ئىسكىرىپكا

ئىسكىرىپكا كىچىك تارلىق چالغۇلار ئىچىدە ئەك كەڭ تارقالغان بىر خىلى، شۇنداقلا غەرب مۇزىكىلىرىدىكى ئەڭ مۇھىم چالغۇرنىڭ بىرى. ئۇنىڭ بەدىئىي ئىپادىلەش كۈچى مول، ئاۋاز سۈپىتى يېقىملىق، ئىپادىلىگەن مەزمۇنى چوڭقۇر، ئادەمنىڭ ئاۋازىغا يېقىن كېلىدۇ، ناخشىدەك جەلپكالىققا ئىگە. شۇڭا كىشىلەرنىڭ يۈكسەك ياخشى كۆرۈشىگە ئېرىشكەن. ئىسكىرىپكا بىلەن ھەم لىرىك مېلوديىلەرنى ئورۇندىغىلى ھەم ماھارەت ئورغۇپ تۇرىدىغان چىرايلىق مۇزىكا بۆلەكلىرىنى ئورۇندىغىلى بولىدۇ، يەنە رېتىم چالغۇسى قىلىپ ئىشلەتلىكى بولىدۇ. شۇڭا، ئۇ دۇنياغا كەلگەن كۈندىن باشلاپلا ئىزچىل ھالدا چالغۇ دۇنياسىدا مۇھىم ئورۇن تۇتۇپ كەلگەن، سوناتاغا تەڭكەش قىلىپ چېلىنىدىغان مۇزىكىلاردا كەم بولسا بولمايدىغان چالغۇ بولۇپ، كىشىلەر تەرىپىدىن ‹‹ چالغۇلار خانىشى›› دەپ تەرىپلەنگەن.

قەدىمىي ئىسكىرىپكا دەسلەپكى لايىھىلىگۈچى سەنئەت كۆز قارىشى ۋە تبخنىكا ئۇسۇللىرى خاتىرىلەنگەن. ھازىرقى زامان ماتېماتىكىلىق تېخنىكا ئۆگىنىش قورالى، لېكىن ئەدەبىيات - سەنئەتنىڭ قايتا گۈللىنىش دەۋرىدىكى ماتېماتىكا سەنئەتنىڭ ئاقارتىش، نىسبەت ۋە قاتار ئېستېتىكا تەتقىقاتىدىكى مۇھىم ئامىل. 

ئەڭ بۇرۇنقى ئېنىق مەلۇماتلار قارىتا ئىسكىرىپكا 1556 - يىلى ياۋروپادا تېز تارقالغان. بىراق ئىسكىرىپكا كېلىپ چىقىشى توغرىسىدا، تارىخشۇناسلاردا نۇرغۇن ئوخشاش بولمىغان قاراش بار.  

ئىسكىرىپكا 30 دىن ئارتۇق زاپچاسلاردىن تەركىب تاپىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق دېتال چالغۇ بېشى، چالغۇ گەۋدىسى، چالغۇ دەستىسى، قۇلاق، تار، بۇلبۇلەك ( سازنىڭ تارنى تىرەپ تۇرىدىغان ياغىچى )، ئېڭەك تىرىگۈچى ( ئىسكىرىپكىدا )، كامانچە، يۈز تاختىسى، چاقپىلەكنىڭ سىرتقى ئايلانمىسىدىكى خالىغان بىر قاناتنىڭ يان تاختىسى، ئاۋاز تىزمىسى قاتارلىقلار بار. ئىسكىرىپكىنىڭ جەمئىي تۆت تارىسى بولۇپ، مۇنداق مەزمۇنلارغا بۆلۈنگەن : خوردا1 (E تار)، خوردا2 (A تار)، خوردا3 (Dتار) ۋە خوردا4 (G تار). ئىسكىرىپكا چالغۇ گەۋدىسى ( رېزونانس ساندۇقى ) ئۇزۇنلۇقى تەخمىنەن 35.5 سانتىمېتىر، ياي يۈزلۈككە ئىگە، دۈمبە تاختىسى ۋە يان تاختاي بىلەن بىرىگە يبپىشتۇرۇلۇشىدىن شەكىللەنگەن. تاختا ئادەتتە شەمشاددىن ياسالغان بولۇپ، ئىتى يۇمشاق. دۈمبە تاختىسى ۋە يان تاختا ئېرەن دەرىخىدىن ياسىلىدۇ، سۈپىتى بىر قەدەر قاتتىق. چالغۇ بېشى، چالغۇ دەستىسى پۈتۈن ئېرەن دەرىخىدىن ياسىلىدۇ، بارماق تاختىسى ئەبنۇس دەرىخىدىن ياسىلىدۇ. ئىسكىرىپكىنىڭ ئاۋاز تۈسى يەنە ئۇنىڭ ياغىچى قاتتىق ۋە مۇناسىپ قۇرۇلمىسى تەرىپىدىن بەلگىلىنىدۇ، تەۋرىنىش چاستوتىسى ياغاچقا باغلىق ۋە ئۇنىڭ خوردا تەۋرىنىش ئىنكاسى. ئەلا سۈپەتلىك چالغۇ چىقارغان ھەر بىر ئاۋازنىڭ ھەممىسى ئوخشاش ئاساسىي تون بىلەن قوشۇمچە تون سەزگۈرلۈك بىلەن مۇناسىۋەتلىك. 

چوڭ-كىچىك بىر قىسىم چالغۇلارنىڭ ھەممىسى ئېلېكترونلۇق ئىسكىرىپكا،  بىر خىل ئۆزىدە رېزونانسلىق جىسىم بار ۋە ئادەتتىكى ئىسكىرىپكا سىرتقى شەكلى بىلەن ئوخشاش، پەقەت كۆپ ئاۋاز ئالغۇچ، ئوخشاش گىتار جەمەتىدىكى ساندۇق چالغۇ؛ يەنە بىر خىلى ئېلېكترونلۇق ئاۋاز تەڭشەش ئالقىشىغا ئېرىشكەن، رېزونانسلىق جىسىمى يوق، ئېلېكترونلۇق توك يولى ئاجىز تەۋرىنىش ئارقىلىق چوڭايتىش ۋە ئاۋاز تەڭشەش ئېلىپ بېرىلىدۇ. 

ئىسكىرىپكا ناخشىغا تەۋە مېلودىيە مۇزىكىسى. ئىسكىرىپكا ناخشا كەبى يېقىملىق ئاۋازغا تولغان، ئىسكىرىپكا ئورۇنداش جەريانى ئەڭ مۇھىم مەسىلە. 

غەرب چالغۇلىرى ئىچىدە، ئىسكىرىپكا ئەڭ مۇھىم چالغۇ ھېسابلىنىدۇ. غەرب سىمفونىيە ئوركېستىرى دەپمۇ ئاتىلىدۇ ۋە جۇڭگونىڭ جۇڭگو مۇزىكا ئەترىتى ئىچىدە يالغۇز ۋە ياردەمچى مۇزىكا بولۇش جەريانىدا، ئەڭ مۇھىم سەنئەت رولىنى جارى قىلدۇرغان. ^[0]