1933- يىلىدىن 1937- يىلىغىچە قەشقەر، خوتەن، ئاقسۇلاردا بۇلۇپ ئۆتكەن ۋەقەلەر

 

1932- يىلىنىڭ ئاخىرى، 1933- يىلىنىڭ باشلىرىدا تۇرپاندىن باشلانغان قوزغىلاڭ غەلىبە قىلىپ كولىغىچە قانات يايدى. تۆمۈر ئېلى (دەسلەپتە تۆمۈر تۈەنجاڭ دەپ ئاتىلاتتى) كورلىدىن جەنۇنىي شىنجاڭغا يۈزلىنىپ قەشقەرگە قاراپ يۈرۈش قىلدى. بۇ چاغدا قەشقەردە تۇرۇشلۇق ئۆلكە ئارمىيىسىنىڭ دىۋىزىيە باشلىقى جىن شۇجژ (جىن شۇرېننىڭ 4- ئىنىسى) قورقۇپ كېتىپ دورا يەپ ئۆلۈۋالدى. ئۇنىڭ ئورنىغا قەشقەر دوتىيى ماشاۋۋۇ (مادوتەي دەپمۇ ئاتىلىدۇ) قۇشۇمچە دىۋىزىيە سىجاڭلىقىغا تەيىنلەندى.
تۆمۈر ئېلى كۇچانى ئېلىپ ئاقسۇغا قاراپ يولغا چىقتى. ياقا ئېرىقتا بىر مەيدان غەلىبىلىك جەڭ قىلىپ ئاقسۇنى ئىشغال قىلدى، بۇ چاغدا مادوتەي خەنزۇ، ئۇيغۇر، خۇيزۇلاردىن بىرەر مىڭچە ئەسكەر تەشكىللەپ ياڭ چىڭمىن ئىسىملىك بىر خۇيزۇنى (ئۇنى ياڭ دارىنمۇ دېيىشەتتى) تۈەنجاڭ قىلىپ تۆمۈر ئېلىنى تۇسۇش ئۈچۈن مارالبېشىغا ئەۋەتتى. ياڭ تۈەنجاڭ ۋە لى دېڭرۇڭ دېگەن تۈەنجاڭلار ئەسكەرلىرىنى باشلاپ مارالبېشىنىڭ شەرىق تەرىپىدىكى تۇمشۇق دېگەن يەرگە كېلىپ ئۇرۇنلاشتى.
تۆمۈر ئېلى ئاقسۇ تەرەپتىن كېلىپ تۇمشۇقنىڭ شەرق تەرىپىدىكى تەڭتوغراق دېگەن يەرگە ئۇرۇنلاشتى. تۇمشۇق بىلەن تەڭتوغراقنىڭ ئارلىقى 20 كىلومىتىردەك كېلىدۇ. بۇ چاغدا قارا شەھەردىكى ماشىمىڭ ئەۋەتكەن مازىخۇي (ماجەنساڭ) مۇ بىر تۈركۈم ئەسكەرلىرى بىلەن كېلىپ ئۇرۇنلاشتى. شۇنىڭ بىلەن تۇمشۇق ئۇرۇشى باشلاندى. بۇ ئۇرۇش 3- ئاينىڭ ئاخىرىدا باشلىنىپ 47 كۈن داۋام قىلدى. ئۇرۇش ناھايىتى قاتتىق بولدى. نەتىجىدە ھۆكۈمەت ئەسكەرلىرى كۆپ چىقىم تارتىپ ئىلاجسىزلىقتا سۈلھ قىلىشقا مەجبۇر بۇلۇپ ۋەكىل ئەۋەتتى. ۋەكىللەردىن ئەۋەتكەن خېتىدە:«بىز ھەر ئىككى تەرەپ مۇسۇلمان، ئۇرۇشنى توختىتىپ تىنچلىق سۆھبىتى ئۆتكۈزەيلى. مادوتەينىڭ پىكىرىمۇ شۇنداق!» دېيىلگەن. ئۇنىڭ مەقسىتى ماجەنساڭ بىلەن بىرلىشىۋېلىپ تۆمۈر سىجاڭنى چەتكە قاقماقچى. تۆمۈر ئېلى ئۇنىڭ ئالدام خالتىسىغا چۈشمەي ئۇرۇشنى داۋاملاشتۇرىۋەردى.
ئەمدى بۇ ئۇرۇشنى مۇشۇ يەردە توختىتىپ، ئوسمان ئېلى (قىرغىز) ۋەقەسىدە بىر ئاز توختىلىمىز:
1933- يىلى 3- ئاينىڭ ئوتتۇرىلىرىدا مادوتەي ئۇچتۇرپان قاقشال يولىنى تۇسۇش ئۈچۈن سوغۇن چازىسى (قاراۋۇللۇق ئورنى) غا ئەسكەر ئەۋەتمەكچى بولىدۇ. بۇ چاغدا ئوسمان ئېلى (قىرغىز) قەشقەر دوتەي يامۇلىدا نەزەربەندتە ئىدى. مادوتەي خەنزۇ، ئۇيغۇر، خۇيزۇ، قىرغىزلاردىن تەركىب تاپقان 400 چە ئەسكەر تەشكىللەپ جىڭ تۇڭلىڭنى يىڭجاڭ، ئوسمان ئېلىنى نەزەربەندتىن بوشىتىپ ليەنجاڭلىققا تەيىنلەپ سوغۇنغا ئەۋەتىدۇ. (سوغۇن- ئاتۇشتىن ئۈچتۇرپانغا بارىدىغان تارجىلغىنىڭ ئاغزىغا جايلاشقان بۇلۇپ ئۇزۇندىن بىرى ئەسكەر تۇرۇپ كېلىۋاتقان چازا) ئوسمان ئېلىنىڭ قول ئاستىدا ئورازبەگ، ئابلابەگ، توختى بەگ قاتارلىق بىر قانچە داڭلىق سەركەردىلەر بار ئىدى. ئۇلارغا ۋە ئۇلارنىڭ قول ئاستىدىكى ئەسكەرلەرگە سوغۇنغا يېتىپ بارغىچە تازا ئىشەنچ قىلالماي قورال تارقىتىپ بەرمەيدۇ. بۇ 400 دەك ئەسكەر 3- ئاينىڭ 10- كۈنى ئاتۇشقا كېلىپ بىر كىچە قۇنۇپ ئەتىسى سوغۇنغا يېتىپ بارىدۇ. ئاندىن قىرغىز ئەسكەرلەرگە قورال تارقىتىپ بېرىدۇ. شۇ چاغدا مارالبېشى تۇمشۇقتا تۆمۈر سىجاڭ مادوتەي ئەۋەتكەن ياڭ تۈەنجاڭ بىلەن (ياڭ چىڭمىن) ئۇرۇش قىلىۋاتاتتى. بۇنىڭدىن خەۋەر تاپقان ئوسمان ئېلى ئۆزىنىڭ قول ئاستىدىكى ئابلابەگ، ئورازبەگلەر بىلەن مەسلىھەتلىشىپ، ئۆزلىرىنىڭ ئىسيان كۆتۈرۈپ تۆمۈر سىجاڭ تەرەپكە ئۆتىدىغانلىقلىرىنى بىلدۈرۈپ خەت ئەۋەتىدۇ.
خەتنىڭ مەزمۇنى مۇنداق: «ھۆرمەتلىك تۆمۈر سىجاڭ، سىلى بولسا ئاتا، بىز بولساق بالا، بىز سىلى ئارقىلىق خوجىنىياز ھاجىغا بەيئەت قىلىمىز. ئەگەر سىلى رۇخسەت قىلسىلا بىز سوغۇندا قوزغىلاڭ كۆتۈرۈپ، مادوتەي ئەسكەرلىرىدىن قورال تارتىۋېلىپ، سىلىگە ياردەمدە بولساق...»
ئوسمان ئەۋەتكەن ئىككى كىشى تۆمۈر سىجاڭنىڭ قېشىغا يېتىپ بېرىپ خەتنى تاپشۇرىدۇ. تۆمۈر سىجاڭ بۇنىڭدىن بەك خوش بۇلۇپ ئۇلارغا بىر پارچە جاۋاب خەت يازىدۇ. خەت بىلەن بىرگە «فى سەبىلىلا» دەپ يېزىلغان بىر بايراق ئەۋەتىدۇ. ئۇلار خەت بىلەن بايراقنى ئېلىپ سوغۇنغا يېتىپ كېلىدۇ. شۇ كېچىسى ئوسمان ئېلى قول ئاستىدىكى ئوراز بەگ، ئابلا بەگ، توختى بەگ قاتارلىقلار بىلەن بىرلىكتە ئىسيان كۈتۈرۈشنىڭ پىلانىنى تۈزۈپ تاڭغا يېقىن چىن تۇڭلىن ئەسكەرلىرى ياتقان گازارمىنى قورشىۋېلىپ، ئۇلارنى قۇرال تاپشۇرۇشقا مەجبۇر قىلىدۇ. ئۇلار قورشاۋدىن چىقىپ كىتىشنىڭ ئامالىنى قىلالماي تەسلىم بولىدۇ. ھەم قوراللىرىنى تاپشۇرىدۇ. بۇ خەۋەر چاقماق تىزلىكىدە ئاتۇشقا ۋە تاغقا تارقىلىدۇ. بىز ئاتۇش خەلقى ئوسماننىڭ قوزغىلاڭ كۆتۈرۈپ غەلىبە قىلغانلىقىنى ئاڭلاپ، ئۇلارنىڭ چاپسانراق ئاتۇشقا يېتىپ كىلىشىنى تەقەززالىق بىلەن كۈتتۇق (ئۇنداق بۇلۇشتىكى سەۋەب، شۇ چاغدا ھۆكۈمەت تەرەپتىن خەلققە بولغان زۇلۇم ۋە ئالۋاڭ- ياساق بەك كۆپىيىپ كەتكەنىدى).
شۇ چاغدا مەن (ئابدۇقادىر ھاجى) ئاتۇشتا ئىدىم، ئوسماننىڭ ئاتۇشقا كېلىۋاتقانلىقىنى ئاڭلاپ، يۈسۈپ ئاخۇن، ئابدۇشۈكۈر مەخسۇم، سايىت ئاخۇن، ئابلىراخۇن قاتارلىق بەش كىشى يۈسۈپ ئاخۇننىڭ ئۆيىگە يىغىلىپ ئوسماننى قانداق كۈتۈۋېلىشنى ھەم ئۆزىمىزنىڭمۇ ئوسمانغا ئەسكەر بولىدىغانلىقىمىزنى مەسلىھەتلەشتۇق. 33- يىلى 3- ئاينىڭ 29- كۈنى ئوسماننىڭ ئاتۇشقا يېتىپ كېلىدىغانلىقىدىن خەۋەر تاپتۇق.
شۇ كۈنى ئۇنى قارشى ئېلىش ئۈچۈن پۈتۈن ئاتۇش خەلقى دېگۈدەك شور ئېرىقنىڭ بېدىلىك دېگەن يېرىگە چىقىپ، ئوتۇن، سامان، بېدە، نان قاتارلىق تەمىنات بۇيۇملىرىنى تەييارلاپ ئون نەچچە قوي سۇيۇپ، چۈشكۈن راسلاپ داغدۇغا بىلەن قارشى ئالدۇق.
ئوسمان ئېلىنىڭ بىر بۆلۈك ئەسكەرلىرى ھەممىنىڭ ئالدىدا يېتىپ كەلدى. ئۇنىڭ ئارقىسىدىن ئوسمان ئېلى ئۆزى كېلىپ خەلقنى كۆرۈپ ئاتتىن چۈشتى. بىز ھەممىمىز يۇقۇرى ئاۋاز بىلەن «ئامىن» دەپ ئۇنى تەبرىكلىدۇق. ئوسمان ئۇچىسىغا بەقەسەم تون، پۇتىغا مەسە- كالاچ كىيگەن بۇلۇپ بېشىغا يېشىل سەللە ئورىۋالغانىدى.
ئوسمان بەگنىڭ ئاتۇشقا كەلگەن ئەسكىرى 600- 700 دەك بۇلۇپ، ئۇلارنىڭ يېرىمىدىن كۆپرەكى يېڭىدىن قۇشۇلغان قىرغىزياشلىرى ئىدى، ئۇنىڭ ئىچىدە قۇرالى بار ئەسكەرلەر 400 دىن ئاشمايتتى. ئۇلارنىڭ كۆپ قىسمى ئات ئۈستىدە ئۇزۇقلاندى. شۇ كۈنى ئوسمان ئېلى شور ئېرىقتا قونماي، بىخەتەررەك جاي (تاغنىڭ ئىچى) بوغۇزغا يۈرۈپ كەتتى. بوغۇز ئاتۇشتىن ئارغۇغا بارىدىغان ئىككى تاغنىڭ ئارىسىدىكى جىلغا بۇلۇپ، ھاۋاسى ياخشى، مەنزىرىلىك جاي ئىدى. دادام (ياقۇپ) باشلىق بىر تۈركۈم كىشىلەر ئوسمان تۈەنجاڭ بىلەن كۈرۈشكىلى بوغۇزغا چىقىپ كەتتى. دادام قايتىپ كىرگەندىن كىيىن مەن چىقتىم. مەن، يۈسۈپ ئاخۇن، ئابدۈشۈكۈر مەخسۇم، سايىت ئاخۇن تۆتىمىز بىرلىكتە ئوسمان تۈەنجاڭنىڭ چېدىرىغا باردۇق. ئۇ چېدىرنىڭ ئالدىدا ئىككى ئەسكەر پوستتا تۇرغانىكەن، خەۋەر قىلىنغاندىن كىيىن بىزنى قۇبۇل قىلدى. بىز ئوسمان تۈەنجاڭغا ئۆزىمىزنىڭ ئىنقىلابقا قاتنىشىپ ئەسكەر بولىدىغانلىقىمىزنى ئېيتتۇق. ئوسمان تۈەنجاڭ بىزنىڭ ئىلتىماسىمىزنى قۇبۇل قىلىپ، ئىسمىمىزنى يېزىۋالدى ھەمدە ماڭا بىر دەپتەر، بىر قېرىنداش بېرىپ، يەنە ئەسكەر بولىدىغانلارنى تىزىملاشنى، ئۆزىنىڭمۇ ئەتە ئاتۇشقا بارىدىغانلىقىنى، شۇندقلا تىزىملانغان ئەسكەرلەرنى ئېلىپ ئۈستۈن ئاتۇش، ئۈچ مىرۋانغا بېرىشىمىزنى تاپشۇردى. بىز ئۇ يەردىن قايتىپ كىلىپ مەھەللىلەردە ئەسكەر بولىدىغانلارنى تىزىملاشقا كىرىشتۇق. شۇ بىر كۈندە 18 ياشتىن 30 ياشقىچە بولغان ياشلاردىن 120 كىشى ئۆزىنى ئەسكەرلىككە تىزىملاتتى. بۇ 3- ئاينىڭ 29- كۈنىدىكى ئىش ئىدى. مەن ئەتىسى ئۆيگە بېرىپ بىر پاختىلىق چاپان، بىر كۆرپە، بىر ئاز نان ھەمدە ئۆيدە ساقلاپ يۈرگەن بىر دانە كونا تاپانچىنى ئېلىپ (3- ئاينىڭ 30- كۈنى) ئەتتىگەندە ئاتلىق ئاچچىقيارغا يېتىپ باردىم. مەن بارغاندا بىر ئاز ئادەم بار ئىكەن. بىرەر سائەتتىن كېيىن ئاتلىق، ئېشەكلىك، پىيادە بۇلۇپ 150 دىن ئارتۇق ئادەم توپلاندى. شۇنىڭدىن كىيىن ئىككىدىن تىزىلىپ، ئۈچ مىرۋانغا قاراپ يولغا چىقتۇق. شۇ ئوتتۇرىدا بىزنى تەبرىكلەپ 100 دەك ئوقۇغۇچى ئالدىمىزغا چىقتى. ئۇلارنى كۈرۈپ بىز ئۇلاغتىن چۈشتۇق. ئۇلار ئىنقلابنى مەدىھيلەيدىغان ناخشا تەييارلىغان ئىكەن ئۇنى ئوقۇپ بەردى. بىز ئۇلاردىن ئايرىلىپ ئۈچ مىرۋانغا يىتىپ بېرىپ، ئوسمان تۈەنجاڭ بىلەن كۈرۈشتۇق. تۈەنجاڭ بىزنى قانچە كىشى بىلەن كەلدىڭلار، دەپ سورىدى. بىز 150 دىن ئارتۇق ئادەم بىلەن كەلگەنلىكىمىزنى ئېيتتۇق. ئوسمان تۈەنجاڭ قۇلىغا قەلەم، قەغەز ئېلىپ مىنى ئۆزىگە تۈەنجاڭ قىلغانلىقى توغرىسىدا بۇيرۇق يېزىپ بەردى. يۈسۈپ ئاخۇن، ئابدۇشۈكۈر مەخسۇم، سايىت ئاخۇنلارغا ليەنجاڭلىق خىزمىتىنى بەردى. بۇندىن كىيىن، ئىككى ئاتۇشتىن (ئۈستۈن ئاتۇش، ئاستىن ئاتۇش) ئەسكەرلىككە يېزىلىدىغانلارنى سىز تىزىملاپ، ماڭا ئۇمۇمى ساننى مەلۇم قىلىڭ، دەپ تاپشۇردى. شۇنىڭ بىلەن مەن ھەركۈنى ئەسكەرلىككە كەلگەنلەرنى تىزىملاپ ماڭدىم. ئۈستۈن ئاتۇشتىن ئىدرىس 70- 80 دەك ئادەمنى، غوپۇر داموللام 50- 60 دەك ئادەمنى باشلاپ ئوسمان تۈەنجاڭنىڭ قېشىغا بارغان ئىكەن. ئۇلارنىمۇ مەن تىزىمغا ئالدىم. شۇنداق قىلىپ ئەسكەرلىككە يېزىلغان كىشىلەرنىڭ سانى بىر ھەپتە ئىچىدىلا 350 دىن ئېشىپ كەتتى. ئوسمان تۈەنجاڭ بۇنى ئاڭلاپ، قورال، تەمىنات مەسلىسىنى كۆزدە تۇتۇپ، ئەسكەر ئېلىشنى توختىتىشنى تاپشۇردى. دىمىسىمۇ ئەسكەر 100 دىن ئېشىپ كەتكەنىدى. لېكىن قۇرال 500 گە يەتمەيتتى. بىر ياخشى يىرى بەشكېرەم، ئاتۇش دېھقانلىرى ئاتلىرىمىزنى بېدە، سامان، بىزنى ئاش- نان بىلەن يىتەرلىك تەمىنلەپ تۇردى. بىزمۇ مەخسۇس ئادەم بەلگىلەپ، دېھقانلار ئېلىپ كەلگەن ئوتۇن، سامان، يەم- بوغۇز، ئۇن، نان قاتارلىقلارنى تىزىملاپ ھەرقايسى ليەنلەرگە ئادەم بېشىغا قاراپ تەقسىم قىلىپ بىرىپ تۇردۇق. بىزنىڭ شۇ چاغدا تۇرغان ئورنىمىز تۈتۈرگە ئىدى.
شۇ چاغدا بىزنىڭ ھەربىي مەشىقىمىزنى باۋۇدۇن باينىڭ ئۈستۈن ئاتۇشتا ئاچقان يېڭى مەكتىپىدە ئوقۇپ چىققان ئوقۇغۇچىلار بىرەتتى. بىز تۈتۈرگىدىكى ۋاقتىمىزدا 4- ئاينىڭ ئوتتۇرلىرى مادوتەي 60- 70 دەك ئەسكەرگە جەنرال (گېنىرال) ساھىب دېگەن بىر ئاۋغاننى باشلىق قىلىپ بىز بىلەن سىناق تەرەققىسىدە ئۇرۇش قىلىشقا چىقاردى. جەنرال ساھىب ئەسكەرلىرىنى باشلاپ توققۇز ھۇجرا بار تاغنىڭ ئاغزىغا كەلگەندە بىزنىڭ ئۇ يەردە رازۋېتكىغا چىقارغان ئەسكەرلىرىمىز بىلەن ئۇچرىشىپ قالىدۇ ھەمدە يېرىم سائەتتەك ئۇرۇشىدۇ. بىزنىڭ رازۋېتكا ئەسكەرلىرىمىز چەنلەپ ئېتىپ جەنرال ساھىبنىڭ بەش ئادىمىنى ئاتتىن موللاق ئاتقۇزۋېتىدۇ، ئۇنىڭدىن ئىككىسى شۇ مەيداندىلا جان ئۈزىدۇ، ئۈچى يارىدار بولىدۇ. بىز بۇنى شۇ جايدىكى دېھقانلارغا ئۆلگەنلەرنىڭ نامىزىنى چۈشۈرۈپ كۆمۈپ قۇيۇشىنى، يارىدارلارنى داۋالاپ ساقايتىشىنى تاپىلاپ تاپشۇرۇپ بەردۇق ھەم بىر ئەسكەرنى ئەسىر ئالدۇق.
ئۇ چاغدا بىزدە كېسەللەرگە بېرىدىغان دورا ياكى تاڭىدىغانغا بىرەر تال ماتا مۇ يوق ئىدى. شۇنىڭدىن كىيىن دورا، ماتا تەييارلاپ قويىدىغان بولدۇق. شۇ كۈنى قولىمىزغا چۈشكەن بىر ئەسىر: قەشقەر شەھرى يۇمىلاق شەھەر كۆلبېشىدىكى سېپىل ئىچىدە مادوتەينىڭ خەنزۇ، خۇيزۇ بۇلۇپ 1000 ئەسكىرى بار. دوتەي يامۇلىدا مادوتەينى ساقلايدىغان 200 دەك ئەسكەر بار. يىڭىشەھەردە 1000 دەك ئەسكەر بار. شەھەر دەرۋازىلىرى ئېتىكلىك، مۇھاپىزەت ناھايىتى كۈچلۈك، ئۇنىڭدىن باشقا مەھەممەتخان بېك باشچىلىقىدا 200 دەك ئۇيغۇر ئەسكەر بار. ئۇلار سېپىلنى ساقلاۋاتىدۇ، دەپ سۆزلەپ بەردى.

تۆمۈر سىجاڭ مارالبېشىنىڭ تۇمشۇقتا ياڭ چىڭمىن بىلەن 40 نەچچە كۈن سوقۇشتى. تۆمۈر سىجاڭنىڭ ئەسكەرلىرى ناھايىتى پىداركارلىق كۆرسەتتى. نەتىجىدە، ياڭ تۈەنجاڭ يېڭىلىپ، پۇتىغا ئوق تىگىپ يارىلاندى. ئۇلار ناھايىتى پاراكەندە، چۇۋالچاق ھالدا تۇمشۇقتىن قېچىپ سېرىقبۇيا، تېرىم، خانئېرىق ئارقىلىق يېڭىشەھەرگە كېلىپ دەرۋازىنى تاقىۋالدى. تۆمۈر سىجاڭ ياڭ چىڭمىننى يېڭىپ، تۇمشۇقتىن بارالبېشىغا كېلىپ بىر قانچە كۈندىن كېيىن، قەشقەرگە قاراپ يول ئالدى.

* *

تۆمۈر سىجاڭ پەيزاۋاتقا كەلگەندە ئوسمان ئېلى ئاتۇشتىن پەيزاۋاتقا كېلىپ تۆمۈر سىجاڭ بىلەن كۈرۈشتى. بۇ چاغدا مەنمۇ بار ئىدىم. شۇ ئاخشىمى بۇلار ئۇزاق پاراڭ سېلىشتى. تۆمۈر سىجاڭ سۇغۇندىكى قوزغىلاڭنى ھەمدە ئوسمان ئېلىنى ئالاھىدە ماختىدى. تۆمۈر سىجاڭ:«مەن مادوتەيگە ۋەكىل ئەۋەتتىم، تىنچلىق بىلەن قورال تاپشۇرۇش ياكى ئۇرۇشۇش توغرىسىدا ئەتە- ئۆگۈن جاۋاب كېلىدۇ. ماجەنساڭ (مازىخۇيمۇ) ئىككى-ئۈچ كۈن ئىچىدە پەيزاۋاتقا يېتىپ كىلىدۇ، شۇ چاغدا مادوتەينىڭ جاۋابىغا قاراپ ماخۇي بىلەن مەسلىھەتلىشىپ قەشقەر مەسىلىسىنى بىر تەرەپ قىلىمىز، شۇنىڭغىچىلىك سىلەر يەنىلا قەشقەر ئەتراپىدا، شەھەرگە تەگمەي تۇرۇڭلار، قەشقەر شەھرىدە ئادەم كۆپ، ئۇرۇش بۇلۇپ قالسا، كۆپ ئادەم قىرىلىپ كىتىدۇ، شۇڭا مۇمكىن قەدەر ئۇرۇش قىلماي تىنچلىق بىلەن كىرگىنىمىز تۈزۈك» دىدى. ئوسمان ئېلى بۇ پىكىرگە قۇشۇلدى. شۇنىڭ بىلەن سۆھبەت ئاياغلىشىپ ئەتىسى (4- ئاينىڭ 30- كۈنى) ئەتتىگەندە يولغا چىقىپ ئاخشىمى ئاتۇشقا يېتىپ كەلدۇق.
ئوسماننىڭ شەھەر كىرىشى
ئوسمان ئېلى ئەتىسى قىرغىز ليەنجاڭلار يىغىنى ئېچىپ تۆمۈر سىجاڭنىڭ كېلىشىنى كۈتمەي شەھەرگە ھۇجۇم قىلىشنى قارار قىپتۇ. بىزگە شۇ ئاخشىمى ئۇقتۇرۇش قىلدى. 33- يىل 5- ئاينىڭ 2- كۈنى (1352- يىل مۇھەررەم ئېيىنىڭ 7- كۈنى) سائەت 10 لاردا قەشقەر شەھرىگە يىتىپ كەلدۇق. كەلسەك، شەھەرنىڭ ھەممە دەرۋازىلىرى تاقاقلىقكەن، سېپىلنىڭ ئۈستىدە خەنزۇ، ئۇيغۇر ئەسكەرلەر بەك كۆپ ئىكەن، بىزنىڭ كىلىشىمىزگە بىزگە قارىتپ ئوق چىقاردى. بىزمۇ ئوق چىقاردۇق، بىر ئاز ئۇرۇشتۇق، ئاخىرى بولماي، يار بارغ، تۆشۈك دەرۋازىلىرىغا كىرسىن چېچىپ ئوت قويدۇق. بۇ چاغدا سېپىل ئۈستىدىكى ئەسكەرلەر سېپىلدىن چۈشۈپ كەتتى. خەنزۇ ئەسكەرلەر يۇمىلاق شەھەرگە كىرىپ دەرۋازىنى ئىتىۋالدى. مەھەممەتخان بېك باشچىلىقىدىكى ئۇيغۇر ئەسكەرلەر ئوردا ئالدىدىكى قازىخانىغا كىرىۋاپتۇ. شۇ ئارلىقتا يار باغ دەرۋازىسى كۈيۈپ، ئۆرۈلگىچە دەرۋازىغا قارايدىغان بىر ئۇيغۇر ئاقساقال دەرۋازىنى ئېچىۋەتتى. دەرۋازىنىڭ ئېچىلىشى بىلەن تەڭ قىرغىز ئەسكەرلەر سېپىلغا چىقىپ، يۇمىلاق شەھەرنى مۇھاسىرىگە ئېلىپ مادوتەي ئەسكەرلىرىگە ۋەكىل كىرگۈزۈپ قورال تاپشۇرۇشقا قىستىدى ھەمدە ئۇلارنىڭ جېنىغا ۋە مال- مۈلىكىگە دەخلى قىلمايدىغانلىقىنى بىلدۈردى.
بىز ئاتۇشتىن قۇشۇلغان ئەسكەرلەر تۆشۈك دەرۋازىنىڭ بىر قانىتى كۆيۈپ، دەرۋازا ئۆرۈلگەندىن كىيىن شەھەرگە بېسىپ كىرىپ ئۇدۇللا ئوردا ئالدى قازىخانىغا يېتىپ كىلىپ، ئۇيغۇر ئەسكەرلەرنىڭ باشلىقى مۇھەممەتخان بېك بىلەن كۈرۈشۈپ قورال تاپشۇرۇشنى ئېيتتۇق. شۇنىڭ بىلەن مەھەممەتخان بېك بۇيرۇق قىلىۋىدى، 200 تالدەك مىلتىق، بىر قانچە ساندۇق ئوق-دورىنى قازىخانىنىڭ ھويلىسىغا دۆۋىلىدى، مەھەممەتخان بېكنىڭ ئېيىتشچە: ئۇلارنىڭ تەشكىل قىلىنغىنىغا تېخى بىر ئايمۇ بولمىغان. ئۇلارغا تاپشۇرۇلغان ۋەزىپە پەقەت سېپىل ئۈستىدە كۆزەت قىلىشتىن ئىبارەت ئىكەن. بىز ئۇلارنىڭ ئۇقۇشماسلىقتىن ئوق چىقىرىپ تاشلىدۇق دىگەن ئۆزرىخاھلىقىنى ئاڭلاپ كەچۈرۈم قىلىپ قۇيىۋەتتۇق. ئۇلارمۇ خۇرسەن بۇلۇپ كىتىشتى.
مادوتەينىڭ سېپىلغا ئەسكەر چىقرىىشى بىز بىلەن ئۇرۇشۇش بولماستىن، ماجەنساڭ كەلگىچە ئىككى- ئۈچ كۈن تۇسۇپ تۇرۇپ ۋاقىتنى قولغا كەلتۈرۈپ، ماجەنساڭ كەلگەندە قورالنى شۇنىڭغا تاپشۇرشتىن ئىبارەت ئىكەن. كىيىنكى ئەمەلىيەتمۇ شۇنى ئىسپاتلىدى. چۈنكى ماجەنساڭ، تۆمۈر سىجاڭنىڭ بىزنى شەھەرگە تەگمەڭلار، دوتەي يامۇلىا كىرمەڭلار. دېگەن بۇيرۇقىدىن مادوتەينى خەۋەردار قىلىپ تۇرغانىكەن. لېكىن كىيىنكى ئەھۋال مادوتەينىڭ كۈتكەن يېرىدىن چىقمىدى. شۇ ئارلىقتا كىچىك ئاخۇن، سېتىۋالدىجانلار بىر ئاز ئادەم توپلاپ، قىرغىز ئەسكەرلىرىنىڭ ھىمايىسىدە يۇمىلاق شەھەرگە بېسىپ كىرىپ، كىچىك ئاخۇن 200 دەك قورالغا ئىگە بولغان. ئەتىسى ئۇلار ئوسمان ئېلىنىڭ ئالدىغا چىقىپ ئۆزلىرىنىڭ ئوسمان ئېلىغا بويسۇنىدىغانلىقلىرىنى ئېيتقاندا، ئوسمان ئېلى قۇبۇل كۈرۈپ، سېتىۋالدىجاننى ليەنجاڭلىققا، يۈسۈپجاننى مۇئاۋىن ليەنجاڭلىققا تەيىنلىگەنلىكى توغرىسىدا بۇيرۇق چۈشۈردى. دېمەك تۈمەر سىجاڭ بىلەن ماجەنساڭ كەلگىچە قەشقەر شەھەر ئىچىدە دوتەي يامۇلىدىن باشقا جايلارنىڭ ھەممىسى ئېلىنىپ بولدى. دوتەي يامۇلىدا مادوتەي 200 دەك ئەسكەر بىلەن بېكىنىپ ياتقانىدى. چۈنكى تۆمۈر سىجاڭ، مادوتەيگە تەگمەڭلار، ئۇنى ماجەنساڭ (چولاق زىخۇي دەپمۇ ئاتىشىدۇ) بىلەن مەسلىھەتلىشىپ بىر تەرەپ قىلىمىز، دەپ بۇيرۇق چۈشۈرگەن ئىدى.

5- ئاينىڭ 4- كۈنى تۆمۈر سىجاڭ پەيزاۋاتتىن قەشقەرگە يېتىپ كىلىدىگەن دىگەن خەۋەر كەلدى. شۇنىڭ بىلەن ئۇنىڭ ئالدىغا چىقىش ئۈچۈن دۆلەتباغقا چۈشكۈن (چاجاڭ) راسلاندى. شەھەرگە ئوراز لىيەنجاڭ بىلەن يۈسۈپ ليەنجاڭنى مەسئۇل قىلىپ قالدۇرۇپ، ئوسمان ئېلى باشچىلىقىدا 400 دەك ئەسكەر ئىستىقبالغا چىقتۇق. دۆلەتباغدا چۈشكۈن راسلىغان يەردە شەھەردىن چىققان ئادەم ئىنتايىن كۆپ ئىدى. ئۇ يەردە 200 دەك ئەسكەرنى قالدۇرۇپ دەريادىن ئۆتۈپ ئاراباغ دېگەن يەردە ئالدىغا باردۇق. ئۇ يەردىمۇ چۈشكۈن راسلانغان بۇلۇپ بۇ يەردىمۇ ئالدىغا چىققان ئادەم بەك كۆپ ئىدى. بىز ئۇ يەردە بىردەم كۈتۈپ تۇرىشىمىزغا تۆمۈر سىجاڭ يېتىپ كەلدى. بىز ئاتتىن چۈشۈپ ئۈنىڭ ئالدىغا باردۇق، بىزنى كۈرۈپ تۆمۈر سىجاڭمۇ ئاتتىن چۈشۈپ بىز بىلەن كۆرۈشتى. ئاندىن چۈشكۈنگە باشلاپ كىردۇق، بىز ئازدىن كىيىن زىياپەت بىرىلدى. ئاندىن ئوسمان ئېلى شەھەردە دوتەي يامۇلىدىن باشقا جايلارنىڭ ھەممىسىنىڭ تىنجىغانلىقىنى دوكلات قىلدى. سىجاڭ «ياخشى بوپتۇ» دەپ بېشىنى لىڭشىتقان بولسىمۇ، ئۇنىڭ چىرايىدىن ئۆزىنىڭ بۇيرۇقى بويىچە ئىش قىلمىغانلىقىغا رەنجىگەن ئالامەت چىقىپ تۇراتتى.
تۆمۈر سىجاڭ زىياپەتتىن كىيىن شەھەرگە قاراپ ئاتلاندى. ئۇنىڭ 1500 دەك ئەسكىرى بۇلۇپ، ئۇلار ئىككىدىن تىزىلىپ ماڭدى. دۆلەتباغدىكى چۈشكۈنگە كەلگەندە يەنە ئاتتىن چۈشۈپ، ئۇ يەردىكى ئالدىغا چىققان ئامما بىلەن كۆرۈشتى. دۆلەتباغدا زىياپەت بېرىلىپ بولغاندىن كىيىن، سىجاڭ باشلىق ھەممە باشلىقلار ئاتلىنىپ تۆشۈك دەرۋازىسىغا قاراپ يۈرۈپ كەتتى. تۆشۈك دەرۋازىسىغ كەلسەك، شەھەر ئاھالىسى ئىستىقبالغا چىققانىكەن، ئۇلار كوچىنىڭ ئىككى تەرپىدە تۇرۇپ «ئامىن، ئامىن» دەپ ئۈنلۈك توۋلىشىپ قارشى ئالدى. شەھەر ئاھالىسى (ئۇچاغدا ئامىن دىگەن سۆز چاۋاك ئورنىدا ھەم ياشىسۇن دىگەن مەنىدە ئىشلىتىلەتتى). تۆشۈك دەرۋازىسىدىن تۆمۈر سىجاڭ چۈشۈشكە راسلانغان قۇم دەرۋازىسىنىڭ سىرتىدىكى مامۇتخان بايۋەچچىنىڭ بېغىغىچە بولغان تۆت كىلومىتىر يولنىڭ ئىككى تەرپىدە تۇرۇپ قارشى ئالدى. سىجاڭ باغقا ئۇرۇنلاشتى. ئەسكەرلەر شۇ ئەتراپتىكى سارايلارغا ئۇرۇنلاشتى. ئوسمان ئېلى بىلەن بىز يۇمىلاق شەھەرگە كىرىپ كەتتۇق. مەن يار باغدىكى تېرەكلىك دېگەن جايغا ئۇرۇنلاشتىم. تۆمۈر سىجاڭ ئۇرۇنلاشقان باغنىڭ ئالدىدا ھەر كۈنى ئەتىگەندىن كەشكىچە ناغرا-سۇناينىڭ ئاۋازى ئۈزۈلمىدى. بازار ناھايىتى قىزىپ كەتكەن ئىدى. ھەر كۈنى تەرەپ- تەرەپتىن سىجاڭنى تەبرىكلەپ كەلگەن يۇرت ئاقساقاللىرى، ئاخۇنلار، بايلارنىڭ ئايىغى ئۈزۈلمىدى. 5- ئاينىڭ 6- كۈنى ماجەنساڭنىڭ پەيزاۋاتتىن قەشقەرگە كىلىدىغانلىقى توغرىسىدىكى خەۋەر يېتىپ كەلدى. شۇ كۈنى تۆمۈر سىجاڭ 200 ئەسكەر بىلەن، ئوسمان ئېلىمۇ 200 ئەسكەر بىلەن ئىستىقبالغا چىقتۇق. ئۇنىڭغىمۇ دۆلەتباغقا چۈشكۈن راسلىدۇق. ئۇنىڭ ئەسكەرلىرى 300 دەك بۇلۇپ، ئات، قوراللىرى خىل، ھەممىسى يىڭى كىيىم كىيگەنىدى. ئۇنىڭغا ئاقسۇدىكى باي ئاخۇننىڭ كىيىمچىلىك كارخانىسىدا تىكتۈرگەن كىيىملەر بىرىلگەنىكەن. ئۇلار مىلتىقلىرىنى دولىسىغا ئاسماي ھەممسى ھازىر ئۇرۇشىدىغاندەكلا قوللىرىغا ئېلىۋالغان. ئۇنىڭ ئالدىغا مادوتەيمۇ ئىككى ۋەكىل چىقارغانىكەن (تۆمۈر سىجاڭنىڭ ئالدىغا ۋەكىل چىقارمىغانىدى). ئۇلار ماجەنساڭ بىلەن كۆرۈشتى. زىياپەتتىن كىيىن مادوتەي چىقارغان ۋەكىل بىلەن مادوتەينىڭ قېشىغا (دوتەي يامۇلىغا) كىرىپ كەتتى. ئۇلارنىڭ ئالدىغا شەھەر ئاھالىسى چىقمىدى. ئاڭلىشىمىزچە، ماجەنساڭ دوتەي يامۇلىغا كىرىپ مادوتەي بىلەن قۇچاقلىشىپ كۈرۈشكەن. بۇنى ئاڭلىغان شەھەر ئاھالىسىدا ماجەنساڭغا قارىتا بىر خىل گۇمان ۋە غەزەپلىنىش كەيپىياتى كۈرۈلدى. شۇنىڭ بىلەن ماجەنساڭنىڭ 300 دەك ئەسكىرى مادوتەينىڭ ئەسكەرلىرى بىلەن قۇشۇلۇپ 500 دىن ئېشىپ كەتتى. 200 دەك ئەسكەر دوتەي يامۇلىدا مادوتەينى مۇھاپىزەت قىلىپ تۇردى. 300 دەك ئەسكەر ئۇنىڭ ئەتراپىنى قوغدىدى. شۇ كۈندىن باشلاپ تۆمۈر سىجاڭ بىلەن ئوسمان ئېلى ئوتتۇرىسىدا ئىتتىپاقسىزلىق كۆرۈلۈشكە باشلىدى. بۇنىڭغا دوتەي يامۇلىدىكى مادوتەي ئەسكەرلىرىنى يىڭىشەھەرگە چىقىرۋېتىش- چىقارماسلىق ئۈستىدىكى تالاش- تارتىش سەۋەب بولغانىدى.

1933- يىلى 5- ئاينىڭ 10- كۈنى ئاخشىمى ئوسمان ئېلى ئۆزىنىڭ قول ئاستىدىكى ليەنجاڭلاردىن ئورازبېك، ئابلابېك، توختى بېك، يۈسۈپجان ۋە مېنى يىغىپ، ماجەنساڭ مەسىلىسىنى مۇھاكىمە قىلدى. ئوسمان ئېلى مۇنداق دىدى :«تۈمۈر سىجاڭ ماجەنساڭنى دوست تۇتۇپ يېنىغا ئېلىۋېلىپ بىزگە يامان كۆز بىلەن قاراۋاتىدۇ، ئاخىرى بېرىپ ماجەنساڭنىڭ ئەسكەرلىرىنى بىزگە سالامدۇ- قانداق؟ ئۇنىڭ ئۈچۈن بۇنىڭ ئالدىنى ئالمىساق بولمايدۇ. بۇ ھەقتە تۆمۈر سىجاڭغا بىر نىمە دىسەك رەنجىپ قالىدۇ. چۈنكى ئۇ ئادەم ئۇزۇن يەردىن ئىنقىلاب قىلىپ كەلدى. ئۇ بىزنى قانچە يامان كۆرسىمۇ بىز ئۇنى ھۆرمەت قىلىشىمىز لازىم. شۇڭا تۆمۈر سىجاڭغا ئۇقتۇرماي مادوتەي بىلەن ماجەنساڭنى ئايرىۋېتىشىمىز ھەم ئۇنى دەرھال بىر تەرەپ قىلىشىمىز كېرەك. سىلەر قانداق قارايسىلەر؟» دېدى. بىز ئۇنىڭ پىكىرىگە قۇشۇلىدىغانلىقىمىزنى، مادوتەي بىلەن ماجەنساڭ مەسىلىسىنى بىر تەرەپ قىلماي تۇرۇپ، شەھەرنىڭ ئامانلىقىنى ساقلىغىلى بولمايدىغانلىقىنى ھەم شەھەرنى ئازات قىلدۇق دەپ ئېيتقىلىمۇ بولمايدىغانلىقىنى بىلدۈردۇق.
5- ئاينىڭ 11- كۈنى تاڭ سەھەردە ھەركەتكە كېلىپ ئوراز ليەنجاڭ دوتەي يامۇلىنىڭ ئالدىدىكى سارايغا، ئابلا بېك ئامبال يامۇلىغا، توختى ليەنجاڭ بۇتخانا ئارقىسىدىكى ماليە ئىدارىسىگە، يۈسۈپ ليەنجاڭ دوتەي يامۇلىنىڭ شەرقىي تەرپىگە، ئابدۇقادىر ھاجى مەھكىمىنىڭ ئارقىسىدىكى گۇڭگاڭغا تېگىش قارار قىلىندى. 5-ئاينىڭ 11- كۈنى سەھەردە ھۇجۇم باشلىدۇق. ماجەنساڭنىڭ باشقا ئۇرۇنلار بىلەن بولغان ئالاقىسىنى ئۈزۈپ تاشلىدۇق. شۇنىڭ بىلەن ئۈچ- تۆت سائەت ئۇرۇش قىلىپ، دوتەي يامۇلىنىڭ سىرتىدىكى مادوتەي ئەسكەرلىرىدىن قورال تارتىۋالدۇق. تېخى يېڭىلا دوتەي يامۇلىنىڭ ئىچىگە ھۇجۇم باشلىۋىدۇق، تۆمۈر سىجاڭدىن ئۇرۇشنى توختىتىش توغرىسىدا ئادەم كەلدى ھەمدە تۆمۈر سىجاڭ ئوسمان ئېلىنى چاقىرتىپ نېمە مەقسەت بىلەن دوتەي يامۇلىغا تېگىسەن، دەپ كايىدى. ئوسمان ئېلى بىزنىڭ مەقسىتىمىز، بىرىنچىدىن، مادوتەي ئەسكەرلىرىدىن قورال تارتىۋېلىپ دوتەي يامۇلىنى ئازات قىلىش. ئىككىنچىدىن، يېڭىشەھەرنى ئازات قىلىپ، ئۇ يەردىكى ئەسكەرلەردىنمۇ قورال تارتىۋېلىش دەپ جاۋاب بەردى. تۆمۈر سىجاڭ، بۇنداق قىلىشقا بولمايدۇ، بۇ ئىش ئۇنچىۋىلا ئاسان ئەمەس، ئۇنى ماجەنساڭ بىلەن مەسلىھەتلىشىپ بىر تەرەپ قىلىمىز، دېدى. شۇنىڭ بىلەن ماجەنساڭغا ئادەم كىرگۈزىۋىدى، ماجەنساڭ تۆمۈر سىجاڭنىڭ ئۆزى كىرىشنى ئېيتىپتۇ. تۆمۈر سىجاڭ كىرىدىغان بولدى. بۇ چاغدا ئوسمان ئېلى: ماجەنساڭغا ما دوتەينىڭ ئەسكەرلىرى ھەم دوتەي يامۇلىدىكى قۇراللارنى قالدۇرۇپ قۇيۇپ، ئۆزىنىڭ ئەسكەرلىرىنىلا ئېلىپ يېڭىشەھەرگە چىقىپ كەتسۇن، ئىككىنچى يىڭىشەھەردىكى ئامباردا ساقلىنىۋاتقان قۇرال- ياراق، ئوق- دورىلارنى ماجەنساڭ بىلەن بىز تەڭ بۆلىشىۋالىمىز. ئۇنىڭدىن باشقا ھۆكۈمەتكە قاراشلىق مەنقۇلاتلارنىمۇ تەڭ تەقسىم قىلىۋالىمىز دېگەن تەلەپنى ئوتتۇرىغا قۇيۇپ ئوق چىقىرىشنى توختاتقان بولسىمۇ، لېكىن مادوتەي ئەسكەرلىرى ئېتىشنى توختاتمىدى. شۇ كۈنى ئۇرۇشتا ئۇيغۇر ئەسكەرلەردىن ئۈچ كىشى ئۆلدى. يەتتە كىشى يارىدار بولدى.
تۆمۈر سىجاڭ شۇ كۈنى دوتەي يامۇلىغا كىرىپ، ماجەنساڭ بىلەن سۆھبەت باشلىدى.
سۆھبەت ناھايىتى ئۇزۇن تالاش- تارتىشلاردىن كىيىن تۈۋەندىكى كىلىشىمگە كەلگەن:
(1) ماجەنساڭ ئۆزىنىڭ ئەسكەرلىرىنى ۋە مادوتەينىڭ ئەسكەرلىرىنى قوراللىرى بىلەن قوشۇپ يېڭىشەھەرگە ئېلىپ چىقىپ كىتىش؛
(2) دوتەي يامۇلىنىڭ ئامبىرىدىكى قورال ۋە باشقا مەنقۇلاتلارنى قالدۇرۇپ كېتىش؛
(3) يېڭىشەھەردىكى قۇرال ۋە باشقا مەنقۇلاتلارنى تۆمۈر سىجاڭ بىلەن تەڭ بۆلۈشۈش؛
(4) مادوتەينى يېڭىشەھەرگە بىرگە ئېلىپ چىقىپ كىتىش؛
(5) مادوتەي بىلەن بولغان ئۇرۇشتا ئوسمان ئېلى قولغا چۈشۈرگەن قۇراللارنى قايتۇرۇپ بىرىش.
بۇ توختامنى ئوسمان ئېلى كۆرگەندىن كىيىن قۇشۇلمايدىغانلىقىنى بىلدۈردى. لېكىن تۆمۈر سىجاڭ ئىمزا قۇيۇپ بولغانلىقتىن توختامنى بۇزالمىدى. مادوتەينىڭ ماجەنساڭ بىلەن يىڭشەھەرگە چىقىپ كىتىشكە يول قويماي، ئۇنى بالا- چاقىلىرى بىلەن ئۆزىنىڭ لەنگەردىكى بېغىدا تۇرۇشقا؛ ئۇنىڭ مال- مۈلىكى، ھاياتىغا كاپالەتلىك قىلىشقا ۋەدە قىلدى.
مادوتەي بىلەن بولغان ئۇرۇشتا قولغا چۈشۈرگەن قورالنىڭ ھەممىسنى ئەمەس، بىر قىسمى (200 دەك ئات، 50- 60 مىلتىق تال) قايتۇرۇپ بىرىلدى.
شۇنىڭدىن كىيىن 5-ئاينىڭ 14-، 15- كۈنلىرى ماجەنساڭ يېڭىشەھەرگە كۆچۈشكە باشلىدى. 15- كۈنى مادوتەي ئەسكەرلىرى يېڭىشەھەرگە چىقىپ كېتىۋاتقاندا، ئوسمان تۈەنجاڭ ئۆي سايمانلىرى بېسىلغان بىر ھارۋىنى تاسادىپى تەكشۈرىۋىدى، ئۇنىڭدىن قۇرال چىقىتى. شۇنىڭ بىلەن پۈتۈن ھارۋىلارنى تەكشۈرۈپ 200 دەك يېڭى مىلتىق، ئون نەچچە ساندۇق ئوق تېپىۋالدى. دىمەك توختام بويىچە دوتەي يامۇلىدىكى قوراللارنى قالدۇرۇپ كېتىش كېرەك ئىدى. لېكىن توختامغا خىلاپلىق قىلىنغانلقتىن قورال توغرۇلۇق ماجەنساڭ گەپ قىلالماي قالدى. بىراق يىڭىشەھەردىكى تەڭ تەقسىم قىلىۋالىمىز دېگەن قۇرالنى بەرمىدى. بۇنىڭغا تۆمۈر سىجاڭمۇ گەپ قىلمىدى.
ماجەنساڭ يىڭىشەھەرگە چىقىپ كىتىپ ئەسكىرىنى 1500 گە يەتكۈزۈپ، ئۇلارنى تۇلۇق قوراللاندۇرۇپ، ھەربىي مەشىقنى كۈچەيتىۋەتتى. يەنە بىر تەرەپتىن يىڭىشەھەر ئامبىلىنى ئىشقا سېلىپ، زاپاس ئاشلىق توپلاشقا كىرىشتى. ماجەنساڭ ئەسكەرلىرى يىڭىشەھەرگە چىقىپ كەتكەندىن كىيىن تۆمۈر سىجاڭ دوتەي يامۇلىغا كۆچۈپ كىردى.
زىدىيەتنىڭ ئۆتكۈرلىشىشى
ماجەنساڭ ئەسكەرلىرى ھەربىي مەشىقنى كۈچەيتتى. تۈمۈر سىجاڭ بولسا، ناغرا- سۇناي چالدۇرۇپ قۇيۇپ، باغدا مېھماندارچىلىق بىلەن بەخىرامان يۈردى. ماجەنساڭ يىڭىشەھەرگە چىقىپ كىتىش ئالدىدا ئۆزلىكىدىنلا تۆمۈر ئېلىگە سىجاڭلىق ئۇنۋانىنى بىرىپ مادوتەينىڭ تامغۇسىنى تۇتقۇزۇپ قويدى. ئوسمان ئېلى، ھاپىز بېك، ئەخمەتجان، ھامۇتخان، ھەمدەم بەگ ھاجى قاتارلىق بەش كىشىگە لۈيجاڭلىق ئۇنۋانىنى بىرىپ تامغا ئويدۇرۇپ كىرگۈزۈپ بىرىپ ئۇلارنى ئۆزىنىڭ ئۆستۈرگەنلىكىنى نامايىش قىلدى. بۇنىڭغا ئوسمان ئېلى قاتتىق نارازى بولدى، نىمە ئۈچۈن بىزگە تۆمۈر سىجاڭ بەرمەي ماجەنساڭ بىرىدۇ؟ تۆمۈر سىجاڭغا سىجاڭلىقنى بىز ھەربىيلەر بەرمەي نىمە ئۈچۈن ماجەنساڭ بىرىدۇ؟ بىز يەنە ماجەنساڭغا قارامدۇق؟ بۇنىڭغا يول قۇيۇشقا بولمايدۇ، دەپ نارازىلىق بۈلدۈردى. شۇنىڭ بىلەن تۆمۈر سىجاڭ، ئوسمان لۈيجاڭلار ئوتتۇرىسىدا سۈركىلىش بۇلىۋەردى. مۇشۇنداق بىر شارائىتتا تۈمۈر سىجاڭ ئېلى ھاجىمنى قارا شەھەرگە خۇجىنىياز ھاجىمغا ياردەمگە ئەۋەتتى، ھاپىز لۈيجاڭنى يەكەنگە، ئەخمەتجان لۈيجاڭنى يىڭىسارغا ئەۋەتتى. تۆمۈر سىجاڭنىڭ قېشىدا پەقەت ھامۇتخان لۈيجاڭ، ھەمدەم بەگ ھاجى لۈيجاڭ، سېتىۋالدىجان، يۈسۈپجان، كىچىك ئاخۇنلار قالدى. بۇلارنىڭ ئۇمۇمى ئەسكەر سانى 1200 دىن ئاشمايتتى، ئىنتىزامىمۇ ئانچە ياخشى ئەمەس ئىدى. ئوسمان لۈيجاڭنىڭ قارىمىقىدىكى ئوراز تۈەنجاڭ، ئابلا تۈەنجاڭ، توختى تۈەنجاڭ، ئابدۇقادىر ھاجىملارنىڭ قولىدا 1100 دەك ئەسكەر بار ئىدى. دىمەك شۇ چاغدىمۇ تۆمۈر سىجاڭنىڭ قەشقەردىكى ئەسكىرى 2300 دەك كېلەتتى، يەنىلا ماجەنساڭغا قارىغاندا تۆمۈر سىجاڭ ئۈستۈنلۈكتە ئىدى ھەم ماجەنساڭنى ئاسانلا بىر تەرەپ قىلىپ كىتەلەيتتى. چۈنكى ماجەنساڭ ئەسكەرلىرى شەھەردە زەربە يەپ بەك قورقۇپ كەتكەنىدى، بۇ چاغدا بۇنىڭغا تۆمۈر سىجاڭ پەقەت كۆڭۈل بۆلمىدى، بۇ پۇرسەتتىن ماجەنساڭ پايدىلنپ كەتتى. ئوتتۇرىغا پىتنە- پاسات تېرىدى، شۇنىڭ بىلەن تۆمۈر سىجاڭ ئۇلارنىڭ پايدىسى ئۈچۈن ئىش قىلدى.
بىر قاتار ئىشلار ئوسمان لۈيجاڭ بىلەن تۆمۈر سىجاڭ ئوتتۇرىسىدىكى زىدىيەتنى كەسىكىنلەشتۈرىۋەتتى. ئۇنىڭ سىرتىدا تۆمۈر سىجاڭ كۇچادىن ئالغاچ كەلگەن نىزامىدىن ئەپەندى دىگەن كىشى بەك ھاكاۋۇر، سوغۇق چىراي ئادەم بۇلۇپ تۆمۈر سىجاڭنىڭ مەسلىھەتچىسى ئىدى. ئۇئادەم ھە دىسىلا ئوسمان لۈيجاڭ ۋە باشقا تۈەنجاڭلارنى تۆمۈر سىجاڭغا چېقىپ، ئىشەنمەسلىك ئۇرۇقىنى تېرىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە تۆمۈر سىجاڭنىڭ ئەتراپىنى پۈتۈنلەي باي ئاخۇنلار قاپلاپ كەتكەنىدى. تۆمۈر سىجاڭ باي ئەۋلادلىرىدىن ئابدىرىم بايۋەچچە، ئابدۇللا بايۋەچچىلەرگە تۈەنجاڭلىق ئۇنۋانىنى بىرىپ، ئۇلارنى ئەسكەر ئېلىشقا رۇخسەت قىلدى. ئىبراھىم لوزۇڭغىمۇ ئەسكەر ئېلىشقا قەغەز قىلىپ بەردى. ئەسكەرلەرنىڭ تەمىناتىنى ھۆكۈمەت بىرىدىغان، كىيىم- كىچەك ۋە باشقا چىقىمنى بايلار ئۆزى كۈتۈرىدىغان بۇلۇپ توختام قىلدى. شۇنىڭ بىلەن ئۇلار ھەدەپ ئۆز ئالدىغا ئەسكەر ئېلىشقا كىرىشىپ كەتتى.

بىر كۈنى ئوسمان لۈيجاڭ تۈمۈر سىجاڭنىڭ قېشىغا بارغاندا، تۆمۈر سىجاڭ ئۇنىڭغا مۇنداق دەيدۇ: خوجىنىياز ھاجىمغا ياردەم بىرىش ئۈچۈن قارا شەھەرگە ئەسكەر ئەۋەتىش لازىم ئىدى، كېچىكىپ قېلىۋاتىدۇ، بالدۇرراق ئەۋتسەك بۇلاتتى، بۇنىڭغا سىز قانداق قارايسىز؟ ئوسمان لۈيجاڭ ئۇنىڭغا مۇنداق جاۋاب بىرىدۇ: سىلى دىگەندەك قارا شەھەرگە ياردەمگە جەزمەن ئەسكەر ئەۋەتىش لازىم. لېكىن قەشقەر يېڭى شەھەر مەسىلىسىنى بىر تەرەپ قىلماي تۇرۇپ، قەشقەردىن ئەسكەر يۆتكەش خەۋپلىك، چۈنكى ماجەنساڭ دوتەي يامۇلىدىكى كىلىشىمگە ئەمەل قىلماي مادوتەينىڭ ئەسكەرلىرىنى قۇراللىرى بىلەن قۇشۇپ ئەپچىقىپ كەتتى. دوتەي يامۇلدا قالدۇرىدىغان قوراللىرىنىمۇ ئوغۇرلۇقچە ھارۋىغا بېسىپ ماڭغاندا تۇتىۋالىدۇ. بۇنىڭدىن ئۆزلىرىنىڭ خەۋرى بار، بىزگە يىڭىشەھەردىن بېرىمىز دىگەن قۇرالنىڭ بىرسىنىمۇ بەرمىدى، مۇشۇ بىر قاتار ئەھۋاللار ماجەنساڭنىڭ بىزگە دوست بولماستىن بەلكى يامان نىيەتلىك ئىكەنلىكىنى چۈشەندۈرۈپ بىرىدۇ. شۇڭا بىز ئاۋۋال يىڭىشەھەر مەسىلىسىنى بىر تەرەپ قىلىپ (يېڭىشەھەرنى ئۇرۇش بىلەن ئېلىپ دېمەكچى- ت) خاتىرجەم بولغاندىن كىيىن ئاندىن خوجىنىياز ھاجىمغا ئەسكەر ئەۋەتسەك ياخشى بۇلارمىكىن.
تۆمۈر سىجاڭ ئوسمان لۈيجاڭنىڭ پىكىرىگە قارىتا مۇنداق دەيدۇ: ماجەنساڭ بولسا قارا شەھەردىن قەشقەرگە كەلگۈچە بىزگە ياردەملىشىپ كەلدى. ھازىر ئۇنىڭ 2000 چە مۇنتىزىم قۇراللىق ئەسكىرى بار (ئوسمانغا تەھدىد سېلىش ئۈچۈن كۆپتۈرۈپ ئېيتقىنى.) ئىككىنچى ماجۇڭيىڭ بىلەن خۇجىنىياز ھاجىم بىرلىكتە ئۈرۈمچى ھۆكۈمىتىگە قارشى ئۇرۇش قىلىۋاتىدۇ، بىز بۇ يەردە ئۇلارغا تېگىپ قويساق ماجۇڭيىڭ بىلەن ھاجىمنىڭ ئارىسى بۇزۇلۇپ كىتىدۇ. ئۇنىڭ ئۈچۈن ماجەنساڭ مەسىلىسىدە خوجىنىياز ھاجىمدىن بۇيرۇق كۈتىشىمىز كېرەك.
بۇ ئىككەيلەن ئوتتۇرىسىدا يۇقۇرىدىكى مەسىلىلەر ئۈستىدە ئۇزۇن تالاش- تارتىش بولىدۇ، بىر پىكىرگە كىلەلمەي ئوسمان لۈيجاڭ تۆمۈر سىجاڭنىڭ ئالدىدىن قايتىپ چىقىدۇ. شۇنىڭدىن بىر قانچە كۈن ئۆتكۈزۈپلا ئوسمان لۈيجاڭ مىنىڭ بىلەن (قادىر ھاجى) سېتىۋالدىجاننى چاقىرىپ تۆمۈر سىجاڭنىڭ ئالدىغا يەنە ئەۋەتتى. ئۇ مۇنداق دېدى: سىجاڭغا ئېيتىڭلار. سىجاڭ، مەجەنساڭ بىزگە ياردەملىشىپ كەلدى دەپ يۈز خاتىرە قىلىدىغان بولسا، ئۇقماسلىققا سالسۇن، ماجەنساڭنىڭ ئەسكەرلىرىنى ئۆزۈم بىر تەرەپ قىلاي.
بىز بۇ گەپنى سىجاڭغا ئېيتتۇق، تۆمۈ سىجاڭ بىزگە: مەن ئۆتكەندە ئوسمان لۈيجاڭغا ئېيتقان، ماجەنساڭ مەسلىسى كىچىك مەسىلە ئەمەس، ئۇنىڭ ئۈچۈن سەۋىر قىلسۇن. ماجەنساڭغا تېگىپ قويۇپ، ئۇنى بىر تەرەپ قىلالماي، ئۆزىمىزگە يۇغان بىر بالا تېپىۋالىمىز. شۇنداقلا خوجىنىياز ھاجىم بىلەن ماجۇڭيىڭ ئوتتۇرىسىدا ماجىرا تۇغدۇرۇپ قويىمىز، شۇڭا سىلەر ئوسمان لۈيجاڭغا ئېيتىڭلار، يېڭىشەھەر مەسىلىسىنى ھازىر ھەل قىلغىلى بولمايدۇ، دەپ گېپىنى ئۆزىۋەتتى.
بىز ئوسمان لۈيجاڭغا تۆمۈر سىجاڭنىڭ پىكىرىنى يەتكۈزىۋىدۇق، ئوسمان لۈيجاڭ خاپا بۇلۇپ: «سىجاڭ دوست- دۈشمەننى ئايرىيالمايۋاتىدۇ، ماجەنساڭنىڭ سۆزىگە ئىشىنىپ بىزگە ئىشەنچىسىز قاراۋاتىدۇ. ماجەنساڭنى دوست تۇتۇۋاتىدۇ. يامان غەرەزلىك ئادەملەر (ۋالىي يۇنۇس بېك بىلەن نىزامىدىن ئەپەندىنى دىمەكچى.ت) سىجاڭ بىلەن بىزنىڭ ئارىمىزنى بۇزىۋاتىدۇ. مەن ئەسلىدە خاتا قىلغان. باشتىلا سىجاڭدىن سورىمايلا، شەھەرنى ئېلىش بىلەن تەڭلا دوتەي يامۇلىنىمۇ ئېلىپ مادوتەي ئەسكەرلىرىنى قۇرالسىزلاندۇرۇپ، ئۇنىڭ ئارقىدىنلا يېڭىشەھەرگە تېگىپ، يېڭىشەھەرنى ئېلىۋەتكەن بولسا بوپتىكەن، شۇ چاغدا مادوتەيمۇ قورقۇپ، قۇرال تاپشۇرۇشقا تەييار تۇرغانىدى. يېڭىشەھەردىمۇ ھېچقانچە كۈچ يوق ئىدى. (500- 600 دەك) ئەمدىلىكتە بولسا ماجەنساڭ بىلەن مادوتەينىڭ ئەسكەرلىرى قۇشۇلۇپ 1500 گە يەتتى. ئۇنىڭ ئۈستىگە تەلىم- تەربىيىنى كۈچەيتىپ، خېلى مۇنتىزىملىشىۋالدى. شۇنداقتىمۇ ماڭا ھازىر رۇخسەت قىلسا، يەنە بىر تەرەپ قىلىپ كەتكىلى بۇلاتتى» دىدى.
بۇ يەردە تۈمۈر سىجاڭنىڭ ئۆز گىپىدە چىڭ تۇرۇۋېلىشىدىكى سەۋەب مۇنداق: ئوسمان مىنىڭ گىپىمگە كىرمىدى. پەيزاۋاتتا، شەھەرگە كىرمەڭلار دىسەم، شەھەرگە بېسىپ كىردى، دوتەي يامۇلىغا ئۆزى بىلگەنچە ھۇجۇم قىلدى، يەنە يىڭى شەھەر مەسلىسىنى داۋاملىق تەكىتلەيدۇ. ئۇ، يىڭىشەھەرنى ئېلىپ ھەممە قۇرال- ياراققا ئىگە بولماقچى، ئۇ چاغدا بويسۇنماسلىقى، بەلكى قارشلىق كۆرسىتىش مۇمكىن، دىگەن قاراشتىن ئىبارەت. شۇڭا سىجاڭنىڭ ئوسمانغا ئىشەنگۈسى كەلمىدى.

قاغىلىقتا سابىرخان خوجا ئىسىملىك بىر ئىشان بۇلۇپ، شۇ ۋاقىتلاردا قاغىلىق بويىچە نۇپۇزلۇق ئىدى. بۇ كىشى خوتەن، قۇمۇل تەرەپتە كۈتۈرۈلگەن قوزغىلاڭلاردىن خەۋەر تېپىپ تۇراتتى. شۇڭا ئۇ خوتەن قوزغىلىڭىنى قوللاپ ئۆزى بىلەن بىر پىكىردىكى كىشىلەرنى توپلاپ قەشقەردىن كەلگەن قىرغىز ئەسكەرلەرنىڭ باشلىقى بىلەن كۈرۈشۈپ، ئۇنىڭدىن ئۆزىنى قوللاشنى تەلەپ قىلىدۇ. قىرغى لىيەنىنىڭ باشلىقى ئۇنى قۇبۇل قىلىپ قوزغىلاڭچىلارنىڭ شەھرىگە بۈسۈپ كىرىشىنى، ئۇلار بېسىپ كىرگەندە ئۆزلىرىنىڭ مىلتىقنى ئاسمانغا قارىتىپ ئېتىپ ئەمەلىي قارشىلىق كۆرسەتمەي شەھەرگە كىرىشكە ئۇڭايلىق تۇغدۇرۇپ بىرىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ.
شۇنىڭ بىلەن قوزغىلاڭچىلار شەھەرگە بىخەتەر بېسىپ كىرىپ قىرغىز ئەسكەرلىرى بىلەن بىرلىشىپ، قاغىلىقتىكى ھۆكۈمەت ئەسكەرلىرىدىن قورال تارتىۋالىدۇ. شۇنداق قىلىپ قاغىلىق قوزغىلاڭچىلارنىڭ قولىغا ئۈتىدۇ. قوزغىلاڭچىلار 300 دىن ئارتۇق قوراللىق قىسىم تەشكىللەپ 100 ئادەمنى گۇمىغا، 100 ئادەمنى پوسكامغا ئەۋەتىدۇ. مادوتەينىڭ خوتەن قوزغىلاڭچىلىرىنى باستۇرۇشقا قاغىلىقتىن ئەۋەتكەن بىر لىيەن ئەسكىرى خوتەنگە كىرەلمەي قايتىپ گۇمىنى ۋەيران قىلىپ يەنە قاغىلىققا قاراپ كىلىۋاتقانىدى. ئۇلار يول ئۈستىدە قاغىلىقنىڭ قوزغىلاڭچىلار قولىغا ئۈتۈپ كەتكەنلىكىنى ئاڭلاپ، ئوسمان، ھىسامىدىن دېگەن ئىككى كىشىگە يول باشلىتىپ قاغىلىققا كىرمەي ئۇششاق باش، كۆكيار ئارقىلىق كاچۇڭغا ئۆتۈپ، ئۇ يەردىن يەكەنگە كىرىۋالىدۇ. گۇمىغا ماڭغان 100 ئادەم مادوتەينىڭ ئەسكەرلىرىنى توسىيالماي قاغىلىققا قايتىپ كىلىپ ئۇ يەردىن پوسكامغا كىلىپ دەريا بويىغا ئۇرۇنلىشىدۇ. دىمەك، شۇنىڭ بىلەن مەمتىمىن ھەزرەت باشچىلىقىدىكى قوزغىلاڭچىلار پوسكامدىن تارتىپ چەرچەنگىچە بولغان جايلارنى ئىگەللەيدۇ. ھەممە ناھىيىلەرگە ھاكىملار بەلگىلىنىپ بىر قەدەر تىنچلىق ئورنىتىلىدۇ.

مەمتىمىن ھەزرەت ئىنىسى شامەنسۇرنى 500 دەك ئەسكەر بىلەن يەكەننى ئىگەللەشكە ئىۋەرتىدۇ. شامەنسۇر گۇمىغا كەلگەندە گۇمىدىكى مەھەممەتنىياز ئەلەم 200 دەك پىدائىي بىلەن قوشۇلىدۇ. ئىشان قادىرخاننى گۇمىغا ھاكىم قىلىدۇ.
شامەنسۇر گۇمىغا كەلگەندە شەھەر ھاكىمى سابىرخان خۇجا باشلىق خەلق ۋە پىدائىيلار ئالدىغا چىقىپ دەبدەبە بىلەن قارشى ئالىدۇ. شامەنسۇر قاغىلىقتا ئىككى- ئۈچ كۈن تۇرۇپ ئەسكەرلىرىنى تەرتىپكە سېلىپ قۇراللىق ۋە قۇرالسىز بۇلۇپ 800 دەك پىدائىينى باشلاپ پوسكامغا كىلىدۇ. ئۇ يەردىكى 200 دەك ئەسكەر بىلەن قوشىلىدۇ. بۇ چاغدا شامەنسۇرنىڭ قۇراللىق ۋە قۇرالسىز ئەسكەرلىرى 1000 دىن ئېشىپ كىتىدۇ، 33- يىلى 4- ئاينىڭ ئاياغلىرىدا يەكەنگە يېتىپ كېلىپ مادوتەي ئەسكەرلىرى بىلەن ئۇرۇشىدۇ. جەڭ ناھايىتى قاتتىق بولىدۇ. بىر نەچچە كۈنلۈك جەڭدىن كىيىن مادوتەي ئەسكەرلىرى بەرداشلىق بىرەلمەي كونىشەھەرنى تاشلاپ يېڭىشەھەرگە كىرىۋالىدۇ. ئابدۇللاغا شامەنسۇر دىگەن ئۇنۋان شۇ قېتىمقى يەكەننى ئېلىش جېڭىدە بېرىلگەن(بۇ ئۇنۋاننى ئەمىر كېبىر بەردىمۇ ياكى ئۆزى قۇيىۋالغانمۇ ئېنىق ئەمەس). يەكەن كونىشەھەر ئېلىنغان كۈنى 1933- يىلى 5- ئاينىڭ 8- كۈنى ئىدى.

شامەنسۇر يەكەن كونا شەھەرنى ئىگەللەپ، يىڭىشەھەرنى مۇھاسىرە قىلىپ مادوتەي ئەسكەرلىرىنى ھالسىزلىتىۋاتقان بىر پەيتتە يەنى 33- يىلى 5- ئاينىڭ 20- كۈنلىرى قەشقەردىن تۆمۈر سىجاڭ ئەۋەتكەن ھاپىز لۈيجاڭ 300 چە ئەسكەر بىلەن يەكەنگە يىتىپ كىلىدۇ. بۇ ئىككى ئەسكەر باشلىقى چىرايلىق كۈرۈشكەن بولسىمۇ، بىر قانچە كۈن ئۆتمەيلا ئوتتۇرىدا زىدىيەت تۇغۇلىدۇ. سەۋەبى: شامەنسۇر خەلققە بەك زۇلۇم سالغان مىشا بىگىنى قولغا ئېلىپ خەلقنىڭ تەلىپى بويىچە ئۇنىڭغا ئۈلۈم جازاسى بەرگەن ئىدى. ھاپىز لۈيجاڭ بۇنى تۆمۈر سىجاڭنىڭ رۇخسىتىنى ئالماي قىپسىلەر، دەپ ئاشكارە نارازىلىق بىلدۈرگەندىن تاشقىرى خەت ئارقىلىق تۆمۈر سىجاڭغا مەلۇم قىلىدۇ. بۇ چاغدا شامەنسۇر، بىزمۇ خوتەندىن ئىنقىلاب قىلىپ كەلدۇق، بىزنىڭ رەھبىرىمىز خۇجىنىياز ھاجىم، خوجىنىياز ھاجىمدىن بىزگە تۆمۈر سىجاڭغا بويسۇنۇڭلار دىگەن يوليۇرۇق يوق، دەپ ھاپىز لۈيجاڭنىڭ نارازىلىقىنى ئىتىبارغا ئالمايدۇ. ئىككىنچى بىر سەۋەب، ھاپىز لۈيجاڭ كىلىپ يىڭىشەھەر مۇھاسىرىسىنى بوشاشتۇرۇپ قويىدۇ. ئۈچىنچى بىر سەۋەب، قەشقەر يېڭىشەھەردىكى ماجەنساڭمۇ ھاپىز لۈيجاڭنىڭ ئارقىسىدىن 200 دەك ئەسكەرنى يەكەنگە ئەۋەتىدۇ. ئۇلار يەكەنگە كىلىپ كونىشەھەرگە ئۇرۇنلىشىپ، بىر قانچە كۈندىن كىيىن غىپپىدە يىڭىشەھەردىكى مادوتەي ئەسكەرلىرىگە قۇشۇلىۋالىدۇ. بۇ ئەھۋالنى ھاپىز لۈيجاڭ بىلسىمۇ، ئۇلارنى توسماي بەلكى ئۇ بىزنىڭ ئىتتىپاقچىمىز دەيدۇ. شۇنداق قىلىپ يەكەن يېڭىشەھەردىكى مادوتەينىڭ ئەسكەرلىرى 600 گە يىتىدۇ.
بۇ چاغدا شامەنسۇر بۇ ئىشلارغا ھەيران بۇلۇپ، ئۇلار بىزنىڭ قانداقچە ئىتتىپاقچىمىز بولسۇن، بىزنىڭ دۈشمەنلىرىمىز بىلەن بىرگە بۇلۇۋالغانلار قانداقمۇ بىزنىڭ ئىتتىپاقچىمىز بۇلالايدۇ، دەپ ھاپىز لۈيجاڭ بىلەن تىركىشىپ قالىدۇ ھەم بۇ ھەقتە بىر قارارغا كىلىش ئۈچۈن شامەنسۇر تۆمۈر سىجاڭغا ئادەم ئەۋەتىدۇ.

ساۋۇت داموللام خوتەندە قوزغىلاڭ كۈتۈرۈشتىن بۇرۇن يەنى 32- يىلى 12- ئايلاردا ھەرەمدىن قايتىپ قاغىلىققا كىلىپ ئاندىن خوتەنگە بارغان. داموللام قاراقاشتا قۇرۇلغان قوزغىلاڭچىلار تەشكىلاتىدىن 33- يىلى 1- ئايدا خەۋەر تاپىدۇ. خوتەن ئازات قىلىنغاندىن كىيىن، خوتەندە قۇرۇلغان قوزغىلاڭچىلار ھۆكۈمىتى ساۋۇت داموللامنى شەيخۇل ئىسلام قىلىپ ئەڭ يۇقۇرى دىنىي مەرتىۋە بىرىدۇ، شۇ ئوتتۇرىدا داموللامنىڭ نىمە ئىش قىلغانلىقى مەلۇم ئەمەس. لېكىن بۇ ئادەم شەيخۇل ئىسلام بولغاندىن كىيىن يەكەندىكى شامەنسۇر بىلەن ھاپىز لۈيجاڭ ئوتتۇرىسىدىكى ئىختىلاپتىن خەۋەر تېپىپ، ئۇلارنى ياراشتۇرۇش ئۈچۈن يەكەنگە كىلىدۇ. بۇ چاغدا يەكەندىكى شامەنسۇر باشلىق ھەربى ۋە خەلقتىن بىر قانچە مىڭ كىشى يەكەن دەرياسىنىڭ بويىغا چىقىپ داموللامنى كۈتىۋالىدۇ (ھاپىز لۈيجاڭ ئالدىغا چىقمايدۇ) داموللام شامەنسۇر بىلەن سۆھبەتلىشىش ئارقىلىق بۇلارنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى زىدىيەتنىڭ تۈگىنى مادوتەي ئەسكەرلىرى مەسلىسى ئىكەن دەپ تونۇيدۇ. شۇنىڭ بىلەن ساۋۇت داموللام، شامەنسۇر، ھاپىز لۈيجاڭ قاتارلىقلارنى بىر يەرگە جەم قىلىپ كېڭەش ئاچىدۇ. كېڭەشتە ساۋۇت داموللام سۆزلەپ «يەكەندىكى مادوتەي ئەسكەرلىرىنى ئۇرۇش بىلەن ياكى سۆھبەت ئارقىلىق قۇرالسىزلاندۇرۇپ يەكەننى تىنجىتىپ، خوجىنىياز ھاجىمغا ياردەمگە ئەسكەر ئەۋەتىشىمىز كېرەك. يەكەندىكى مادوتەينىڭ ئەسكەرلىرىنى بىر تەرەپ قىلماي تۇرۇپ ئۈرۈمچىگە ئەسكەر ئەۋەتكىلى بولمايدۇ. بۇنىڭغا قانداق قارايسىلەر» دەيدۇ. بۇ چاغدا ھاپىز لۈيجاڭ: «بۇنىڭغا مىنىڭ پىكىرىم يوق، تۆمۈر سىجاڭ قانداق بۇيرۇق قىلسا شۇنى ئىجرا قىلىمەن، شۇنىڭ ئۈچۈن ھەربىرلىرى تۆمۈر سىجاڭغا خەت يېزىشاملا، ياكى ئۆزلىرى (ساۋۇت داموللامنى دىمەكچى) باراملا، شۇ كىشىدىن سوراپ بىر تەرەپ قىلىشسىلا» دەيدۇ.
شۇ ئارىلىقتا قەشقەردىن تۆمۈر سىجاڭنىڭ ئابدۇغۇپۇر ھاجىم شاپتۇل باشچىلىقىدىكى تۆت ۋەكىلى يەكەنگە يېتىپ كېلىدۇ. ئۇلار تۆمۈر سىجاڭنىڭ:«ماجەنساڭ بىزنىڭ ئىتتىپاقچىمىز ۋە ياردەمچىمىز، ھازىر ئۈرۈمچىدە خوجىنىياز ھاجىم بىلەن ماجۇڭيىڭ بىرلىكتە ئۈرۈمچى ھۆكۈمىتىگە قارشى ئۇرۇش قىلىۋاتىدۇ، بىز بۇ يەردە ماجەنساڭنى قورالسىزلاندۇرۇپ قويساق، ئۇلارنىڭ ئىتتىپاقىغا تەسىر يىتىدۇ. شۇڭا خوجىنىياز ھاجىمدىن خەۋەر بولمىغىچە ئۇلارغا تەگمەسلىكىمىز كېرەك» دېگەن پىكىرنى يەتكۈزىدۇ. بۇ چاغدا ساۋۇت داموللا باشچىلىقىدىكى خوتەن قوزغىلاڭچىلىرىنىڭ رەھبەرلىرى: «يەكەن، قەشقەردىكى مادوتەي، ماجەنساڭ ئەسكەرلىرىنى قورالسىزلاندۇرماي تۇرۇپ، خوجىنىياز ھاجىمغا ئەسكەر ئەۋەتكىلى بولمايدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە جەنۇب ئازات بۇلۇپ بولدى، شۇڭا بىز قەشقەردە ھۆكۈمەت تەشكىل قىلىپ (شەرقىيي تۈركىستان ھۆكۈمىتىنى دىمەكچى) خەلقنىڭ يۈكىنى يېنىكلىتىشىمىز كېرەك، كونا تۈزۈمنى ئەمەلدىن قالدۇرۇشىمىز كېرەك، بۇ پۇل- مال مەسىلىسى ئەمەس، چوڭ ھەق چوڭ ناھەق مەسلىسى. ئۇنداق قىلمىساق، ئىنقىلاب قىلىپ نېمە قىلىمىز» دەيدۇ ھەمدە ۋەكىللەرگە مۇشۇ كېڭەشتە بۇلۇنغان سۆزلەرنى تۆمۈر سىجاڭغا يەتكۈزۈشنى تاپشۇرىدۇ. ۋەكىللەردىن ئابدۇغۇپۇر ھاجىم شاپتۇل يەنىلا تۆمۈر سىجاڭنىڭ ماجەنساڭنى قورالسىزلاندۇرۇشقا قارشى ئىكەنلىكىنى تەكىتلەيدۇ، شۇنىڭ بىلەن كېڭەش ئاياغلىشىدۇ. لېكىن كېڭەشتىن قايتقاندىن كىيىن ئابدۇغۇپۇر ھاجىم شاپتۇل: ئۇلارنىڭ جۇمھۇرىيەت قۇرىمىز دىگىنى نىمىسى، ماجەنساڭلارغا كۈچى يېتەمدىكىن؟ دىگەنگە ئوخشاش سۆزلەرنى قىلىپ، ساۋۇت داموللامنىڭ كەينىدىن غەيۋەت قىلىدۇ. ۋەكىللەرنى كۈتۈشكە مەسئۇل بولغان بىرسى بۇ سۆزنى ئاڭلاپ قېلىپ شامەنسۇرغا ئېيتىپ قۇيىدۇ.
قەشقەردىن كەلگەن ۋەكىللەر ئەتىسى قايتماقچى بولغاندا شامەنسۇر، ئابدۇغۇپۇر ھاجىمنى ئېلىپ قېلىپ نەزەربەند قىلىپ قۇيىدۇ. ۋەكىللەر قەشقەرگە كىلىپ يەكەندىكى كېڭەشتە بۇلۇنغان سۆزلەرنى، ئابدۇغۇپۇر ھاجىمنى ئېلىپ قالغانلىقىنى، تۆمۈر سىجاڭغا يەتكۈزىدۇ. تۆمۈر سىجاڭ بۇنىڭغا خاپا بۇلۇپ ئابدۇغۇپۇر ھاجىمنى ئېلىپ كىلىش ئۈچۈن قەشقەر ئۆلىمالىرىدىن تەشكىللەپ يەنە ۋەكىل ئەۋەتىدۇ. شامەنسۇر ۋەكىللەرگە: ئابدۇغۇپۇر ھاجىمنى ھازىر قۇشۇپ بىرىمىز، مۇندىن كىيىن مۇنداق پىتنە- پاسات تارقاپ كەتمىسۇن! دەپ جېكىلەيدۇ.

خوتەن، قاغىلىق قوزغىلاڭلىرى مۇۋەپپەقيەت قازانغاندىن كىيىن خوتەن، قاغىلىق تەرەپلەردىكى ھۆكۈمەت ئەسكەرلىرى يەكەنگە توپلىنىپ يەكەن يېڭىشەھەرگە ئۇرۇنلىشىۋالىدۇ. خوتەن قوزغىلاڭچىلىرى ئىمىر ئابدۇللا بەگنى يەكەننى پاتىھە قىلىشقا ئەۋەتىدۇ. قەشقەر تەرەپتىن تۆمۈر سىجاڭ ھاپىز لۈيجاڭنى ئۈچ- تۆت يۈز ئەسكەر بىلەن يەكەنگە ئەۋەتىدۇ. بۇ ئىككى كۈچ بىرلىشىپ يەكەن يېڭىشەھەرنى مۇھاسىرە قىلغان بولسىمۇ لېكىن بىر تەرەپ قىلالمايدۇ.
بۇ چاغدا قەشقەردىكى ماجەنساڭ، يەكەندىكى ھۆكۈمەت ئەسكەرلىرىنى ئەپلەپ ئۆزىگە ئەل قىلىۋېلىش ئۈچۈن مارۇلۇڭ ئىسىملىك تۈەنجاڭنى 100 ئاتلىق ئادەم بىلەن يەكەنگە ئەۋەتىدۇ. مارۇلۇڭ يەكەنگە كۆرۈنۈشتە شامەنسۇر ۋە ھاپىز لۈيجاڭلارغا ياردەم كۆرسەتكىلى كەلگەندەك قىلىپ كېلىدۇ. لېكىن ئۇ پۇرسەت تېپىپ يېڭىشەھەرگە كىرىپ ھۆكۈمەت ئەسكەرلىرى بىلەن بىرلىشىۋالىدۇ. ئۇنىڭ مەقسىتى شەھەردىكى ھۆكۈمەت ئەسكەرلىرىنى ۋە قورال- ياراقلىرى بىلەن قەشقەرگە ئېلىپ كېتىپ ماجەنساڭ قىسىملىرىنى تۇلۇقلاش ئىدى. ئەمما خوتەن قوزغىلاڭچىلىرى ۋە تۆمۈر سىجاڭ ئەسكەرلىرىمۇ يەكەندىكى ھۆكۈمەت ئەسكەرلىرىنى بىر تەرەپ قىلىپ قوراللىرىنى تارتىۋېلىشنى مەقسەت قىلاتتى. دېمەك، يەكەندىكى ھۆكۈمەت ئەسكەرلىرىنىڭ قورال- ياراقلىرىغا ئۈچ تەرەپنىڭ كۆزى تەڭ چۈشكەنلىكتىن يەكەن ۋەزىيىتى مۇرەككەپ ئەھۋالغا چۈشۈپ قالغانىدى.
بۇ چاغدا ماشياۋۋۇ بىلەن ماجەنساڭ ئىككىسى يەكەندىكى ھۆكۈمەت كۈچلىرىنى قەشقەرگە ئېلىپ كېلىۋېلىشنىڭ ئامالىنى مەسلىھەتلىشىپ تۆمۈر سىجاڭغا: «يەكەندىكى ھۆكۈمەت ئەسكەرلىرىنى قايتۇرۇپ كېلىپ ئۇلارنىڭ قورالىنى تۆمۈر سىجاڭغا تاپشۇرۇش» دەيدىغان بىر يولنى تەكلىپ قىلىدۇ.
تۆمۈر سىجاڭ بۇ تەكلىپكە بىنائەن ئۆزىنىڭ قول ئاستىدىكى يۈسۈپجان (قۇر بېشى)، كىچىك ئاخۇنلارنى 100 دىن 200 ئەسكەر بىلەن، يىڭىساردىكى ئەخمەتخان لۈيجاڭنى 200 ئەسكەر جەمئىي 400 ئەسكەر بىلەن يەكەندىكى مادوتەي ئەسكەرلىرىنى مۇھاپىزەت قىلىپ ئەپكىلىشكە بەلگىلەيدۇ. بۇنى ئوسمان لۈيجاڭ ئاڭلاپ بىزدىن ئادەم بارمامدۇ؟ دەپ سورىغاندا ئۇنىڭغىمۇ ئىككى لىيەن بېرىشقا قۇشۇلىدۇ. ئوسمان ئوراز تۈەنجاڭ بىلەن مېنى (قادىرى ھاجى) 300 ئەسكەر بىلەن يەكەنگە بېرىشقا بۇيرۇق قىلدى. بىز تۆمۈر سىجاڭنىڭ، ئوسماننىڭ بۇلۇپ 500 دەك ئەسكەر يەكەنگە قاراپ يولغا چىقتۇق. ئەخمەتخان لۈيجاڭ 200 دەك ئەسكەر بىلەن يىڭىساردا قالدى. بۇ ھەقتە تۆمۈر سىجاڭ ھاپىز لۈيجاڭ بىلەن شامەنسۇرغا يەكەن يېڭىشەھەردە قامىلىپ قالغان ماجەنساڭ ئەسكەرلىرىگە دەرۋازىنى ئېچىپ بىرىش، ئۇلارغا چېقىلماسلىق توغرىسىدا خەت ئەۋەتكەن ئىدى. خەت يېتىپ بارغان كۈنى ئۇلار قەشقەرگە قاراپ يولغا چىقىپ شۇ كۈنى كۆك راۋاتقا كېلىپ قونىدۇ. ئەتىسى يېڭىسارغا قاراپ يولغا چىقىپ ھېمىتنىڭ سېيىغا كەلگەندە ئەمىر ساھىب باشچىلىقىدا 1000 دەك خوتەن پىدائىيلىرى ئۇلارنىڭ ئارقىسىدىن قوغلاپ يېتىپ كېلىدۇ. بىز شۇ چاغدا ئۇلارنى مۇھاپىزەت قىلىپ ئەپكېتىش ئۈچۈن قىزىلدا كۈتۈپ تۇراتتۇق. مادوتەي ئەسكەرلىرى ئارقىسىدىن كېلىۋاتقان ئەسكەرلەرنى كۆرۈپ توختاپ قالدى. بىز ئۇلارنىڭ قورقماي كېلىۋېرىشىنى ئېيتىپ ۋەكىل ئەۋەتتۇق. شۇ ئەسنادا ئارقا تەرەپتىن ئوق چىقىپ قالدى. ئۇلار قورشاۋدا قالغان ئوخشايمىز دەپ چۈشەنسە كېرەك، بىز تەرەپكە قاراپ ئات چاپتۇرۇپ كېلىۋېتىپ بىزگە قارىتىپ ئوق چىقاردى. بىزمۇ ئوق چىقاردۇق. ئوتتۇرىدىدا بىر قەپەس ئېلىشتۇق. ئۇلار يىقىلغانلىرىنى تاشلاپ يىڭسارغا قاراپ قاچتى. ئەمىر ساھىب ئەسكەرلىرى ئارقىسىدىن قوغلاپ كەتتى. مادوتەي ئەسكەرلىرى 600 دەك ئادەم بۇلۇپ، ئۇلاردىن 500 دەك ئادەم قوراللىق، قالغىنى ئائىلە- تاۋابىئاتلار ئىكەن. ئۇنىڭدىن باشقا ئارقىسىدىن كېلىۋاتقان 400 دەك قېرى- چۈرى، ئۇششاق بالىلارمۇ بار ئىكەن. بىز قاچقانلارنى قوغلىماي ئارقىسىدا قالغان يارىدار ۋە قېرى- چۈرى، ئۇششاق بالىلارنى مۇھاپىزەت قىلىپ ئېلىپ كەلدۇق.
قىزىلدا بىزگە ئوق چىقىرىپ يېڭىسارغا ئۆتۈپ كەتكەن مادوتەي ئەسكەرلىرى 200 چە بۇلۇپ، ئۇلار يېڭىسارنىڭ قايراق دېگەن يېرىگە كەلگەندە ئەخمەتجان لۈيجاڭ ئەسكەرلىرىگە بۇيرۇق بېرىپ ئۇلارنى قىرىپ تاشلىغان. بىز قىزىلدىن يولغا چىقىپ 3- كۈنى توققۇزاققا يېتىپ كەلسەك، ئوسمان لۈيجاڭ 200چە ئەسكەر بىلەن ئالدىمىزغا چىقىپ تۇرغانىكەن. ئەتىسى بىز تۆمۈر سىجاڭ بىلەن كۈرۈشۈپ يولدا بولغان ۋەقەنى سۆزلەپ بەردۇق. تۆمۈر سىجاڭ، بىزنىڭ قىزىلدا قولغا چۈشۈرگەن مادوتەي ئەسكەرلىرىنى ۋە ئۇلارنىڭ ئائىلە- تاۋابىئاتلىرىنى ساق- سالامەت ئەپكەلگەنلىكىمىزگە خوش بولدى. ئەخمەتجان لۈيجاڭنىڭ مادوتەي ئەسكەرلىرىنى قىرىپ تاشلىغىنىغا رەنجىدى. يەكەندىن كەلگەن ئەمىر ساھىب 100 دەك قورالنى غەنىيمەت ئېلىپ يەكەنگە قايتىپ كەتتى. بىزمۇ قولغا چۈشۈرگەن قوراللارنى ئۆزىمىز ئىگىلىدۇق. بىز قەشقەرگە كېلىپ بەش- ئالتە كۈندىن كېيىن تۆمۈر سىجاڭ سېتىۋالدىجان، كىچىك ئاخۇنغا ۋە ماڭا (قادىر ھاجى) تۈەنجاڭلىق ئۇنۋان بەردى ھەم تامغا ئويدۇرۇپ بەردى (خەنزۇچە). بىز قىزىلدىن مۇھاپىزەت قىلىپ ئېلىپ كەلگەن 400 دەك ھۆكۈمەت ئەسكەرلىرى ۋە ئۇلارنىڭ بالا- چاقىلىرىنى قەشقەر يېڭىشەھەرگە (ماجەنساڭغا) ئۆتكۈزۈپ بەردۇق. بۇ، 33- يىل 6- ئاينىڭ ئوتتۇرىلىرى ئىدى. ماجەنساڭ يېڭىشەھەردە، تۆمۈر سىجاڭ كونىشەھەردە ئىدى. ماجەنساڭنىڭ 1700 دەك ئەسكىرى بۇلۇپ، كېچە- كۈندۈز مەشىق قىلاتتى. تۆمۈر سىجاڭنىڭ قولىدىكى ئىككى لۈيدە 1600 دەك، ئوسماننىڭ قولىدىكى تۆت تۈەندە 1200 دەك ئەسكەر بار ئىدى. ئەگەر ئىككى تەرەپ بىرلىشىدىغان بولسا، ناھايىتى زور كۈچ ئىدى. يېڭىشەھەر مەسىلىسىنىمۇ بىر تەرەپ قىلغىلى بولاتتى.

ساۋۇت داموللام بىلەن شامەنسۇر قەشقەر يېڭىشەھەر مەسىلىسىنى يەكەندە تۇرۇپ ھەل قىلغىلى بولمايدىكەن دەپ 33- يىل 7- ئاينىڭ 13- كۈنى قوراللىق، قورالسىز بۇلۇپ 1000 دەك پىدائىينى باشلاپ قەشقەرگە قاراپ يولغا چىقىدۇ. 17- كۈنى تۆمۈر سىجاڭ يېنىك ماشىنا بىلەن كۆرۈنۈشتە ئالدىغا چىققان بۇلۇپ، ئەمەلىيەتتە ئۇلارنى يەنە يەكەنگە قايتۇرۇشنى كۆزلەپ يېڭىسارغا كېلىدۇ. يېڭىسارغا كېلىشتىن بۇرۇن تۆمۈر سىجاڭ قەشقەر يېڭىشەھەردە ماجەنساڭ بىلەن كۆرۈشۈپ ماڭىدۇ. يېڭىساردا تۆمۈر سىجاڭ ساۋۇت داموللام، شامەنسۇرلار بىلەن چىرايلىق كۆرۈشۈپ سۆھبەت ئۆتكۈزىدۇ. سۆھبەتتە تۆمۈر سىجاڭ خوجىنىياز ھاجىمغا ياردەمگە ئەسكەر ئەۋەتىشنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ. ساۋۇت داموللام تەرەپ: قەشقەرگە يېڭىشەھەردىكى ماجەنساڭ ئەسكەرلىرىنى بىر تەرەپ قىلىپ، ئاندىن خوجىنىياز ھاجىمغا ياردەمگە ئەسكەر ئەۋەتەيلۇق دېگەن تەكلىپنى بېرىدۇ. تۆمۈر سىجاڭ بولسا بۇ پىكىرگە قۇشۇلمايدۇ. ئۇ يەنە ھازىر خوجىنىياز ھاجىم ماجۇڭيىڭ بىلەن بىرلىشىپ ئۈرۈمچىگە قارشى ئۇرۇش قىلىۋاتىدۇ، ئەگەر بىز بۇ يەردە ئۇلارنى بىر تەرەپ قىلىپ قويساق (قورالسىزلاندۇرۇپ قويساق) خوجىنىياز ھاجىم بىلەن ماجۇڭيىڭنىڭ ئىتتىپاقى بۇزۇلۇپ كېتىدۇ دېگەن كونا پىكىرنى تەكرارلايدۇ. ئەمەلىيەتتە بولسا شۇ كۈنلەردە خوجىنىياز ھاجىم بىلەن ماجۇڭيىڭنىڭ ئىتتىپاقى بۇزۇلۇپ، بىر- بىرى بىلەن ئۇرۇش قىلىۋاتقان؛ ئاقسۇدا باي سىجاڭ ماجۇڭيىڭ قىسىملىرىنى قورالسىزلاندۇرۇپ بولغان؛ ھەتتا خوجىنىياز ھاجىمدىن تۆمۈر سىجاڭغا توخسۇنلۇق شېرىپ ئاخۇن ئارقىلىق قەشقەردىكى ماجەنساڭ قىسىملىرىنى بىر تەرەپ قىلىۋېتىش توغرىسىدا بۇيرۇق كېلىپ بولغان چاغ ئىدى. شۇنىڭدەك ساۋۇت داموللامنىڭ شەرقىيي تۈركىستان ئىسلام ھۆكۈمىتى قۇرۇش، يېڭىچە غەللە- پاراق ئېلىش، بايلارنىڭ يەرلىرىنى قايتا ئۆلچەش، كەمبەغەللەرگە غەمخورلۇق قىلىش، كونا ھۆكۈمەت تۈزۈملىرىنى ئىسلاھ قىلىش توغرىسىدىكى پىكىرلىرىگىمۇ قۇشۇلمايدۇ. شۇنداق بولسىمۇ ساۋۇت داموللام تەرەپ تۈۋەندىكى تۆت تەلەپنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ:
1. ماجەنساڭ مەسىلسىىنى تېزلىكتە بىر تەرەپ قىلىش؛
2. ھەربىي- مەمۇرىي ئىسىملارنى مۇسۇلمانچە ئاتاش؛
3. تامغىنى ئۇيغۇرچە ئويدۇرۇش؛
4. دېھقانلاردىن ئالىدىغان غەللە- پاراقنىڭ يېرىمىنى ۋەخپە كىرىمدىن تولدۇرۇش؛
بۇ تەكلىپلەرگە تۆمۈر سىجاڭ ئويلىشىپ كۆرىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ماجەنساڭ مەسىلىسىگە كەلگەندە: ئۇنىڭ 2000 چە مۇنتىزىم ئەسكىرى بار، ئۇنى ئاسانلا بىر تەرەپ قىلغىلى بولمايدۇ. ئەگەر ھەربىرلىرى قەشقەرگە بېرىش ئارزۇلىرى بولسا، ئازراق ئادەم بىلەن بېرىپ زىيارەت قىلىپ قايتىشسىلا بولىدۇ، ئەسكەرلەرنىڭ تەمىنات مەسىلىسىنى ھەل قىلماق قىيىن، دەيدۇ.
ساۋۇت داموللام، شامەنسۇرلار ئۆز پىكىرىدە قېلىپ قەشقەرگە بارىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. شۇنداق قىلىپ تۆمۈر سىجاڭنىڭ ئارقىسىدىن ساۋۇت داموللام شامەنسۇرلار قەشقەرگە كېلىدۇ. بۇ 33- يىل 7- ئاينىڭ 20- كۈنى ئىدى. ئۇلارنىڭ ئالدىغا سەككىز تاشقا چۈشكۈن راسلاپ ھامىتخان لۈيجاڭ، ھەمدەم بەگ ھاجىم لۈيجاڭ، سېتىۋالدىجان، كىچىك ئاخۇنلار 600 دەك ئەسكەر بىلەن ئىستىقبالغا چىقىدۇ. ئوسمان لۈيجاڭ، ئوراز تۈەنجاڭلارمۇ 400 دەك ئەسكەر بىلەن ئالدىغا چىقىدۇ. شۇ كۈنى شەھەردىن چىققان ئادەم بەك كۆپ ئىدى، ئۇلارنىڭ ئالدى قالماق كۆۋرۈككىچە يېتىپ بارىدۇ. چۈشكۈن ئىككى جايغا راسلانغانىدى. بىرسى سەككىز تاشتا، بىرسى قالماق كۆۋرۈكتە، ساۋۇت داموللاملار چۈشكۈن راسلىغان جايغا پېشىن بىلەن يېتىپ كەلدى. يەكەندىن كەلگەن ئەسكەرلەرنىڭ 600 ى ئاتلىق بۇلۇپ، ھەممىسى قوراللىق ئىدى، 400 ى پىيادە بۇلۇپ قوللىرىدا كەكە، پالتا، توقماق قاتارلىقلار بار ئىدى. ئۇلار ئىككىدىن تىزىلىپ كېلىشتى. بىزنى كۆرگەندىن كىيىن ساۋۇت داموللام باشلىق ئەمەلدارلار ئاتتىن چۈشۈشتى، ئەڭ ئاۋۋال ئوسمان بېرىپ داموللام، شامەنسۇرلار بىلەن قۇچاقلىشىپ كۈرۈشتى. ۋالىي مەھكىمىسىدىن بىر پوچتا چىقارغان ئىكەن. ئۇنىڭغا ساۋۇت داموللام بىلەن زىرىپ قارى ھاجىم چۈشتى. شۇنىڭ بىلەن ئالدىدا پوچتا ماڭدى، ئارقىسىدىن بىز ماڭدۇق. يولنىڭ ئىككى قاسنىقىدىكى ئىستىقبالغا چىققان شەھەر ئاھالىسى «ئامىن» دەپ ئۈنلۈك توۋلاشتى. ساۋۇت داموللام جاۋابەن ئۇلارغا بارىكاللا ئېيتتى.
سەككىز تاشتىن يولغا چىقىۋاتقاندا ۋلىي يۇنۇس بېكنىڭ بىر ئادىمى يۇنۇس بېكنىڭ سالامەتلىكى ياخشى بولمىغانلىقى تۈپەيلىدىن ئىستىقبالغا چىقالمىغانلىقى توغرىسىدىكى خەنزۇچە يېزىلغان بىر پەنزەنى (بۇ شۇ چاغدىكى خەنزۇ ئەمەلدارلارنىڭ چاقىرغان يەرگە بارالماي قالسا ئەۋەتىدىغان قارتسى ئىكەن) كۆتۈرۈپ كېلىپ ساۋۇت داموللامغا بەردى. قىزىلنىڭ كۆۋرۈكىگە كەلسەك، شەھەردىن ۋە يېزىدىن بۇلۇپ ناھايىتى نۇرغۇن ئادەم توپلانغانىكەن، ئۇلارمۇ ئامىن! ئامىن دەپ ئۈنلۈك توۋلاشتى. مېھمانلار جاۋابەن سالام بەردى. ساۋۇت داموللام، شامەنسۇر، زىرىپ قارى ھاجىملارغا ئۇلاغ بازىرىدىكى مۆيدىنجان باينىڭ بېغى راسلانغانىكەن، ئۇلار شۇ باغقا ئۇرۇنلاشتى. ئەسكەرلەر شۇ ئەتراپتىكى بوش ساراي ۋە باغلارغا ئۇرۇنلاشتى.
ئەتىسى ئوسمان لۈيجاڭ ئۆزىنىڭ قول ئاستىدىكى قىرغىز تۈەنجاڭلارنى باشلاپ داموللام بىلەن كۈرۈشكىلى چىقتى. ئۇنىڭدىن كىيىن مەن (قادىر ھاجى) كىچىك ئاخۇن ئىككىمىز كۈرۈشكىلى چىقتۇق. ئەھۋال ئۇقساق، تۆمۈر سىجاڭ ھەم ئۇنىڭ قول ئاستىدىكى لۈيجاڭلارمۇ، ۋالىي يۇنۇس بەگمۇ ھاردۇق سوراپ چىقمىغانىكەن. لېكىن ساۋۇت داموللام شەھەرگە كېلىپ ئۈچۈنچى كۈنى زىرىپ قارى ھاجىمنى ئېلىپ ئازغىنا ئەسكەر بىلەن سىجاڭ بىلەن كۈرۈشكىلى ۋالىي مەھكىمىسىگە كىرىدۇ. شۇ چاغدا سىجاڭ بىلەن بىرگە يۇنۇس بېك، نىزامىدىن ئەپەندى قاتارلىقلار ۋالىي مەھكىمىسىنىڭ قۇرۇسىدا ئۇلارنى كۈتۈۋالىدۇ ھەم مېھمانخانىغا باشلاپ ھال سورايدۇ. ئۇلار تۆمۈر سىجاڭنىڭ ئالدىدىن خوشلىشىپ چىقىپ يۇمىلاق شەھەر كۆلبېشىدىكى ئوسماننىڭكىگە پاتىھەگە بارىدۇ. ئوسمان ئۇلارنىڭ شەرىپى ئۈچۈن بىر قانچە يۈز ئەسكەرنى تىزىپ مىزگان، داقا- دۇمباقلارنى چالدۇرۇپ قارشى ئېلىش مۇراسىمى ئۆتكۈزىدۇ. ئۇنىڭدىن كېيىن داستىخان سېلىنىپ تاماق تارتىلىدۇ. زىياپەتتىن كېيىن ئۇلار ئۆز ئورنىغا قايتىدۇ. تۆمۈر سىجاڭ شۇ كۈنىلا ھامىتخان لۈيجاڭ بىلەن ھەمدەم بەگ ھاجىنى داموللام، شامەنسۇرلارنىڭ قېشىغا ۋەكىل قىلىپ چىقىرىدۇ. ۋەكىللەر سىجاڭنىڭ: ھەر ئىككى تەرەپ 500 دىن ئەسكەر تەشكىللەپ خوجىنىياز ھاجىمغا ياردەمگە ئەۋەتسەك، خوجىنىياز ھاجىممۇ ئەسكەر تەلەپ قىپتۇ، دېگەن پىكىرىنى يەتكۈزىدۇ. بۇ يەردە تۆمۈر سىجاڭنىڭ شۇ چاغدا ساۋۇت داموللام، شامەنسۇرلار بىلەن دەرھال سۆھبەت ئۆتكۈزۈپ ئۇلارنى ئەسكەر ئاجرىتىشقا قىستىشى، ئۇلارنىڭ ئوسمان بىلەن بىرلىشىپ قېلىشىدىن ساقلىنىش ئىدى. ماجەنساڭنىڭ مەقسىتىمۇ شۇ ئىدى. لېكىن ساۋۇت داموللام، شامەنسۇرلار يەنىلا ماجەنساڭ، مادوتەيلەرنىڭ يېڭىشەھەردىكى ئەسكەرلىرىنى قورالسىزلاندۇرۇپ بۇلۇپ، ئاندىن خوجىنىياز ھاجىمغا ئەسكەر ئەۋەتىشىنى، بولمىسا ماجەنساڭ ئەسكەرلىرىدىن خاتىرجەم بۇلۇش مۇمكىن ئەمەسلىكىنى ئېيتىپ ئۆز پىكىرىدە چىڭ تۇرىدۇ. تۆمۈر سىجاڭ مەن (قادىر ھاجى) بىلەن كىچىك ئاخۇننى چاقىرىپ، سىلەر ئاتۇشلۇق، داموللاممۇ ئاتۇشلۇق، سىلەر داموللامغا ئېيتىڭلار، يېڭىشەھەردىكى ماجەنساڭ مەسىلىسنى ئاسان ھەل قىلغىلى بولمايدۇ. ئۇنى بىر مەزگىل كۈتۈش كېرەك، سىلەر گەپكە كۆندۈرۈڭلار، دەپ چىقاردى. بىز سىجاڭنىڭ سۆزىنى يەتكۈزىۋىدۇق، ئۇلار يەنە ئۆز پىكىرىدە چىڭ تۇردى. بىز قايتىپ كىرىپ ئەھۋالنى يەتكۈزدۇق. بۇ ئوتتۇرىدىكى زىدىيەتلەردىن سائەتلەپ خەۋەر تېپىپ تۇرغان ماجەنساڭ، ۋالىي يۇنۇس بېك ئارقىلىق تۆمۈر سىجاڭغا: «ئوسماننىڭ پەيلى بۇزۇق، ئۇ، شامەنسۇر بىلەن بىرلىشۋېلىپ سىلىگە قول سالىدىغاندەك تۇرىدۇ» دەپ چاقىرىدۇ. ئوسمانغا بولسا: «سەن ھۇشيار بول، بولمىسا سىجاڭ سېنى قولغا ئالىدىغاندەك تۇرىدۇ» دەپ، بىر- بىرىدىن ئۈركۈتۈپ ئىشەنمەسلىك ئۇرۇقىنى تېرىيدۇ.

ساۋۇت داموللا ۋە شامەنسۇرلار قەشقەرگە كەلگەندىن كېيىن ئوتتۇرىدا گەپ توشۇپ سۇخەنچلىك قىلىدىغانلارنىڭ كۆپلىكىدىن تۆمۈر سىجاڭ بىلەن خوتەن قىسىملىرى ئوتتۇرىسىدىكى زىددىيەت كۈندىن- كۈنگە كەسكىنلىشىدۇ. ئاخىرى تۆمۈر سىجاڭ 33- يىل 7- ئاينىڭ 26- كۈنى ھامىتخان لۈيجاڭ، ھەمدەم بەگ ھاجى، سېتىۋالدىجان، كىچىك ئاخۇنلارغا بۇيرۇق بېرىپ، ساۋۇت داموللا ۋە شامەنسۇر تۇرغان ئۇرۇنلارنى قورشىۋېلىپ ئۇلارنىڭ ئەسكەرلىرىنى پۈتۈنلەي قورالسىزلاندۇردى. ساۋۇت داموللام بىلەن شامەنسۇرنى ئەسكەرلىرىدىن ئايرىپ يار باغدىكى بىر ھويلىغا نەزەربەند قىلىپ قويدى. بۇ ۋەقەدىن كىيىن تۆمۈر سىجاڭغا ماجەنساڭدىن تارتىپ ھەممىسى قاتتىق بويسۇنۇپ «سىلىڭ» لىق تامغا تاپشۇردى. تۆمۈر سىجاڭ بۇ تامغىنى بىر كۈن شەھەر ئايلاندۇرۇپ داغدۇغا قىلدى. ئارىدىن بىر قانچە كۈن ئۆتكەندە تۆمۈر سىجاڭ مېنى چاقىرتىپ، «سىزنى پەيزاۋاتقا يۆتكىدىم، ئوسماندىن ئايرىلىپ كېتىڭ» دېدى. بۇ ئەھۋالدىن قارىغاندا تۆمۈر سىجاڭ بىلەن ئوسمان ئېلى ئوتتۇرىسىدىكى زىدىيەتمۇ كۈندىن- كۈنگە كەسكىنلەشكەنلىكىنى چۈشەنگىلى بولاتتى. نەتىجىدە 8- ئاينىڭ 2- كۈنىگە كەلگەندە ئوسمان ئېلى ئەسكەرلىرىنى باشلاپ ئۆز يۇرتى قىزىلبويىغا چىقىپ كېتىدۇ.

تۆمۈر سىجاڭ شامەنسۇرلارنى قورالسىزلاندۇرۇپ بولغاندىن كېيىن ئەتىسىلا يېڭىساردىكى ئەخمەتخان لۈيجاڭغا بۇيرۇق ئەۋەتىپ ئۇنىڭ يەكەندىكى ھاپىز لۈيجاڭغا ھەمكارلىشىپ يەكەندىكى شامەنسۇرنىڭ قويغان ئادىمى ئەمىر ساھىب (نۇر مەھەممەت) نى قورالسىزلاندۇرۇپ بۇلۇپ، ئاندىن خوتەنگە يۈرۈش قىلىپ خوتەننى ئازاد قىلىڭلار، دەيدۇ ھەم شامەنسۇرنى قولغا ئالغانلىقىنى ئۇقتۇرىدۇ. ئارقىدىنلا سېتىۋالدىجان بىلەن كىچىك ئاخۇننىمۇ ئىككى تۈەن ئەسكەر بىلەن ياردەمگە ئەۋەتىدۇ. ھاپىز لۈيجاڭ بۇيرۇق بويىچە خوتەنگە قاراپ يولغا چىقىپ قاغىلىققا يېتىپ بېرىپ خوتەن ئەسكەرلىرى بىلەن ئۇرۇشىدۇ (قاغىلىقتىكى ئەسكەرلەر مەمتىمىن ھەزرەتكە بويسۇناتتى). قاغىلىقتىكى ئەسكەرلەر بۇ ۋەقەنى پەقەت چۈشىنەلمەي گۇمىغا چېكىنىدۇ. ئۇلارنىڭ سانىمۇ 100 دىن ئاشمايتتى. ئۇلار گۇمىغا بېرىپ مۇداپىئەلىنىدۇ. ھاپىز لۈيجاڭ كېلىپ ئۇرۇشۇپ گۇمىنى ئىگىلەيدۇ. ئۇلار زاۋىغا چېكىنىدۇ. شۇ چاغدا قەشقەردىن كەلگەن سېتىۋالدىجان، كىچىك ئاخۇنلارنىڭ قۇشۇلۇپ ھاپىز لۈيجاڭنىڭ ئەسكىرى 800 دىن ئاشاتتى. ئۇلار زاۋىدىمۇ قاتتىق ئۇرۇشۇپ ئاخىرى بولماي خوتەنگە چېكىنىدۇ. بۇنىڭدىن خەۋەر تاپقان مەمتىمىن ھەزرەت ئەسكەرلىرىنى باشلاپ چىقىپ ھاپىز لۈيجاڭ بىلەن سوقۇشىدۇ. ئىككى كۈنلۈك قاتتىق جەڭدىن كېيىن ھاپىز لۈيجاڭ يېڭىلىپ چېكىنىدۇ. ئۇلار چىكىنىپ زاۋىغا كەلگەندە پۇقرالار كالتەك- توقماق كۈتۈرۈپ چىقىپ ھاپىز لۈيجاڭنىڭ ئەسكەرلىرىگە ھۇجۇم قىلىدۇ. بۇ چاغدا ھاپىز لۈيجاڭ ئەسكەرلەرگە بۇيرۇق چۈشۈرۈپ پۇقرالارنى ئوققا تۇتىدۇ ھەمدە ئۇلارنى بۇلاپ- تالاپ، ئۆلتۈرۈپ گۇمىغا كېلىدۇ. مانا شۇنداق بىر پەيتتە، ئوسماندىن ھاپىز لۈيجاڭغا تۆمۈر سىجاڭنىڭ ماجەنساڭ تەرىپىدىن ئۆلتۈرۈلگەنلىكىنى، ئۆزىنىڭ سىجاڭ بولغانلىقىنى، شۇڭا ھاپىز لۈيجاڭنىڭ تېزدىن قەشقەرگە قايتىپ كېلىشى توغرىسىدا ئۇقتۇرۇش كېلىدۇ.

شەرقى تۈركىستان ئىسلام جۇمھۇرىيتى قۇرۇلۇپ ئۇزۇن ئۆتمەيلا شامەنسۇر بەش- ئالتە يۈزدەك ئەسكەر بىلەن يېڭىسارغا كەلدى. مەن شۇ چاغدا يېڭىساردا ھاكىم ئىدىم.
مەن يېڭىسارنىڭ قايراق دېگەن يېرىگە چۈشكۇن راسلاپ شۇ يەرگە ئىستىقبالغا چىقتىم. ئۇ، شەرقى تۈركىستان ئىسلام جۇمھۇرىيتىنىڭ ئاي يۇلتۇزلۇق كۆك بايرىقىنى كۈتۈرۈپ كەلگەنىكەن. لېكىن ئۈزى ئولتۇرغان ئۆينىڭ ئالدىغا ئىنناپە تەھنا سۈرىسى يېزىلغان يېشىل بايراقنى ئېسىپ قۇيۇپتۇ. مەن ئۇنىڭدىن بۇ نېمە قىلغانلىرى دەپ سورىسام، جانابى رەسۇلۇللاھ يېشىل بايراق ئىشلەتكەن دىدى.
شامەنسۇر بىلەن مەن بىر كېچە پاراڭلاشتىم. ئۇ، مۇشۇ ئىككى يىل ئىچىدە بېشىدىن ئۆتكەن ۋەقەلەرنى ۋە ئۆزىنىڭ كۆز- قارشىنى سۆزلەپ بەردى. مەنمۇ شەرقى تۈركىستان ئىسلام جۇمھۇرىيتىنىڭ تاپشۇرۇقى بويىچە قىلىنغان بىر قاتار ئىسلاھاتلارنى سۆزلەپ بەردىم. مەسىلەن، كونا غەللە- پاراق دەپتەرلىرىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇپ، ئۇيغۇر يېزىقىدا يىڭى غەللە- پاراق دەپتىرى ۋە تالونىنى تۈزۈپ چىقتۇق. پاراق ئېلىشتىن بۇرۇن ھەر بىر يۇرتتىن ۋەكىل چاقىرىپ، پاراق ئېلىش قائىدىلىرىنى مۇزاكىرە قىلىپ بىكىتتۇق. شۇنداقلا ئېلىنىپ كېلىۋاتقان ئۆشىرىنىڭ يېرىمىنى پاراققا ھېساب قىلىپ ئېلىپ غەللە- پاراقنىڭ يېرىمىنى قىسقارتىۋەتتۇق. ئاندىن، غەللە- پاراق يىغىدىغان دوۋان بېگىنى ھەر بىر يۇرت سايلاپ چىقىشنى يولغا قويدۇق، شۇنداقلا ناھىيە بويىچە ھەربىر ساھەدىن تەركىب تاپقان 15 كىشىلىك غەللە- پاراق ئېلىشقا نازارەت قىلش ھەيئىتى تەشكىل قىلدۇق. ئۇلار ئۈچتىن بۈلۈنۈپ يېزىلارغا بېرىپ غەللە- پاراق ئېلىشقا نازارەت قىلىپ ماڭدى.
ئىككىنچى، مائارىپ- ئاقارتىش ئىشىنى يولغا قويدۇق. ناھىيە بازىرىدا بىر يېڭى مەكتەپ ئېچىپ، ئۇنىڭغا 100 دەك بالا قۇبۇل قىلىپ، يېڭىچە ئوقۇتۇش تۈزۈمىنى ئورناتتۇق، بۇلارنى ئاڭلاپ شامەنسۇر رازى بولغانلىقىنى بىلدۈردى. ئەتىسى شامەنسۇر قەشقەر يېڭىشەھەرنى مۇھاسىرە قىلىش ئۇرۇشىغا يۈرۈپ كەتتى. ئۇ، ئالدىدا 100 دەك ئەسكەرنى ماڭدۇرغانىكەن. ئۇلار يېڭىشەھەر ئەتراپىغا يېتىپ بارغاندا قەشقەر يېڭىشەھەردىكى ماجەنساڭ بۇنىڭدىن خەۋەر تېپىپ، 300 دەك ئەسكىرىنى ئۇرۇشقا چىقىرىدۇ. ئىككى تەرەپ ئۇرۇشۇپ، شامەنسۇرنىڭ ئەسكەرلىرى يېڭىلىپ، يېڭىسارنىڭ سىيىتلە دېگەن يېرىگە چېكىنىپ كېلىدۇ، بۇ 33- يىلى 12- ئاي ئىدى. بۇنىڭدىن خەۋەر تاپقان شامەنسۇر يېڭىسارنى تاشلاپ قىزىلغا چىكىنىدۇ. شۇنىڭ بىلەن شامەنسۇر ياپچاندىكى ئەسكەرلىرىنى چاقىرتىپ 200 دەك ئەسكىرىنى يېڭىساردا قالدۇرۇپ، ئۆزى يەكەنگە قايتىدۇ، ئارقىدىن يەكەندىن نۇرمۇھەممەت ئەمەر ساھىبنى قۇراللىق- قۇرالسىز بۇلۇپ 500 دەك ئەسكەر بىلەن يېڭىساردا تۇرۇشقا ئەۋەتىدۇ.

خوجىنىياز ھاجىم ئاقسۇدا بىر مەزگىل تۇرۇپ، ئۆز قىسىملىرىنى رەتكە سالدى. بۇ جەرياندا ئۈچتۇرپان قارقۇل ئارقىلىق سوۋېت ئىتتىپاقىدىن ئاقسۇدىن توپلانغان 80 مىڭ قوي بەدىلىگە 1000 تال بەش ئاتار مىلتىق ئالدى. بۇ قوراللارنى قىسىملارغا تەقسىم قىلىپ بەردى. شۇ كۈنلەردە ماجۇڭيىڭ قىسىملىرى كۇچاردىن چىقىپ ئاقسۇغا كېلىۋاتاتتى. ئۇلارنى توسۇش ئۈچۈن پۈتۈن قىسىملار قارا يۇلغۇنغا توپلىنىپ، بىر مەيدان جەڭ قىلدى. بۇ ئۇرۇشتا ئاقسۇدىكى باي سىجاڭغا ئوق تەگدى. خوتەن قىسىملىرى نۇرغۇن چىقىمغا ئۇچرىدى. شۇنىڭ بىلەن ئۇرۇش ئۇزۇن داۋام قىلالماي ھاجىم تەرەپ چېكىندى. خوجىنىياز ھاجى چېكىنىپ ئۈچتۇرپانغا كېلىپ قاقشال يولى ئارقىلىق قەشقەرگە كەتتى. ساۋۇت داموللام ئاتۇشقا چىقىپ ھاجىمنى قارشى ئالدى.
خوجىنىياز ھاجى 1934- يىلى 1- ئاينىڭ 12- كۈنى ئاتۇشتىن قەشقەرگە كىردى. پۈتۈن ھۆكۈمەت ئەزالىرى ۋە شەھەر ئاھالىسى ناغرا سۇنايلارنى چېلىپ ناھايىتى قىزغىن قارشى ئالدى. چۈنكى ھاجىمنىڭ نامىنى ئاڭلىغان پۈتۈن خەلق ئۈزىنى كۈرۈشنى كۆپ ئارزۇ قىلاتتى.
خوجىنىياز ھاجىمغا خوجا چوڭنىڭ قۇملۇقى دېگەن يەرگە چۈشكۈن (چاجاڭ) راسلانغان بۇلۇپ، شۇ يەردىن شەھەرگىچە بولغان ئارلىقتا يولنىڭ ئىككى قاسنىقىغا پۈتۈن شەھەر ئاھالىسى سەپ تارتىپ تۇراتتى. خوجىنىياز ھاجىم باشلىق ھۆكۈمەت ئەزالىرى، ئۇنىڭدىن كىيىن ئەسكەرلەر يولدىن ئۆتكەندە ئاھالىلەر «ئامىن، ئامىن» دەپ توۋلاپ ئۇلارغا نۇسرەت تىلەشتى. خوجىنىياز ھاجىم قەشقەردە ئىككى كۈن ئارام ئالغاندىن كىيىن، ماخمۇت مۇھىتى پۈتۈن ئەسكەرلىرىنى ئېلىپ يېڭىشەھەرنى مۇھاسىرە قىلىش ئۇرۇشىغا چىقىپ كەتتى. خوجىنىياز ھاجىم ئۆزى بىلەن بىرگە ئېلىپ كەلگەن 1300 ئەسكەردىن 300 نى ئۈزىنىڭ مۇھاپىزىتىگە قالدۇرۇپ 1000 ئەسكەرنى يېڭىشەھەرنى مۇھاسىرە قىلىشقا چىقاردى. ئۇلارنىڭ قولىدىكى پىلمۇت- مىلتىقلار يېڭى بۇلۇپ ھەممىسى سوۋېت قۇراللىرى ئىدى. ماخمۇت مۇھىتى يېڭىشەھەرگە چىقىپ مۇھاسىرە ئۇرۇشىنى غەلبىلىك ئېلىپ باردى. سېپىلغا خېلى يېقىنلا قالغانىكەن، مېنى ساۋۇت داموللام قوي، قەن- گېزەك قاتارلىق بۇيۇملار بىلەن ماخمۇت مۇھىتىدىن ھال سوراپ كىرىشكە چىقاردى. چىقسام ماخمۇت مۇھىتى ئۆزىنىڭ چېدىرىدا ئىكەن. بىزنى قىزغىن كۈتىۋېلىپ، ئۇرۇش ئەھۋالىنى تۇنۇشتۇردى ھەم ساۋۇت داموللامغا رەھمەت ئېيتتى.
روزا ھېيت كۈنى ماخمۇت سىجاڭ باشلىق لۈيجاڭلار قەشقەر شەھرىگە روزا ھېيت نامىزىنى ئوقۇپ قايتىشقا چاقىرىلدى. نامازدىن كىيىن، ساۋۇت داموللام ئاممىغا نۇتۇق سۆزلەپ پۈتۈن خەلقنى يېڭىشەھەر ئۇرۇشىغا ياردەم بىرىشكە چاقىردى. خەلق ئارقا- ئارقىدىن ئامىن، دەپ ئۈنلۈك توۋلاپ، داموللامنىڭ چاقىرىقىغا ئاۋاز قوشىدىغانلىقلىرىنى بىلدۈرۈشتى.