەپ چىقىپ ئۇنىڭغا ئىگەرنى توقۇدى، ئاندىن ئۈستىگە كۆرپىنى سېلىپ ئۈزەڭگىگە دەسسەپ ئاتقا مىندى — دە، خوشلىشىپ قورۇدىن چىقىپ كەتتى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @3 K. K: C3 ^* m& o5 {. t
نەزەر خوجا ئۆيدىن شۇ چىقىپ كەتكەنچە شەھەرگىمۇ كىرمىدى، يىراق تاغلارغا چىقىپ كەتتى. چۈنكى ئۇ يەنە بىر نۆۋەت «ئۆزىنى دالدىغا ئېلىش»نىڭ زۆرۈرلىگىنى تۇيغانىدى. ئۇ شۇ چىقىپ كەتكەنچە ئىككى يىلغىچە مەھەللىدە كۆرۈنمىدى، تاغلاردىكى يېزىلاردىكى تونۇش — بىلىش، ئەل — ئاغىنىلەرنىڭ ئۆيلىرىدە يېتىپ — قوپتى ...بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @$ L2 E9 a1 ?) x4 w0 Y7 t+ K
ئۇ ئارىلىقتا ئۆيىگە يوشۇرۇن كېلىپ ئەھۋالنى چۈشەندۈرگەچ نەزەر خوجىنى ئىزدەپ كەلگەن يوچۇن ھەم گۇمانلىق ئادەملەرنىڭ تەققى — تۇرقى، گەپ — سۆزلىرى، نېمىلەرنى سورىغانلىقى، نېمىلەرنى تاپشۇرغانلىقىنى بىلىپ كېتەتتى. ئۇ ئاڭلىغان گۇمانلىق سۇئال — سوراقلاردىن تېخى ئۆيگە قايتىپ كېلىش ۋاقتىنىڭ يېتىپ كەلمىگەنلىكىنى، ئۆزىنىڭ تۇرىدىغان ھەم تۇرغان يەرلىرىنى ئاشكارىلاپ قويۇشنىڭ خەتەرلىك ئىكەنلىكىنى سېزىپ ئايالىغىمۇ ھېچنېمە دېمەيتتى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @8 y+ N9 B- @9 y; b" \& a% V5 s$ C بەزەر خوجا تاغلىق يېزىلاردا مۆكۈنۈپ يۈرگەن ئەشۇ يىللىرى ئۇزۇن قۇلاق خەۋەرچىلەردىن سوۋېتتە ئابدۇللا روزىباقىيىۋنىڭ ئېتىۋېتىلگەنلىكىنى، ئۇنىڭ ئىنىسى ئابدۇغوپۇر روزىباقىيىۋنىڭ ئۆزىنى ئۆلتۈرۈۋالغانلىقىنى ئاڭلاپ، ئۇياقتا بولغان كۈرەشنىڭ ئۆزى ئويلىغاندىنمۇ دەھشەتلىك، ئېچىنىشلىق ھەم رەھىمسىز بولغانلىقىنى چۈشەندى. ئۇ ئۈمىدىنى ئابدۇللا روزىباقىيىۋغا باغلىغانىدى. «ئۇ پۇت دەسسەپ بەرسىلا نەدە بولسام كۆڭلۈم توق تۇراتتى. مانا ئەمدى ئۇ ئۈمىدىممۇ يوققا چىقىپتۇ. ئەشۇ ئۈمىدمۇ مېنى ئالداپتۇ...» دېدى نەزەر خوجا ئۆز — ئۆزىگە كۆزلىرىدىن ئېقىۋاتقان ياشلىرىنى سۈرتۈپ:
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @9 |, H9 w4 ]8 f" P: ^
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @: B; _7 m7 L& A* C تاڭدا كۆرۈندى يالتىراپ چىراق،بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @4 R. X$ S% x6 Y
قاراپ ماڭساممۇ، كەتتى بەك يىراق.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 F0 `; ^# ?8 Z) E* w1 u2 F7 l ئۈمىد يۇلتۇزى ئالدايدۇ شۇنداق،بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @* |+ ?4 \, s1 f% h
يەتتىم دېگەندە كېتەر ئول ئۇزاق.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @3 p# Z. N$ _" w- | ... ...
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @8 r8 W- w9 w; i1 a
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @) v. Z8 @8 P, {, F9 Q
|
 |
يوللىغان ۋاقتى 
