ھاك

ھاك مىلادىيىدىن ئىلگىرىكى 8 - ئەسىردە ، قەدىمكى يۇنانلىقلار بىناكارلىققا  ئىشلەتكەن، جۇڭگو مىلادىيىدىن ئىلگىرىكى 7 - ئەسىردە ھاك ئىشلىتىشكە باشلىغان. ھازىرغىچە ھاك يەنىلا كەڭ ئىشلىتىلىدىغان بىناكارلىق ماتېرىيالى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ . ھاك خام ھاك ۋە ئۆچۈرۈلگەن ھاك ( ھاك ) بار ، ماگنىي ئوكسىد مىقدارى (%5 بويىچە كالتسىيلىق ھاك ۋە ماگنىي ماددىلىق ھاك بىلەن چەكلىنىدۇ) دەپ ئايرىشقا بولىدۇ . خام ماتېرىيال تارقىلىشى كەڭ بولغاچقا ، ئىشلەپچىقىرىش ھۈنەر - سەنئىتى ئاددىي ، تەننەرخى تۆۋەن . 

بىر قەدەر كۈچلۈك بولغان ئىشقارلىق ھاك نورمال تېمپېراتۇرا ئاستىدا ئەينەك ھالەتلىك بىلەن ئاكتىپلاشتۇرۇلغان سىلىتسىي ئوكسىد ياكى ئاليۇمىن ئوكسىدنىڭ سۇدا قېتىشچان ماددا ھاسىل قىلىدىغان مەھسۇلى. شۇنىڭ ئۈچۈن، ھاك ياكى بىناكارلىق ماتېرىياللىرى سانائىتى مۇھىم خام ئەشيا ماتېرىيالى.  

دەسلەپتە ھاك ھاك ئىشلەپچىقىرىش ھۈنەر - سەنئىتى  ھاك تېشىنى يېقىلغۇ قەۋەتكە بۆلۈپ ياتقۇزۇپ ئوت ئالدۇرۇپ  بىر ھەپتە كۆيدۈرۈلگەن. ھازىرقى زاماندا بولسا ماشىنىلاشتۇرۇش، يېرىم ماشىنىلاشقان ئۆرە خۇمدان ۋە ئايلانما خۇمدان، پار قازىنى قاتارلىق ئۈسكۈنىلەرنىڭ ئىشلەپچىقىرىش ئېلىپ بارىدۇ. كۆيدۈرۈش ۋاقتىمۇ مۇناسىپ ھالدا قىسقارتىلىدۇ، ھەمدە خۇمداندا ئىشلەپچىقىرىش ئۈنۈمىنى بەش ھەسسە يۇقىرى  كۆتۈرگىلى بولىدۇ. قوش يانتۇ شەكىللىك ۋە يېقىلغۇ ماي ئايلانما تىك خۇمدىنىنىڭ ئالدىن قىزدۇرۇش ئەسۋابى قىسقا ئايلانما خۇمداننىڭ سەنئەت ۋە ئۈسكۈنىلەرنى ، كۆمۈر يېقىلغۇ، كوكس كۆمۈر، ئېغىر ماي ياكى سۇيۇلدۇرۇلغان گاز قاتارلىقلارنى كېڭەيتىش ھەم ئېنېرگىيە تېجەش ئۈنۈمى كۆرۈنەرلىك بولغان .

كالتسىي كاربوناتنىڭ ئاساسلىق تەركىبى تەبىئىي تاش، مەسىلەن : ھاك تاش، بور، بورتوپىسى، دولومىتلىق ھاك تاش قاتارلىقلار بار بۇلۇپ، ھاك ئىشلەپچىقىرىشتا ھەممىسىنى ئىشلىتىشكە بولىدۇ. 

ئاساسلىق تەركىبى كالتسىي كاربونات تەبىئىي تاش مۇۋاپىق تېمپېراتۇرىدا كۆيدۈرۈلۇپ، ھورى كاربون ( Ⅳ ) ئوكسىد چىقىرىۋېتىلگەندىن كېيىن، كالتسىي ئوكسىد ئارقىلىق (CaO) ئاساسىي تەركىب قىلغان مەھسۇلات يەنى، خام ھاك دەپمۇ ئاتىلىدۇ. 

ئەمەلىي ئىشلەپچىقىرىش جەريانىدا پارچىلىنىشنى تېزلىتىش ئۈچۈن، كۆيدۈرۈش تېمپېراتۇرىسى دائىم  1000-1100 سېلىتسىيە گىرادۇستىن يۇقىرى. 

ھاك تېشى خام ئەشيا بۇلۇپ كۆيدۈرۈلگەن چاغدا خۇمدان ئىچىدە تېمپېراتۇرا تارقىلىشى تەكشى بولماسلىق قاتارلىق سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن، ھاك تەركىبى ھاك ۋە قىزىتىلغان ھاك سۈيىگە قانمىغان. ھاك سۈيىگە قانمىغان ھاك ئىچىدىكى كالتسىي كاربونات تولۇق پارچىلىنىپ، ئىشلەتكەندە يېپىشتۇرۇش كۈچى كەمچىل، قىزىتىلغان ھاك قۇرۇلمىسى زىچ، يۈزىگە قاپلانغان بىر قەۋەت ئېرىپ ھاسىل بولغان ماددسىنىڭ ئىشلىتىلىش دائىرىس ئىنتايىن كەڭ، تەركىبى ماگنىي كاربونات ئىشلەپچىقىرىش خام ئەشياسى (MgCo) شۇڭا، خام ھاك تەركىبىدە يەنە ئىككىنچى ئورۇندا تۇرىدىغان تەركىبى ماگنىي ئوكسىد (MgO)، ماگنىي ئوكسىد مىقدارىنىڭ قانچىلىك بۇلىشىغا ئاساسەن كالتسىيلىق خام ھاك (MgO ≤ % 5) ۋە ماگنىي ماددىلىق ھاك %MgO) 5) دەپ ئايرىلىدۇ. 

خام ھاك ئاق ياكى كۈل رەڭ ھالەتتە، ئىشلىتىشكە قولاي بولسۇن ئۈچۈن كاللەكسىمان ھاك تېشى دائىم پىششىقلاپ ئىشلەنگەن خام ھاك پاراشوكى ، ھاك پاراشوكى ياكى ھاكلىق. خام ھاك پاراشوكى كاللەكسىمان ھاك تېشى يۇمشاق پاراشوك بولدۇ، ئۇنىڭ ئاساسلىق تەركىبى CaO ؛ كاللەكسىمان ھاك تېشى مۇۋاپىق مىقداردا سۇ بىلەن پىشۇرۇلۇپ پاراشوك ياكى ئۆچۈرۈلگەن ھاك دەپمۇ ئاتىلىدۇ، ئۇنىڭ ئاساسلىق تەركىبى Ca(OH)2 . ھاكلىق كاللەكسىمان ھاك تېشى بولسا كۆپرەك سۇ (تەخمىنەن خام ھاك پىشۇرۇش ئۈچۈن 3 - 4 ھەسسە) ھەجىمدىكى مەلھەمسىمان مادداھاك لاي دەپمۇ ئاتىلىدۇ . ئۇنىڭ ئاساسلىق تەركىبى Ca(OH)2.

خىمىيەلىك فورمۇلا : 

                        CaO+H2O=Ca(OH)2

           Ca(OH)2+CO2=CaCO3↓+H2O

ھاك بىناكارلىق ماتېرىيالى ، شۇنداقلا نۇرغۇن سانائىتىنىڭ مۇھىم خام ئەشياسى . ھاك تېشى بىۋاسىتە پىششىقلاپ ئىشلەنگەن تاش ماتېرىياللىرى ۋە خام ھاك كۆيدۈرۈش ئارقىلىق ياسىلىدۇ. خام ھاكنىڭ ئاساسلىق تەركىبى CaO ، ئادەتتە كاللەكسىمان ساپ ئاق رەڭلىك بولۇپ ، تەركىبىدىكى ئارىلاشما ماددىلار بولسا سۇس كۈل رەڭ ياكى سۇس سېرىق رەڭلىك بولىدۇ . خام ھاك نەملىك سۈمۈرۈشكە ئىشلىتىلدىغان بولۇپ ، ئۆچۈرۈلگەن ھاك ھاك دەپمۇ ئاتىلىدۇ ، ئۇنىڭ ئاساسلىق تەركىبى 2(Ca(OH. ئۆچۈرۈلگەن ھاك تەڭشەش ئارقىلىق ھاسىل بولغان ھاك ، ھاك لاي، ھاكلىق قۇم لاي قاتارلىقلار سۇۋاپ بېزەش ماتېرىيالى قىلىپ ئىشلىتىشكە ۋە خىش يېپىشتۇرغۇچى قىلىپ ئىشلىتىلدۇ. ^[0]