توقسۇ ناھىيەسى قەدىمدە يىپەك يولىدىكى مۇھىم بىر بازار بولۇش سۈپىتى بىلەن، تۈرلۈك مەدەنىيەت - سەنئەت ئامىللىرى ئۆزئارا ئۇچراشقان ھەم شەكىللەنگەن. چالغۇ ئەسۋابلارنى ياساش ھۈنەر-سەنئىتى ئەنە شۇ مەدەنىيەتلەر ئىچىدىكى ئالاھىدە جۇلالىنىپ تۇرىدىغان قىممەتلىك بايلىقتۇر. سەنئەتخۇمار توقسۇ خەلقى ئۆز مەنىۋى تۇرمۇشىنى تېخىمۇ رەڭدارلىققا ئىگە قىلىش ئۈچۈن، تۈرلۈك چالغۇ ئەسۋابلار ياساشنى ئىزچىل داۋاملاشتۇرۇپ كەلگەن. داپ ئەنە شۇلارنىڭ ئىچىدىكى بىرى.
داپ - سوقما مىللىي چالغۇ بولۇپ، ئۇيغۇرلار ئارىسىدا كەڭ ئومۇملاشقان، ئۇزۇن تارىخىي ئەنئەنىگە ئىگە خەلق چالغۇسى. ئۇ دۇمباق تىپىدىن تەرەققىي قىلغان، ئۆزى يۇمىلاق قەدىمىي چالغۇ. ئاۋازى جۇشقۇن، ئۆزى يەڭگىل، ئېلىپ يۈرۈشكە، چېلىشقا ئەپلىك بولۇشتەك ئالاھىدىلىككە ئىگە بولۇپ، قول ئالقىنى ۋە بارماقلار بىلەن ئۇرۇپ چېلىنىدىغان، ئۇيغۇر مۇزىكىسىدا كەم بولسا بولمايدىغان چالغۇ ھېسابلىنىدۇ. داپنىڭ گەردىشى ئاساسەن ئۈجمە ياكى ياڭاق ياغىچىدا ياسىلىدۇ. يۈزلۈكى ئات، يىلان، ئۆچكە تېرىسىدىن ياسىلىدۇ. مەخسۇس يىلان تېرىسى ئىشلىتىلگەنلىرىنىڭ ئىقتىدارى تېخىمۇ يۇقىرى بولىدۇ. داپ ئىشلىتىش ئورنىغا ئاساسەن، چوڭ-كىچىك بولىدۇ. ئادەتتە، گەردىشىنىڭ دىيامېتىرى 20 دىن 60 سانتىمىتېرغىچە، گەردىشىنىڭ قېلىنلىقى بىر سانتىمېتىر ئەتراپىدا، ئېگىزلىكى بەش-ئالتە سانتىمېتىرغىچە بولىدۇ. گەردىشى ئىچىگە نۇرغۇنلىغان مىس ۋە تۆمۈردىن ئۇششاق ياسالغان ھالقىلار ئورنىتىلىدۇ. بۇ ھالقىلار مۇزىكا ئورۇنلىغاندا ئاجايىپ شىلدىرلاپ، قوشۇمچە ئاۋاز چىقىرىپ بېرىدۇ. داپ ئىشلىتىش ئورنىغا ئاساسەن، ‹‹چوڭ داپ››، ‹‹نەغمە دېپى››، ‹‹مەشرەپ دېپى›› قاتارلىق تۈرلەرگە بۆلۈنىدۇ. داپ يەنە ئۇيغۇر ئوركىستېرلىرىدا ئىنتايىن مۇھىم چالغۇ بولۇپ، يېتەكچىلىك رول ئوينايدۇ. داپنى يەككە چېلىشقا ھەم باشقا چالغۇلار بىلەن تەڭكەش قىلىپ چېلىشقا بۇلىدۇ.
داپ يۇمىلاق شەكىللىك ياغاچتىن ئېگىپ، يۈزىگە تېرە كېرىپ ياسىلىدىغان چالغۇ بولۇپ، دەسلەپتە ئۇنى يۈزلۈكىگە قوي، ئات، ئېشەك تېرىسىنى كېرىپ ياسىغان، تەدرىجىي ئۇنىڭ نەملىكتىن ياكى سوغۇقتىن ئاۋازى ئاجىزلاپ كېتىدىغانلىقى ئۈچۈن ئېشەك، ئات، يىلان تېرىسىنى كېرىپ ياساش ئارقىلىق بۇ مەسىلىنى ھەل قىلغان. گەردىشىنى ياساشتا دەسلەپتە قوتور تېرەك ياغىچىنى چەمبەرسىمان ئۇيۇپ ياسىغان. تەدرىجىي ئۈجمە ياكى ياڭاق ياغىچىنى تېخنىكىلىق ھالدا ئېگىپ ئۇلاپ، چەمبەر شەكلىگە كەلتۈرۈپ ياسىغان ھەم مۇشۇ ئۇسۇل ئومۇملاشقان. داپنىڭ گەردىشىگە يەنە باشقا سازلارغا ئوخشاش خاس ھالدا ئۇستىخان ياكى سۇلياۋدىن نەپس نەقىش، گۈللەر چىقىرىلىپ، داپنىڭ شەكىل جەھەتتىكى گۈزەللىكى ئاشۇرۇلغان.
داپ - سوقما مىللىي چالغۇ بولۇپ، ئۇيغۇرلار ئارىسىدا كەڭ ئومۇملاشقان، ئۇزۇن تارىخىي ئەنئەنىگە ئىگە خەلق چالغۇسى. ئۇ دۇمباق تىپىدىن تەرەققىي قىلغان، ئۆزى يۇمىلاق قەدىمىي چالغۇ. ئاۋازى جۇشقۇن، ئۆزى يەڭگىل، ئېلىپ يۈرۈشكە، چېلىشقا ئەپلىك بولۇشتەك ئالاھىدىلىككە ئىگە بولۇپ، قول ئالقىنى ۋە بارماقلار بىلەن ئۇرۇپ چېلىنىدىغان، ئۇيغۇر مۇزىكىسىدا كەم بولسا بولمايدىغان چالغۇ ھېسابلىنىدۇ.
