گېرمانىيىدىكى ئۇيغۇرشۇناسلىق تەتقىقاتى

گېرمانىيىدىكى ئۇيغۇرشۇناسلار ئۆزلىرىنىڭ تەتقىقاتىنى خېلى بۇرۇنلا، يەنى XIX ئەسىرنىڭ ئاخىرىدا شىنجاڭ ۋە مۇڭغۇلىيەدىكى ئورخۇن دەرياسى ۋادىسىدىن قىممەتلىك يازما يادىكارلىقلار، جۈملىدىن 17 خىل تىل، 24 خىل يېزىقتىكى ماتىرىياللار تېپىلغاندىن كىيىن باشلىغان. پىروسىيە ھۈكۈمىتى 1903- يىلىدىن باشلاپلا شىنجاڭ ۋە ئوتتىرا ئاسىيا رايۇنىغا تۆت قېتىم ئارخىلوگىيە ئۈمىكى ئىبەرتكەن. ئۇلار بۇ رايۇندا قېدىرىپ تەكشۈرۈش، ماتىرىيال توپلاش ۋە رەتلەش ئېلىپ بارغان.

ۋىليام بانگ، موللېر، فۇلىكوڭ، ئاننا مارىيە خانىم، فون گابائىن خانىم، ئادولف، شىلاگىنتۋېيت، پېلمىن، سپولېر، ئاداموۋىچ، بېنزىنگ قاتارلىقلار گېرمانىيەلىك مەشھۇر ئۇيغۇرشۇناسلار بۇلۇپ ھىساپلىنىدۇ. مەسىلەن، ۋىليام بانگ ۋە موللېر تۈركچە، قەدىمقى ئۇيغۇر يادىكارلىقلارنى تەتقىق قىلىش جەھەتتە دۇنيادا خېلى زور شۆھرەتكە ئىگە. بانگ يەنە ئاننا مارىيە خانىم، فون گابائىن خانىم قاتارلىق مەشھۇر ئۇيغۇرشۇناسلارنى تەربىيلەپ يىتىشتۈرگەن. بۇ يەردە ئالاھىيدە تىلغا ئېلىشقا ئەرزىيدىغىنى شۇكى، ئاننا مارىيە خانىم، فون گابائىن خانىم بانگ ئاچقان سىنىپتا ئۇقۇپ، ئۇيغۇرشۇناس بۇلۇپ يىتىشىپ چىققاندىن كىيىن ئەنقەرە، ھامبۇرگ، شەرقى بېرلىن ۋە ستراسبۇرگ ئۇنۋېرستىتلىرىدا ئۇيغۇرشۇناسلىق ۋە تۈركشۇناسلىقتىن دەرىس ئۆتكەن. ئۇ ئۇرال ئالتاي ئىلمى جەمىيىتىنىڭ كەسكى رەئىسى ۋە «ئۇرال- ئالتاي يىللىق ژورنىلى» نىڭ تەھرىرلىك ۋەزىپىسىنى ئۈتۈگەن. ئۇ 1982- يىلى شىنجاڭغا كىلىپ، شىنجاڭ ئۇنۋېرستىتى قاتارلىق ئۇرۇنلاردا ئىلمى دوكلات بەرگەن ۋە نېمىس ئارخېئولوگلىرى ئىلگىرى شىنجاڭدىكى مىڭئۆيلەردىن تارتقان رەسىملەرنىڭ كارتىنا فىلىمىنى قۇيۇپ بەرگەن. ھەمدە «شىنجاڭ ئۇنۋېرستىتى ئىلمى ژورنىلى» دا ئۇنىڭ قۇجۇ خانلىقى توغرىسىدا يازغان ئىلمى ماقالىسى ئېلان قىلىنغان.

ھازىر بونىندا ئۇيغۇرلار ۋە تۈركى تىلدا سۆزلىشىدىغان مىللەتلەرنىڭ تارىخىنى تەتقىق قىلىدىغان 12 تەشكىلات، ھامبۇرگدا «ئۇرال-ئالتاي ئىلمى جەمىيىتى»، ئۇيغۇر، تۈرۈك يېزىقىدىكى يادىكارلىقلارنى تەتقىق قىلىش گۇرۇپپىسى بار. بۇ ئىلمى تەشكىلاتلار ئۇيغۇرشۇناسلىق تەتقىقاتىنى قانات يايدۇرۇشتا تىگىشلىك رۇلىنى جارى قىلدۇرماقتا ۋە ئىلىمىز، جۈملىدىن شىنجاڭدىكى مۇناسىبەتلىك تارماقلار بىلەن بولغان ئىلىم ئالماشتۇرۇشنى يولغا قويماقتا. مەسىلەن، يېقىنقى يىللاردىن بۇيان شىنجاڭ ئارخىئولوگىيە تەتقىقات ئورنىنىڭ باش تەتقىقاتچىلىرى (ئىدىرىس) غەربىي گېرمانىيىگە بېرىپ بىلىم ئاشۇرۇپ كەلدى. غەربىي گېرمانىيىلىك بىر قىز تەتقىقات خادىمىمۇ شىنجاڭ ئارخىئولوگىيە تەتقىقات ئورنىغا كىلىپ بىلىم ئاشۇردى. شۈبھىسىزكى، سىرىتقا ئىشىكنى ئېچىۋىتىش سىياسىتىنىڭ يەنىمۇ ئەمىلىلىشىشىگە ئەگىشىپ، شىنجاڭدىكى پەن-تەتقىقات ئورۇنلىرىنىڭ گېرمانىيىدىكى پەن-تەتقىقات ئورۇنلىرى بىلەن بولغان مۇناسىبىتى يەنىمۇ كۈچىيىدۇ. بۇ ئېلىمىزنىڭ چەتئەللەر بىلەن پەن-مەدىنيەت ئالماشتۇرۇش، تەتقىقات تېمىلىرى ئۈستىدە دوستانە ھەمكارلىقنى كۈچەيتىشتەك ئاقىلانە سىياسىتىگە ئۇيغۇن.



ئاپتور:  ئابلەت نۇردۇن

[quote]ئاپتور TuranTekin نىڭ 2007-11-19 12:09 دە يوللىغان يازمىسى  گېرمانىيىدىكى ئۇيغۇرشۇناسلىق تەتقىقاتى نەقىل ئېلىندى 


ۋىليام بانگ، موللېر، فۇلىكوڭ، ئاننا مارىيە خانىم، فون گابائىن خانىم، ئادولف، شىلاگىنتۋېيت، پېلمىن، سپولېر، ئاداموۋىچ، بېنزىنگ قاتارلىقلار گېرمانىيەلىك مەشھۇر ئۇيغۇرشۇناسلار بۇلۇپ ھىساپلىنىدۇ. . ...........بانگ يەنە ئاننا مارىيە خانىم، فون گابائىن خانىم قاتارلىق مەشھۇر ئۇيغۇرشۇناسلارنى تەربىيلەپ يىتىشتۈرگەن. .......ئاننا مارىيە خانىم، فون گابائىن خانىم بانگ ئاچقان سىنىپتا ئۇقۇپ، ئۇيغۇرشۇناس بۇلۇپ يىتىشىپ چىققاندىن كىيىن .......................                                                                                        مېنىڭ بىلىشىمچە ئاننى مارىيە ۋون گابائىن خانىم بىرغۇ دەيمەن. دېمەكچىمەنكى ئاننا مارىيە خانىم ، فون گابائىن خانىم ، دەپ ئىككى ئادەم ئەمەس. بۇ ئايال ئۆزبىكىستاندىكى چېغىدا ئۆزبەكلەرگە ؛ سىلەرنىڭ تىلىڭلاردا " ئانا " ، " مەريەم " دېگەن سۆزلەر بارغۇ . مېنى " مەريەم ئانا " دەڭلار دېگەنىكەن .

ئاننامارىيەۋون گابائىن Annemarie von Gabain  ,ئۆزبىكچە ئىسىمى <مەريەم ئاپاي>،1901-يىلى 7 -ئاينىڭ 4-كۈنى گىرمانىيىنىڭ مورچىنگىن Morchengen  دە  تۇغۇلغان.1920-بېرلىن ئۇنۋىرسىتىتىگە كىرىپ ،ئاتاقلىق تۇركولۇگ ۋە خەنزۇشۇناس ئالىم ئو.فىرانكى O.Franke قاتارلىق  فىروففىسۇرلاردىن تۇركى تىللار بۇيىچە سىلىشتۇرما تىلشۇناسلىق ،خەنزۇشۇناسلىق ۋە بۇددىيزىمشۇناسلىق ئۆگەنگەن.1926-يىلى خەنزۇ تىلى بۇيىچە دوكتۇرلۇق ئۇنۋانىغا ئېرىشىپ ،گىرمانىيە پەنلەر ئاكادىمىيىسىگە كىرىپ ،پرۇسيە خان جەمەتى تەشكىللىگەن گرونۋىدىل Grunwedel ,ۋە لىكوك A.A.won lekoqباشچىلىقىدا گىرمانىيە <تۇرپان ئىكىسپىدىتسىيە ئەترىتى>نىڭ تۇرپاندىن قېزىپ ئېلىپ كەتكەن قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدىكى يازما يادىكارلىقلارنى ئۇقۇش-تەتقىق قىلىش بىلەن شۇغۇللانغان،1928-يىلى تۈركولوگىيە تەتقىقاتىدىكى تۇنجى ئەسىرى <قەدىمقى ئۇيغۇر تىلىدا يېزىلغان مانى دىنىنىڭ شامال ئىلاھى ھەققىدىكى رىۋايەتتىن پارچە>ئېلان قىلىنغان. 
ئەسەرلىرىدىن ؛
1928-يىلى قەدىمقى ئۇيغۇر تىلىدا يېزىلغان مانى دىنىنىڭ شامال ئىلاھى ھەققىدىكى رىۋايەتتىن پارچە
1929-يىلى  قەدىمكى تۈركى تىلىدىكى تۇرپان تىكىستلىرى
1930-يىلى قەدىمكى تۈركى تىلىدىكى تۇرپان تىكىستلىرى بۇيۇك مانى دىنىغا بىغىشلانغان قەسىدە ،قەدىمكى تۇركى تىلىدىكى تۇرپان تىكىستلىرى يىڭىدىن تىپىلغان قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقىدىكى گۇناھكارلار ئىقرارنامىسى ،قەدىمكى ئۇيغۇر تىلى تەتقىقاتى
1931-يىلى قەدىمكى تۇركى تىلىدىكى تۇرپان تىكىستلىرى بۇددىسلارغا ئائىت تىكىستلاردىن پارچە
ئاخىرنى كىيىن يازايچۇ ،،زۈكام بۇپ قاپتىكەنمەن ،،بۇرنۇم ھىچ بىر ئارام بىرەي دىمەيۋاتىدۇيا

بۇ كىشى مۈللىر ئىكەن .

qoute

- قەۋەتتىكى   دە يوللىغان  نى نەقىل كەلتۈرۈش :
[quote]ئاپتور TuranTekin نىڭ 2007-11-19 12:09 دە يوللىغان يازمىسى  گېرمانىيىدىكى ئۇيغۇرشۇناسلىق تەتقىقاتى نەقىل ئېلىندى 


ۋىليام بانگ، موللېر، فۇلىكوڭ، ئاننا مارىيە خانىم، فون گابائىن خانىم، ئادولف، شىلاگىنتۋېيت، پېلمىن، سپولېر، ئاداموۋىچ، بېنزىنگ قاتارلىقلار گېرمانىيەلىك مەشھۇر ئۇيغۇرشۇناسلار بۇلۇپ ھىساپلىنىدۇ. . ...........بانگ يەنە ئاننا مارىيە خانىم، فون گابائىن خانىم قاتارلىق مەشھۇر ئۇيغۇرشۇناسلارنى تەربىيلەپ يىتىشتۈرگەن. .......ئاننا مارىيە خانىم، فون گابائىن خانىم بانگ ئاچقان سىنىپتا ئۇقۇپ، ئۇيغۇرشۇناس بۇلۇپ يىتىشىپ چىققاندىن كىيىن .......................                                                                                         مېنىڭ بىلىشىمچە ئاننى مارىيە ۋون گابائىن خانىم بىرغۇ دەيمەن. دېمەكچىمەنكى ئاننا مارىيە خانىم ، فون گابائىن خانىم ، دەپ ئىككى ئادەم ئەمەس. بۇ ئايال ئۆزبىكىستاندىكى چېغىدا ئۆزبەكلەرگە ؛ سىلەرنىڭ تىلىڭلاردا " ئانا " ، " مەريەم " دېگەن سۆزلەر بارغۇ . مېنى " مەريەم ئانا " دەڭلار دېگەنىكەن .

غەربچىدىكى[ئاننا] ئاتالغۇسى [ئانا] دېگەن مەنىنى بېرەمدىغاندۇ،دەپ ئويلايمەن. قەدىمقىي گوتچىدا ئاتا،دېگەننى[ئاتتا]دەيتتىكەن.

خەق بىزنى تەتقىق قىلىدۇ، بىز ؟ نېمە كويىدا يۈرىۋاتىمىز؟

ئۇلار دۇنيانىڭ سىرلىرىنى ئىچىش كويىدا، بىز مەۋجۇدلىقىمىزنى  ساقلاپ قىلىش كويىدا.