سۈيدۈك يولى ۋە بۆرەك تاش كېسەللىكى

سۈيدۈك يولى ۋە بۆرەك تاش كېسەللىكلىرى سۈيدۈكتىكى كىرىستال ماددىلارنىڭ يۇقىرىلاپ قىلىشىدىن كېلىپ چىقىدىغان كېسەللىك بولۇپ، نۆۋەتتە سۈيدۈك چىقىرىش سىستېما كېسەللىكلىرى ئىچىدە ناھايىتى كۆپ سالماقنى ئىگىلىمەكتە. بولۇپمۇ مەزكۇر كېسەللىكنىڭ ئاسان قايتىلىدىغان ئالاھىدىلىكى بار بولۇپ، ۋاقتىدا مۇۋاپىق داۋالاش ئېلىپ بارمىغاندا، سۈيدۈك يوللىرىدا توسۇلۇش ئىككىلەمچى يۇقۇملىنىش ھەتتا بۆرەك ئىقتىدارىنى زەئىپلەشتۈرۈش دەرىجىگە ئاپىرىدۇ، ئۇنداقتا سۈيدۈك ئاجرىتىش سىستېمىسىدىكى تاش كېسەللىكلىرى قانداق پەيدا بولىدۇ. سۈيدۈك يولى تاش كېسەللىكلىرى قانداق كېسەل؟ تونۇش مۇرەككەپ ئامىللارنىڭ سۈيدۈك ئاجرىش ئەزالارغا تەسىر قىلىشى نەتىجىسىدە پەيدا بولىدىغان كلىنىكىدا بەل ئاغرىش، قانلىق سۈيدۈك، سۈيدۈك تۇتۇلۇش ۋە يۇقۇملىنىش قاتارلىق ئالامەتلەر بىلەن ئىپادىلىنىدىغان ئالدىنى ئېلىش تەدبىرى كەمچىل، داۋالاش بىرقەدەر قىيىن، ئاسان قايتىلايدىغان كېسەللىك بولۇپ، پەيدا بولۇش، ئورنى جەھەتتە بۆرەك، سۈيدۈك توشۇش نەيچىسى، دوۋسۇن ۋە سۈيدۈك يولىرىدا پەيدا بولىدۇ. مەزكۇر كېسەللىك ھەرقانداق ياشتىكىلەردە كۆرۈلۈۋېرىدىغان بولۇپ 20～ 40 ياشتىكىلەردە ئاياللارغا قارىغاندا ئەرلەر كۆپ ئۇچرايدۇ. رايونلار ئوتتۇرىسىدىكى پەرقتە ئامېرىكا، ئەنگلىيە، شەرقى ئاسىيا ۋە ھىندىستان قاتارلىق دۆلەتلەردە كۆپ مەملىكىتىمىزنىڭ گۇاڭدۇڭ، شەندۇڭ، جياڭسۇ، ئەنخۇي، سىچۈەن قاتارلىق ئۆلكىلەردە نىسبەتەن كۆپ.

ھازىرغىچە ％5 بۆرەك ۋە سۈيدۈك يولى تاش كېسىلىنىڭ تېشىنىڭ سەۋەبى ئېنىق ئەمەس.

1. سۈيدۈك يولى يۇقۇملىنىش:

تەكرار ۋە ئۇزۇنغا داۋاملاشقان سۈيدۈك يولى يۇقۇملىنىش خاراكتېرلىك كېسەللىكلەردە يۇقۇملىنىشنى پەيدا قىلىدىغان ماددىلارنىڭ قالدۇقلىرى، باكتېرىيە، ئۆلگەن توقۇلما، يىرىڭ ھەمدە ياللۇغلانغان ئورۇندىن تۆكۈلۈپ چۈشكەن توقۇلمىلار دۆلىنىپ كىرىستاللىشىپ تاش يادروسىنى شەكىللەندۈرىدۇ.

2. سۈددە پەيدا بولۇش، سۈيدۈك يوللىرىدىكى ئۆسمە، تۇغما غەيرىيلىك، تارىيىش، مەزى بېزى چوڭىيىش قاتارلىق كېسەللىكلەردە سۈيدۈك تەركىبىدىكى كىرىستاللىق ماددىلار، ئاسانلا چۆكمىگە چۈشۈپ تاش شەكىللەندۈرىدۇ.

3. ئوزۇقلۇق ئامىلى ۋە ۋىتامىن يېتىشمەسلىك، زىيادە شىرنىلىك، مايلىق، قەۋەتلىك تاماقلارنى كۆپ ئىستېمال قىلىشقا ئادەتلىنىش، ۋىتامىن A يېتىشمەسلىك.

4. ئۇنىڭدىن باشقا قالايمىقان دورا ئىشلىتىش، يەنى: ئىمساك تۈرىدىكى ئەرلىكنى كۈچلەندۈرگۈچى، مەنئىي تۇتقۇچى، ئاغرىق پەسەيتكۈچى دورىلارنى ئۇزۇن مۇددەت ئىشلىتىش، بۇ خىل دورىلارنىڭ نېرۋا قوزغىلىشىنى تورمۇزلاش قۇۋۋىتى ماسىكەنى ئاشۇرۇش تەسىرى بولۇپ، بۇ دورىلار ئاسانلا بۆرەك تېشىنى شەكىللەندۈرىدۇ.

5. ئىچكى ئاجراتما تەڭپۇڭسىزلىقى، قالقانسىمان يان بېزى خىزمىتى كۈچىيىپ كېتىشى، قالقانسىمان يان بېزى ھورمۇنى بەدەندىكى كالتىسي ۋە فوسفۇر ئالمىشىشنى تەڭشەيدىغان ھورمۇن بولۇپ، بۇ ھورمۇن كۈچىيىپ كەتكەندە بەدەندە سۆڭەكنى بۇزىدىغان ھۈجەيرىلەر كۆپىيىپ كېتىدۇ ۋە بۇ خىل ھۈجەيرىلەرنىڭ پالتىيىنى كۈچەيتىدۇ. بۇنىڭ بىلەن سۆڭەكنىڭ بۇزۇلۇش تېزلىشىپ، سۆڭەك تەركىبىدىكى كالتسىي ۋە فوسفۇرلار كۆپلەپ پارچىلىنىپ قان ۋە سۈيدۈكتىكى مىقدارى يۇقىرىلايدۇ.

6. سەپرا خىلىتى تەركىبىگە سەۋدا خىلىتىنىڭ قوشۇلۇشى (كۈدە سۈيى رەڭلىك سەپرا) بۇ خىل خىلىتنىڭ قۇرۇقلۇق كەيپىياتى يۇقىرى بولۇپ، ۋەزنى ئېغىر چۆكۈشچانلىقى بىرقەدەر كۈچلۈك. ئۇنىڭدىن باشقا سەپرا خىلىتىنىڭ پارچىلاش ئېقىش ئېرىتىش خۇسۇسىيىتىنى ئاجىزلاشتۇرۇپ، خىلىت تەركىبىدىكى قويۇق تەركىبلەرنى ياخشى بىر تەرە پقىلالماي چىقىرىلىش جەريانىدا سۈيدۈك يولىرىدا ئاسانلا چۆكمىگە چۈشۈپ تاش كېسەللىكىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

7. بەلغەم خىلىتى تەركىبىگە سەپرا ۋە سەپرا خىلىتىرىنىڭ قوشۇلۇشى ۋە بەلغەمنىڭ كۈچلۈك ھارارەتكە بولۇقىشى شورلۇق بەلغەم ۋە قېرىق بەلغەم خىلىتىنىڭ قىيامى نىسبەتەن قويۇق يېپىشقاقلىقى كۈچلۈك بولۇپ، ناھايىتى ئاسانلا چۆكمىگە چۈشۈشكە ماھىل بولىدۇ. بۇ بەلغەم خىلىتىنىڭ ئېرىتىش، ئېقىتىش، سېلىقلاشتۇرۇش خىزمىتىنى بۇزۇپ ئاسانلا چۆكمىگە چۈشۈپ، تاشنى شەكىللەندۈرىدۇ.

8. غەيرىي تەبىئىي سەۋدا خىلىتىنىڭ تەسىرىدىن كېلىپ چىقىدۇ. بەدەندە غەيرىي تەبىئىي سەۋدا خىلىتىنىڭ شەكىللىنىش پۇرسىتى ئەڭ كۆپ.

9. باشقا سەۋەبلەر سەۋەبىدىن كېلىپ چىقىدۇ. ئېرسىيەت ئامىلى، روھ قۇۋۋەتلەرنىڭ ئاجىزلىشىشى، ئوزۇقلۇق يېتىشمەسلىك، ئېغىر جىسمانىي ئەمگەك، ئۇزۇن مۇددەت پاسسىپ روھى كەيپىيات، چۈشكۈنلۈك سۈيدۈك، ئاجرىتىش، ئەزالىرىنىڭ پائالىيىتىنى قالايمىقانلاشتۇرۇپ، مەزكۇر كېسەللىك كېلىپ چىقىدۇ. كۆپ تەرلەش سۇيۇقلۇق يوقىتىش، كۆپ ئىچى سۈرۈش، قۇسۇش، قاناش سەۋەبىدىن قاننىڭ كىرىستاللىق ئۆسمىسىنىڭ بېسىمى ئېشىپ سۈيدۈكنىڭ قۇيۇلۇپ قېلىشىنى شەكىللەندۈرىدۇ. بۇنىڭ بىلەن ئاسانلا چۆكمە چۈشۈپ تاش شەكىللەندۈرىدۇ.

سۈيدۈك يولى يۇقۇملىنىش كېسەللىكىدە سۈيدۈك يولى توسۇلۇش، ئىككىلەمچى يۇقۇملىنىش قاتارلىق ئەھۋاللاردا كۆپ ھاللاردا بىرگە كېلىدىغان بولۇپ، سۈيدۈك يولىدىكى ئەزالاردا ئوىشىمىغان دەرىجىدە زەخىملىنىش بولىدۇ. بۇ تاشنىڭ چوڭ − كىچىكلىكى، شەكلى، ئورنى ۋە سىرتقى يۈزىنىڭ ئەھۋالىنىڭ ئوخشىماسلىقىغا ئاساسەن ئاقىۋىتى ئوىشىمايدۇ. ھەرىكەت قىلىپ تۇرىدىغان تاشنىڭ ئاقىۋىتى بىرقەدەر ئېغىر بولىدۇ. بۆرەك جامىدىكى تاشنىڭ زىيانكەشلىك دەرىجىسى ئېغىر بولىدۇ. بۆرەك تېشىنى مىكروسكۇپتا تەكشۈرگەندە بۆرەك جامى دىۋارى قېلىنلاش، سۇلۇق، ئىششىق، ئىپتىلىيە ھۈجەيرىسى تۆكۈلۈش، يارا شەكىللىنىش، كانالچىلاردا زەخىملىنىش، تالالىق ئۆسۈش بولىدۇ.

كىلىنىك ئالامەتلرى تاشنىڭ چوڭ − كىچىكلىكى، شەكلى، جايلاشقان ئورنى، يۇقۇملىنىش ۋە توسۇلۇشنىڭ بار − يوقلۇقى بىلەن مۇناسىۋەتلىك.

1. ئالامەت كۆرۈلمەسلىك، سىلىق كىچىك تاشلاردا ئالامەت كۆرۈلمەيدۇ، ئۆزلۈكىدىن چىقىپ كېتەلەيدۇ، ئۇندىن باشقا بۆرەك جامىدىكى بىر قىسىم ئورنى مۇقىم ھەم يۇقۇملىنىش پەيدا قىلمىغان تاشلاردا ئالامەت بولمايدۇ ياكى يەڭگىل دەرىجىدە يېقىمسىزلىنىش بەل تېلىش بولىدۇ. رېنتىگېن نۇرى ۋە B چاۋدا تەكشۈرگەندە تاساددىپىي بايقىلىپ قالىدۇ.

2. ئاغرىش: ئاساسلىقى بەل ئاغرىش بولۇپ، خاراكتېرى سانجىلىپ ئاغرىش، كۆيۈشۈپ ئاغرىش بولىدۇ. تۇتقاقلىق قوزغىلىدۇ. ئاغرىش بىر تەرەپ ياكى 2 تەرەپتە تەڭ قوزغىلىدۇ .(2 − كۆكرەك ئومۇرتقىسى بىلەن 3 −، 2 − بەل ئومۇرتقىسى ئارىلىقىدا بولىدۇ بىر قىسىم بىمارلاردا ئاغرىق كىندىك ئەتراپى، ئۇرۇقدان ۋە سىرقتى جىنسىي ئەزاغىچە تارقايدۇ. كۈچلۈك ھەرىكەت قىلغاندا تۇيۇقسىز قوزغىلىدۇ. ئاغرىقنىڭ كۈچلۈكلۈكىدىن قاتتىق تەرلەپ، سۈيدۈك قىيىنلىشىدۇ. كۆڭۈل ئېلىشىپ قۇسىدۇ. بۆرەك ۋە سۈيدۈك يولى شىللىق پەردىلەرنى زەخىملەندۈرگەندە بىۋاسىتە كۆز بىلەن كۆرگىلى بولىدىغان دەرىجىدە قانلىق سۈيدۈك بولىدۇ. كۆپىنچە ئاغرىق بىلەن بىرگە كۆرۈلىدۇ. يەنى بەزى بىمارلاردا قانلىق سۈيدۈك روشەن بولماسلىقى مۇمكىن.

3. سۈيدۈك تېشى ۋە سۈيدۈك تۇتۇلۇش، سىيگەندە شەكلى ۋە رەڭگى ئوخشىمىغان دەرىجىدە سۈيدۈك تېشى سۈيدۈك قۇمى كۆرۈلىدۇ. سۈيدۈك دۇغلاش ھالەتتە كېلىدۇ. ئەگەر تاش كەپلەشمىسى سۈيدۈك كانالچىسىنى تۇسقاندا سۈيدۈك تۇتۇلىدۇ،

5. سۈيدۈك يولى يۇقۇملىنىش، سىيگەندە ئىچىشىش، ئاغرىش، قىيىنلىشىش بولىدۇ، قىزىش، تۇڭۇپ تىترەش، ماغدۇرسىزلىنىش، سۈيدۈك يولى غىدىقلىنىش ئىپادىلىرى بولىدۇ.

بۆرەك تېشىنىڭ قايتىلىنىش نىسبىتى ناھايىتى يۇقىرى بولۇپ، ئەرلەردە ％80، ئاياللاردا ％60 نى ئىگىلەيدۇ. 1 −، 2 − قېتىملىق داۋاملىنىش ئوتتۇرىسىدىكى ئارىلىق تەخمىنەن 9 يىل، شۇڭا داۋالاشتا قايتىلىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ناھايىتى مۇھىم.

(1) بىرلەمچى كېسەللىكنى يوقىتىش كېرەك. مەسىلەن، يۇقۇملىنىش، قالقانسىمانبەز خىزمىتى ئېشىپ كېتىشىنى ۋاقتىدا داۋالاش.

 (2) سۇيۇقلۇقنى كۆپرەك ئىچىش كېرەك. بولۇپمۇ ئوتتۇرا كېچىدە ئۇخلاشنىڭ ئالدىدا ئېچىش، كۈنلۈك مىقدارى 3.2 لىتىرغا يېتىش، مېنېرال سۇنى ئاز ئىچىش؛

 (3) يېمەك − ئىچمەكنى تەرتىپكە سېلىش؛ جۈسەي، چەيزە، پۇرچاق، مېغىز، چۈكىلى، سۈت، قايماق قاتارلىقلارنى، ھايۋانلارنىڭ ئىچكى ئەزاسىنى، گۆش قاتارلىقلارنى ئاز يېيىش. قوبۇل قىلىنىشىنى چەكلەش، سۈيدۈكتىن چىقىدىغان كالتسىينى ئازايتىش.

1. تىپىك بولغان كلىنىك ئىپادىسىدە: بۆرەك سانجىقى، قانلىق سۈيدۈك، دائىملىق ئالامەت، سۈيدۈك يولى يۇقۇملىنىش؛

2. نۇرىدا تەكشۈرۈش.

3. بۆرەكنى B چاۋدا تەكشۈرۈش؛ رېنتىگېندە ئايرىيالمىغانلارنى تەكشۈرىمىز. ئادەتتە دىئامېتىرى 0.5 تىن كىچىك بولغاندا كۆرۈلىدۇ. بەك كىچىك ياكى قۇمسىمان تاشلار بىلىنمەيدۇ.

بۆرەك سانجىقى بىلەن قانلىق سۈيدۈكنى ،بۆرەك سىلى، بۆرەك ئۆسمىسىدىن پەرقلەندۈرۈش كېرەك، ئۇندىن باشقا بۆرەك سانجىنى ئۆت سانجىقى، ئاشقازان ئاستى بەز ياللۇغى، ئۆتكۈر سازاڭ ئۆسۈكچە ياللۇغى قاتارلىقلاردىن پەرقلەندۈرۈش كېرەك.

 ئوپېراتسىيە بىلەن داۋالاش

 0.8 دىن چوڭ، كۆپ قىرلىق بولسا، ئاغرىق قاتتىق كۈچلۈك بولسا، يۇقۇملىنىش بىرگە كەلسە، قاناش ئېغىر بولسا، تاش كەپلىشىپ توسۇلۇش بىرگە كەلگەن بولسا ئوپېراتسىيە قىلىنىدۇ.

  دورا بىلەن داۋالاش

 تاش پارچىلاش، ياللۇغ قايتۇرۇش، سۈيدۈك ھەيدەش بويىچە داۋالاش ئېلىپ بېرىلىدۇ.

خىلىتلارنىڭ غەيرىي تەبىئىي ئۆزگىرىشىگە قارىتا مۇنزىچ مۇسھىل بېرىپ، ئاندىن تاشنى مەخسۇس داۋالىغۇچى دورىلار بېرىلىدۇ. تاش پارچىلىغۇچى دورىلاردىن: مەجۇنى ئەقرەپ، مەجۇنى ھەجەرۇل يەھۇت، ئىسپىغۇل شەربىتى، تال شەربىتى قاتارلىق دورىلار بېرىلىدۇ.

تاشنى چۈشۈرۈش ئۈچۈن: بىخ كەرەپشە 50 گىرام، بىخ بەدىيان 50 گىرام، بىخ كاسىنە 30 گىرام، بىخ كەبىر 10 گىرام، بەدىيان 10 گىرام، تۇخۇمى كەرەپشە 10 گىرام، ئوغرىتىكەن 10 گىرام، جۇۋىنا 10 گىرام، توخۇمى تەررە 10 گىرام، توخۇمى كۇشۇش 100 گىرام، تۇخۇمى سوزاپ 10 گىرام، ئەنجۈر 60 گىرام، ئۇششاق ئۈزۈم 100 گىرام، ئاسارۇن ھىندى 10 گىرام، ئىزخىر 10 گىرام، بابۇنە 10 گىرام، ئىكىلمىلىك 10 گىرام، دارچىن 15 گىرام، سۇمبۇل 15 گىرام، قىزىلگۈل 15 گىرام، پىرسىياۋشان 10 گىرام، قەنت 500 گىرام، كاكىنەج 10 گىرام، تال غازىڭى 30 گىرام، قائىدە بويىچە 700 مىللىلىتىر شەربەت تەييارلىنىدۇ. كۈندە ئۈچ ۋاق، 80 مىللىلىتىردىن ئىچكۈزۈلىدۇ.

دوۋسۇن، بۆرەكتىكى تاشنى چۈشۈرۈش ئۈچۈن تۆۋەندىكى شەربەت بېرىلىدۇ. ئوغرىتىكەن 30 گىرام، زاراڭزا 20 گىرام، تۇخۇمى خەربۇزە 15 گىرام، تۇخۇمى تەررە 15 گىرام، بەدىيان 10 گىرام، تال غازىڭى 20 گىرام، گاۋزىبان 30 گىرام، بىخ كەرەپشە 50 گىرام، چىلغۇزە 15 گىرام، پىرسىياۋشان 10 گىرام، ئۈزۈم ئۇرۇقى 10 گىرام، قەنت 50 گىرام، بىخ بەدىيان 100 گىرام دورىلارنى 1 سوتكا چىلاپ بىر كىلو شەربەت تەييارلىنىدۇ.

چايلىقى ئۈچۈن خىرپە ئۇرۇقى 6 گىرام، تەرخەمەك ئۇرۇقى 6 گىرام، شوخلا ئۈچ گىرام، قوغۇن ئۇرۇقى ئۈچ گىرام دورىلارنى چالا سوقۇپ چىيىغا دەملەپ ئىچىدۇ. ياللۇغ قايتۇرۇش، سۈيدۈك ھەيدەش مەقسىتىدە: ئەرەق باديان، ئەرەقى شوخلا، ئەرەقى كاسىنە قۇرۇسى بانادۇق، قۇرسى كاكىنەج قاتارلىقلار بېرىلىدۇ. تەستە ھەىزم بولىدىغان يۇقىرى ئاقسىللىق يۇقىرى كالتسىيلىق تۇزلۇق تاماقلار، گۆش، قىيمىلىق تاماق، ھوردا پىشۇرغان تاماقلاردىن پەرھىز قىلدۇرۇلۇپ، ئاسان سىڭىدىغان ئوزۇقلۇق قىممىتى يۇقىرى، سۇيۇق سەلەڭ، ئاسان سىڭىدىغان تاماقلار بېرىلىدۇ. قايناق سۇنى كۆپرەك ئىچىش، ھەرىكەتنى كۆپ قىلدۇرۇش بۇيرۇلىدۇ.^[0]