شەرقىي خەن سۇلالىسى دەۋرىدە فۆپىڭ رايۇنىنىڭ ئەنلىڭ ( ھازىرقى شەنشى ئۆلكىسى شىيەنياڭ شەھرىنىڭ شەرقىي شىمالىدا) دېگەن يىرىدە بەنيۇڭ ( بەنچاۋنىڭ ئوغلى) دۇنياغا كىلىدۇ . ئۇ ئەقىل يېشىغا توشقاندىن كىيىن مىلادى 107-يىلى سۇلالىدە چىرىكچى ئامبال بولىدۇ ، بۇ مەزگىل شىمالىي ھۈنلار خېشى كارىدورى ۋە سىرىق دەريا ۋادىلىرىنى ھۈجۇم قىلىپ پاراكەندە قىلىۋاتقان مەزگىل ئىدى . شەرقىي خەن سۇلالىسى بۇ ۋەزىيەتنى كونتۇرۇل قىلىش ئۇچۇن ، مىلادى 123- يىلى بەنيۇڭنى غەربىي رايۇن دورغا بېگىلىكىگە تەيىنلەپ 500 چېرىك بىلەن غەربىي رايۇنغا يولغا سالدى.ئۇ غەربىي رايۇنغا نۇرغۇن قىيىنچىلىقلارنى باشتىن ئۆتكۇزۇپ كەلگەندىن كىيىن ، ھۈنلارنىڭ لولىقانىنى ، كىيىن يەنە مىلادى 126-يىلى قۇيانخاننى مەغلۇپ قىلىپ شىمالىي تەڭرىقۇتنىڭ قوشۇنلىرىنى چېكىندۇرگەن ، ھەمدە غەربىي رايۇندا بىر مەزگىل ئاسايىشلىق ئورناتقان. ئۇ ياڭجۇڭ ( بۇگۇنكى لۇكچۈن) دا  مەھكىمە قۇرۇپ چېرىكلەرنى تېرىقچىلىق قىلىشقا ، شۇ ئارقىلىق ئۇزۇن مۇددەتلىك پۇت تىرەپ تۇرۇشقا ئاساس سالغان. مىلادىي 127- يىلى مۇشۇ سەۋەب بىلەن شەرقىي خەن سۇلالىسى غەربىي رايۇندا ئاساسىي جەھەتتىن قىسمەن كونتۇرۇللۇقنى بارلىققا كەلتۇرگەن.
    بەنيوڭ بۇ رايۇندا ئۇزاق تۇرغان . ئۇ مۇشۇ مەزگىلدە غەربىي رايۇننىڭ جۇغراپىيىسى، خەلقى ۋە باشقا ئەھۋاللىرىنى تەپسىلى كۇزۇتۇپ "غەربىي رايۇن خاتىرىسى" نى يېزىپ چىققان .كىيىن ئۇنىڭ بۇ تارىخىي يازمىسى بەنگو تەرىپىدىن "خەننامە"  (غەربىي يۇرۇت تەزكىرىسى) گە كىرگۇزۇلۇپ زامانىمىزغىچە يىتىپ كەلگەن." خەننامە" گە كىرگۇزۇلگەن بۇ تارىخىي مەلۇماتلار بىر قەدەر تەپسىلى ۋە ھىجىمى كۆپ بولۇشتەك ئارتۇقچىلىقى بىلەن بۇگۇنكى كۇندە خەن دەۋرىدىكى غەربىي يۇرت تارىخىنى جۇملىدىن ئۇيغۇر تارىخىنى تەتقىق قىلىشتا پايدىلىنىش قىممىتى ئەڭ يۇقۇرى ئەسەرلەرنىڭ بىرى بولۇپ قالدى.

حانناماداعى» ءۇيسىن تۋرالى دةرةكتةر
«حانناما» («حان ديناستيياسىنىڭ تاريحى») — قىتايدىڭ تۇڭعىش داۋىر بولگىش تاريحى، وندا باتىس حان ديناستيياسىنىڭ ب .ز .ب . 206 جىلى قۇرىلعاننان باستاپ، ب .ز . 25 جىلى جويىلۋىنا دةيىنگى شامامةن 230 جىل ارالىعىنداعى الةۋمةتتىك جاعدايى، تاريحي وقيعالار مةن تاريحي ادامدار باياندالعان . قىتايدىڭ باتىس وڭىرىندة كوشىپ – قونىپ جۇرگةن ءۇيسىن ۇلىسىنىڭ جاعدايى نةگىزىنةن وسى كىتاپتىڭ «باتىس ءوڭىر بايانىنا» ةنگىزىلگةن… . .

  «حانناما» — قىتايدىڭ تۇڭعىش داۋىر بولگىش تاريحى، وندا باتىس حان ديناستيياسىنىڭ ب .ز .ب . 206 جىلى قۇرىلعانىنان تارتىپ ب .ز . 25 جىلى جويىلۋىنا دةيىنگى شامامةن 230 جىل ارالىعىنداعى الةۋمةتتىك جاعدايى، تاريحي وقيعالار مةن تاريحي ادامدار باياندالعان . قىتايدىڭ باتىس ءوڭىرىندة كوشىپ – قونىپ جۇرگةن ءۇيسىن ۇلىسىنىڭ جاعدايى، باستىسى وسى كىتاپتىڭ «باتىس ءوڭىر بايانىنا» ةنگىزىلگةن . بۇدان سىرت، «عۇن بايانى» جانة «جاڭ چياننىڭ ءومىر بايانى»، «چاڭ حۇيدىڭ ءومىر بايانى»، «دۋان حۇيزۇڭنىڭ ءومىر بايانىندا» دا دةرةكتةر بار .

ءۇيسىن ۇلىسى ةرتةدة ب .ز .ب . V عاسىردا جاۋلاسقان بةكتىكتةر داۋىرىندة قىتاي گانسۋ ولكةسىنىڭ كةلةنتاۋ (چيليان)  مةن داحاتا (دۋنحۋاڭ) ارالىعىنداعى حىشي كوريدورىن مةكةن ةتىپ، كوشپةلى ءومىر سۇرگةن . حان ديناستيياسىنىڭ العاشقى كةزىندة، شامامةن ب .ز .2 عاسىرىندا ءۇيسىن كۇنبيى (ۇيسىندةر حانىن وسىلاي اتايدى) لاپكوك كۇنبيدىڭ (بۇرىنعى كةيبىر اۋدارمالاردا <ةلجاۋ>،<ةلساۋ>دةپ تة جازىلعان) باستاۋىمةن باتىسقا قاراي جىلجىپ، قازىرگى شينجياڭنىڭ سولتۇستىگىنة، تۇپ – تۋرا بالقاش كولى وڭىرىنة دةيىن كوشىپ بارىپ، ىلة وزةنىنىڭ وڭتۇستىك القابى مةن ىستىق كولدى وزةك ةتكةن مةملةكةت قۇردى . بۇل جةر تاڭرى تاۋىنىڭ سولتۇستىك ةتةگىنة ورنالاسقان . «حاننامادا»: <جةرى قالىڭ شوپتى جازىق، اۋا رايى جاڭبىرلى،  . . . . . . . تاۋلارىندا قاراعاي، سامىرسىن كوپ وسةدى .> -دةپ جازىلعان . اينالاسىن تاۋ قورشاعان، كۇنةس، قاس، تةكةس وزةندةرى بىرىگىپ قالىپتاسقان ىلة وزةنى بۇكىل القاپتى كةسىپ وتةدى . كةڭ ويپاتتى، سۋى مول، كليماتى ىلعالدى، جايىلىمى تۇس –تۇسقا جالعاسقان، ۇشى–قيىرسىز قۇنارلى دالا . < حالقى سۋلى، شۇيگىن قونىس قۋالاپ> –كوشةتىن ۇيسىندةر جونىنةن ايتقاندا، ويداعىداي تاماشا تابيعي جايىلىم بولعاندىقتان ،ءۇيسىندةردىڭ شارۋاشىلىعى شالقي ءتۇستى . «ءۇيسىن ةلىندة جىلقى كوپ، بايلارىنىڭ جىلقىسى ءتورت – بةس مىڭعا دةيىن جةتةدى» .

«حاننامادا» سول كةزدةگى ءۇيسىن ةلىندة: <120 مىڭ ءتۇتىن، 630 مىڭ جان، سوعىسقا جارامدى 188 مىڭ 800  ادامى بار>- دةلىنگةن . بۇل سان سول كةزدىڭ باتىس وڭىردةگى حوتان  (ۇدۇن، نةمةسة عۋادةن دةپ تة اتالعان،19 مىڭ 300 ادام)، شالىك (18 مىڭ 647 ادام)، كۇسان (81 مىڭ 317 ادام) سياقتى جةرلةردىڭ جان سانىمةن سالىستىرعاندا الدة قايدا ارتىق، باتىس ءوڭىردةگى مةيىلىنشة قۇدىرةتتةنگةن مةملةكةت . ۇيسىندةر <ۋازىر، داتلۇق، سول قول –وڭ قول ساردار، ءۇش يابعۇ، بىردةن ساردارباسى جاساۋىل،  2 باس باعامدار، ءبىر اكىم، 2 وردا اكىمى، ءبىر امىر سارباز> سياقتى لاۋازىمدار تاعايىنداپ، مةملةكةت ىستةرىن مةڭگةرىپ وتىرعان .

ب .ز .ب . 119 جىلى حانۋدي پاتشا جاڭ چياندى باتىس وڭىردةگى ءۇيسىن ةلىنة ةكىنشى رةت ةلشىلىككة جىبةرىپ، ءۇيسىن كۇنبيىنىڭ قىزۋ قارسى الۋىنا بولةنةدى، ءارى ءۇيسىن ةلىنىڭ ةلشىلةرىن جاڭ چيانمةن بىرگة حان ديناستيياسىنىڭ استاناسى چاڭ – انعا بارىپ حان ديناستيياسىمةن قارىم – قاتىناستا بولىپ، تۋىستىق –قۇداندالىق ورناتىپ، ءۇيسىن كۇنءبيى حان پاتشاسىنان قىز ايتتىرىپ، مىڭ جىلقى قالىڭ مال ايداتىپ، حان پاتشاسىنىڭ حانشاسىن الادى . حان ديناستيياسى شي جۇن حانشانى سالتاناتتى كۇيمةگة مىنگىزىپ، تورعىن – تورقا، مةيلىنشة مول كيىم – كةشةك، جاساۋ – جابدىعىن ارتىپ، قىزمةتكةر، نوكةرلةر بولىپ جۇزدةگةن ادامدى حانشامةن بىرگة ءۇيسىن ةلىنة اتتاندىرادى . ءۇيسىن ةلىندة شي جۇن حانشاعا ارناپ سالتاناتتى دا ساۋلةتتى ساراي سالىنادى . ول ۇنةمى كۇنءبيمةن كةزدةسىپ، قوناقاسى وتكىزىپ، ءۇيسىن ةلىنىڭ دةگدار-جايساڭدارىنا تارتۋ-تارالعى بةرىپ تۇردى . الايدا ةلىن-جةرىن اڭساپ وي سوقتى بولعان حانشا:

<ۇزاتتىڭ مةنى جۇرتىم-اي، كوز كورمةس جةر تۇبىنة،

تاپسىردىڭ ءوز قولىڭمةن، جات ةل  ءۇيسىن بيىنة .

كۇمبةزدةنگةن كيىز ءۇي، قابىرعاسى تۋىرلىق،

قورةگى تةك ةت ةكةن، ايران، قىمىز — سۋسىندىق .

تۋعان جةرگة ۇشپاس پا ةم، اققۋ بولسام سۋىرىلىپ،

ساعىنعاننان ةلدى ويلاپ، بولىپ جۇرمىن ءبىر مۇڭلىق .>- دةپ ولةڭ جازىپ، ءان شىعارادى . وسىدان ۇيسىندةردىڭ كيىز ۇيدة وتىرىپ، ةت جةپ، ايران-قىمىز ءىشىپ، مال شارۋاشىلىعىمةن اينالىسقان ءومىرىن بىلۋ مۇمكىن . لاپكوك كۇنءبي قايتىس بولعاننان كةيىن، شي جۇن حانشا ءۇيسىن ةلىنىڭ سالتى بويىنشا، لاپكوك كۇنبيدىڭ بالاسى كۇنسۇي بيمةن (بۇدان بۇرىن <ءجونشى>، <سانشورا>دةپ تة اۋدارىلعان) نةكةلةنىپ ءبىر قىز تۋادى . كةيىن حان ديناستيياسى تاعى دا جة يۋ حانشانى وڭعاي بيگة حانىمدىققا ۇزاتادى . سونىمةن قوسا سايلاۋىت اسكةرلةرى ءۇيسىن ةلىنىڭ استاناسى چةكۋك قالاسىندا ةگىن ةگىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىن وركةندةتةدى . جة يۋ حانشا ءۇش ۇل، ةكى قىز تۋادى . ونىڭ كۇتۋشىسى فىڭ لياۋ ءۇيسىننىڭ وڭ قول ساردارىمةن نةكةلةنةدى . ول ۇنةمى باتىس ءوڭىردى ارالاپ، كوپتةگةن مةملةكةتتةردىڭ ارا قاتىناسىن جاراستىرىپ وتىرعان . كةيىنگىلةر ونى <ايةل ديپلومات> دةپ اتاعان .

سول كةزدةگى عۇندار قازىرگى شينجياڭدى باسىپ الىپ، ءۇيسىن ةلىنة شابۋىل جاساپ، كوپتةگةن مةملةكةتكة الىم – سالىق سالىپ، ةلىن تالان – تاراجىلاپ وتىردى . ب .ز .ب . 71 جىلى حان ديناستيياسى داۋىرىندة باتىس ءوڭىر تاريحىندا ءبىر رةت بۇرىلىس سيپاتتى ةلةۋلى سوعىس تۋىلدى . حان ديناستيياسى 150 مىڭ اسكةرىن باستاپ ءۇيسىن ةلىنىڭ 50 مىڭ اتتى اسكةرىمةن بىرگة، شىعىس باتىس ةكى جاقتان موڭعول ساحاراسىندا كوشىپ – قونىپ جۇرگةن عۇندارعا شابۋىل جاسادى . بۇل سوعىس عۇنداردىڭ شينجياڭداعى جۇزدةگةن جىلداردان بةرگى ۇستةمدىگىن ىدىراتتى؛ حان ديناستيياسى باتىس وڭىردة <باتىس ءوڭىر باسقاقتىعىن> قۇردى . وسى كةزدة ءۇيسىن ةلى مةيىلىنشة كۇشةيىپ، باتىس ءوڭىردةگى مةملةكةتتىك بةدةلى ارتا ءتۇستى، ءتىپتى شالعايداعى جىبةك جولىنىڭ وڭتۇستىگىندةگى ياركةن <ءۇيسىن ةلىنىڭ كوڭىلىن اۋلاۋدى ويلاپ> ءۇيسىن وڭعاي كۇنءبيىنىڭ ةكىنشى ۇلى وڭناندى ياركةننىڭ ءومىرلىك حانى رةتىندة تاققا وتىرعىزدى . كۇسان حانىءۇيسىن ةلىنة قۇدالىق ايتتىرىپ، وڭعاي ءبيدىڭ ۇلكةن قىزىن ءىنىسىنة الىپ بةردى . بۇل ءۇيسىن ةلىنىڭ قوعامدىق  ءتارتىبى تىنىشتالىپ، ءوندىرىسى وركةندةپ، گۇلدةنىپ – كوركةيىپ كةمةلىنة كةلىپ داۋىرلةگةن كةزى بولدى .

كةيىن اعا – ىنىلةردىڭ پاتشالىق ورىنعا تالاسۋى سةبةپتى،ءۇيسىن ةلى ۇلى كۇنمۋلىق، كىشى كۇنمۋلىق دةپ ءبولىندى، حان ديناستيياسىنىڭ شينجياڭدا تۇراتىن ءبىر نةشة باتىس ءوڭىر باسقاقتىق مةكةمةسى ولار اراسىندا جاراستىرۋلار جاسادى . الايدا، ءۇيسىن ةلى باتىس ءوڭىردةگى بةدةلىن ۇزدىكسىز ساقتاپ كةلدى . ب .ز ى عاسىرىندا جازىلعان «سوڭعى حانناما» ودان سوڭ «ءۇش پاتشالىق شةجىرةسى»، «جينناما»، «سولتۇستىك اۋلةتتةر تاريحى»، «جاڭا تاڭنامادان» تارتىپ، حىى عاسىرداعى «لياۋناما»،«اسكةري قورعانىس شةجىرةسى شۋ بةكتىگىنىڭ اسكةرلةرى» سيياقتى جازبالاردىڭ ىشىندة دة ءۇيسىن ةلى جونىندةگى دةرةكتةر بار .

ۇيسىندةر — قىتاي تاريحىنداعى ةرةكشة ماڭىزدى ۇلت . قىتاي جةرىندةگى كوشىپ – قونعان ۋاقىتى ۇزاق بولىپ قالماستان، ب .ز .ب . V عاسىرداعى جاۋلاسقان بةكتىكتةر داۋءىرىنةن ب .ز .7 عاسىرىنداعى لياۋ داۋىرىنة دةيىن، كوشىپ – قونعان ءوڭىرى دة كةڭ . حىشي كوريدورىنان تارتىپ تيانشان تاۋىنىڭ سولتۇستىگىنة، ىلة وزةنى اعارىنان تارتىپ بالقاش كولىنة دةيىنگى ۇلان – قايىر القاپتى مةكةندةگةن . ةڭ ماڭىزدىسى-شينجياڭ مةن ورتا جازىق ءوڭىرىنىڭ بىرلىككة كةلۋىن جةدةلدةتۋدة جانة ىلة وزةنى اڭعارىنىڭ شارۋاشىلىق، مادةنيةت جاقتارىن كوركةيتۋدة ماڭىزدى ۇلةس قوستى . ءۇيسىندةر نةشة مىڭ جىلدىق توعىسۋدى باسىنان وتكىزىپ، كوبى قازىرگى قازاق ۇلتىنىڭ قالىپتاسۋىنا تاعان بولدى .

ۇيسىندەر قازاق ۇلتىنىڭ ەجەلگى اتا- بابالارى. قازىرگى قازاق ۇلتىنداغى ۇيسىن رۋى قازاقتىڭ ەڭ كوپ رۋى بولىپ، جالپى قازاقتىڭ مولشەرمەن  تورتتەن بىرىن ۇستايدى .

ئاۋۇ جىق گەپنى ئۆرىمەي،ئۆزىڭىز بىر نېمە قىلىڭ!
kokjalنىڭ دېگىنى:
ئۇيسۇنلار قازاق مىللىتىنىڭ قەدىمى ئاتا-بابالىرى،ھازىرقى قازاق مىللىتىدىكى ئۇيسۇن رۇۋسى(قەبىلەسى) قازاقنىڭ نوپۇسى ئەڭ كۆپ رۇۋ بولۇپ،قازاقنىڭ  نوپۇسىنىڭ تەخمىنەن تۆتتىن بىرىنى ئىگەللەيدۇ،

kokjalنىڭ دېگىنى:
ئۇيسۇنلار قازاق مىللىتىنىڭ قەدىمى ئاتا-بابالىرى،ھازىرقى قازاق مىللىتىدىكى ئۇيسۇن رۇۋسى(قەبىلەسى) قازاقنىڭ نوپۇسى ئەڭ كۆپ رۇۋ بولۇپ،قازاقنىڭ  نوپۇسىنىڭ تەخمىنەن تۆتتىن بىرىنى ئىگەللەيدۇ،
=================================================================
./BBS/read.php?tid=1015
دىن بىلىشكە بولىدۇكى ئۇيسۇنلارمۇ بۆرە توتىم مەدەنىيەتىگە تەئەللۇق بولغان خەلىقلەر تۈركۈمى بولۇپ .ئۇلارنى ئوغۇزلارنىڭ تەركىۋى ياكى كېيىنكى مەزگىللەردە تارىخ سەھنىسىگە چىقىپ ھالقىلىق رول ئوينىغان قاڭقىل ،تۈرك ،تېلى (توققۇز ئوغۇز)قاتارلىق بۆرە تۇتىم مەدەنىيتىدىكى خەلىقلەرنىڭ ئەژدادى ئىكەنلىگىنى بىلىش مۈمكىن .
تۈركى مىللەت بولغان قازاق مىللىتىنىڭ قەدىمقى ئەژدادىنىڭ ئۇغۇزلارغا تۇتىشىدىغانلىغىدا گەپ يوق .لىكىن ھازىرقى قازاق مىللىتىنىڭ تەركىۋىدىكى "ئۇيسىن"لار <<شەجەرەئى تۈرك>>دە تىلغا ئېلىنغان "ئۇيسىن-سۆڭىكى موغۇلدۇر" بولىشى مۈمكىن .
  بىلمىدۇق قازاق مىللىتى تەركىۋىدىكى قايسى قەبىلەلەر قەدىمقى ئۇيسۇنلارغا تۇتىشىدىكىن ؟مىنىڭچە قىپچاق ،كېرەي ،نايمان قاتارلىق قەبىلەلەرنىڭ ئەژدادى (تۈرك )ئۇيسۇنلارغا تۇتىشىشى مۈمكىن .
  لىكىن ھازىرقى زاماندىكى ئۇيغۇر ،ئۆزبىك ،تۈرك ،تۈركمەن ،ئازەر ياقۇت ،تۇۋا قاتارلىق بۆرە تۇتىم مەدەنىيەت چەمبىرىكىدىكى تۈركى مىللەتلەرنىڭ ئەژدادىمۇ ئوخشاشلا ئاشۇ ئۇيسۇنلار بېرىپ تاقىلىدۇ .

kokjalنىڭ دېگىنى:
ئۇيسۇنلار قازاق مىللىتىنىڭ قەدىمى ئاتا-بابالىرى،ھازىرقى قازاق مىللىتىدىكى ئۇيسۇن رۇۋسى(قەبىلەسى) قازاقنىڭ نوپۇسى ئەڭ كۆپ رۇۋ بولۇپ،قازاقنىڭ  نوپۇسىنىڭ تەخمىنەن تۆتتىن بىرىنى ئىگەللەيدۇ،
=================================================================
./BBS/read.php?tid=1015
دىن بىلىشكە بولىدۇكى ئۇيسۇنلارمۇ بۆرە توتىم مەدەنىيەتىگە تەئەللۇق بولغان خەلىقلەر تۈركۈمى بولۇپ .ئۇلارنى ئوغۇزلارنىڭ تەركىۋى ياكى كېيىنكى مەزگىللەردە تارىخ سەھنىسىگە چىقىپ ھالقىلىق رول ئوينىغان قاڭقىل ،تۈرك ،تېلى (توققۇز ئوغۇز)قاتارلىق بۆرە تۇتىم مەدەنىيتىدىكى خەلىقلەرنىڭ ئەژدادى ئىكەنلىگىنى بىلىش مۈمكىن .
تۈركى مىللەت بولغان قازاق مىللىتىنىڭ قەدىمقى ئەژدادىنىڭ ئۇغۇزلارغا تۇتىشىدىغانلىغىدا گەپ يوق .لىكىن ھازىرقى قازاق مىللىتىنىڭ تەركىۋىدىكى "ئۇيسىن"لار <<شەجەرەئى تۈرك>>دە تىلغا ئېلىنغان "ئۇيسىن-سۆڭىكى موغۇلدۇر" بولىشى مۈمكىن .
  بىلمىدۇق قازاق مىللىتى تەركىۋىدىكى قايسى قەبىلەلەر قەدىمقى ئۇيسۇنلارغا تۇتىشىدىكىن ؟مىنىڭچە قىپچاق ،كېرەي ،نايمان قاتارلىق قەبىلەلەرنىڭ ئەژدادى (تۈرك )ئۇيسۇنلارغا تۇتىشىشى مۈمكىن .
  لىكىن ھازىرقى زاماندىكى ئۇيغۇر ،ئۆزبىك ،تۈرك ،تۈركمەن ،ئازەر ياقۇت ،تۇۋا قاتارلىق بۆرە تۇتىم مەدەنىيەت چەمبىرىكىدىكى تۈركى مىللەتلەرنىڭ ئەژدادىمۇ ئوخشاشلا ئاشۇ ئۇيسۇنلار بېرىپ تاقىلىدۇ .

kokjalنىڭ دېگىنى:
ئۇيسۇنلار قازاق مىللىتىنىڭ قەدىمى ئاتا-بابالىرى،ھازىرقى قازاق مىللىتىدىكى ئۇيسۇن رۇۋسى(قەبىلەسى) قازاقنىڭ نوپۇسى ئەڭ كۆپ رۇۋ بولۇپ،قازاقنىڭ  نوپۇسىنىڭ تەخمىنەن تۆتتىن بىرىنى ئىگەللەيدۇ،
=================================================================
./BBS/read.php?tid=1015
دىن بىلىشكە بولىدۇكى ئۇيسۇنلارمۇ بۆرە توتىم مەدەنىيەتىگە تەئەللۇق بولغان خەلىقلەر تۈركۈمى بولۇپ .ئۇلارنى ئوغۇزلارنىڭ تەركىۋى ياكى كېيىنكى مەزگىللەردە تارىخ سەھنىسىگە چىقىپ ھالقىلىق رول ئوينىغان قاڭقىل ،تۈرك ،تېلى (توققۇز ئوغۇز)قاتارلىق بۆرە تۇتىم مەدەنىيتىدىكى خەلىقلەرنىڭ ئەژدادى ئىكەنلىگىنى بىلىش مۈمكىن .
تۈركى مىللەت بولغان قازاق مىللىتىنىڭ قەدىمقى ئەژدادىنىڭ ئۇغۇزلارغا تۇتىشىدىغانلىغىدا گەپ يوق .لىكىن ھازىرقى قازاق مىللىتىنىڭ تەركىۋىدىكى "ئۇيسىن"لار <<شەجەرەئى تۈرك>>دە تىلغا ئېلىنغان "ئۇيسىن-سۆڭىكى موغۇلدۇر" بولىشى مۈمكىن .
  بىلمىدۇق قازاق مىللىتى تەركىۋىدىكى قايسى قەبىلەلەر قەدىمقى ئۇيسۇنلارغا تۇتىشىدىكىن ؟مىنىڭچە قىپچاق ،كېرەي ،نايمان قاتارلىق قەبىلەلەرنىڭ ئەژدادى (تۈرك )ئۇيسۇنلارغا تۇتىشىشى مۈمكىن .
  لىكىن ھازىرقى زاماندىكى ئۇيغۇر ،ئۆزبىك ،تۈرك ،تۈركمەن ،ئازەر ياقۇت ،تۇۋا قاتارلىق بۆرە تۇتىم مەدەنىيەت چەمبىرىكىدىكى تۈركى مىللەتلەرنىڭ ئەژدادىمۇ ئوخشاشلا ئاشۇ ئۇيسۇنلار بېرىپ تاقىلىدۇ .

    شۇنداق، قەدىمى قەۋم ناملىرىنىڭ كېلىپ چىقىشى پېئىل بىلەن مۇناسىۋەتلىك قانۇنىيەتىدىن "ئۇيغۇر- ئۇيسۇن"  ناملىرىنى  سېلىشتۇرۇش ئارقىلىق " ئۇيسۇن" ئاتالغۇسىنىڭ مەنىسىنى يېشىش ئىمكانىيىتى بولۇشى مۈمكىن، تۈپ مەنا " ئۇي" .  شەك- شۈبھىسىزكى خۇددى Qutghur ئەپەندىنىڭ ئېيتقىنىدەك ھازىرقى زامان قازاق مىللىتى قەدىمى ئۇيغۇر- ئوغۇز قەبىلىلىرى  بىلەن  چىنگىزخان ئىستىلاسىدىن كېيىنكى دېلېنگىر موڭغۇللىرى ( موڭغۇللارنىڭ نىرون موڭغۇللىرى ۋە دېلېنگىر موڭغۇللىرى قوشۇلۇپ خەمخە موڭغۇللىرى يەنى پۈتۈن موڭغۇللار)نىڭ قوشۇلىشىدىن شەكىللەنگەن. قازاق خەلقىنىڭ " قازاق- قالماق ئاكا- ئۇكا قېرىنداش رىۋايىتى" مۇ ساقلىنىپ قالغان ئېغىزاكى رىۋايەت تۈسىدە بۇ نۇقتىلارنى دەلىللەيدۇ.