مانا ،مۇڭغۇللار نىڭ ئۇيغۇرلارغا سىڭىشى تاكى يېقىنغىچە داۋاملىشىپتۇ.لوپنۇرلۇقلارنى  قەدىمقى كرورەنلىكلەرنىڭ بىۋاستە ئەۋلادى دېيىشمۇ ئادەمنى گۇمانغا سالىدۇ.قەدىمقى كرورەنلىكلەرنىڭ تېپىلغان جەسەتلىرىدىكى ئالامەتلەر بىلەن ھازىرقى لوپنۇرلىقلارنىڭ چىراي تۈسى يېقىنمۇ كەلمىسە؟لوپنۇرلىقلارنىڭ چىرايىدە مۇڭغۇلچە ئالامەتلەر (قاراپ باقساڭلار بۇلىدۇ. "ئىخلاس"نىڭمۇ ئەيتاۋۇر بىرسىنىڭ ئېلانىدا كۈندە شۇلار بار.)،مەكىت،مارالبېشى ئۇيغۇرلىرىغا ئوخشاش باشقا يۇرت ئۇيغۇرلىرىدىن كۈچلۈك.
باي ناھىيەسىنىڭ سايرام يېزىسىدا "قارا دۆڭ بۇلاق"دەپ ئاتىلىدىغان مۇڭغۇل خارەبىسى بار ئىدى. ھازىر تۈزلىنىپ كېتەي دەپتۇ. شۇ سايرامنىڭ "مىڭ جىگدە"دېگەن مەھەللىسىدە نۇرغۇن قەبىلە -لەقەب ناملىرى تېخى يېقىنقى كۈنلەرگىچە بار ئىدى. شۇلارنىڭ بەزىلىرى مۇڭغۇلچە ناملار. ئاغزىدا قۇبۇز چالىدىغان مومايلارنى نەچچە كۆرگەن كىچىك ۋاقىتلىرىمدا.بۇ فەقەتلا بىر مىسال. بۇنداق ئىشلار شىنجاڭنىڭ ھەر قايسى جايلىرىدا بار. دېمەك، بىرلا نوقتىدا يەنە شۇنى ئەسكەرتىمىزكى ،ھازىرقى ئۇيغۇرلارنىڭ ئېتنىك تەركىبىدە مۇڭغۇللار خېلى سالماققا ئىگە .

      بىزنىڭ ناھىيىمىزدىكى كۆپىنچە يەر ناملىرى موڭغۇلچە ، مەسىلەن : نېرىنكىر ، چاغنېجىرغا ، قوتۇغاي .... دېگەندەك

  ئۇلۇغبەگ ئەپەندى، قۇبۇز ئۇيغۇر مىللىتىنىڭمۇ چالغۇسى دەپ ئاڭلىغان ئىدىم. بۇ ھەقتە ئېنىقراق چۈشەنچە بەرگەن بولسىڭىز؟ ئۆتكەندە بىرى تۇرپاندىكى مىڭ ئۆيلەردىكى تام رەسىملىرىدە پىپا، قۇبۇز ... چىلىۋاتقان كۆرنۈشلەر بار ئىكەن  دېگەن ئىدى. دېمەك، قۇبۇز ئويغۇرلارنىڭمۇ سازى، قۇبۇز چالغانلارنى مۇڭغۇل دېسەك بولماس. ئۇنىڭ ئۈستىگە قوبۇز ھازىر قىرغىز مىللىتىنىڭ ئاساسلىق سازىغۇ دەيمەن....

qoute

3 - قەۋەتتىكى kariz 2008-06-16 20:07 دە يوللىغان  نى نەقىل كەلتۈرۈش :
  ئۇلۇغبەگ ئەپەندى، قۇبۇز ئۇيغۇر مىللىتىنىڭمۇ چالغۇسى دەپ ئاڭلىغان ئىدىم. بۇ ھەقتە ئېنىقراق چۈشەنچە بەرگەن بولسىڭىز؟ ئۆتكەندە بىرى تۇرپاندىكى مىڭ ئۆيلەردىكى تام رەسىملىرىدە پىپا، قۇبۇز ... چىلىۋاتقان كۆرنۈشلەر بار ئىكەن  دېگەن ئىدى. دېمەك، قۇبۇز ئويغۇرلارنىڭمۇ سازى، قۇبۇز چالغانلارنى مۇڭغۇل دېسەك بولماس. ئۇنىڭ ئۈستىگە قوبۇز ھازىر قىرغىز مىللىتىنىڭ ئاساسلىق سازىغۇ دەيمەن....

شۇنداق .قۇبۇز(قۇمۇز) . يايلاق مىللەتلىرىنىڭ ھەممىسى دېگىدەك چالىدىغان ساز بولغان.لېكىن ھازىر كىشىلەرگە بولغان تەسىردە  ئۇ ئۇيغۇرنىڭ سازى ئەمەس.ھە راست. ئۆتكەندە مەھمۇد سۇلايماننىڭ "بۇقۇ بۇقۇ بۇققاڭ بۇقۇلاپ"دېگەن ناخشىسىدا شۇ "قۇمۇز"نىڭ ئۈنىنى ئىشتكەندەك بولغان ئىدىم. كېيىن بەزىلەر "مەھمۇد سۇلايمان ئەمدى قازاقنىڭ سازىنى ئىشلىتىپتۇ "دەپ مۇنازىرەمۇ قىلىشقان بولدى. قۇمۇز چالغانغا قاراپلا ،"مۇڭغۇلكەن "دېيىش يوق. كىچىك ۋاقىتلىرىمدا ئاشۇنداق قۇمۇز چالىدىغان مومايلار ، ئاغزىدا بىر نىمىلەرنى تىرىڭشتىپ يۈرسە، ئەجەبلىنىپ ئاپامدىن سورىسام ،"ئۇلارنىڭ لەقەمى قالماق. شۇڭا شۇنداق سازنى چالىدۇ"دېگەن.ھازىرغۇ ئۇ مومايلارمۇ تۈگەپ كېتىپتۇ.مۇشۇنداق ئەھۋال شۇ.

فرانسىيىلىك ئۇيغۇرشۇناس خامىلتون ئېلان قىلغان <ئاقكۆڭۈل ۋە قارانىيەت ئىككى تېكىن ھېكايىسىنىڭ ئۇيغۇرچىسى> (مىلادى 8-ئەسىرگە ئائىت بۇددىزىم ئەسىرى) ناملىق قەدىمكى ئۇيغۇرچە ھېكايىدە <قۇڭقا، قوبۇز> دېگەن چالغۇ ناملىرى ئۇچرايدۇ. دېمەك، ئۇيغۇرلار  غۇڭقا، قوبۇزلارنىڭ ناملىرىنى 8-ئەسىرلەردىلا يازما خاتىرىگە ئېلىپ بولغان. ھازىرقى تىلىمىزدىمۇ ئىككى جاۋغاي ئىچىنى قوۋۇز  دەيمىزغۇ.، بۇلارنىڭ كىمدىن كىمگە ئۆتۈۋاتقانلىقى ئېنىق. شۇڭا بىرىنچى قول مەنبەلەرنى كۆرمەي، تەتقىق قىلماي تۇرۇپ بۇلارنى ئالدىراپ ئۇ مىللەت يا ئۇ مىللەتكە تەۋە قىلىشقا بولمايدۇ. 

يەنە بىرى: قۇمۇز  ياكى قۇبۇز ئەمەس قومۇز  يا قوبۇز دەپ يازايلى.  دىماق تاۋۇشى م ، ب لارنىڭ نۆۋەتلىشىشى نورمال ئىش. ئۇيغۇرچە ئەسلى توغرىسى قوبۇز بولۇپ، بۇنىڭ تەركىبىدىكى ب  =ۋ غا ئاجىزلىشىپ قوۋۇز شەكلىدە ساقلانماقتا.

qoute

6 - قەۋەتتىكى tonyuquq 2008-06-17 00:46 دە يوللىغان  نى نەقىل كەلتۈرۈش :
يەنە بىرى: قۇمۇز  ياكى قۇبۇز ئەمەس قومۇز  يا قوبۇز دەپ يازايلى.  دىماق تاۋۇشى م ، ب لارنىڭ نۆۋەتلىشىشى نورمال ئىش. ئۇيغۇرچە ئەسلى توغرىسى قوبۇز بولۇپ، بۇنىڭ تەركىبىدىكى ب  =ۋ غا ئاجىزلىشىپ قوۋۇز شەكلىدە ساقلانماقتا.

ئەمىسە "قۇبۇز" دەپ بىرلىككە كەلتۈرەيلى. ئۇنتۇلۇپ كېتىۋاتقان سازىمىزنى قايتىدىن ئەۋلادلارغا ئۈگىتەيلى. ئەۋلادلىرىمىز  قۇبۇز چالغاننى كۆرسە مېنىڭ كىچىك ۋاقتىمدىكىدەك ئەجەبلىنىپ ئانىلىرىدىن سوراپ يۈرمىسۇن. ئانىلىرىمىزمۇ شۇ قۇبۇز چالىدىغان مومايلىرىمىزنى كۆرسىتىپ "ئۇلارنىڭ لەقىمى قالماق"دەپ چۈشەندۈرۈپ يۈرمىسۇن.ئۇيغۇر چالغۇ -ئەسۋاپلىرى تەركىبىگە قۇبۇزنىمۇ كىرگۈزۈپ، تېگىشلىك ئۇرۇن بېرەيلى. بولمىسا ئۇ فەقەت بۇرۇنقى ئۇيغۇرلارغىلا خاس ساز بۇلۇپ ، كونا تارىختىلا قېلىپ قالىدۇ.

قۇبۇز ئەمەس قوبۇز ئىكەنغۇ، بىرىنچى بوغۇمى < و>. بۇ قومۇل شېۋىسىدە بار سۆز. بەلكىم باشقا دېئالېكت، شېۋىلەردىمۇ بولۇشى مۇمكىن.

مەن بۇرۇن ئوقۇغىغان ماقالىدە ئۇيىغۇرلار  باشىقا ئوتتورا ئاسىيادىكى قىرىنداش تۇركىي مىللەتلەرگە قارىغاندا مۇڭغۇل ئېرىقىنڭ تەسىرىگە ئاز ئۇچرىغان دەپ كۆرگەن،لىكىن يۇقۇرىكى ئنىكاستا،ئۇيىغۇرلارنىڭ ئېتنىك تەركىبىدە مۇڭغۇللار خېلى سالماقنى  ئىگەللەيدۇ دەپتۇ، قايسسى توغىرا ، ياكى مەن خاتا كورۇپ قالدىمۇ؟ ئۇيىغۇرلار بىلەن ئۆزبىكلەرنىڭ قايسسىنڭ مۇڭغۇل ئېرىقى  كۇچلۇك ،ماڭا جاۋاپ خەت يازساڭلار بوپتىكەن 

ھازىرقى ئۆزبىك-ئۇيغۇر مىللىتىنىڭ ئېتنىك تەركىبى ئاساسەن ئوخشاش ، ھازىرقى زامان ئۆزبىك مىللىتىنى نۇقۇل تارىختىكى ئۆزبىك نامى بىلەن باغلاپلا چۈشۈنۈش توغرا ئەمەس ، چۈنكى سىتالىننىڭ مىللەتلەرنى پارچىلاش سۈيقەستىدە ئەسلىدىكى تۈرك ئاتالغان توپ ئىچىدىكى ئاساسىي گەۋدە بولغان ئۇيغۇر-ئۆزبىك توپى ئىككىگە بۆلۈنۈپ ، بىرىگە تارىختىكى «ئۆزبىك»نامى ، بىرىگە «ئۇيغۇر» نامى قويۇلغان .

ئۇيغۇرلارنىڭ موڭغولوئىد(ئاسىيالىق) تەركىبى تاكى موڭغوللار كىرگىچە ناھايىتى ئازسالماقتا ئىدى. تۈركىك ئائىلىسىدە ئەڭ ئاسىيالاشقان قىرغىز بولسا ئەڭ ساقلاپ 1جى تۈركۈم ئارىئان -ساك ھالىتىنى ساقلاپ قالغان ئۇيغۇرلار ئىدى . موڭغوللار كىرىپ مىەدىنىيەت قۇبۇل قىلىدۇ. باللىرى ئۇيغۇرچە سۆزلەيدىغان بولىدۇ نەۋرىلىرى ئۇيغۇرلىشىدۇ.  بۇ 1250يىلدىن باشلانغان 759يىل بوپتۇ. ئۇنىڭدىن بۇرۇنقى ئەجدالىرىمىز شانلىق مەدىنىيەتلىك ئاسىيالىق ئاق ئېرىقلىقلار ئىدى.

ئۆزبەكلەرنىڭ ئاتا تەرەپ ئەجدادى ئۇيغۇرلار بىلەن ئوخشاش ئوغۇز دۇر. ئانا تەرىپى سوغدىلار دۇر. بىزنىڭ ئانا تەرەپ تارىم ۋادىسىدىكى چىن-ماچىن لار دۇر.