قاغىلىق ناھىيەسى قەدىمىي ‹‹يىپەك يولى››نىڭ مۇھىم قاتناش تۈگۈنى بولۇپ، ‹‹قارا قۇرۇم باغرىدىكى بىباھا مەرۋايىت›› دېگەن نام بىلەن ئاتىلىپ كەلگەن. ئۇ غەربتە تەكلىماكان قۇملۇقىغا، جەنۇبتا قارا قۇرۇم تېغىغا يېقىن، شەرقتە شىزاڭ ھەم پامىر ئېگىزلىكى بىلەن قوشنا بولۇپ، تارىم ۋادىسىدىكى ئەڭ قەدىمىي بوستانلىقلارنىڭ بىرىدۇر. بۇ جاينىڭ تەبىئىي گۈزەل مەنزىرىسى، ئۆزگىچە ئالاھىدلىككە ئىگە مىللىي ئۆرپ – ئادىتى، كىيىم – كىچىكى ھەم قول ھۈنەرۋەنچىلىك بۇيۇملىرى ئالاھىدە ئورۇندا تۇرىدۇ. يېقىنقى يىللاردىن بۇيان قاغىلىق ناھىيىسى دېھقان، چارۋىچىلارنىڭ مەدەنىيەت – سەنئەت ئىشلىرىنى تەرەققىي قىلدۇرۇش ئۈچۈن، ئانار چېچىكى بايرىمى، ئۈرۈك سەيلىسى، بەيگە مۇسابىقىسى ۋە مول ھوسۇل بايرىمى قاتارلىق ئۆزگىچىلىككە ئىگە ھەر خىل مول مەزمۇنلۇق پائالىيەتلەرنى ئۇيۇشتۇرۇپ، ساياھەتچىلەرنى ۋە سودىگەرلەرنى جەلپ قىلدى. قاغىلىق ناھىيەسىدە مىللىي مەدەنىيەتنى قوغداش ۋە داۋاملاشتۇرۇشقا ناھايىتى ئەھمىيەت بېرىلگەچكە، ئەنئەنىۋى ناخشا – ئۇسسۇللار ھازىرغىچە ئەسلىسى بويىچە ساقلىنىپ كەلمەكتە. شۇڭا بۈگۈنكى كۈندە قاغىلىق ئۆتۈكى، چەكمىنى، ئەنئەنىۋى ناخشا – ئۇسسۇللار ۋە قاغىلىق سەنىمى تۇنجى قەدەمدە ئاپتونوم رايون دەرىجىلىك غەيرىي ماددىي مەدەنىيەت مىراسلىرىنى قوغداش تىزىملىكىگە كىرگۈزۈلدى. بۇ يەردە يەنە قاغىلىق چەكمىنىمۇ ئۆز ئالاھىدلىكىنى نامايەن قىلىپ تۇرىدۇ. قاغىلىق ناھىيەسىنىڭ ئۇششاقباش بازىرى توزاقچىئېرىق يېزىسىدا تۆگە يۇڭىدىن چەكمەن توقۇيدىغانلار ھەم چەكمەن كىيىدىغانلار ھازىرمۇ بار. قاغىلىق چەكمىنى ناھايىتى قىممەت بولغاچقا، ئەجدادلىرىمىز پەقەت توي – تۆكۈن، مەشرەپ قاتارلىق مۇھىم يىغىلىشلاردىلا چەكمەندىن تون كىيەتتىكەن.
چەكمەننىڭ تارىخى ناھايىتى ئۇزاق بولۇپ ، ئېيتىشلارغا قارىغاندا 3200 يىلدىن كۆپرەك تارىخقا ئىگە ئىكەن. ئۇنىڭ ئىشلەپچىقىرىلىشى، تەرەققىيات تارىخى شۇ جايدىكى كىشىلەرنىڭ ئىشلەپچىقىرىش، تۇرمۇش، جۇغراپىيىلىك مۇھىت ۋە ئۆرپ – ئادەتلىرى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك. چەكمەن تۆگە يۇڭى ۋە قوي يۇڭىدىن توقۇلىدىغان بولۇپ، ئاساسلىقى، قارا، كۈلرەڭ، بوز رەڭ بولىدىكەن. قاغىلىق چەكمىنىنى ئەنئەنىۋى ئۇسۇلدا توقۇش ئۈچۈن ياغاچ ئۆي، قول بىلەن ھەرىكەتلىنىدىغان چاقپەلەك، موكا، بوياق، بوياق ئىدىشى، قۇرۇتۇش جازىسى قاتارلىقلار تەق بولۇشى كېرەككەن. توقۇش ئۇسۇلى يۇڭ تاللاش، يۇڭنى يۇيۇش، يۇڭنى ئېتىش، ئىگىرىش ۋە تۇقۇش جەريانىنى بېسىپ ئۆتىدىكەن. مانا مۇشۇنداق بىر قاتار جەريانلار ئارقىلىق توقۇلغان چەكمەن ناھايىتى ئېسىل مال بولۇپ، بۇ ئۇسۇلدا توقۇلۇپ تىكىلگەن توننىڭ باھاسى 650 يۈەن بولىدىكەن. بىر تونغا 51 مېتىر چەكمەن كېتىدىكەن. ھازىرمۇ چارۋىچىلىق رايونلىرىدىكى بىر قىسىم ياشانغانلار قىش كىرىشى بىلەنلا چەكمەن چاپان كىيىشىدىكەن. بۇنىڭدىكى سەۋەب، ئۇ يۇڭدىن توقۇلغان بولغاچقا، ناھايىتى ئىسسىق ھەم چىداملىق، ئۇنىڭ ئۈستىگە رېماتىزىم، بوغۇم ياللۇغى قاتارلىق ھەر خىل كېسەللەرگە پايدىسى بولغاچقا، تاغلىق رايوندىكى خەلقلەرنىڭ ياقتۇرۇشىغا نائىل بولغانىكەن.
