 |
دانالاردىن ھېكمەتلىك دۇردانىلەر
" W1 H2 u7 U; P, V+ v. v/ p" }0 W8 Z0 H5 S. _7 n' Y, K- d
" ~% ^8 s- J. X E0 i
يۇم كۆزۈڭنى، كۆزگە ئايلنسۇن كۆڭۈل.& m3 _- s8 D0 _
2 e2 a+ L- S( _ i$ \جالالىدىن رۇمى
4 u2 Z7 q- \+ ~
T) D* s" K0 w% Z4 b5 o: J& y. wجالالىدىن رۇمى مىلادىي 1207-يىلى خوراساننىڭ بەلىغ شەھرىدە دۇنياغا كەلگەن ،كىيىن دادىسى بىلەن ئىراق، سۇرىيە،مەككە ۋە مەدىنە قاتارلىق جايلاردا بولغان،ئۆمرىنىڭ ئاخىرىدا سەلجۇق سۇلالىسىنىڭ كونىيە شەھرىدە تۇرۇپ قالغان ۋە مىلادىي 1272-يىلى شۇيەردە ئالەمدىن ئۆتكەن.
, t. l8 v4 b! Z" p3 h% |* q7 k0 y/ ~% h; I! m
ئۇ بۈيۈك ئالىم ،ئۆلىما ،شائىر بولۇش سۈپىتى بىلەن تۈركىي خەلىقلەر ئارىسىدىلا ئەمەس،بەلكى ئەرەپ ،پارىس تىللىق خەلىقلەر ئارىسىدىمۇ زور شۆھرەت قازانغان.ئۇنىڭ "دىۋان ئەشئارىي" ،"مەسنەۋىي شېرىپ" قاتارلىق ئەسەرلىرى دۇنيا ئەدەبيات تارىخى سەھنىسىدە نادىر ئەسەرلەردىن ھىساپلىنىدۇ.
1 w! m/ \. ~ L$ r* n0 S5 y% [) }# l9 b e! \9 h# a: Y }/ ]8 O9 r3 T
ئۇنىڭ ھىكمەتلىرىدىن تەرمىلەر
/ q% M: s/ W0 k( m8 W7 r# e% b7 \# _$ r! q4 J& R T9 B+ C, t
سۆز -لىباس ،مەنە-ئۇنىڭدىكى يۇشۇرۇن سىر.0 U# T5 s8 x7 P7 [
, h* k- {" w1 O1 ]( Vئۆز روھىي دۇنيارىڭنى ئىگەللەش بىر چاغلاردا ئىسكەندەر زۇلقەرنەيننىڭ يەر يۈزىنى ئىشغال قىلغىنىدىنمۇ مۈشكۈلرەك.
, p2 W/ ], f- ]; m- }) T" \" g3 `/ v H
مۇھەببەت ۋ ە مۇرۋەت ئىنسانلىقتۇر،غەزەپ ۋە خىرىس ھايۋانلىقتۇر.' U. t5 i, b, n- j4 X+ S
5 \/ R8 O! U+ O' Bسەن ھەممە نەرسىنى ئۇنتۇشۇڭ مۇمكىن ئەمما پەقەت بىرلا نەرسىنى -دۇنياغا نىمە ئۈچۈن كەلگىنىڭنى ئۇنتىمىساڭ بولغىنى.
! f0 r! A; U4 k5 A2 J
0 _7 f& M0 \8 lئىلمىي بەھىس مۇنازىرە ئىنسانلارنى بىر بىرىدىن ئايرىۋىتىدۇ،ئەمما ساز ۋە ئۇسۇل ئۇلارنى بىرلىككە كەلتۈرىدۇ.: h$ [# w& a. T( t5 O) K5 |
- P3 `/ {! i, }; @* Y9 |ئۆزۈڭنى ئەرزىنىگە ساتمىغايسەن ،باھايىڭ جەزمەن ئۈستۈن.
0 V# ]( T. A) s2 A8 D9 B' O8 ]$ Q6 x6 |8 F C4 s
مەقسەتكە يېتىش ئۈچۈن سەبىر قىلىش كېرەك.
- H. a2 l6 w8 U( l7 z2 T6 t( \/ u
- X2 ]9 K4 M4 o( ?ياخشى خۇلىق ياخشىلىقنىڭ ئلامىتى
T$ O8 c4 F: Y5 X$ ]5 j' n
* u# x6 D% [, _: _- X0 ]ئەبۇ رەيھان بىرونى7 |+ ?4 s/ c8 S6 ]7 v
* [' P, m! Q; y' Mئەبۇ رەيھان مۇھەممەد ئىبنى ئەھمەد بىرونى مىلادىي 973-يىلى خارەزىمدە دۇنياغا كەلگەن ،مىلادىي 1048-يىلى12-ئايدا غەزنە شەھرىدە ئالەمدىن ئۆتكەن. P# ]' `7 A5 L. I+ H9 l$ A1 k7 o
9 y# N& K; C$ m3 U0 S* I( m
ئەبۇ رەيھان برونى دۇنياۋىي ئىنىسكلوپىدىك ئالىم ۋە مۇتەپەككۇر بولۇپ تارىخ،ماتىماتىكا،ئاسترونومىيە،مىدىتسىنا ۋە گىئوگرافىيە پەنلىرى بويىچە نۇرغۇن ئەسەرلەرنى يازغان،«قەدىمقى خەلىقلەردىن قالغان يادىكارلىقلار»،«ھىندىستان» قاتارلىق ئەسەرلەر ئۇنىڭ نادىر ئەسەرلىرىدۇر.% u' B, q( U% N" X* _6 ~2 [
; }! i6 j3 f0 S3 M" {6 r5 Jئۇنىڭ ھىكمەتلىرىدىن( g; L! D z" D
: y9 y5 R5 r( t$ a! K
قەلەمنىڭ مەڭگۈلۈك ئىزلىرى بولمىغىنىدا خەلىقنىڭ خەۋەرلىرىنى نەدىن بىلەتتۇق.: o& v, g# E; B9 _
, i, n0 z, g+ E+ q- eياخشىلىق قىلغان كىشىنىڭ مىننىتى قىلغان ياخشىلقىنى يوققا چىقىرىدۇ.
" _! `9 }8 P/ Y3 g
3 ~+ q3 z5 e& `/ Yبىلىمسىز كىشىلەرنىڭ قەلبى خۇراپاتقا مايىل بولىدۇ./ R7 O3 T2 ]. i' p
1 {- y" U5 s9 d& b! Tھەربىر ئىنساننىڭ قەدىر قىممڭتى ئۆز ئىشىنى قايىل قىلارلىق دەرىجىدە بىجىرىشىدە ئىپادىلىندۇ.6 q D0 d8 c5 s( d7 o
1 K+ h a% G7 c9 E, eيالغان دائىم راستىن يېڭىلىدۇ،ئۇ خۇددى سۇنىڭ يۈزىدىكى كۆپۈكتەك يوقىلىدۇ.
- P9 b4 h* z8 ~8 @5 s1 L* A% k- x4 ~/ x: g2 M) A% _
- H, x6 X0 J- Y! k/ T
4 c9 Q ?# k# ? |خۇلقۇڭ بىلەن جاھاننى ساز قىل
0 c: D+ l. _* b% f1 ?- _
3 z% v2 A! w) V. s4 ?نىزامى گەنجىۋىي; J8 o U% a! ?8 r8 w5 ]$ {/ b
( Y8 z! G1 ?3 E0 h' h% @$ Y1 V. eئەبۇ مۇھەممەد ئىلياس ئىبنى يۇسۈپ نىزامى گەنجىۋ(1209-1141 ) ،شەرق كىەلاسسىك ئەدەبيات تارىخدا پەخىرلىك ئورۇن تۇتىدىغان ئەزەربەيجان شائىرى ،ئۇ نۇرغۇن غەزەل ،قەسىدە،رۇبائىي،پارچىلارنى يېزىش بىلەن بىر ۋاقىتتا بەش داستاندىن تەركىپ تاپقان «خەمىسە»نى يېزىپ زور شۆھرەت قازانغان.) {' j- @5 z7 G( g3 u& l! b& s% ~
+ @, F' [- }: G5 `. y3 Z" Q
نىزامى ئۆز ئەسەرلىرىنى پارىس تىلىدا يازغان بولسىمۇ تۈركىي خالىقلەر كىلاسسىك ئەدەبياتىغا جۈملىدىن ئۇيغۇر ئەدەبياتىغا ئالاھىدە تەسىر كۆرسەتكەن.* V n: e: D, \) o5 B
* r( z# O) |3 y
ئىلىملىك ئادەمگە ئۇلۇغلۇق ھەمدەم& w& r! Y, i( y, v2 `
- N4 D3 K0 K6 Z" v3 b( u
خۇسراۋ دىھلەۋى) |. m# i# e( M1 h% I* ]3 k
) ^& O+ q0 j! q& l( c7 J+ qيەمىنىددىن ئەبۇلھەسەن خۇسراۋ دىھلەۋى (1325-1253) ھىندىستان ،ئىران ئوتتۇرا ئاسىيا خەلىقلىرى مەدەنىيەت تارىخىدا ئالاھىدە ئورۇنغا ئىگە مەشھۇر شەخىسلەرنىڭ بىرى.تىل،تارىخ،ئەدەبيات پەنلىرى بويىچە يىتىلگەن تالانت ئىگىسى،ئۇنىڭ دادىسى تۈركىي خەلەقلەردىن بولۇپ ھىدىستانغا بېرىپ ئولتۇراقلىشىپ قالغان . A" N9 n( s1 @5 s' z! p: N
0 j0 D; X0 p0 q L D2 M$ w" R, l4 aخۇسراۋ دىھلەۋىنىڭ ئەدەبىي مىراسى غايەت زور سالماقنى ئىگەللەيدۇ، ئۇنىڭ لېرىك شىئىرلىرى بەش دىۋانغا جەملەنگەن بولۇپ ،ئۇنىڭدىن بەش داستاندىن تەركىپ تاپقان «خەمىسە» ۋە باشقا ئىپىك داستانلىرى بار،جامىينىڭ مەلۇماتىغا قارىغاندا ئۇنىڭ 99پارچە كىتابى بار ئىكەن.
& u0 y9 c# P- j1 ?) Y' Z3 g7 Z& @1 A% x$ O' \
ئۇنىڭ ھىكمەتلىرىدىن
3 ^7 j8 j0 ?. R7 a0 X1 n6 u. s$ h
ئۆز قانىتىڭ بولمىسا ئۇچمىقىڭ قىيىن.* ~! ?* {, c5 K7 s/ r* I
1 h! D5 q3 q0 b. T% R$ U
ياخشى سۆز دۈشمەننىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.6 l4 ]$ y1 ^) ] ?7 Y: g, e' Q
: [. z; {- k; M% T( b5 g4 J3 S2 w) G5 A
ئەگەر سەن ھۇشيار بولساڭ جاھان سايەڭدە ئۇخلايدۇ.
* O9 p* s8 O( y% T& w" C( b, r* h" u* m2 W) }5 K, l7 P- X
پۇشايماندا قالماي دىسەڭ زىرەكلەرنىڭ نەسىھىتىدىن مەسلىھەت ئىزلە.
" r; {; H! ], p3 z4 a. Q" M$ U6 t* v) b
ئەقىل ئوقى ئالەمنى ئالار.
! n2 n& |# m& Y5 j
' G3 n' ?& f1 }- `* e
% `3 _7 ?" M; B7 \% g1 l4 O* R: E! f# z( A ?3 Z5 \; G
ئاز-ئازدىن ئۆگىنىپ دانا بولۇر
. L6 v; i7 t2 ?6 C0 H1 K' ?! E' F4 E8 X) r) q7 M) ]
ئەلشىر نەۋائىي7 A* @# D3 d7 ^% O
9 T: o& m) \8 I m
دۇنيا ئەدەبياتىنىڭ نامايەندىلىرىدىن بىرى،ئۇلۇغ شائىر ۋە مۇتەپەككۇر ئەلشىر نەۋائىي 1441-ئەينى دەۋىردىكى خوراسان دۆلىتىنىڭ پايتەختى ھىراتتا تۇغۇلغان ،1501يىلى شۇ يەردە ئالەمدىن ئۆتكەن.ئۇ ئۆز ھاياتىدا «خەمىسە؛(داستانلار توپلىمى)،«خەزائىنۇل مەئانى»(مەنالار خەزىنىسى،غەزەللەر توپلىمى)«،مەھبۇبۇل قۇلۇب»،«مۇھاكىمەتۇل لۇغەتەيىن»(ئىككىت تىل ھەققىدە مۇھاكىمە)،« لىسانۇتتەير»(قۇشلارنىڭ تىلى)،«مەجالىسۇن نەفائىس»(نەپىس كىشىلەر مەجلىسى) قاتارلىق مەشھۇر ئەسەرلەرنى يازغان.ئۇ يەنە نۇرغۇن ئالىم ،ئەدىب ،سەنئەتكارلارغا يىتەكچىلىك قىلىپ تۈركىي خەلىقلەر مەدەنىيتىگە زور تۆھپە قوشقان.
5 G2 K& S: C% |/ F3 x ~& ]6 n' \2 \! f; S. N# P
ئۇنىڭ ھىكمەتلىرىدىن
9 K* ~. n8 R+ H: n# A/ w8 w: q( |3 t3 @$ ]
ۋاپاسىزدا ھايا يوق ،ھاياسىزدا ۋاپا يوق.8 T5 ^0 y7 _' c% j* ~
$ W7 F, S% `* |. H
ئېغىزىغا كەلگننىلا دىمەك ناداننىڭ ئىشى،
/ r( m: t2 {' E: ]( t/ w9 @( L" l9 [
ئالدىغا كەلگننىلا يىمەك ھايۋاننىڭ ئىشى.
, E& Z$ a8 R4 D9 [5 V- e3 E5 \8 w; ^! H6 @4 j0 \# r; ^% i, u$ u
ئاز-ئازدىن ئۆگىنىپ دانا بولۇر،تامچە -تامچە يىغىلىپ دەريا بولۇر.
, I9 [, s3 _7 I/ W/ w4 ]
! ?, v! C8 g. v- u( vياسانچۇق مەردانە بولماس ،كىپىنەك پەرۋانە بولماس.
) Z* P3 a- L* R9 D- I4 `% I3 M, @9 g7 }. m, Z' [1 I% o% x
ئۆزىنى ماختىغان ئادەم ئەقىلسىزدۇر.
`5 [1 P" o8 x# e% z9 A9 q! a
7 _4 U5 Q( g0 v+ w) f, ~كۆپ سۆزلىگەن كۆپ يېڭىلىدۇ. l' A1 t. |/ R" l! Q
1 s/ V; h( k: g' Gئىلىمگە ئەمەل قىلمىغان ئادەم ئۈستىگە كىتاپ ئارتىلغان ئىشەككە ئوخشايدۇ.! k9 k/ K! m7 g" x+ |6 I
6 S7 V) m) { p. h
ناداننىڭ ئۈگۈتىدە خاتا بار،دۈشمەننىڭ نەسىھىتىدە ئالداش بار.0 R; }; r2 m. M: d' x( |, s: m) ]
* o$ S2 Z( L8 U3 z( L$ P( C7 nئىلىيجاناپ كىشىلەرنىڭ مال دۇنياسى ساخاۋەتتۇر.
9 n! I# c+ b2 d7 P9 ^! c V& g# I# i6 N M& n: J
ئىنساپ قىلىش -سېخىيلىق ئەمەس.! P5 P/ E8 {* {% n3 r
; K f7 T: z& r) d8 a/ n; N M
تەكەببۇرلۇق شەيتاننىڭ ئىشى.5 | f0 Z* c4 R9 `
- N% |8 A) r$ N. h
مەنمەنلىك ناداننىڭ ئشى.
( k* o; E% P, N7 o& D, Q4 d) p( E1 m: c* \. r H! D
0 L4 n& d: b5 lسۆزى ھىساپسىز ،ئۆزى ھىساپسىز.ياخشى ئادەم يامانلاردىنمۇ ياخشىلىقىنى ئايىماس.
g6 q0 o ~# T5 Y( O% p. e3 N
2 [0 Q8 l$ }+ H4 R. f/ e* u ( «شىنجاڭ مەدەنىيتى» ژۇرنىلىدىن ئېلىندى )5 C; b0 c8 { m7 a% W
" I! X( ]4 G# D- |3 m4 R
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا ARKZAT تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2015-7-20 11:34 AM , n: ~! v) R: A2 g5 _
Z/ C l8 R) f4 ^
|
 |
"خۇش قىلالىغان نوچى " دەيتىڭىزغۇ ؟ سىز نوچى ^—
ۋاقتى: 2015-7-20 08:23:15
