كالا

كالا، كالا كەنجى ئائىلىسىدىكى ئىنسانلار ئۆي ھايۋانلىرىنىڭ بىرى، كالا مىللىتىنىڭ ھەممىسى چوڭ غايەت زور ئوتخور ھايۋان، جۈملىدىن ئىنسانلارغا ئىنتايىن مۇھىم بولغان كالا، سېرىق كالا، سۇ كالىسى ۋە قوتاز. ئەڭ چوڭ ياۋا كالا جەمەتى ئەزالىرى ئافرىقا سۇ كالىسى ۋە ئامرىكا قىتئەسىنىڭ ياۋايى كالىسى. 

دۇنيادا كالا سانى ئەڭ كۆپ دۆلەت ھىندىستان، 1984 - يىلى 18200 تۇياق كالا ( بۇنىڭ ئىچىدە سۇ كالىسى 6200تۇياق ). تەرتىپ بويىچە برازىلىيە : 13302 تۇياق كالا ( بۇنىڭ ئىچىدە سۇ كالىسى 72 مىڭ 200 )؛ ئامېرىكا :  11404 تۇياق كالا؛ جوڭگو : 7808 تۇياق كالا، ( بۇنىڭ ئىچىدە سۇ كالىسى1900 تۇياق، قوتاز تەخمىنەن 1300 تۇياق ). ھىندىستان كالا سانى كۆپ بولسىمۇ، ئەمما دىنىي ئۆرپ-ئادەت قاتارلىق سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن، ئىشلەپچىقىرىش ئىقتىدارى بىر قەدەر تۆۋەن.

ئوخشىمىغان كالا ئۇرۇقدىشى پەرقلىق بولىدۇ. ئۇنىڭ ئورتاقلىقى چىشى 32 تال بولۇپ، بۇنىڭ ئىچىدە 8 دانە چىشى ئوتتۇرىسىدا، ئاستى-ئۈستىدە 24 تال چىشى بار، قوزۇق چىشى يوق. ئۈستۈنكى تاڭلاي چىشى يوق. ئاشقىزىنى ئالدىنقى قېرىن ( چوڭ قېرىن)، تورلۇق قېرىن، توققۇز تورلۇق ۋە شىردان قېرىن قاتارلىقلاردۇر، شىردانغا كىرگەن يېمەكلىكلەرلا ھەقىقىي ھەزىم بولىدۇ.

ئادەتتىكى كالا، تارقىلىشى بىر قەدەر كەڭ، مىقدارى ئىنتايىن كۆپ، ئىنسانلارنىڭ تۇرمۇشى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك. 

قوتاز، تۈكلۈك، ئۇزۇن تۈكلىرى تىزىدىن ئاشىدۇ، سوغۇققا چىداملىق، بۈگۈن ئىگىزلىك رايونىغا ماس كېلىدىغان ئوكسىگېن شالاڭ بولغان ئېكولوگىيىلىك شارائىتى جۇڭگو چىڭخەينىڭ خاس چارۋا نەسلى. 

ياۋا كالا، مەسىلەن، ئامېرىكا ياۋا كالىسى، ياۋروپا ياۋا كالىسى قاتارلىقلار بار. كالا ئۇرۇقدىشى ئىچىدىكى ئادەتتىكى كالا بىلەن شالغۇتلاشقان، پەيدا بولغان شالغۇت ئۈستۈنلۈكى ۋە يېڭى سورتلارنى يېتىشتۈرۈشكە پايدىلىق گېن بىلەن تەمىنلەيدۇ. 

سۇ كالىسى، شال رايونىدىكى بېقىلدىغان ئاساسلىق ئىشلەمچى ھايۋان بولۇپ، ھىندىستاندا بولسا قوشۇمچە. 

سېرىق كالا، مۈڭگۈزى قىسقا، يۇڭ - تېرە ، كۆپىنچە سارغۇچ قوڭۇر رەڭلىك ياكى قارا رەڭلىك بولىدۇ، تۈكلىرى قىسقا. كۆپرەك تېرىلغۇ يەر ياكى ھارۋا سۆرەشكە ئىشلىتىلىدۇ، گۆشىنى ئىستېمال قىلىشقا بولىدۇ، تېرىسى كۆن - خۇرۇم بولىدۇ، مۇھىم ئۇلاغنىڭ بىرى. 

ياۋا كالا، ئەڭ دەسلەپتە ئىش ئاساس قىلىنىدۇ، كېيىنچە، يېزا ئىگىلىكىنى ماشىنىلاشتۇرۇش تەرەققىياتىنى ۋە ئىستېمال ئېھتىياجىغا ئەگىشىپ ئۆزگىرىش يۈز بەردى، ئاز ساندىكى تەرەققىي قىلىۋاتقان دۆلەتلەرنىڭ كالا يەنىلا ئىش قىلىش ئاساس قىلىنغاندىن سىرت، ئادەتتىكى كالا ئۈزلۈكسىز تاللاپ يېتىشتۈرۈش ۋە مېتىسلاشتۇرۇپ نەسىل ياخشىلاش ئارقىلىق، ئاللىقاچان مەخسۇسلاشقان يۆنىلىشكە قاراپ تەرەققىي قىلدى. 

سۈت بېرىدىغان سورتى: داستان، ئايرىشېر كالىسى، جېرسېي كالىسى، گۋېرنزېي كالىسى قاتارلىقلار بار.

 سويۇم سورت : بۇ ئاساسلىقى گرىفوت كالىسى، شورتگورن كالىسى، ئابېردىن - ئانگۇس كالىسى، فىرانسىيەنىڭ گۆش كالىسى سورتى، پيېدمونت كالىسى، چىئانېنا كالىسى، قىزىل كالىسى، مۈڭگۈزسىز قىزىل كالا، گروفا ئۆلچەملىك كالا، ساخاۋەت ئۆي كالىسى، سىياھ پايدا كۈل رەڭ كالىسى قاتارلىقلار بار.

قوش نەسىللىك كالا : سىممېنتال كالىسى، شۋېتسارىيە قوڭۇر كالىسى، دانىيە قىزىل كالىسى، ئانگلېر كالىسى، سىندى قىزىل كالىسى، ساخىۋال كالىسى ۋە جۇڭگونىڭ موڭغۇل كالىسى ۋە شىنجاڭ ئىلى كالىسى نەسلىنى ياخشىلاپ يىتىشتۈرگەن ئوتلاق قىزىل كالىسى، شىنجاڭ قوڭۇر كالىسى قاتارلىقلار بار. 

تۈر ئارا چېتىشتۇرۇش

كالا ئۇرۇقدىشى ئىچىدىكى تۆت ئۆز ئارا شالغۇت كالىسى، بۇنىڭ ئىچىدە كالا شالغۇتلاشقان ئەۋلادى ( مەسىلەن، ئۆركەشلىك كالا × ئادەتتىكى كالا )، ئىنەك كۆپىيىش ئىقتىدارى بار؛ كالا شالغۇتلاشقان ئەۋلادى ( مەسىلەن، قوتاز × كالا، ياۋا كالا × ئادەتتىكى كالا ) ئىنەك كۆپىيىش، بۇقا بولسا، سۇ كالىسى ئۇرۇقدىشى ئىچىدىكى سۇ كالىسى خىل ئۆز ئارا شالغۇت ئەۋلادى.

 كۆپەيتىش خۇسۇسىيىتى 

لۇشى كالىسى كۆپىيىش ئىقتىدارى بىر قەدەر كۈچلۈك، بوغاز سىيىرنى ئۇرۇقلاندۇرۇشتا ئادەتتە 8 ～ 10 ئايلىق بولغاندا بولىدۇ، ئىنەكنى يەنىلا بۇرۇنقىدەك ئۇرۇقلاندۇرۇش يېشى 1.5 ~ 2 ياش، ئۆمۈر بويى بولىدۇ، 10 ～ 7 تۇغىدۇ، تۇغۇت نىسبىتى بىر قەدەر يۇقىرى، ئادەتتە ئىككى يېشىدا ئۇرۇقلىنىشقا قاتنىشىدۇ، 5 - 7 يىل پايدىلىنىشقا بولىدۇ. 

كالا غەرب مەدەنىيەت دۆلەتلىرى ئىچىدە بايلىق ۋە كۈچ - قۇۋۋەتنىڭ سىمۋولى. 

كالا جوڭگو مەدەنىيىتىدە ئەمگەكچانلىققا سىمۋول قىلىنغان. 

كالا ھىندى دىنىدا مۇقەددەس ھايۋان دەپ قارىلىدۇ.

كالا ئائىلىسىگە تەۋە ھايۋان كالا ۋە سۇ كالىسىنىڭ دورىلىق ئورنى ئاساسلىقى ئۆت خالتىسى، ئۆت نەيچىسى ياكى جىگەر ئۆت نەيچىلېرىدىكى تاش. گۆش، سۆڭەك، يىلىك، سۆڭەك ماددىسى مۆڭگۈز يىلىك، خۇن، مېڭە، بۇرۇن، ياش، گال، بوغۇز، قالقانسىمان بەز تەنچە، تىرناق، پۇت سىڭىرى، ئۇرۇقدان ۋە ئۇرۇقدان خالتىسى، جىگەر، تال، ئۆپكە، بۆرەك، ئاشقازان، ئۈچەي، بالا ھەمراھى، ياغ، سۈت، سېرىقسۇ يىغىلىش ،قاتارلىق جەھەتلەردە شىپالىق رولى بار. 

كالىنىڭ ئىچ سۈرۈش كېسىلى بىلەن كۈندىلىك باشقۇرۇشقا مۇناسىۋەتلىك تۆۋەندىكىدەك بىر قانچە سەۋەب بار : يەم - خەشەك، ئىچىدىغان سۇ مەسىلىسى. يەم - خەشەك پاكىز ئەمەس ۋە كۆكىرىپ كېتىش كالىنىڭ ئىچ سۈرۈش كېسىلىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئاساسلىق سەۋەب، بولۇپمۇ قىش كۈنلىرى، ئوت - چۆپ كەمچىل، پەقەت قۇرۇق ئوت - چۆپ، يەم - خەشەك، يەم بېرىش، لېكىن يالغۇز ئوت – چۆپ يېيىش، ئاقسىل تەركىبى بىر قەدەر يۇقىرى بولغان يەم - خەشەك ھەزىم قىلىش ناچارلىق پەيدا قىلىدۇ، بۇنىڭ بىلەن ئىچ سۈرىدۇ. قاشالاپ بېقىش شارائىتىدا، كالا ئوزۇق تەركىبىدە يۇقۇملىنىش خاراكتېرلىك لىچىنكىسى، ھاشارات تۇخۇمىنى يەم - خەشەكتىن كالا تېنىدە ھاسىل بولغان پارازىت قۇرت، شۇنداقلا كېلىپ چىققان ئىچ سۈرۈشنىڭ ئاساسلىق سەۋەبى. 

ئىچ سۈرۈش كېسىلىنىڭ كالىغا زىيىنى ناھايىتى چوڭ، شۇنىڭ ئۈچۈن، كېسەللىك سەۋەبى تۇتۇش قىلىشتا چىڭ تۇرۇپ، ئالدىنى ئېلىشنى ئاساس قىلىش، يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىشن كۈچەيتىش. ئاۋۋال قەرەللىك قوتاننىڭ مۇھىت، سايمانلارنى تەكشۈرۈش ئېلىپ بېرىش، كالا قوتىنىنى قىشتا شامال ۋە يورۇقلۇق ئۆتۈشۈش، پاكىز ھەم رەتلىك سېلىش. ئۇنىڭدىن كېيىن، يەم - خەشەكنى ياخشى ئىشلەپ، ئىچىدىغان سۈيىنى پاكىز، كۆكىرىپ قالغان يەم - خەشەكنى ۋاقتىدا بىر تەرەپ قىلىش كېرەك، ئىچىملىك سۇ ئەسۋابلىرىنى دېزىنفېكسىيە قىلىش كېرەك. ئاخىرىدا، قەرەللىك ۋاكسىنا ئەملەش. ^[0]