"زەينۇل ئەخبەر " دىكى خوتەن خاتىرلىرى

                                                            "زەينۇل ئەخبەر "دىكى خوتەن خاتىرسى
            .....تىبەتكە بارىدىغان يولغا كەلسەك ، خوتەندىن يولغا چىقىپ ئاراشەنگە بىرىپ ، خوتەن تاغلىرىنى بويلاپ ماڭىمىز . تاغ ئارىسىدا كىشىلەر ئولتۇراقلاشقان بولۇپ ، توپ - توپ ئۆكۈز ۋە ئۆچكىلىرى بار . ئۇ تاغنى بويلاپ ماڭساق ، ئاراشەنگە بارغىلى بولىدۇ .ئالدىمىزغا قاراپ ماڭساق بىر كۆۋرۈك بار بۇ كۆۋرۈك تاغنىڭ ئىككى تەرىپىنى ئۆز ئارا تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدۇ . ئىيتىشلارغا قارىغاندا بۇ كۆۋرۈكنى قەدىمى خوتەنلىكلەر سالغان ئىكەن . بۇ كۆۋرۈككە يىقىنلاپ كەلگەنسىرى تاغ ئۈستىدىكى ھاۋادىن نەپەس ئالماق قىيىنلىشىپ بارىدۇ . نۇرغۇن كىشىلەر مۇشۇ سەۋەپتىن ھاياتىدىن ئايرىلغان ئىكەن . تىبەتلىكلەر بۇ تاغنى "زەھەرلىك تاغ "دەپ ئاتىشىدىكەن .
              خوتەنگە بارىدىغان يولغا كەلسەك ، قەشقەردىن يولغا چىقىپ بايغا ، ئۇ يەردىن قىرمانغا ، ئۇ يەردىن ئاجمەنگە (يەرنامى )ئاندىن جىزاغا (يەرنامى ) ، ئۇ يەردىن يۇچىڭغا (يەرنامى ھازىر نامەلۇم ) ئاندىن ئاجىكەتكە ، ئاندىن قەدىلۇرغا ، ئاندىن لانفۇنبىدقا ، ئاندىن تادرۇققا ، ئاندىن لىستۇيغا كىلىپ ، ئۇيەردىن ئۆتسەك خوتەنگە بارىمىز . يارا دەرياسى ( زەرەپشان دەرياسى ) مۇشۇ يەردىن ئۆتىدۇ . ئاندىن سەيمۇ بۈۋىم كەنتىگە كىلىمىز . ئاندىن بىر مۇسۇلمان قەبرىستانلىقىغا كىرىمىز . ئاندىن ئالدىمىزغا قاراپ ماڭساق ، چىندىن ئىقىپ كىرگەن بىر دەريا بار . ئۇيەردىن ئۆتسەك  ئاندىن خوتەن شەھەرىگە كىرىمىز  . خوتەندىن قاي شەھەرىگە ئونبەش كۈنلۈك مۇساپە . قاي - چىن چىگرىسىدىكى بىر شەھەر ، ئەمما توققۇز ئوغۇزلارغا تەۋە شەھەر دۇر . خوتەن شەھەرىدە نۇرغۇن بۇددا ھەيكەللىرى ۋە بۇدخانىلار بار . ئاھالىسى بۇددا دىنىغا ئىتىقات قىلىدۇ . شەھەردە ئىككى خىرىستىئان چىركاۋى بار . بىرى شەھەر ئىچىدە ، بىرى شەھەر ئەتراپىدا . بازاردا بۇزۇق ۋە شاللاق ئاياللار ناھايىتى كۆپ . شەھەردىكى بارلىق ئەر ۋە ئاياللار كالتە چاچ قويىدۇ . ئۇلار ئەرەپلەرگە ئوخشاش كىيىم كىيىدۇ . ئۇ رايۇندا ،مىۋىلەر ناھايىتى كۆپ . بۇغداي ، ئارپا ، كاۋا ، كۈنجۈت ، تۇت دەرىخى ، ئەنجۈر قاتارلىق زىرائەتلەر ۋە مىۋىلىك دەرەخلەر ئۆستۈرۈلىدۇ . ئۇلارنىڭ يىپەكچىلىكى شۇنداق تەرەققى قىلىنغانكى ، پۈتۈن رايۇندىكى يىرىمدىن كۆپرەك كىشىلەر يىپەكتىن كىيىم كىيىدۇ . ئۈجمە دەرىخى ناھايىتى كۆپ . نەزى ئادەملەرنىڭ ئىككى مىڭ تۈپتىن ئوشۇق ئۈجمە دەرىخى بار . يەنە ئۈزۈم ۋە ھەرخىل سوروتلۇق نەشپۇتلەر ئۆستۈرۈلىدۇ . ئۇلارنىڭ دەرياسىدىن قاشتىشى كۆپ چىقىدۇ . خوتەن رايۇنىنىڭ ھەممە يىرىدە تۈگمەن بار . ھەممە تۈگمەننىڭ ئاستىدىكى تاش پەقەت قىمىرلىمايدىكەن . ئەمما ئۈستىدىكى تاش پىقىراپ ئايلىنىدىكەن . تۈگمەن ئىچىدە چىننىڭ يىپىكىدىن ياسالغان ئەگلەك بولۇپ ، سۇكۈچى بىلەن ھەركەتلەنگەندە ئۇن ئاستىغا چۈشسە ، كىپەك ئەگلەك ئۈستىدە قالىدۇ . ئۇلاردا يەنە بادسىياپ ( شامال تۈگمىنى دىگەن مەنىدە ) دەيدىغان ئالاھىدە بىر ئەسۋاپ بار بولۇپ ، كىشىلەر ئاشلىقنى سالسا ، يەنە بىر تەرەپتىن پاكىز ئاشلىق چىقىدىكەن . بۇ ئەسۋاپمۇ سۇ كۈچى بىلەن ھەركەتلىنىدىكەن . ئۇلاردا يەنە بىرخىل ئەسۋاپ بار بولۇپ ، ئۇ چامغۇر ۋە كاۋا توغراشتا ئىشلىتىدىكەن . ئۇنىڭ قاپ ئوتتۇرسىغا مەزمۇت بىر كالتەك ، ئۈستىگە تاش باغلىنىدىكەن . ئەڭ ئاخىردا كالتەككە سىھىر قىلىنسا  سۇ ئۇ ئەسۋاپنى ئايلاندۇردىكەن ...... 

" زەينۇل ئەخبار " ...
ماڭا " جامىئۇل تاۋارىخ "نىڭ خەنچىسى  لازىم بولۇپ قالدى ، توردىن تاپقىلى بولۇرمۇ ؟ ياكى ئۆزبېكچىسى بولسىمۇ مەيلىدى !

نۇرغۇن يەر ئىسىملىرى پەقەتلا ئوخشىمايدىكەن. بۇ كىتاپ ھىققىدە تەپسىلى مەلۇمات بەرگەن بولسڭىز.

"زەينۇل ئەخبەر " ناملىق بۇ ئەسەرنى غەزنىۋىلەر خانلىقىدا سۇلتان ئابىدئەل رەشىد ھۆكۈمرانلىق قىلغان مەزگىلدە (1039-يىلاردىن 1053-يىلارغىچە ) غەزنە -ھىندىستان يولىدىكى گەردىز دىگەن يەردە تۇغۇلغۇلۇپ ئىجادىيەت بىلەن شۇغۇللانغان پارىس تارىخچىسى ئەبۇ سەئىد ئابىدىئەل ھەييى بىننى ئەل زەيھاك بىننى مۇھەممەد ( ئادەتتە گەردىزى نامى بىلەن مەشھۇر ) دىگەن كىشى پارىس تىلىدا يىزىپ چىققان  بۇ ئەسەر جەمى 7 باپ بولۇپ ، ئەسەرنىڭ ئاخىرقى بابىدا ئوتتۇرا ئاسىيەدىكى توققۇز ئوغۇزلار ۋە ئۇلارنىڭ شەھەر ، دۆلەتلىرى ، دىنى ئىتىقادى ، جۇغراپىيەلىك جايلىشىشى قاتارلىقلار خاتىرلەنگەن  . بۇ باپ ھىندىستان قىسمى بىلەن بىرلىكتە توپلانغان . بۇ ئەسەرنى مەشھۇر رۇس شەرىقشۇناسى بارتۇلىد ھەرقايسى جايلاردا ساقلانغان كۆچۈرمە نۇسخىلار بىلەن سىلىشتۇرۇپ ئىلىم دۇنياسىغا ئىلان قىلغان . بۇ ئەسەرنىڭ ئەڭ مۇكەممەل بولغان قەدىمى نۇسخىسى ھازىر كامبىرىچ ئۇنۋىرسىتىدا ساقلانماقتا .
      "  مىراس " ژورنىلىسدىن ئىلىندى

Kitab  ismi  Uyghurche  Xewerler  chirayi  dégen menada bolidiken

ئۇستاز سۇلتان مامۇت ئەپەندىم "زەرەپشان دەرياسى" دېگەن ئاتالغۇنىڭ يېقىندا قويۇلغانلىقى، بۇ نامنىڭ جۇغراپىيىلىك ئۇقۇم جەھەتتىن خاتالىقى ھەققىدە كۆپ ماقالىلار ئېلان قىلغان ئىدى، شۇڭا دوستلارنىڭ بۇ نامنى ئەسلى توغرا ئەيتىلىشى "ياركەنت دەرياسى" بويىچە يېزىشىنى، ئاتىشىنى ئۈمىت قىلىمەن.

بۇ خوتەن توغرىسىدىكى ياخشى ماتىرىيال ئىكەن."زەينۇل ئەخبەر "دىگەن بۇ ئەسەرنىڭ قالغان قىسىملىرىنى تاپقىلى بۇلارمۇ؟

qoute

5 - قەۋەتتىكى Bidar-Qutlan 2008-10-07 01:58 دە يوللىغان  نى نەقىل كەلتۈرۈش :
ئۇستاز سۇلتان مامۇت ئەپەندىم "زەرەپشان دەرياسى" دېگەن ئاتالغۇنىڭ يېقىندا قويۇلغانلىقى، بۇ نامنىڭ جۇغراپىيىلىك ئۇقۇم جەھەتتىن خاتالىقى ھەققىدە كۆپ ماقالىلار ئېلان قىلغان ئىدى، شۇڭا دوستلارنىڭ بۇ نامنى ئەسلى توغرا ئەيتىلىشى "ياركەنت دەرياسى" بويىچە يېزىشىنى، ئاتىشىنى ئۈمىت قىلىمەن.

شۇنداق ،ھىچ بولمىغاندا ئىلىم ئەھلىلىرى بولسىمۇ توغرا ئىشلەتسەك .

qoute

1 - قەۋەتتىكى TarimDadxah 2008-10-06 22:12 دە يوللىغان  نى نەقىل كەلتۈرۈش :
" زەينۇل ئەخبار " ...
ماڭا " جامىئۇل تاۋارىخ "نىڭ خەنچىسى  لازىم بولۇپ قالدى ، توردىن تاپقىلى بولۇرمۇ ؟ ياكى ئۆزبېكچىسى بولسىمۇ مەيلىدى !

خەنچىسىنى چوڭراق كۈتۈپ خانىلاردىن تاپالىشىڭىز مۈمكىن

 
بۇيەردە ئازراقلا ئۇچۇر باركەن .دىمەك خەنچىسىمۇ تورغا يولانماپتۇ .

http://baike.baidu.com/view/744669.htm

زەينۇل ئەخبار دېگەن كىتابنىڭ مەزمۇنىنى تۇلۇق يوللىغىلى بۇلامۇ؟

ماڭا " جامىئۇل تاۋارىخ "نىڭ خەنچىسى 
mende bar PDF sheklide. E-mailingzi qaldurung, ewetip berey.

Bu yerge yolliyalmidim.

•    6.

Diplomacy and Trade in the Chinese World, 589-1276
Book by Hans Bielenstein; Brill, 2005
Subjects:
China--Commerce--History, China--Foreign Relations--To 1644, China--History--Song Dynasty, 960-1279, China--History--Sui Dynasty, 581-618, China--History--Tang Dynasty, 618-907
Collections: History, Entire Library

...Hu-hsueh 417 The A-pa 417 The Uighurs 417 Sha chou 466 The Kirghiz...has individual chapters for the Turks, Uighurs, and Tibetans, f()Ilow(-d by chapters...only by China to the Eastern Turks, Uighurs, Hsia, Liao, and Chin. I will therefore...

•    7.

The Secret History of the Mongols: A Mongolian Epic Chronicle of the Thirteenth Century - Vol. 1
Book by Nicola Di Cosmo, Devin Deweese, Caroline Humphrey; Brill, 2003
Subjects:
China--History--Yuan Dynasty, 1260-1368, Mongols--History
Collections: History, Entire Library

...Mongolian m.M.U.s. = modem Mongolian in Uighur script mo. = Written or Script Mongolian...Tungus turkm. = Turkmen uig. = Uighur u.n. = unpublished note(s) u.o.s...advanced Turks of Central Asia, the Uighurs in particular, acted as tutors and cultural...

•    8.

A History of Inner Asia
Book by Svat Soucek; Cambridge University Press, 2000
Subjects:
Asia, Central--History, Mongolia--History, Xinjiang Uygur Zizhiqu (China)--History
Collections: History, Entire Library

This accessible introduction to Inner Asia traces its history from the arrival of Islam, through the various dynasties to the Russian conquest. The contemporary focus rests on the seven countries that make up present-day Eurasia: Uzbekistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan, Sinkiang ...
Read More

•    9.

Studies on Turkish Politics and Society: Selected Articles and Essays
Book by Kemal H. Karpat; Brill, 2004
Subjects:
Turkey--Foreign Relations, Turkey--Politics And Government--20th Century, Turkey--Social Conditions--20th Century, Turkish Literature--History And Criticism
Collections: History, Entire Library

This book comprises a collection of articles and essays published in a variety of journals during the past decades, which seek to identify and analyze the main factors in Turkish politics. Political parties, military interventions, international relations and cultural developments are given wide coverage alongside studies on literature.

•    10.

The Turks of Central Asia
Book by Charles Warren Hostler; Praeger Publishers, 1993
Subjects:
Pan-Turanianism, Turkic Peoples, Turks
Collections: History, Entire Library

This book is a pioneering study which presents carefully researched data on the some 55 milion Turkish-speaking peoples of the former Soviet Union and Central Asia. The historical background of and the recent developments in Central Asia and the Trans-Caucasus are presented in detail. Hostler's ...

•    11.

The Golden Peaches of Samarkand: A Study of T'ang Exotics
Book by Edward H. Schafer; University of California Press, 1963
Subjects:
China--Commerce--History, China--History--T?Ang Dynasty, 618-907
Collections: History, Entire Library

In the seventh century the kingdom of Samarkand sent formal gifts of fancy yellow peaches, large as goose eggs and with a color like gold, to the Chinese court at Ch'ang-an. What kind of fruit these golden peaches really were cannot now be guessed, but they have the glamour of mystery, and they ...
Read More

•    12.

Pivot of Asia: Sinkiang and the Inner Asian Frontiers of China and Russia
Book by Owen Lattimore; Little, Brown and Company, 1950
Subjects:
Asia, Central--Politics And Government, Xinjiang Uygur Zizhiqu (China)
Collections: History, Entire Library

...from Sinkiang. Most of these were in Uighur, but there was also material in Chinese...122 1. THE UIGHURS, THE MAJORITY PEOPLE OF SIN KIANG...II Literature and Oral Art of the Uighurs, Kazakhs, and Kirghiz 240...

•    13.

Muslim Networks and Transnational Communities in and across Europe
Book by Stefano Allievi, Jørgen S. Nielsen; Brill, 2003
Subjects:
Europe--Ethnic Relations, Islam In Mass Media, Minorities--Europe, Muslims--Cultural Assimilation--Europe, Muslims--Europe
Collections: Religious Studies, History, Entire Library

The topic of this collection of articles is the increasingly transnational nature of Islam in Europe as well as the mechanisms by which the transnationalism is activated, especially the media. The papers integrate specific case studies with more general and thematic considerations, including the ...
Read More

•    14.

The Oxford History of Islam
Book by John L. Esposito; Oxford University Press, 1999
Subjects:
Islam--History
Collections: Religious Studies, History, Entire Library


•    15.

The Modernization of Inner Asia
Book by Cyril E. Black, Louis Dupree, Elizabeth Endicott-West, Daniel C. Matuszewski, Eden Naby, Arthur N. Waldron; M. E. Sharpe, Inc., 1991
Subjects:
Asia, Central--Economic Conditions, Asia, Central--Politics And Government, Asia, Central--Social Conditions
Collections: History, Entire Library

...Later challenges came from the Juan-juans, the Turks, the Uighurs, the Kirgiz, and the Khitans in a constant ebb and flow of...dynasty when the Mongols ruled China. In 1204 the Turkic Uighur script based ultimately on the Aramaic alphabet was adapted...

•    16.

The Scripture on the Ten Kings and the Making of Purgatory in Medieval Chinese Buddhism
Book by Stephen F. Teiser; University of Hawaii Press, 1994
Subjects:
Buddhism--China--Doctrines, Eschatology, Buddhist, Hell--Buddhism, Shih Wang Ching--Criticism, Interpretation, Etc
Collections: Religious Studies, Entire Library

...Buddhist Lay Feasts 234 8. Uighur Fragments of The Scripture on the Ten...with the help of Kahar Barat, translating Uighur texts. Several scholars shared their...ten kings also come from the workshop of Uighur artists active in Qoco (Ch.: Kao-chang...

•    17.

Warfare in Chinese History
Book by Hans J. Van Der Ven; Brill, 2000
Subjects:
China--History, Military
Collections: History, Entire Library

Our understanding of Chinese warfare has suffered from misconstrued contrasts between Chinese and Western ways in warfare. This is one of the arguments convincingly set forth in this important volume on an important subject. It also discusses the essentialising interpretations of Chinese culture ...
Read More

•    18.

Culture and Conquest in Mongol Eurasia
Book by Thomas T. Allsen; Cambridge University Press, 2001
Subjects:
China--Civilization--960-1644, China--Relations--Iran, Iran--Civilization, Iran--Relations--China, Mongols--Eurasia
Collections: History, Entire Library

Thomas Allsen is one of the foremost historians of the Mongol empire. His latest book breaks new scholarly boundaries in its exploration of cultural and scientific exchanges between Iran and China. Contrary to popular belief, Mongol rulers were intensely interested in the culture of their sedentary ...
Read More

•    19.

Sinkiang: Pawn or Pivot?
Book by Allen S. Whiting, Sheng Shih-Ts'Ai; Michigan State University Press, 1958
Subjects:
Asia, Central--Politics and government, China--Sinkiang Province, Xinjiang Uygur Zizhiqu (China)
Collections: History, Entire Library

...majority of the provinces population is Uighur, a Turki-speaking people concentrated...1955, Sinkiang was renamed the Sinkiang Uighur Autonomous Area. The next largest ethnic...enjoyed the full confidence of fellow Uighur and Kazakh worshipers. Known as Tungans...

•    20.

Strategic Consequences of the Iraq War: U.S. Security Interests in Central Asia Reassessed
Book by Elizabeth Wishnick; Strategic Studies Institute, 2004
Subjects:
Asia, Central--Foreign Relations--United States, Iraq War, 2003, National Security--United States, United States--Foreign Relations--Asia, Central, War On Terrorism, 2001-
Collections: History, Entire Library

...claimed that the IMU had already joined Uighur groups in establishing a united Islamic...opposition groups, as well as the IMU and Uighur organizations. 89 Osmonov claimed...Group on Counterterrorism. China, the Uighur Issue, and the Shanghai Cooperation Organization...