جۇڭگودىكى قۇملۇقلار

ئېلىمىز قۇملۇق بىر قەدەر كۆپ دۆلەت بولۇپ، قۇملۇق كۆلىمى تەخمىنەن 1 مىليون 300 مىڭ كىۋادرات كىلومېتىر كېلىدۇ، دۆلەت زېمىنىنىڭ تەخمىنەن %13 ىنى ئىگىلەيدۇ. بۇنىڭ ئىچىدىكى كۆلىمى چوڭراق قۇملۇقلار تۆۋەندىكىچە:

تەكلىماكان قۇملۇقى

تەكلىماكان قۇملۇقىنىڭ كۆلىمى 337 مىڭ 600 كىۋادرات كىلومېتىر بولۇپ، ئېلىمىزدىكى ئەڭ چوڭ قۇملۇق، ئەرەب يېرىم ئارىلىدىكى رۇب خالى قۇملۇقى (650 مىڭ كىۋادرات كىلومېتىر) دىن قالسىلا دۇنيادىكى 2 – چوڭ كۆچمە قۇملۇق ھېسابلىنىدۇ. قۇم بارخانىلىرىنىڭ ئەڭ ئېگىزى 200 مېتىردىن ئاشىدۇ. بۇ يەرنىڭ يىللىق ئوتتۇرىچە ھۆل – يېغىن مىقدارى 50 – 25مىللىمېتىر، بەزى جايلىرىنىڭ ئون مىللىمېتىر بولۇپ، ئۆسۈملۈك ئىنتايىن ئاز بولغاچقا، ھاياتلىق چەكلەنگەن رايون، دەپ قارىلىدۇ.

قۇربان توڭغۇت قۇملۇقى

قۇربان توڭغۇت قۇملۇقىنىڭ كۆلىمى 48 مىڭ 800 كىۋادرات كىلومېتىر بولۇپ، جۇڭغار ئويمانلىقىغا جايلاشقان. تۇرغۇن، يېرىم تۇرغۇن بارخانلىق قۇملۇق بولۇپ، 1958 – يىلىدىن بۇيان كۆچمە قۇم بارخانىلىرى كۆرۈلۈشكە باشلىدى.

بادان جارىن قۇملۇقى

بادان جارىن قۇملۇقىنىڭ كۆلىمى 44 مىڭ 300 كىۋادرات كىلومېتىر بولۇپ، ئىچكى موڭغۇلنىڭ غەربىي قىسمىدىكى ئالشا ئېگىزلىكىگە جايلاشقان. ‹‹بادان جارىن›› بۇرۇن ‹‹بادان جارىنگ›› دەپ ئاتالغان، موڭغۇلچە سۆز بولۇپ، مەنىسى ئېنىق ئەمەس. بادان جارىن قۇملۇقىنىڭ قۇم بارخانلىرى كۆچمە بارخان بولۇپ، ئادەتتە ئېگىزلىكى 300 – 200 مېتىرغىچە، ئەڭ ئېگىزلىرى 500 مېتىر ئەتراپىدا، دۆلىتىمىزدىكى ئەڭ چوڭ كۆچمە قۇم بارخىنى ھېسابلىنىدۇ.

تىنگىل قۇملۇقى

تىنگىل قۇملۇقىنىڭ كۆلىمى 42 مىڭ 700 كىۋادرات كىلومېتىر بولۇپ، ئالشا ئېگىزلىكىنىڭ شەرقىي قىسمىغا جايلاشقان. ‹‹تىنگىل›› موڭغۇلچە ‹‹تەڭرى›› دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ. كۆچمە بارخاننى ئاساس قىلغان تىنگىل قۇملۇقى دۆلىتىمىزدىكى كۆچۈش سۈرئىتى ئەڭ تېز قۇملۇق ھېسابلىنىدۇ.

چەيدام قۇملۇقى

چەيدام قۇملۇقىنىڭ كۆلىمى 34 مىڭ 900 كىۋادرات كىلومېتىر بولۇپ، چەيدام ئويمانلىقىدىكى كۆچمە قۇملۇق. تارقىلىشى تارقاق، كۆپى چۆللۈك بىلەن تۇتىشىدۇ، قۇم بارخانلىرى ھىلال ئاي شەكلىدە، ئېگىزلىكى 10 – 5 مېتىرغىچە كېلىدۇ.

قۇمتاغ قۇملۇقى

قۇمتاغ قۇملۇقىنىڭ كۆلىمى 22 مىڭ 800 كىۋادرات كىلومېتىر بولۇپ، شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىنىڭ شەرقىي قىسمى، گەنسۇ ئۆلكىسىنىڭ غەربىي قىسمى، لوپنۇرنىڭ جەنۇبىي، ئالتۇنتاغنىڭ شىمالىي قىسمىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ‹‹قۇمتاغ›› ئۇيغۇرچە سۆز بولۇپ، ‹‹قۇملۇق تاغ›› دېگەن مەنىدە. كۆپى كۆچمە بارخان بولۇپ، تەكلىماكان قۇملۇقى بىلەن قوشۇلۇش يۆنىلىشىدە غەربىي جەنۇبقا تېزلىكتە كۆچمەكتە.

ئۇلانبۇخ قۇملۇقى

ئۇلانبۇخ قۇملۇقىنىڭ كۆلىمى 9900 كىۋادرات كىلومېتىر بولۇپ، ئالشا ئېگىزلىكىنىڭ شەرقىي شىمالى قىسمىدا. ‹‹ئۇلانبۇخ›› موڭغۇل تىلىدا قىزىل بۇقا دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ، قۇملۇق بۇزۇش كۈچىنىڭ كۈچلۈكلىكىنى بىلدۈرىدۇ. كۆچمە بارخاننى ئاساس قىلغان. ئېگىزلىكى 30 – 10مېتىرغىچە، ئەڭ ئېگىزلىرى 100 – 50 مېتىرغىچە كېلىدۇ.

 قۇبۇچ قۇملۇقى

قۇبۇچ قۇملۇقىنىڭ كۆلىمى 16 مىڭ 100 كىۋادرات كېلو مېتىر بولۇپ، ئېردوسنىڭ شىمال قىسمىغا جايلاشقان، خۇاڭخى دەرياسىغا يېقىن. كۆچمە بارخاننى ئاساس قىلغان، ئېگىزلىكى 15 – 10مېتىرغىچە، ئەڭ ئېگىزلىرى 100 – 50 مېتىرغىچە كېلىدۇ.

ماۋ ۋۇ سۇ قۇملۇقى

ماۋ ۋۇ سۇ قۇملۇقىنىڭ كۆلىمى 32 مىڭ 100 كىۋادرات كىلومېتىر بولۇپ، ئېردوسنىڭ جەنۇبىغا جايلاشقان. تۇرغۇن ، يېرىم تۇرغۇن بارخاننى ئاساس قىلغان بولۇپ، ئېگىزلىكى 10 – 5مېتىرغىچە، ئەڭ ئېگىزلىرى 20 – 10 مېتىرغىچە كېلىدۇ.

خۇنشەنداك قۇملۇقى

خۇنشەنداك قۇملۇقىنىڭ كۆلىمى 21 مىڭ 400 كىۋادرات كىلومېتىر بولۇپ، ئىچكى موڭغۇلنىڭ جەنۇبىدا. چىڭ سۇلالىسى دەۋرىدە ‹‹يىخايالۇ قۇملۇقى›› دەپ ئاتالغان، چوڭ قارىياغاچقا ئاساسەن بۇ نام قويۇلغان. بۇ قۇملۇق تۇرغۇن، يېرىم تۇرغۇن بارخاننى ئاساس قىلىدۇ، جەنۇبىدىكى دولۇن ناھىيەسىدىكى قۇمنىڭ كۆچۈشى تېزرەك، شۇڭا ‹‹كىچىك تىنگىل قۇملۇقى›› دەپمۇ ئاتىلىدۇ.

قۇتچىن قۇملۇقى

قۇتچىن قۇملۇقىنىڭ كۆلىمى 42 مىڭ 300 كىۋادرات كىلومېتىر بولۇپ، شىلياۋخى دەرياسى ۋادىسىغا جايلاشقان. تۇرغۇن ، يېرىم تۇرغۇن بارخاننى ئاساس قىلغان قۇملۇق بولۇپ، ئېگىزلىكى 20 – 10 مېتىرغىچە، ئەڭ ئېگىزى 50 مېتىرغىچە كېلىدۇ.

خۇلۆنبۇير قۇملۇقى

خۇلۆنبۇير قۇملۇقىنىڭ كۆلىمى 7200 كىۋادرات كىلومېتىر بولۇپ، بەزىدە قۇملۇق، بەزىدە قۇم يەر دېيىلىدۇ. ئالىملار قۇرغاق رايوندىكى قۇم دۆۋىلىرىنى قۇملۇق، يېرىم قۇرغاق رايوندىكى قۇم دۆۋىلىرىنى قۇم يەر، دەپ ئاتىغان. شۇڭا قۇملۇق ۋە قۇم يەرنىڭ ئايرىلىشىغا قاراپ قۇرغاق، يېرىم قۇرغاق رايوننى ئايرىۋالغىلى بولىدۇ.^[0]