سەۋە قۇشى

سەۋە قۇشى قۇشقاچ ئائىلىسى ئۇرۇقدىشىدىكى قۇش. رۇسىيە، ياپونىيە، چاۋشيەن ۋە جۇڭگو چوڭ قۇرۇقلۇقىنىڭ شەرقىي شىمالىدىن ئوتتۇرا جۇڭگو، جەنۇبىي جۇڭگو ۋە غەربىي جەنۇب رايونلىرى، غەربتە نىڭشانىڭ، گەنسۇ، چىڭخەي قاتارلىق جايلارغا تارقالغان، ئاساسلىقى تاغدا، ئېدىرلىق ۋە تۈزلەڭلىك ئېگىز دەرەختە، كۆچەتزار، باغچا ۋە كەنت دەرەخزارلىق ئىچىدە ۋە ئادەملەرگە يېقىن يەنە دېڭىز يۈزىدىن ئېگىزلىكى 2000 ~ 3000 مېتىر ئېگىزلىكتىكى تاغلىق رايونلاردىكى پاكار چاتقاللىق ئارىسىدا ئۇچرايدۇ، مېۋىلىك دەرەخ ئۈستىدە ياشايدۇ. بۇ تۈرلەرنىڭ چىقىدىغان جايى جۇڭگو.

ئەركەك قۇشنىڭ كۆزى، كۆز ئەتراپى قارامتۇل كۈل رەڭ، پېشانە, يۈز، قۇلاق، قاش، باش تەرىپىدە قوڭۇر كۈل رەڭ سېرىق يۇقۇپ قالغاندەك، چوققا، گەجگە يېتىپ كەلگەندىن كېيىن، بوينى كۈل رەڭ قوڭۇر، پەي ئۇچى سېرىق ئارىلاشقان. دۈمبە، مۈرە ۋە قانات ئۈستى ئىچكى تەرەپ بىلەن قاپلانغان پەيلىرى تۇتۇق قوڭۇر رەڭلىك، پەي گىرۋەكلىرى سېرىق ئارىلاشقان يېشىل، بەل سېرىق يېشىل. قىسقا قۇيرۇق پەيلىرى بار. يېشىل سېرىق، ئۇزۇن قۇيرۇق پەيلىرى كۈل رەڭ قوشۇلغان سارغۇچ يېشىل، مەركىزى قۇيرۇق پېيى قارامتۇل قوڭۇر رەڭلىك، چىرايلىق سېرىق، پەي گىرۋىكى ۋە ئۇچى كۈلرەڭ ئاق، قالغان قۇيرۇق ئاساسىي بۆلىكى ئوچۇق سېرىق رەڭدە، ئاخىرقى بۆلىكى قارا قوڭۇر رەڭدە، سىرتقى پەينىڭ تۈكچىللىرى پەي گىرۋىكى كۈل رەڭ ئاق رەڭلىك. قاناتلىق كىچىك ياپقۇچى پەيلىرى بار، ئوتتۇرا رەڭلىك پەيلىرى بىلەن دۈمبە بىلەن قاپلانغان، چوڭ پەي بىلەن قاپلانغان رەڭگى دۈمبىسى بىلەن ئوخشاش، ئەمما سەل سۇس، قارا رەڭلىك پەي بىلەن قاپلانغان، كىچىك قانات پېيى قارا، لېكىن چىرايلىق ۋە باشقا پەينىڭ تۈكچىللىرى يېشىل سېرىق، قانات بۇلۇڭى ئوچۇق سېرىق رەڭدە.

ئالدىنقى ئۇچۇش پەيلىرى قارامتۇل قوڭۇر رەڭدە بولۇپ، كۈلرەڭ ئاق رەڭلىك، تۈۋى قىسمى ئوچۇق سېرىق رەڭدە، قانىتىنىڭ ئۈستىدە بىر پارچە سېرىق رەڭلىك قانات دېغى شەكىللەنگەن، باشقا ئۇچۇش پەيلىرى قارامتۇل قوڭۇر رەڭدە بولۇپ، پەي گىرۋىكى ۋە ئۇچى كۈل رەڭ كېلىدۇ. يۈز، بويۇن، كېكىردەك، كۆكرەك ۋە ئىككى بىقىنى يېشىل كۈل رەڭ سېرىق ياكى تۇتۇق قوڭۇر رەڭدە، ئاستىنقى كۆكرەك ۋە قورساق مەركەز ئوچۇق سېرىق رەڭدە، قورساقتىن تارتىپ مەقئەت ئەتراپىغىچە ئاقۇچ كۈل رەڭ، قۇيرۇقى ئاستىدىكى قىسقا پەيلىرى توق سېرىق رەڭدە، قانات ئاستىدىكى قىسقا پەيلىرى ۋە قولتۇق پەيلىرى ئوچۇق سېرىق رەڭدە. چىشى قۇش ئەركەك قۇش بىلەن ئوخشىشىپ كېتىدۇ، لېكىن چىشىسىنىڭ رەڭگى بىرقەدەر سۇس، بېشىغا يېتىپ كەلگەندىن كېيىن، بوينى كۈل رەڭ قوڭۇر ھەم تۇتۇق رەڭلىك ۋېرتىكال سىزىقچىلار بولىدۇ.

ئۈستۈنكى بەدىنى سېرىق ئاز ھەم كۆپ ساندىكىلىرى قوڭۇر، بەل سۇس قوڭۇر ھەم قاراڭغۇ سارغۇچ يېشىل رەڭلىك بولىدۇ.

تېنىنىڭ ئاستى قىسمىدىكى سېرىق رەڭ بولغىنى، ئەركەك قۇش ئەمەس، پەقەت بىر ئاز يۇقۇپ قالغان سېرىق رەڭ ھەمدە سېرىق ئوچۇق رەڭ. بالا قۇش بىلەن چىشى قۇش ئوخشاپ كېتىدۇ، لېكىن چىشىسىنىڭ رەڭگى سەل سۇس، ئۈستى تەرىپى سۇس تىك سىزىقچىلىرى روشەن قارامتۇل قوڭۇر رەڭدە بولىدۇ، تېنىنىڭ ئاستى قىسمىدىكى سېرىق رەڭ ياكى قوڭۇر رەڭلىك ۋېرتىكال سىزىقچىلار بولىدۇ. رەڭدار پەردىسى قوڭۇر رەڭلىك، تۇمشۇقى سارغۇچ قوڭۇر رەڭلىك ياكى ئېتى سېرىق، پۇتى سۇس قىزىل قوڭۇر رەڭلىك ياكى سۇس كۈلرەڭ.

چوڭ كىچىكلىكى: ئېغىرلىقى ♂15 ~ 22 گىرام، ♀15 ~ 21 گىرام، تەن ئۇزۇنلىقى ♂116 ~ 145 مىللىمېتىر، ♀119 ~ 140 مىللىمېتىر، تۇمشۇقى ♂10 ~ 12 مىللىمېتىر، ♀9.5 ~ 12 مىللىمېتىر، قانىتى ♂75 ~ 81 مىللىمېتىر، ♀73.2 ~ 82 مىللىمېتىر، قۇيرىقى ♂42 ~ 55 مىللىمېتىر، ♀ 43 ~ 54 مىللىمېتىر، تاپان سۆڭىكى ♂14 ~ 17 مىللىمېتىر، ♀14 ~ 17.5 مىللىمېتىر (♂ ئەركەك، ♀ چىشى).

سەۋە قۇشىنىڭ ئاساسلىقى تاشقى ھىنگان تېغى سەۋە قۇشى، تەيۋەن سەۋە قۇشى، نامى كۆرسىتىلگەن سەۋە قۇشى، ئۇسسۇرى سەۋە قۇشى قاتارلىق كەنجى تۈرلىرى بار.

سەۋە قۇشى ئاساسلىقى دېڭىز يۈزىدىن 1500 مېتىر تۆۋەن بولغان پاكار تاغلار، ئېدىرلىق، تاغ ۋە تۈزلەڭلىك قاتارلىق كەڭ بەلباغ شالاڭ ئورمان ئىچىدە ياشايدۇ، بولۇپمۇ ئورمان، شالاڭ ئورمان ۋە دەرەخ پارچە-پۇرات بولغان تاغ باغرىدا، تۈزلەڭلىك، مېۋىلىك باغ، كۆچەتزار، ئېتىز-ئېرىق، يەر ۋە كەنت ئەتراپىدىكى دەرەخزارلىق ئىچىدە ياكى دەرەخ ئۈستىدە ياشايدۇ ۋە پائالىيەت قىلىشنى ياخشى كۆرىدۇ، غەربىي ۋە جەنۇبىي تەرەپتە بەزىدە دېڭىز يۈزىدىن ئېگىزلىكى 2000 ~ 3000 مېتىر كېلىدىغان ئوتتۇراھال تاغلىق رايوندىكى ئورمان، شالاڭ ئورمان ۋە چاتقاللىق ئارىسىدا ئۇچراتقىلى بولىدۇ، قويۇق ئورمانلىق ئىچىگە كىرمەيدۇ. 

ئاساسلىقى ئۆسۈملۈكلەرنىڭ مېۋىسى، تاللانغان چۆپ ئۇرۇقى ۋە دان قاتارلىق زىرائەتلەرنى ئوزۇق قىلىدۇ. يېمەكلىكى بارلىق چۆپ ئۇرۇقى، پۇرچاق ئائىلىسىدىكى ئۆسۈملۈكلەر يۇمران بىخ، كۈرمەك، قارىۋاش، سۆك، چۈجگۈن قوناق، چوقۇر قاتارلىق ئۆسۈملۈك ۋە دېھقانچىلىق زىرائەتلىرىنىڭ ئۇرۇقى. 

كۆپىنچە يالغۇز ياكى جۈپ بولۇپ ھەرىكەت قىلىدۇ، كۈز، قىش پەسلىدە توپ-توپ بولۇپ ھەرىكەت قىلىدۇ، بەزىدە توپى ھەتتا كۆپ بولغاندا نەچچە يۈزگە يىتىدۇ، دەم ئالغان ۋاقىتتا كۆپ دەرەختە ياشايدۇ، يەنە توك سىمى ئۈستىگە قونىدۇ. دەرەخ تاجىنىڭ كۆپ قەۋەت شاخ-يوپۇرماقلىرى ئارىسىدا سەكرەپ ياكى ئۇچۇپ يۈرىدۇ، يەر يۈزىدىكى پاكار چاتقاللىق ۋە يەر يۈزىدە ھەرىكەت قىلىدۇ ۋە ئوزۇقلىنىدۇ. ناھايىتى تېز ئۇچىدۇ، ئىككى قاناتلىرىنى ناھايىتى تېز قاقىدۇ، دائىم خىرىلدىغان ئاۋاز چىقىرىدۇ. سايرىغان ئاۋازى بىرخىللا ئاھاڭدا، ئېنىق ھەم ئۆتكۈر، ھەمدە تىترەڭگۈ تاۋۇشمۇ چىقىرالايدۇ، ئۇنىڭ ئاۋازى خۇددى «dzi-i-di-i».

سەۋە قۇشىنىڭ كۆپىيىش مەزگىلى 3 ~ 8 ئاي، بىر يىلدا 3 ~ 2 قېتىم . ئادەتتە ھەر كۈنى بىر تال تۇخۇم تۇغىدۇ، كۆپىنچە 00:7 دىن ئىلگىرى تۇخۇم تۇغىدۇ. تۇخۇمنى تۇغۇپ بولغاندىن كېيىن تۇخۇم باسىدۇ، تۇخۇمنى چىشى قۇش ئۆز ئۈستىگە ئالغان بولۇپ، تۇخۇم بېسىش مەزگىلى 13 ± 1 كۈن.

چۈجىلىرى كېچىكىپ يېتىلىدۇ، ئەمدىلا تۇخۇمدىن چىققان قۇش بالىسىنىنىڭ ئېغىرلىقى  1.2 ~ 1.3 گرام،  مۈرە، قانات ۋە كەينى تەرەپ مەركىزىدە يەنە شالاڭ كۈل رەڭ مامۇق پەيلىرى بولىدۇ، كۆپ قىسىمدا پېيى يوق يالىڭاچ، تېرىسى گۆش رەڭدە بولۇپ، ئەركەك-چىشى قۇش بىللە ئوزۇق ئىزدەيدۇ، بالا قۇشنىڭ چاڭگىدا تۇرۇش مۇددىتى 1 ± 15 كۈن بولىدۇ.

سەۋە قۇشىنىڭ دۆلەت ئىچىدىكى تارقىلىشى: دۆلەت ئىچىدىكى خېيلۇڭجياڭ، جى لىن، لىياۋ نېڭ، ئىچكى موڭغۇلنىڭ شەرقى شىمالى، خېبېي، خىنەن، شەنشى، جەنۇپقا قاراپ گۇاڭدۇڭ، شياڭگاڭ، فۇجيەن ۋە تەيۋەن، غەربتە گەنسۇ، نىڭشيا، چىڭخەي، سىچۇەن قاتارلىق جايلارغا تارقالغان.

سەۋە قۇشىنىڭ چەت ئەلدىكى تارقىلىشى: رۇسىيە نىڭ ساخالىن ئارىلى، كامچاتكا يېرىم ئارىلى، ياپونىيە ۋە چاۋشيەن قاتارلىق جايلارغا تارقالغان.^[0]