شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتى

شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتى قىسقارتىلىپ «ش ئا ئە ت» دەپ يېزىلىدۇ. ئۇ ئامېرىكا باشچىلىقىدىكى غەرب دۆلەتلىرىدىن تەشكىللەنگەن بىر ھەربىي گۇرۇھ. 1949-يىلى ئامېرىكا، ئەنگلىيە، فرانسىيە، كانادا، بېلگىيە، گوللاندىيە، دانىيە، نورۋېگىيە، پورتۇگالىيە، ليۇكسىمبۇرگ، ئىسلاندىيە، ئىتالىيىدىن ئىبارەت12 دۆلەت ۋاشىنگتوندا «شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدىنامىسى» نى ئىمزالاپ، شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىنى رەسمىي قۇردى. كېيىن گرېتسىيە، تۈركىيە، فېدراتىپ گېرمانىيە، ئىسپانىيىلەر ئىلگىرى-كېيىن بولۇپ بۇ تەشكىلاتقا كىردى، ھازىر بۇ تەشكىلاتقا ئەزا دۆلەت16 گە يەتتى.

شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىنىڭ باش شتابى بريۇسسېلدا بولۇپ، ئۇنىڭدا مىنىستىرلار كېڭىشى، مۇداپىئە ئىشلىرى پىلان كومىتېتى ۋە ھەربىي ئىشلار كومىتېتى تەسىس قىلىنغان، ئۇلار ئايرىم-ئايرىم ھالدا ھەرقايسى دۆلەتلەرنىڭ تاشقى ئىشلار مىنىستىرى، دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرى، شتاب باشلىقلىرىدىن تەشكىللەنگەن. ھەربىي ئىشلار كومىتېتىنىڭ ئاستىدا «ياۋروپا ئىتتىپاقداش ئارمىيىسى قوماندانلىق شتابى» ، «ئاتلانتىك ئوكيان ئىتتىپاقداش ئارمىيىسى قوماندانلىق شىتابى» ۋە «دېڭىز بوغۇزى ئىتتىپاقداش ئارمىيىسى قوماندانلىق شتابى» ، ئۇنىڭدىن باشقا بىر «يادرو پىلانى گۇرۇپپىسى» تەسىس قىلىنغان. يۇقىرىدىكى ئۈچ قوماندانلىق شتابى ئىچىدە «ياۋروپا ئىتتىپاقداش ئارمىيىسى قوماندانلىق شتابى» ئەڭ مۇھىم بولۇپ، تارىختىن بۇيان ياۋروپا ئىتتىپاقداش ئارمىيىسىنىڭ ئالىي قوماندانلىقىنى ئامېرىكىنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك ھەربىي ئەمەلدارلىرى ئۆتەپ كەلدى. ياۋروپا ئىتتىپاقداش ئارمىيىسى قوماندانلىق شتابىنىڭ باشقۇرۇشىدا ئوتتۇرا ياۋروپا ئىتتىپاقداش ئارمىيىسى قوماندانلىق شتابى، شىمالىي ياۋروپا ئىتتىپاقداش ئارمىيىسى قۇماندانلىق شىتابى، جەنۇبىي ياۋروپا ئىتتىپاقداش ئارمىيىسى قوماندانلىق شتابىدىن ئىبارەت ئۈچ رايون قوماندانلىق شتابى بولۇپ، نەچچە مىليون كىشىلىك قوشۇنغا قوماندانلىق قىلىدۇ. ئۇلار ئاساسەن ئامېرىكا ۋە گېرمانىيە قىسىملىرىدىن تەشكىللەنگەن. شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىنىڭ ھەربىي قىسىملىرى ھەر يىلى ھەربىي مانېۋىر ئۆتكۈزۈپ تۇرىدۇ.

ئاپپارتلارنىڭ تەسىس قىلىنىشى 

ئەزا دۆلەتلەر كوللېكتىپ مۇداپىئە ۋە تىنچلىق ۋە بىخەتەرلىكنى ساقلاش جەھەتتە ئورتاق تىرىشىپ، شىمالىي ئاتلانتىك ئوكيان رايونىنىڭ مۇقىملىقى ۋە گۈللىنىشىنى ئىلگىرى سۈرۈش. 

باش كاتىپ 

يەنچىس . سىتوربوبىگ 1956-يىلى 3-ئاينىڭ 16-كۈنى نورۋېگىيەنىڭ پايتەختى ئوسلودا تۇغۇلۇپ ، ئوسلو ئالىي مەكتىپىنى پۈتتۈرگەن، ئىلگىرى ئىقتىسادشۇناسلىق ماگىستىرلىق ئۇنۋانى ئالغان، نورۋېگىيە ئىقتىسادشۇناس، نورۋېگىيە ئىشچىلار پارتىيىسى رەھبىرى ۋە نورۋېگىيە پادىشاھلىقى سابىق باش ۋەزىرى ھېسابلىنىدۇ. 26 يېشىدا لىبورىستلار پارتىيىسى ياشلار رەئىسى بولغان. 1990 - يىلى ھۆكۈمەت، پارلامېنت ۋە ئىشچىلار پارتىيەسى ئىچىدىكى مۇھىم ۋەزىپىنى ئۈستىگە ئالغان. ئىچكى جەھەتتە پاراۋانلىق بىلەن ئىجتىمائىي ئادىللىق، ئەمەلىي ئىقتىسادىي تەرەققىيات ۋە سىياسىي ئىسلاھاتى. دىپلوماتىيە جەھەتتە ت بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىنىڭ رامكىسى ئىچىدىكى كۆپ تەرەپلىكنى ەشەببۇس قىلىپ ۋە ئىلگىرى سۈرۈش. 2000 - يىلى ۋە 2005 - يىلى ئىككى يىللىق يىلى نورۋېگىيەنىڭ باش ۋەزىرى، ئۇنىڭ ئىككىنچى باش ۋەزىرى ۋەزىپە ئۆتەش مۇددىتى 2013 - يىلىغىچە داۋاملىشىدۇ. 

كوسوۋو ھەرىكىتى 

1998-يىلى 6-ئاينىڭ 14-كۈنى، شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىنىڭ باش كاتىپى سولانا كوسوۋو مەسلىسىنى ھەل قىلىشنىڭ ھامان خەلقئارا تىنچلىق بۇرچى ئوڭۇشسىزلىققا ئۇچرىدى، شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتى ھەربىي ۋاستە ئىشلەتكەنلىكىنى بىلدۈردى. 

لىۋىيە ئىچكى ئۇرۇش 

2011-يىلى 3-ئاينىڭ 27-كۈنى، شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتى قارارى ب د ت خەۋپسىزلىك كېڭىشىنىڭ قارار ھوقۇق بەرگەن بارلىق لىۋىيەگە قارىتىلغان ھەربىي ھەرىكىتىنى ئومۇميۈزلۈك ئۆتكۈزۈۋالدى. 

ئامېرىكا، شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتى سەركىسى، بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى ھەتتا دۇنيا گەپ تەشكىل قىلغۇچى ئەڭ ئېغىر بولغان دۆلەتلەرنىڭ بىرى. 

ئەنگىلىيە، ئامېرىكىنىڭ ئەڭ ئىشەنچىلىك ئىتتىپاقدىشى، ياۋروپا ئىتتىپاقى ئۇنىۋېرسال ئەمەلىي كۈچى ئەڭ كۈچلۈك بولغان چوڭ دۆلەتلەرنىڭ بىرى، شۇنداقلا بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىنىڭ دائىمىي ئەزا بەش دۆلەتنىڭ بىرى. 

فرانسىيە، ياۋروپا ئىتتىپاقى ئىككى ئۇنىۋېرسال ئەمەلىي كۈچى ئەڭ كۈچلۈك بولغان چوڭ دۆلەتنىڭ بىرى، شۇنداقلا بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىغا دائىمىي ئەزا دۆلەت. 

گېرمانىيە، ئىلگىرى ئىككى قېتىملىق دۇنيا ئۇرۇشىنى قوزغىغان دۆلەت، ئىقتىسادىي ياۋرۇپادا باشلامچى قاتارغا ئۆتىدۇ. 

ئىتالىيە، ئىككى قېتىملىق دۇنيا ئۇرۇشى ھەممىسىدە ئىتتىپاقداشقا ئاسىيلىق قىلىپ، نېمە ئىش قىلسا ئانچە كۆزگە كۆرۈنمەيدىغان ياۋروپا رايون خاراكتېرلىك مۇۋەپپەقىيەتلىك ھەم ياۋروپا كۆرگەزمىسى بار چوڭ دۆلەت.

گوللاندىيە، شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتى، ياۋروپا ئىتتىپاقى ئەڭ دەسلەپكى ئەزا دۆلەتلەرنىڭ بىرى. 

بېلگىيە، ئەزەلدىن نېدېرلاند لىنىيىسىنى جەنۇبىي گوللاندىيە، ئاساسىي مىللەت كاتولىك دىنىغا ئېتىقاد قىلىدىغان گوللاندىيە ۋە فىرانسىيەلىكلەر.

ليۇكسېمبۇرگ، دۇنيا بويىچە ئەڭ داڭلىق چوڭ كېنەزلىك دۆلىتىگە ئايلانغان، دۆلەت كىچىك، لېكىن خىزمەت ئىستاژى ناھايىتى چوڭقۇر. 

ئىسپانىيە، ئەنگىلىيەدىن ئىلگىرىكى دۇنيا بويىچە بىرىنچى مۇستەملىكىچى ئىمپىرىيە ئىدى. 

پورتۇگالىيە، ئىلگىرى مۇستەملىكىچى ئىمپېرىيە بولۇپ، شۇنداقلا ئەڭ نامرات غەربىي ياۋروپا دۆلەتلىرى. 

دانىيە، شىمالىي ياۋروپا ئەڭ مۇنبەت پادىشاھلىقىنىڭ بىرى.

نورۋېگىيە، ئەڭ باي خاس بولغان شىمالىي ياۋروپا دۆلىتى، ئىنتايىن باي.

ئىسلاندىيە، نورۋېگىيە مىللىي، دىن مەدەنىيەت مەنبەسى.

ۋېنگرىيە، بۇرۇن ئاۋسترىيە - ۋېنگرىيە ئىمپېرىيىسىنىڭ بىر قىسمى.

گرېتسىيە، ئۇزاق تارىخقا ئىگە مەدەنىي قەدىمىي دۆلەت.

بولان، ئىلگىرى سابىق سوۋېت ئىتتىپاقىدىن قالسىلا ئەڭ كۈچلۈك ھەربىي كۈچ ۋارشاۋا شەرتنامىسى تەشكىلاتىغا ئەزا دۆلەت. 

چېخ، ئاۋسترىيە - ۋېنگىرىيە ئىمپېرىيەسىنىڭ بىر قىسمى، شۇنداقلا بۈيۈك مۇراۋىيان دۆلىتىنىڭ بىر قىسمى، 

سلوۋاكىيە، مۇھىم ياۋروپا دۆلىتى. 

سلوۋېنىيە، ئوتتۇرا، شەرقىي ياۋرۇپا دۆلەتلىرىدىن ئەڭ بۇرۇن نامراتلىقتىن قۇتۇلغان دۆلەت.

لىتۋانىيە، تارىختا لىتۋا كىنەزلىكى ناھايىتى داڭلىق.

لاتۋىيە، تېۋتون رىستارلىرى پولكى بالتىق دېڭىزىدىكى مىللەت.

ئېستونىيە، دىنىي جەھەتتە فىنلاندىيە بىلەن ناھايىتى چوڭقۇر مەنبەلىك. 

كانادا، ئاتلانتىك ئوكيان ھالقىغان مۇھىم دۆلەتلەرنىڭ بىرى.

كرودىيە، ئىلگىرى يۇگوسلاۋىيە قوشۇۋېتىلگەن، كېيىن قايتا مۇستەقىل بولغان. 

رۇمىنىيە، گىرىتسىيە كېيىن، ئىككىنچى تۈركۈمدىكى شىمالى ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىغا ئەزا پراۋوسلاۋىيە دىنى ( يۇنان ئورتودوكس دىنى ) دۆلەت. 

بولغارىيە، گىرىتسىيەدىن كېيىنكى 2 - تۈركۈمدىكى شىمالى ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىغا ئەزا پراۋوسلاۋىيە دىنى ( يۇنان ئورتودوكس دىنى ) دۆلەت. 

ئالبانىيە، بـالقاندىكى ھەرقايسى دۆلەتلەرنىڭ ئەڭ ئاخىرىدىكى  ئاخىرلاشقان ئوسمان ھۆكۈمرانلىق قىلىدىغان دۆلەتتىن ئىبارەت.

تۈركىيە، ياۋروپا - ئاسىيا ئىككى قىتئەنىڭ،تەڭداشسىز غەرب مەدەنىيىتىگە ئىگە. 

 مونتىگىرو جۇمھۇرىيىتى، بالقان يېرىم ئارىلىغا جايلاشقان.

شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىنىڭ « تىنچ ھەمراھلىق مۇناسىۋەت پىلانى » ئامېرىكىنىڭ تەكلىپى بىلەن، 1994 - يىلى شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىنىڭ بريۇسسېل باشلىقلار يىغىنىدا ماقۇللاندى. « تىنچ ھەمراھلىق مۇناسىۋەت پىلانى » نىڭ ئاساسلىق مەزمۇنى تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ : 

بىرىنچى، شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتى رەسمىي تەكلىپتىن بۇرۇن ۋارشاۋا شەرتنامىسى تەشكىلاتى دۆلەت ۋە ياۋروپا بىتەرەپ دۆلەت قاتناشقان " تىنچ ھەمراھلىق مۇناسىۋىتى پىلان " ، ھەربى مانۋېردا ئىز، تىنچلىقنى ساقلاش، كىرىزىس كونترول قىلىش قاتارلىق جەھەتلەردە ھەمكارلىشىش ۋە سىياسىي كېڭىشىش؛ 

ئىككىنچى، ھەمراھ دۆلەتلىرىنىڭ شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىنىڭ باش شىتابى ئەۋەتكەن ئالاقىچىسى بولىدۇ؛ 

ئۈچىنچى، غەربنىڭ دېموكراتىك ھەمراھلىرى ئېتىراپ قىلىش، كىشىلىك ھوقۇقى ئۆلچىمى ھەمدە ھازىرقى چېگراغا ھۆرمەت قىلىش بۇلىدۇ. 

ئۇكرائىنا ۋاز كېچىش ئىلتىماسى 

شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىنىڭ باش كاتىپى راسمۇسېن بۈگۈن مۇنداق دېدى : ئۇكرائىنانىڭ شىمالى ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىغا ئەزا بولۇشتىن ۋاز كەچكەن، لېكىن داۋاملىق ئىزدەش بىلەن شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىنىڭ بىخەتەرلىك ئىشلىرىنى ئۈستىگە ئېلىپ، تېخىمۇ زور ھەمكارلىق ئورناتقان.

 روسىيە ھەمكارلىق مۇناسىۋىتى 

2014-يىلى 4-ئاينىڭ 1-كۈنى شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتى روسىيە بىلەن بولغان نورمال ھەمكارلىق مۇناسىۋىتىنى ۋاقتىنچە ئۈزۈلۈپ قالدى.   

 ئۇكرائىنانىڭ شەرقىي قىسمىدىكى ئەسكەرلەر 

2015-يىلى 9-ئاينىڭ 11-كۈنى، سىياسىي ۋە خەۋپسىزلىك سىياسىتىگە مەسئۇل شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىنىڭ مۇئاۋىن باش كاتىپى مۇنۇلارنى بىلدۈردى : شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتى يۆنىلىشلىك ئەمەس، ئۇكرائىنانىڭ شەرقىي قىسمىدىكى ئوكرائىنا توقۇنۇش رايونىغا ئارمىيە ئەۋەتىش توغرىسىدىكى ياردەم .

2002 - يىلىدىكى ئەڭ چوڭ ھەربىي مانېۋىر

رۇسىيە ھاۋا ھۇجۇمى سۇرىيە ئامېرىكا بىلەن غەرب دۆلەتلىرى كۆڭۈل بۆلىدىغان قىزىق نۇقتىغا ئايلاندى، شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتى بىلەن رۇسىيە ئۇكرائىنا چۆرىدەپ قانات يايدۇرۇش ناھايىتى ئاز. 2015-يىلى 10-ئاينىڭ 4-كۈنى  شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىدىكى دۆلەت ئىتالىيە، ئىسپانىيە ۋە پورتۇگالىيە بىلەن 2002 -يىلى كۆلىمى ئەڭ چوڭ ھەربىي مانىۋېر ئۆتكۈزدى. بۇ قېتىمقى مانۋېردا ئۇكرائىنا كىرىزىسى ئارقا كۆرۈنۈش ئاستىدا، قىسىملارنىڭ ئۇرۇش تەييارلىقى سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈش.

ئافغانىستاندا ئۆزىنى قوشۇپ پارتلىتىش ھۇجۇمى

 ئافغانىستان پايتەختى كابۇل شەھەر مەركىزىدە 2015-يىلى 10-ئاينىڭ 11-كۈنى چۈشتىن بۇرۇن ئۆزىنى قوشۇپ پارتلىتىش ھۇجۇمىغا ئۇچرىدى، شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتى ھەربىي تەرەپ بىر سەپ ماشنا ئەترىتى ھۇجۇمغا ئۇچرىدى.  ^[0]