قەلىمىڭىز ھارمىسۇن بۇرادەر! ئاخىرىنى كۆرۈشكە تەقەززامەن. ھەقىقەتەن ياخشى ئىشتىن بىرنى قىلدىڭىز . ئەدەبىيات بىر كۆلگە ئوخشاپ قالسا تۈگەشكىنى شۇ . ئۇ غىدىقلىنىشقا مۇھتاج . تەرجىمە ئەدەبىياتى دەل ئەڭ ياخشى غىدىقلىغۇچ.

سىزگە كۆپ رەھمەت جىق نەرسىلەرنى بىلىۋالدىم!!!

رەھمەت  سىزگە  مۇشۇنداق تىمىلارنى يوللاپ  تۇرۇڭ

نوبىل ئەدەبىيات مۇكاپاتىغا ئىرىشكەنلەرنىڭ تولۇق تىزىملىكى بۇ مەنزىلدە بار:

http://asrim.cn/

مەن بىلمەيدىكەنمەن مەنمۇ بىلۋالدىم .

رەھمەت سىزگە ئوبدان تىما يوللاپسىز

qoute

7 - قەۋەتتىكى hazebay 2008-07-04 18:48 دە يوللىغان  نى نەقىل كەلتۈرۈش :
اۆستىريالىق قازاق ازاماتى دوستاي تولەمىش ۇلى( 1960- يىلى قازاقىستاندا تۋىلغان)2005-يىلى وز ماماندىغى يادىرو غىلىمىنان ناتيجە جاراتىپ، 45 جاسىندا نوبەل مۇكاپاتىن الىپ دۇنياغا تانىلدى.

بۇ ئۆزىنى ھىچقانداق جايدا قازاق دىمەپتىغۇ، قازاقىستاندا تۇغۇلغانلىقى ئۈچۈنلا قازاق بولامدىكەن. قازاقىستاندا 150 مىللەت بار تۇرسا.

مەن بۇ توربەتكە بۈگۈن يېڭى ئەزا بولدۇم...توردىكى ئەھمىيەتلىك مەزمۇنلارنى كۆرۈپ كۆزۈم ئېچىلىپ قالدى!!! تور باشقۇرغۇچىسىغا چىن قەلبىمدىن تەشەككۈرىمنى بىلدۈرىمەن

ئەجرىڭىزگە تەشەككۈر!مەن بۇ تېمىنى ساقلىۋالاي.

ماڭا بەكمۇ كېرەك تېما يوللاپسىز. ئەجرىڭىزگە رەھمەت

نوبىل ۋى نوبىل مۇكاپاتى

سېيت تىلىۋالدى، ئەركىن ئابدۇجېلىل (تەرجىمە قىلغۇچى)


      (1)
    Alfred Nobel ئالفرېد بېرنخارد نوبېل  1833- يىل 10- ئاينىڭ 21- كۈنى شۋېتسىيىنىڭ ستوكھولېم شەھرىدە تۇغۇلغان، ئۇنىڭ دادىسى ئېمانۇئېل مېخانىڭ ھەم ئارخىتېكتور (بىناكار)، ئانىسى ئاق كۆڭۈل ئائىلە ئايالى ئىدى.
  نوبېل بالىلىق دەۋرىنى ستوكھولمدا ئۆتكۈزگەن. ئۇ سانكت ياگوپ باشلانغۇچ مەكتىپىدە بىر يىللا ئوقۇغان بولۇپ، بۇ نوبېلنىڭ ئۆمرىدە كۆرگەن بىردىنبىر مۇنتىزم تەربىيىسى ئىدى. كېيىن ئائىلىسىنىڭ بارلىق تەئەللۇقاتىلىرى بىر قېتىملىق چوڭ ئوت ئاپىتىدە كۆيۈپ كېتىپ، تۇرمۇشى ناھايىتى قىيىن ئەھۋالغا چۈشۈپ قالغاچقا، قەرزگە تايىنىپ تۇرمۇش كەچۈردى. دادىسى ئېمانۇئېل قەرز ئىگىلىرىدىن قېىچپ روسىيىگە بېرىپ تىرىكچىلىك قىلدى. ئائىلىسىدىكىلەرمۇ ئۇنىڭغا ئەگىشىپ روسىيىنىڭ سانكت پېتېربۇرگ شەھرىگە كۆپۈپ باردى.

تۇرمۇش قىيىنچىلىقى تۈپەيلىدىن بولسا كېرەك، نوبېل تۇغۇلۇشىدىلا ئاجىز ۋە كېسەلچان بولۇپ، باشقا بالىلاردەك شوخ ۋە جانلىق ئەمەس ئىدى. بالىلار بىلەن ئوينىغاندىمۇ، ئۇ دائىم بىر چەتتە قاراپ تۇراتتى. بالىلىقتىكى مۇشۇ سەۋەبلەر تۈۈپەيلىدىن ئۇنىڭدا باشقىلاردىن ياتىسىرايدىغان، جىمغۇر خاراكتېر شەكىللىنىپ قالغانىدى. لېكىن دادىسىنىڭ تەسىرى چوڭقۇر سىڭگەچكە، ئۇ كىچىكىدىنلا قەيسەر مىجەزلىك بولۇپ يېتىلدى. ئۇ دائىم دادىسى بىلەن پارتكاتقۇچ دورا سىناق قىلىشقا باراتتى. شۇڭا ئۇىڭ بالىلىق دەۋرى ئاساسەن گۈمبۈرلىگەن پارتلاش ئاۋازلىرى ئىچىدە ئۆتتى
  ئۇلار روسىيىگە بارغاندىن كېيىن تىل بىلمىگەنلىكتىن ، نوبېل ۋە ئۇنىڭ ئىككى ئاكىسى يەرلىك مەكتەپكە كىرەلمىدى. شۇڭا نوبېلنىڭ دادىسى بالىلىرىغا رۇس، ئىنگلىز، فرانسۇرز ۋە نېمىس تىللىرىنى ئۆگىتىشكە شۋېتسىيىلىك بىر ئائىلە ئوقۇتقۇچىسىنى تەكلىپ قىلدى. نوبېلنڭ تېنى ئاجىز بولىشىغا قارىماي بەك تىرىشچان بولغاچقا، ئوقۇتقۇچىسىمۇ، ئاتا - ئانىسىمۇ ئۇنى ماختايتتى. ئەمما نوبېل 115 ياشقا كىرگەن يىلى ئائىلە قىيىنچىلىقى سەۋەبىدىن ئاكا - ئۇكا ئۈچەيلەن ئوقۇشتىن توختاپ قېلىشقا مەجبۇر بولدى. شۇنىڭ بىلەن نوبېل دادىسىنىڭ زاۋۇتىغا بېرىپ ئەستايىدىل پىكىر يۈرگۈزەتتى. شۇڭا ئۇ ئاڭلىغان ۋە كۆرگەنلىكى مۇھىم بىلىملەرنى زېرەكلىك بىلەن ئۆگىنىۋالاتتى.
  1850- يىلى دادىسى نوبېلغا تېخىمۇ كۆپ نەرسە ئۆگىتىش مەقسىتىدە ئۇنى چەت ئەلگە چىقىپ بىرەر نەرسە ئۆگىنىپ كېلىشكە ئەۋەتتى. ئىككى يىل ۋاقىت ئىچىدە نوبېل گېرمانىيە، فرانسىيە، ئىتالىيە ۋە ئامېرىكىغا باردى. ئۇ كۆزىتىشكە ماھىر، ئۆگىنىشكە ھېرىسمەن بولغاچقا، پات ئارىدىلا بىلىمى مول، كۆپ خىل تىل بىلىدىغان يېتۈك ئالىمغا ئايلاندى. چەت ئەلدىن قايتىپ كەلگەندىن كېيىن، زاۋۇتتا ئەمەلىي مەشىق قىلىش جەريانىدا، ئىشلەپچىقىرىش ھالقىلىرىنى كۆزىتىپ، نۇرغۇن ئەمەلىي تېخنىكا ئىگىلىدى ھەم زاۋۇتنىڭ ئىشلەپچىقىرىش ۋە باشقۇرۇش ھالقىلىرى بىلەن پىششىق تونۇشتى.
  1856- يىلى دادىسى نوبېل بىلەن ئۇنىڭ ئىككى ئاكىسىنى زاۋۇتنى باشقۇرۇشقا روسىيىدە قالدۇرۇپ، ئۆزى باشقىلارنى ئېلىپ ۋەتىنىگە قايتىپ كەلدى. بۇ جەريانىدا ئىككى ئاكىسى زاۋۇتنى روناق تاپقۇزۇش ئۈچۈن تىرىشسا، نوبېل پۈتۈن ۋۇجۇدى بىلەن تەتقىقات - كەشپىياتقا كىرىشىپ كەتتى. ئۇ ئىككى يىلدىن كۆپرەك ۋاقتتا، گاز ئۆلچىگۈچ، سۇيۇقلۇق ئۆلچىگۈچ ۋە سۇيۇقلۇق بېسىمنى ئۆلچىگۈچنى كەشپ قىلىپ، پاتنېت ھوقۇقىغا ئېرىشتى. بۇ كەشپىياتچىلار بەك مۇھىم بولمىسىمۇ، لېكىن ئۇلار نوبېلغا ئىلھام بولدى. ئۇ تېخىمۇ زور قىزغىنلىق بىلەن يېڭى تەتقىقاتقا كىرىشتى. كۆپ يىل دادىسىغا ئەگىشىپ پارتلاتقۇچ دورا تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللانغاچقا، ئۇنىڭ قىزىقىشى ناھايىتى تېزلا ماشىنىسازلىقتىن ئەمەلىي خىمىيىگە كۆچتى.
  1847- يىلى ئىتالىيىلىك سوبېرگ كۈچلۈك پارتلاتقۇچ دورا - نىتروگېلتسېرىننى كەشپ قىلانىدى. لېكىن بۇ خىل پارتلاتقۇچ دورا بىخەتەر بولمىغاچقا، سەللا ئېھتىيات قىلمىسا، كىشىنىڭ جېنىغا زامىن بولاتتى. نۇرغۇن كىشى تاسادىپىي يۈز بەرگەن پارتلاشتا جېنىدىن ئايرىلغان بولۇپ، ئۇلارنىڭ جەستىمۇ تېپىلمىغانىدى. نوبېل بۇ خىل كۈچلۈك پارتلاتقۇچ دورىنى بىخەتەر پارتلاتقۇچ دورىغا ئايلاندۇرۇشقا بەل باغلىدى. 1862- يىلى يازدا ئۇ نىتروگېلستېرىن ئۈستىدىكى تەتقىقاتىنى باشلىدى. بۇ ناھايىتى خەتەرلىك ھەم مۈشكۈل خىزمەت بولۇپ، ئەجەل ھەر ۋاقىت ئۇنىڭ بۇرنىغا پۇراپلا تۇراتتى. بىر قېتىم ئۇ پارتلاتقۇچ دورىنى سىناق قىلىۋاتقاندا دورا پارتلاپ كېيىپ، تەجرىبىخانا پۈتۈنلەي ۋەيران بولدى. پارتلاشتا ئۇنىڭ كىچىك ئىنىسىمۇ قازا قىلدى. بۇ قېىتىمقى قورقۇنچلۇق پارتلاش ۋەقەسىدىن نوبېلنىڭ دادىسى ئېغىر زەربىگە ئۇچراپ، ئۇزاق ئۆتمەي ئۇمۇ بۇ دۇنيا بىلەن خوشلاشتى. ئۇنىڭ قوشنىلىرى قورقۇپ كېتىپ، نوبېل ئۈستىدىن ھۆكۈمەتكە ئەرز قىلدى. شۇنىڭدىن كېيىن ھۆكۈمەت دائىرلىرى نوبېلنىڭ شەھەر ئىچىدە دورا سىناق قىلىشىنى چەكلىدى. لېكىن نوبېل بۇنىڭدىن تەرۋىنىپ قالماي، تەجرىبخانىسىنى شەھەر ئەتراپىغا جايلاشقان بىر كۆلدىكى كېمىگە يۆتكەپ، تەتقىقاتىنى داۋاملاشتۇردى. ئۇزاق ۋاقىت تەتقىق قىلىش نەتىجىسىدە، ئۇ ئاخىرى ناھايىتى ئاسان پارتلايدىغان ماددا - سىماب فۇلمىناتنى بايقىدى. ئۇ سىماب فۇلمىناتتىن پارتلاتقۇچ دورا پىلتىسى پاساپ، پارتلاتقۇچ دورىنى پارتلىتىش مەسىلىسىنى مۇۋەپپەقىيەتلىك ھەل قىلدى. مانا بۇ كاپسۇلنىڭ كەشىپ قىلىنىشى بولۇپ، نوبېلنىڭ ئىلىم - پەن يولىدا بۆسۈش ھاسىل قىلغانلىقى ھېسابلىنىدۇ.
  نوبېل كاپسۇلنى كەشپ قىلغان مەزگىل ياۋروپادا سانائەت ئىنقىلابى يۇقىرى پەللىگە كۆتۈرۈلگەن مەزگىل ئىدى. كان ئېچىش، قانال قېزىش، تۆمۈر يول ياساش ۋە تونېل تېشىش قاتارلىقلارنىڭ ھەممىسىگە زور مىقداردا پارتلاتقۇچ دورا كېتەتتى. شۇڭا نىتروگېلتسېرىن دورىسى دۇنياغا كېلىشى بىلەنلا ئومۇميۈزلۈك ئالقىشىغا ئېرىشتى. نوبېل شۋېتسىيىدە دۇنيا بويىچە تۇنجى نىتروگېلتسېرىن زاۋۇتى قۇردى، كېيىن يەنە چەت ئەلدە پارتلاتقۇچ دورا ئىشلەپچىرىدىغان شېرىك شىركەت قۇردى. لېكىن بۇ خىل پارتلاتقۇچ دورىنىڭ يەنە نۇرغۇن يېتەرسىزلىكلىرى بار ئىدى. ساقلانغان ۋاقتى ئۇزۇراپ قالسا پارچىلىنىپ كېتەتتى؛ كۈچلۈك سىلكىنسە پارتلاپ كېتەتتى. شۇڭا ئىلگىرى توشۇش ۋە ساقلاش جەريانىدا كۆپ قېىتىم ۋەقە يۈز بەرگەنىدى. شۋېتسىيە ۋە باشقا دۆلەت ھۆكۈمەتلىرى بۇ خىل ئەھۋالنى كۆزدە تۇتۇپ نۇرغۇن چەكلەش پەرمانى چىقىرىپ، ھەرقانداق كىشىنىڭ نوبېل كەشپ قىلغان پارتلاتقۇچ دورىنى توشۇشىنى چەكلىدى ۋە نوبېلنىڭ قانۇنىي مەسئۇلىيىتىنى سۈرۈشتۈرىدىغانلىقىنى ئېنىق ئوتتۇرىغا قويدى. نوبېل بۇ سىناقلاردىن قورقۇپ قالمىدى. ئۇ يەنە قايتا - قايتا تەتقىق قىلىش ئارقىلىق كرىمنىيلىق تۇپراقنى سۈمۈرگۈچ قىلغان بىخەتەر پارتلاتقۇچ دورا كەشپ قىلدى. "سېرىق پارتلاتقۇچ دورا" دەپ ئاتالغان بۇ بىخەتەر پارتلاتقۇچ دورىنى ئوتتا كۆيدۈرسىمۇ، بولقا بىلەن ئۇرسىمۇ خەتەر چىقمايتتى. بۇ ھال كىشىلەرنىڭ نوبېلنىڭ پارتلاتقۇ دورىسىغا بولغان گۇمانىنى پۈتۈنلەي تۈگەتتى، بۇنىڭ بىلەن بوبېل قايتىدىن كىشىلەرنىڭ ئىشەنچىسىگە ئېرىشتى، پارتلاتقۇچ دورا سانائىتىمۇ تېز تەرەققىي قىلدى.
  1868- يىلى شۋېتسىيە خان جەمەتى پەنلەر ئاكادېمىيسى ئاتا - بالا نوبېللارنىڭ نىتروگېلتسېرىن تەتقىقاتىدا قولغا كەلتۈرگەن نەتىجىسىنى تەقدىرلەش ئۈچۈن، ئۇلارغا لېتېستېپ ئالتۇن مۇكاپاتى بەردى. بۇ ئىلىم - پەن ۋە سەنئەت جەھەتتە ئىنسانلار ئۈچۈن گەۋدىلىك تۆھپە قوشقانلارغا مەخسۇس بېرىلىدىغان نوپۇزلۇق مۇكاپات ئىدى. شۇنىڭدىن كېيىن، نوبېل يەنە پارتلىتىش قۇرۇلمىسى، بىخەتەر پارتلاتقۇچ دورا، كاپسۇل، ئىسسىز ساليوت قاتارلىقلارنى كەشپ قىلىپ پاتېنت ھوقۇقىغا ئېرىشتى.
  نوبېل ئۆمرىدە 355 تۈرلۈك پاتېنت ھوقۇقىغا ئېرىشكەن بولپ، بۇنىڭ 120 نەچچىسى پارتلاتقۇ دورا بىلەن مۇناسىۋەتلىك. ئۇ بۇ كشپىياتلىرى ۋە پاتېنت ھوقۇقلىرىغا تايىنىپ شۋېتسىيە، گېرمانىيە، فرانسىيە، ئەنگلىيە، روسىيە قاتارلىق 20 نەچچە دۆلەتتە 90 دىن ئارتۇق زاۋۇت ۋە شىركەت قۇرغان بولۇپ، شۇ چاغدا ئۇنى دۇنيادا ھەممىدىن باي دېيىشكە بولاتتى. ئۇنىڭ بايلىقى 3 مىليارد شۋېتسىيە كروناسىغا يەتكەنىدى. لېكىن ئۇ باشقا بايلارغا ئەسلا ئوخشىمايتتى، ئۇ ئەزەلدىن پۇل - مالغا بېرىلمەيتتى. ئانىسى ئالەمدىن ئۆتكەندە ئانىسىدىن قالغان مىراسلارنىڭ ھەممىسىنى خەير - ساخاۋەت ئورۇنلىرىغا ئىئانە قىلىۋېتىپ، خاتىرە ئۈچۈن ئانىسىنىڭ سۈرىتىنىلا ئېلىپ قالغانىدى. ئۇ مۇنداق دېگەن: "پۇل دېگەن نەرسە شەخسىي تۇرمۇشقا يەتسىلا بولدى. بەك كۆپ بولۇپ كەتسە، ئەقىلنى بوغۇپ قويىدىغان ئاپەتكە ئايلىنىپ قالىدۇ. ئاتا - ئانىلار بالىلىرىغا ئوقۇش خىراجىتى قالدۇرۇپ قويسىلا بولىدۇ. ئوقۇش خىراجىتىدىن باشقا، ئارتۇقچە مال - مۈلۈك قالدۇرسا توغرا بولمايدۇ، بولمىسا بالىلار ھورۇنلىشىپ كېتىدۇ، ئۇلاردا مۇستەقىل تۇرمۇش كەچۈرۈش ئىقتىدارى ۋە ئەقىل - پاراسەت يېتىلمەيدۇ".
  نوبېل كارخانىلىرىنى تەرەققىي قىلدۇرۇش ۋە كەشپىياتلىرىنى ياخشىلاش ئۈچۈن، ھەر تەرەپكە قاتراپ يۈرگەچكە ئۆمۈر بويى بويتاق ئۆتكەنىدى.
  1896- يىل 12- ئاينىڭ 10- كۈنى نوبېل ئىتالىيىنىڭ سانرېمو شەھرىدىكى ئۆيىدە كېسەل سەۋەبىدىن 63 يېشىدا ئالەمدىن ئۆتتى. 12- ئاينىڭ 19- كۈنى ئاددىي دەپنە مۇراسىمى ئۆتكۈزگەندىن كېيىن، ئۇنى جەسەت كۈلى ستوكھولىم شەھىرىنىڭ شىمالىي تەرىپىدىكى قەبرىستانلىققا قويۇلدى.
  تۇرمۇش قىيىنچىلىقى تۈپەيلىدىن بولسا كېرەك، نوبېل تۇغۇلۇشىدىلا ئاجىز ۋە كېسەلچان بولۇپ، باشقا بالىلاردەك شوخ ۋە جانلىق ئەمەس ئىدى. بالىلار بىلەن ئوينىغاندىمۇ، ئۇ دائىم بىر چەتتە قاراپ تۇراتتى. بالىلىقتىكى مۇشۇ سەۋەبلەر تۈۈپەيلىدىن ئۇنىڭدا باشقىلاردىن ياتىسىرايدىغان، جىمغۇر خاراكتېر شەكىللىنىپ قالغانىدى. لېكىن دادىسىنىڭ تەسىرى چوڭقۇر سىڭگەچكە، ئۇ كىچىكىدىنلا قەيسەر مىجەزلىك بولۇپ يېتىلدى. ئۇ دائىم دادىسى بىلەن پارتكاتقۇچ دورا سىناق قىلىشقا باراتتى. شۇڭا ئۇىڭ بالىلىق دەۋرى ئاساسەن گۈمبۈرلىگەن پارتلاش ئاۋازلىرى ئىچىدە ئۆتتى.


  نوبېل ئۆمرىنىڭ ئاخىرىدا يەنى 1893- يىلى ۋە 1895- يىلى ئىككى ۋەسىيەت قالدۇرغان. 1895- يىلىدىكى ئاخىرقى ۋەسىيىتىدە مۇنداق دەپ يېزىلغان: "مەنكى ئالفرېد بېرنخارد نوبېل ئەتراپلىق ئويلانغاندىن كېيىن مەندىن مىراس قالىدىغان مال - مۈلۈكلەر توغرىسىدا تۆۋەندىكىچە ۋەسىيەت قالدۇرماقچىمەن:
  مەندىن قالغان بارلىق مال - مۈلۈكلەر نەق پۇلغا ئالماشتۇرۇلۇپ تۆۋەندىكى شەكىلدە بىر تەرەپ قىلىنغاي: ۋاكالەتچىم ئۇنى بىخەتەر ئاكسىيە تۈرلىرىگە مەبلەغ قىلىپ سېلىپ، شۇ ئارقىلىق بىر فوند قۇرغاي؛ ئۇنىڭ ئۆسۈمى ھەر يىلى مۇكاپات شەكىلدە ئالدىنقى يىلى ئىنسانىيەت ئۈچۈن ئەڭ زور تۆھپە قوشقان كىشىلەرگە بېرىلگەي… ".
  مانا بۇ دۇنياغا داڭلىق نوبېل مۇكاپاتىنىڭ كېلىپ چىقىش سەۋەبىدۇر.
  1898- يىل 5- ئاينىڭ 21- كۈنى شۋېتسىيە پادىشاھى خانلىق ھاكىمىيەتكە ۋاكالىتەن دۆلەت ۋە خەلقنىڭ نامىدا نوبېل مۇكاپاتىنىڭ كۈچكە ئىگە ئىكەنلىكىنى جاكارلىدى ھەم شۋېتسىيە خان جەمەتى پەنلەر ئاكادېمىيىسى، شۋېتسىيە كارولىن تېببىي ئىنىستىتۇتى ۋە شۋېتسىيە ئەدەبىيات ئىنىستىتۇتىدىن بىر نىيەتتە ھەمكارلىشىپ، نوبېلنىڭ ۋەسىيىتى توغرىسىدا نىزامنامە ۋە ئۇنى تەپسىلىي يولغا قويۇش قائىدىسىنى تۈزۈپ چىقىشنى تەلەپ قىلدى. 1900- يىل 6- ئاينىڭ 29- كۈنى شۋېتسىيە پادىشاھى شۋېتسىيە پارلامېنتىدا نوبېل فوندىنىڭ رەسمىي قۇرۇلغانلىقىنى جاكارلىدى.
  نوبېلنىڭ ۋەسىيىتى بويىچە، فىزىكا مۇكاپاتى بىلەن خىمىيە مۇكاپاتىنى شۋېتسىيە خان جەمەتى پەنلەر ئاكادېمىيسى، فىزىئولوگىيە ياكى مېدىتسىنا مۇكاپاتىنى شۋېتسىيە كارولىن تېببىي ئىنىستىتۇتى، ئەدەبىيات مۇكاپاتىنى شۋېتسىيە ئەدەبىيات ئىنىستىتۇتى، تىنچلىق مۇكاپاتىنى نورۋېگىيە پارلامېنتى سايلام ئارقىلىق بارلىققا كەلتۈرگەن بەش كىشلىك كومتېت تارقىتىدىغانلىقى بەلگىلەندى. 1986- يىلى يەنە نوبېل ئىقتىساد مۇكاپاتى تەسىس قىلىنغان بولۇپ، ئۇنىمۇ خان جەمەتى پەنلەر ئاكادېمىيىسى تارقىتىدۇ. شۇنداق قلىپ، نوبېل مۇكاپاتى : نوبېل فىزىكا مۇكاپاتى، نوبېل خىمىيە مۇكاپاتى، نوبېل فىزىئولوگىيە مۇكاپاتى ياكى مېدىتسىنا مۇكاپاتى، نوبېل ئەدەبىيات مۇكاپاتى، نوبېل تىنچلىق مۇكاپاتى ۋە شۋېتسىيە بانكىسى نوبېلنى خاتىرىلەش يۈزىسىدىن تەسىس قىلغان نوبېل ئىقتىسىاد مۇكاپاتى قاتارلىق ئالتە تۈرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
  نوبېل فوندى جەمئىيتى ئىلگىرى بىر مەزگىل ناھايىتى قىيىن ئەھۋالغا چۈشۈپ قالغانىدى. چۈنكى نوبېلنىڭ ۋەسىيىتىدە " بۇ فوندنى بىخەتەر تۈرلەرگىلا مەبلەغ قىلىپ سېلىشقا بولىدۇ" دەپ بىلگىلەنگەن. 1953- يىلى شۋېتسىيە ھۆكۈمىتى ئەمەلىيەتنى چىقىش قىلىپ، بۇ فوندنى نۇرغۇن تۈرگە مەبلەغ قىلىپ سېلىشنى تەستىقلىدى. ھازىر بۇ فوند مەبلىغىنىڭ 30 پىرسەنتى چەت ئەللەرگە، 20 پىرسەنتى شۋېتسىيە پاي چېكى بازىرىغا، 40 پىرسەنتى ئاكىسىيىگە، 10 پىرسەنتى يەر - مۈلۈك كەسپىگە مەبلەغ قىلىپ سېلىنىۋاتىدۇ. مەبلەغ ياخشى سېلىنغاچقا، فوند جەمئىيىتىنىڭ بايلىقى تېز كۆپەيدى، ھازىر نوبېل فون جەمئىيتى 1 مىليار شۋېتسىيە كروناسىغا ئىگە بولۇپ، 150 مىليون ئامېرىكا دوللىرىغا باراۋەر كېلىدۇ.
  نوبېل مۇكاپاتىنىڭ ھەر يىللىق مۇكاپات سوممىسى ئاساسەن نوبېل فوند جەمئىيىتىنىڭ شۇ يىللىق كىرىمىگە قاراپ بېكىتىلىدۇ. 1901- يىلى تۇنجى قېتىم مۇكاپات تارقىتىلغاندا، مۇكاپات سوممىسى 35 مىڭ ئامېرىكا دوللىرى بولغانىدى. 1935- يىلى 42 مىڭ دوللار، 1979- يىلى 190 مىڭ دوللار، 1993- يىلى 840 مىڭ دوللار، 2000- يىلى 960 مىڭ دوللار بولدى. 20- ئەسىرنىڭ 90- يىللىرىنىڭ باشلىرىدا، ھەر بىر نوبېل مۇكاپاتى تۈرىنىڭ سوممىسى 1 مىليون دوللاردىن ئاشقانىدى. كىشىلەر نوبېل فوند جەمئىيىتىنىڭ خىزمەتلىرىدىن تەدرىجىي خەۋەردار بولۇشى ۋە ئۇنى قوللىشى ئارقىسىدا، ئۇزۇن يىللاردىن بۇيان نوبېل فوند جەمئىيىتىنىڭ ئىلىم - پەن تەرەققىياتى ۋە خەلقئارادىكى ئۆز ئارا چۈشىنىشنى ئىلگىرى سۈرۈشتە ئويناۋاتقان مۇھىم رولىغا ئىلھام بېرىش ئۈچۈن، ھەر قايسى دۆلەتلەردىكى فوند جەمئىيەتلەر، تەشكىلاتلار ۋە شەخسلەر ئىلگىرى - كېيىن بولۇپ نوبېل فوند جەمئىيىتىگە نۇرغۇن پۇل ئىئانە قىلدى.
  بۇنىڭدىن باشقا، نوبېل فوند جەمئىيىتىنىڭ "نوبېل مۇكاپاتى تارقىتىلغان كۈندىن باشلاپ، مۇكاپاتقا ئېرىشكۈچى بىر يىلغىچە مۇكاپاتنى ئېلىۋالمىسا، مۇكاپات پۇلى فوندقا قايتۇرۇپ قوشۇۋېتىلىدۇ. تەقدىرنامە ۋە مېدالنى تولۇقلاپ ئېلىشقا ۋاقىت چەكلىمسى قويۇلمايدۇ" دېگەن بەلگىلىمىسى بار. نوبېل فوند جەمئىيىتىنىڭ باھالاش نىزامنامىسىدە يەنە": بىر تۈردىكى مۇكاپات پۇلىنى بىر كىشى ئالسىمۇ، ئىككى ياكى نۇرغۇن كىشى تەڭ بۆلۈشسىمۇ بولىدۇ" دەپ بەلگىلەنگەن. بۇنىڭ ئىچىدە، تىنچلىق مۇكاپاتىنى بىر - ئىككى كىشى ياكى كۆپ كىشىگە بېرىشكە بولغاندىن سىرت، مەلۇم تەشكىلات ۋە ئاپپاراتقا بېرىشكىمۇ بولىدۇ. نوبېل مۇكاپاتى تارقىتىلغاندىن بۇيانقى نەچچە يۈز يىللىق ئەمەلىيەتكە قارىغاندا، قائىدە بويىچە تۈرلۈك مۇكاپاتتىن ئەڭ كۆپ بولغاندا ئۈچ كىشى تەڭ بەھرىمەن بولالايدىكەن. 



  ھەر يىلى 12- ئاينىڭ 10- كۈنى (يەنى نوبىل ئالەمدىن ئۆتكەن خاتىرە كۈنى) مۇكاپاتقا ئېرىشكەنلەر نوبېل فوند جەمئىيىتى ئەزالىرىنىڭ ھەمراھلىقىدا ستكھولمدىكى مۇزىكا زالىغا كىرىپ، مۇكاپاتقا ئېرىشكۈچىلەر ئولتۇرىدىغان ئورۇندا ئولتۇرىدۇ. مۇكاپات ئېلىشتىن بۇرۇن، فوند جەمئىيەتنىڭ رەئىسى شۋېتسىيە تىلىدا مۇكاپاتقا ئېرىشكۈچىنىڭ ئۇلۇغ تۆھپىسىنى قىسقىچە تونۇشتۇرغاندىن كېيىن، مۇكاپاتقا ئېرىشكۈچىنى ئۆز دۆلىتىنىڭ تىلىدا نوتۇق سۆزلەشكە ھەمدە پەلەمپەيدىن چۈشۈپ، شۋېتسىيە پادىشاھىنىڭ ئالدىغا بېرىپ شەرەپ گۇۋاھنامىسى ۋە ئالتۇن مېدالنى تاپشۇرۇۋېلىشقا تەكلىپ قىلىدۇ، شۇنىڭ بىلەن بىللە پادىشاھ مۇكاپاتقا ئېرىشكۈچىنى تەبرىكلەپ سۆز قىلىدۇ.
  نوبېل مۇكاپاتىغا ئېرىشكۈچى چوقۇم مۇكاپات تارقىتىلىدىغان جايغا ئۆزى بېرىپ مۇكاپات ئېلىشى كېرەك. مۇكاپاتقا ئېرىشكۈچىلەرنىڭ "ئۆزلىرى مۇكاپاتقا ئېرىشكەن خىزمەتكە ئالاقىدار تېما توغرىسىدا نوتۇق سۆزلەش" مەجبۇرىيىتى بار. ئۇلارنىڭ نۇتقى نوبېل فوند جەميىتىنىڭ يىللىق گېزىتى «نوبېل مۇكاپاتى» دا ئېلان قىلىنىدۇ. داغدۇغىلىق مۇراسىم ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، ئەتىسى نوبېل فوند جەمئىيىتى مۇكاپاتقا ئېرىشكۈچىلەرگە مۇكاپات چېكى تارقىتىپ بېرىدۇ.
  نوبېل مۇكاپاتىغا ئېرىشكۈچىلەرنى باھالاش شەرتىلىرى بىر قەدەر قاتتىق . بولۇپمۇ فىزىكا، خىمىيە، فىزىئولوگىيە ياكى مېدىتسىنا مۇكاپاتىغا ئېرىشكۈچىلەرنىڭ پەن تەتقىقات نەتىجىلىرىنى كۆپىنچە ھاللاردا ئۇزاق ۋاقىت ئەمەلىيەتنىڭ سىناقلىرىدىن ئۆتكۈزۈشكە توغرا كېلىدۇ. مىسالەن، 1962- يىلى خىميە مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن ئەنگىلىيىلىك كرىك 1953- يىلىلا ئوكسېدسىزلانغان رىبو يادرو كىسلاتاسى (DND) نىڭ قوش بۇرمىلىق مودېلىنى كۆرسىتىپ ئۆتكەن. 1949- يىلى فىزىكا مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن خىدېكى يۇكاۋا 1934- يىلىلا مېزون نەزەرىيىسىنى ئوتتۇرىغا قويغان بولۇپ، 1947- يىلىغا كەلگەندە ئاندىن دەلىللەنگەن.
  نوبېل مۇكاپاتىنىڭمۇ يېتەرسىزلىكلىرى ۋە ئەپسۇسلىنىدىغان جايلىرى بار. مىسالەن، 1926- يىلى فىزىئولوگىيە ياكى مېدىتسىنا مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن دانىيىلىك فېبېرگ پارازىت قۇرت مېتابولىتلىرىنىڭ راك پەيدا قىلىدىغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويغاچقا، بۇ مۇكاپاتقا ئېرىشكەن بولسىمۇ، كېيىن تەتقىق قىلىش ئارقىلىق بۇ خىل قاراشتا روشەن يېتەرسىزلىكنىڭ بارلىقى ئىسپاتلاندى. ئامېرىكىلىق پېپانىكلاۋ 40- يىللاردا ھۈجەيرە ئىلمىي ئارقىلىق دەسلەپكى راكقا دىئاگنوز قويۇشنى ئوتتۇرىغا قويغان بولسىمۇ، ئۇ خېلى ئۇزۇن ۋاقتىنچە مۇكاپاتقا ئېرىشەلمىگەن؛ ھالبۇكى، مۇكاپات بېرىدىغان چاغدا، ئۇ ئاللىقاچان ئالەمدىن ئۆتكەنىدى. 1944- يىلى ئېرىسىيەت ئۇچۇرىنىڭ توشۇغۇچىسى ئوكسېدسىزلانغان رىبو يادرو كىسلاتاسى ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلىغان ئامېرىكىلىق بىئوخىميە ئالىمى ئاۋېرى بىلەن خىمىيۋى ئېلېمېنتلارنىڭ دەۋرىيلىك قانۇنىيىتىنى بايقىغان روسىيىلىك خىمىيە ئالىمى مېندېلىيېۋ نوبېل مۇكاپاتىا ئېرىشەلمىدى. بۇنىڭدىن باشقا ئەدەبىيات مۇكاپاتى، تىنچلىق مۇكاپاتى ۋە ئىقتىساد مۇكاپاتىنى باھالاشمۇ باھالىغۇچىلارنىڭ چەكلىمىسىگە ئۇچرىغاچقا، بۇلاردىكى يېتەرسىزلىك تەبىئىي پەن مۇكاپاتىغا قارىغاندا خېلىلا كۆپ بولدى. كىشىنى ئەپسۇسلاندۇرىدىغان مۇشۇنداق يېتەرسىزلىكلەر بولىسمۇ، لېكىن نوبېل مۇكاپاتىنىڭ يۈكسەك ئورنى ۋە نوپوزى باشقا ھەر قانداق مۇكاپاتلارنىڭكىدىن يۇقىرى تۇرىدۇ. ئۇ ئىنسانىيە تىنچلىق ۋە ئىجتىمائىي ھەققانىيەت ئىشلىرىنىڭ تەرەققىياتى، ئىلىم - پەن ساھەسىدە يېڭىلىق يارىتىش ۋە ئۇنى تەرەققىي قىلدۇرۇش، ئەدەبىيات ئىشلىرىنى گۈللەندۈرۈش ئۈچۈن ئاجايىپ زور تۆھپىلەرنى قوشقان بولۇپ، تەڭداشسىز رولىنى داۋاملىق جارى قىلدۇرماقتا.

100يىللىق غېرىپلىق ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلىنغانمۇ؟